Ñöùc Gioan Phaoloâ II vaø daán thaân cuûa Toøa Thaùnh
trong vieäc baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi
Ñöùc Gioan Phaoloâ II vaø daán thaân cuûa Toøa Thaùnh trong vieäc baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi.
Roma (Vat. 24-08-2017) - Chieàu ngaøy 28 thaùng 7 naêm 2017 Ñöùc OÂng Paolo Rudelli, quan saùt vieân thöôøng tröïc cuûa Toaø Thaùnh caïnh Hoäi Ñoàng AÂu chaâu Strasbourg, ñaõ thuyeát trình veà ñeà taøi "Vieäc thaêng tieán caùc quyeàn con ngöôøi trong hoaït doäng quoác teá cuûa Toaø Thaùnh", trong khuoân khoå caùc buoåi dieãn thuyeát taïi Rovereto, tænh Trento, baéc Italia. Buoåi dieãn thuyeát do Hieäp hoäi "Campana dei Caduti Maria dolens "Chuoâng töû só Ñöùc Maria khoå ñau", toå chöùc. Ñaây laø hieäp hoäi coå voõ giaùo duïc caùc theá heä treû yeâu chuoäng hoaø bình vaø toân troïng nhaân quyeàn qua caùc hoaït ñoäng vaên hoaù vaø ngoaïi giao.
Trong phaàn ñaàu baøi tham luaän Ñöùc OÂng ñaõ duyeät qua caùc giaùo huaán cuûa caùc Giaùo Hoaøng Pio VI, Gregorio XVI, Pio IX, Leo XIII, Bieån Ñöùc XV, Pio XII, Gioan XXIII, vaø cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II. Töø choã deø daët Toaø Thaùnh ñi ñeán choã coâng khai beânh vöïc caùc quyeàn con ngöôøi. Tieáp ñeán Ñöùc OÂng ñaõ trình baày laäp tröôøng cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI vaø cuûa thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II.
Neáu trieàu ñaïi cuûa chaân phöôùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI cuûng coá caùc chieám höõu cuûa Thoâng ñieäp Pacem in terris cuûa thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan XXIII lieân quan tôùi caùc quyeàn con ngöôøi, vaø ghi nhaän caùc thöû aùp duïng ñaàu tieân töø phía Toaø Thaùnh trong caùc töông quan ña chieàu, thì vôùi Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II caùc quyeàn con ngöôøi trôû thaønh la baøn höôùng daãn höôùng ñi cuûa Toaø Thaùnh treân bieån cuûa cuoäc soáng coäng ñoaøn quoác teá. Caàn ghi nhaän raèng vieäc löïa choïn naøy khoâng baét nguoàn töø moät vieäc ñôn thuaàn söû duïng ngoân ngöõ phoå bieán, laïi caøng khoâng döïa treân vieäc duyeät xeùt cô may chính trò. Söï löïa choïn cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II coù caùc lyù do thaàn hoïc saâu roäng. Baèng chöùng laø Thoâng ñieäp lôùn ñaàu tieân Redemptor hominis coâng boá ngaøy muøng 4 thaùng 3 naêm 1979, töùc 6 thaùng sau khi ñöôïc baàu laøm Chuû Chaên Giaùo Hoäi coâng giaùo hoaøn vuõ. Thoâng ñieäp ñaàu tieân naøy laø moät loaïi caùnh cöûa trang nghieâm daãn vaøo huaán quyeàn cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II. Thoâng ñieäp Ñaáng Cöùu Ñoä con ngöôøi chöùa ñöïng suy tö veà ñeà taøi con ngöôøi, maø Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ laøm chín muøi cho tôùi luùc ñoù nhö laø giaùo sö ñaïi hoïc vaø laø muïc töû, khôûi haønh töø caùc giaùo huaán cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II, maø ngaøi ñaõ goùp phaàn soaïn thaûo. Vôùi moät coâng thöùc seõ trôû thaønh noåi tieáng, nhöng ban ñaàu ñaõ khoâng deã daøng ñöôïc nhaän ra vaø hieåu, Ñöùc Gioan Phaoloâ II khaúng ñònh raèng "Con ngöôøi laø con ñöôøng cuûa Giaùo Hoäi"; coøn hôn theá nöõa "Con ngöôøi laø con ñöôøng ñaàu tieân vaø neàn taûng cuûa Giaùo Hoäi". Goác reã cuûa khaúng ñònh naøy laø thaàn hoïc: moãi moät ngöôøi ñöôïc noái lieàn vôùi Chuùa Kitoâ moät caùch khoâng theå liaø tan, vaø vì theá vieäc phuïc vuï con ngöôøi laø ñieåm giao thoa cuûa vieäc loan baùo Tin Möøng vaø thaêng tieán con ngöôøi, laø con ñöôøng bí tích roäng môû cho theá giôùi, laø dieãn vaên cuûa Giaùo Hoäi vaø laø vieäc ñoái thoaïi vôùi taát caû moïi ngöôøi thieän chí.
Ñoù laø ñieåm neo thaàn hoïc quan nieäm cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II veà caùc quyeàn con ngöôøi, laø ñeà taøi ñöôïc khai trieån roäng raõi trong soá 17 cuûa Thoâng ñieäp Ñaáng Cöùu Ñoä con ngöôøi, vaø trong ñoù chuùng ta ñaõ coù theå nhaän ra caùc lieät keâ seõ ñöôïc khai trieån trong suoát trieàu ñaïi cuûa ngaøi, caùch rieâng laø caùc tö töôûng maø Ñöùc Gioan Phaoloâ II seõ dieãn taû ra trong thaùng 10 cuøng naêm 1979 tröôùc Dieãn ñaøn Lieân Hieäp Quoác. Trong caùc trang cuûa Thoâng ñieäp Ñaáng Cöùu Ñoä con ngöôøi ta nhaän thaáy coù moät söï uûng hoä coâng vieäc cuûa Lieân HIeäp Quoác vaø caùc nguyeân taéc chöùa ñöïng trong Baûn Tuyeân Ngoân Nhaân Quyeàn 1948 nhö chöa töøng xaûy ra cho tôùi luùc ñoù treân bình dieän huaán quyeàn giaùo hoaøng. Ñöùc Gioan Phaoloâ II noùi: "Noã löïc tuyeät dieäu ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh ñeå khai sinh ra Lieân Hieäp Quoác... höôùng tôùi choã ñònh nghóa vaø thieát laäp caùc muïc tieâu vaø caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi, baét buoäc caùc quoác gia thaønh vieân nghieâm chænh tuaân haønh chuùng. Nhö theá caùc quyeàn con ngöôøi ñöôïc ñaët ñònh trôû thaønh "nguyeân taéc neàn taûng cuûa hoaït ñoäng cho thieän ích cuûa con ngöôøi... Moät caùch vónh vieãn "neàn hoaø bình ñöôïc giaûn löôïc vaøo vieäc toân troïng caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi", vaø vì theá vieäc thaêng tieán caùc quyeàn con ngöôøi ñöôïc gaén lieàn maät thieát vôùi söù meänh cuûa Giaùo Hoäi trong theá giôùi ngaøy nay.
Vieäc toân troïng caùc quyeàn con ngöôøi laø neàn taûng cuûa baát cöù döï aùn naøo muoán ñöôïc ñònh nghóa laø duy nhaân baûn. Coá yù aùm chæ tình hình cuûa caùc cheá ñoä ñoäc taøi coäng saûn Ñöùc Gioan Phaoloâ II khaúng ñònh raèng: "Vieäc toân troïng naøy cuõng laø "tieâu chuaån cuûa taát caû moïi chöông trình, moïi cheá ñoä, moïi chính quyeàn".
Chuùng ta nhaän thaáy coù ba truïc quan troïng trong caáu truùc tö töôûng cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II lieân quan tôùi ñeà taøi nhaân quyeàn: tröôùc heát laø vieäc chaân thaønh chaáp nhaän caùc tö töôûng trong Baûn Tuyeân Ngoân Nhaân Quyeàn 1948, naûy sinh töø vieäc thöøa nhaän moät tính caùch ñoàng baûn tính cuûa caùc quyeàn con ngöôøi vôùi nguyeân taéc thaàn hoïc veà phaåm giaù cuûa töøng baûn vò con ngöôøi; thöù hai, vieäc thaêng tieán nhaân quyeàn ñöôïc hieåu nhö chieàu kích noøng coát söù meänh cuûa Giaùo Hoäi treân theá giôùi, vaø nhö vaäy nhö laø phaàn toaøn veïn cuûa vieäc loan baùo Tin Möøng; thöù ba, vieäc toân troïng caùc quyeàn con ngöôøi nhö laø thöôùc ño tính caùch hôïp phaùp cuûa caùc heä thoáng vaø cheá ñoä chính trò khaùc nhau.
Beân caïnh 3 truïc tö töôûng chính naøy coøn coù theâm moät truïc tö töôûng thöù tö nöõa, ñaõ chæ ñöôïc vaïch ra trong Thoâng ñieäp Ñaáng Cöùu Ñoä con ngöôøi, nhöng seõ ñöôïc ñaøo saâu trong caùc can thieäp tieáp theo, nghiaõ laø moái daây noái keát noäi taïi giöõa caùc quyeàn con ngöôøi nhö laø caù nhaân vaø caùc quyeàn cuûa vieäc ñaøo taïo nhaân baûn neàn taûng (gia ñình, xaõ hoäi vaø quoác gia), phaùt xuaát töø chieàu kích cô caáu xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Lieân quan tôùi ñieàu naøy hoài naêm 1983 nhö laø hoa traùi suy tö cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc naêm 1980 veà gia ñình, seõ ñöôïc coâng boá "Hieán chöông caùc quyeàn cuûa gia ñình", trong ñoù coù khaúng ñònh raèng nhö laø xaõ hoäi töï nhieân gia ñình coù caùc quyeàn rieâng vaø baát khaû xaâm phaïm. Ñeà taøi caùc quyeàn cuûa caùc quoác gia seõ ñöôïc Ñöùc Gioan Phaoloâ II khai trieån trong dieãn vaên ñoïc taïi truï sôû UNESCO ngaøy muøng 2 thaùng 6 naêm 1980, vaø seõ laø ñoái töôïng cuûa söï chuù yù ñaëc bieät trong dieãn vaên ñoïc truôùc Dieãn ñaøn Lieân Hieâp Quoác laàn thöù hai ngaøy muøng 5 thaùng 10 naêm 1995.
Trong caáu truùc naøy töï do toân giaùo coù moät yù nghóa chính: noù laø vieäc dieãn taû ñaëc bieät phaåm giaù sieâu vieät cuûa con ngöôøi, quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa löông taâm, vaø coù moät chieàu kích xaõ hoäi noäi taïi - thaät theá toân giaùo ñöôïc tuyeân xöng moät caùch bình thöôøng beân trong moät coäng ñoaøn - thöôøng gaén lieàn vôùi neàn vaên hoaù cuûa moät quoác gia. Vieäc toân troïng töï do toân giaùo nhö theá trôû thaønh moät loaïi giaáy quyø ño ñoï kieàm cho bieát möùc ñoä cuûa vieäc toân troïng ñích thöïc caùc quyeàn con ngöôøi töø phía moät cheá ñoä chính trò, vaø vieäc baûo veä noù ñeán löôït mình trôû thaùnh moät ñieåm khoâng theå khöôùc töø trong hoaït ñoäng cuûa Toaø Thaùnh treân tröôøng quoác teá.
Söï quyù chieáu quyeàn töï do toân giaùo cuõng böôùc vaøo trong neàn chính trò thoaû hieäp: söï kieän ngöôøi ta nhaéc tôùi moät caùch roõ raøng nhieàu thoaû hieäp do Toaø Thaùnh kyù keát thaät yù nghóa ñoái vôùi chính söï tieán trieån cuûa duïng cuï thoaû hieäp. Nhö seõ ñöôïc ghi nhaän dieãn vaên cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng cuõng ñaõ ñöôïc ghi daáu bôûi ñieàu kieän theâ thaûm, trong ñoù caùc quoác gia phaûi soáng goàm caû Ba Lan, döôùi goâng cuøm cuûa chuû thuyeát xaõ hoäi chuû nghóa thöïc thuï, caùc quoác gia trong ñoù caùc quyeàn con ngöôøi chæ ñöôïc coâng boá baèng mieäng, nhöng khoâng heà ñöôïc toân troïng. Trong giai ñoaïn ñaàu naøy cuûa trieàu ñaïi giaùo hoaøng vieäc coâng boá caùc quyeàn con ngöôøi ñöôïc tröïc tieáp gaén lieàn vôùi vieäc ñoøì hoûi töï do cho nhöõng ai bò aùp böùc döôùi cheá ñoä ñoäc taøi toaøn trò coäng saûn. Nhö vaäy chæ chöa ñaày 2 naêm sau khi ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ coù caùch trình baày moät giaùo lyù hoaøn toaøn veà nhaân quyeàn, khôûi ñaàu töø moät suy tö coù tính caùch thaàn hoïc, coù leõ laàn ñaàu tieân gaén lieàn moät caùch coù heä thoáng söù meänh cuûa Giaùo Hoäi trong theá giôùi - nghóa laø vieäc loan baùo Tin Möøng - vôùi vieäc toân troïng vaø thaêng tieán nhaân quyeàn.
Quan ñieåm naøy ñaõ gôïi höùng cho toaøn trieàu ñaïi cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II. Ñeà taøi caùc quyeàn con ngöôøi ñaõ thöôøng xuyeân ñöôïc neâu leân trong Dieãn vaên ñaàu naêm noùi vôùi Ngoaïi giao ñoaøn caïnh Toaø Thaùnh: ñaây laø moät thoùi quen phaân bieät moät caùch roõ raøng caùc dieãn vaên cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II vôùi caùc dieãn vaên cuûa Ñöùc Phaoloâ VI, nhö ñaõ trình baày tröôùc ñaây. Theá roài cuõng coù theå keå ñeán nhieàu söù ñieäp cho Ngaøy Hoaø Bình Theá Giôùi muøng 1 thaùng gieâng vaø raát nhieàu vaên baûn vaø taøi lieäu khaùc nöõa.
Nhöng ñieàu ñaùng chuù yù hôn nöõa laø ghi nhaän vieäc quy chieáu caùc quyeàn con ngöôøi töø töø trôû thaønh moät trong caùc tieâu chuaån chính gôïi höùng cho hoaït ñoäng cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø neàn ngoaïi giao cuûa Toaø Thaùnh treân tröôøng quoác teá. Vieäc nhaéc tôùi caùc quyeàn con ngöôøi trôû laïi moät caùch ñeàu ñaën doïc daøi moät chuoãi caùc chuyeán toâng du, laø moät trong caùc duïng cuï ñaëc thuø, qua ñoù Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ giaûi thích söù vuï Pheâroâ cuûa ngaøi. Khoâng phaûi ñeà taøi caùc quyeàn con ngöôøi luoân luoân laø trung taâm caùc dieãn vaên cuûa ngaøi: dó nhieân söù ñieäp cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II taäp trung vaøo vieäc loan baùo ñöùc tin.
Tuy nhieân, vieäc quy chieáu caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi trôû thaønh moät neùt thöôøng haèng. Noù caøng coù yù nghóa khi ñöôïc noùi leân trong caùc boái caûnh khoù khaên döôùi chieàu kích toân troïng caùc quyeàn con ngöôøi, nhö xaûy ra trong caùc chuyeán toâng du taïi Chile naêm 1987, hay taïi Cuba naêm 1998.
Töø caùc giaùo huaán böôùc sang caùc hoaït ñoäng trong boái caûnh quoác teá, ñeà taøi toân troïng caùc quyeàn con ngöôøi, ñaëc bieät quyeàn cuûa caùc coâng nhaân, vaø moät laàn nöõa quyeàn töï do toân giaùo, ñaõ thaät quan troïng trong vieäc ñoái dieän vôùi caùc quyeàn bính chính trò taïi queâ höông cuûa ngaøi, doïc daøi caùc naêm khi naûy sinh ra coâng ñoaøn Ñoäc Laäp Lieân Ñôùi Solidarnosc, cuûa luaät giôùi nghieâm vaø vieäc chuyeån tieáp töø cheá ñoä coäng saûn ñoäc taøi sang cheá ñoä daân chuû. Theá roài suy tö veà töông quan giöõa caùc quyeàn con ngöôøi vaø caùc quyeàn cuûa caùc quoác gia cho pheùp hieåu laäp tröôøng cuûa Toaø Thaùnh trong tieán trình khuûng hoaûng cuûa nöôùc Jugoslavia vaø vieäc mau maén thöøa nhaän neàn ñoäc laäp cuûa Slovenia vaø Croazia.
Daây noái keát noäi taïi giöõa vieäc toân troïng quyeàn quoác teá, toân troïng caùc quyeàn con ngöôøi vaø vieäc xaây döïng hoaø bình seõ laø neàn taûng caùc saùng kieán cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II trong dòp chieán tranh ñaàu tieân cuûa vuøng Vònh hoài naêm 1991 vaø dòp chieán tranh thöù hai naêm 2003, vôùi moät saùng kieán ngoaïi giao saâu roäng töø phiaù Ñöùc Giaùo Hoaøng, nhöng raát tieác ñaõ khoâng ñöôïc thaønh coâng, trong vieäc khaån thieát keâu goïi ñöøng can thieäp quaân söï vaøo Iraq.
Noùi chung trong trieàu ñaïi cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II vieäc nhaéc nhôù toân troïng caùc quyeàn neàn taûng cuûa con ngöôøi, bao goàm caû vieäc dieãn taû phaåm giaù sieâu vieät cuûa noù, trôû thaønh chìa khoaù ñoïc hieåu töông quan Giaùo Hoäi - theá giôùi. Chuùng ta coù theå toång keát vôùi caùc lôøi chính Ñöùc Gioan Phaoloâ II seõ noùi vaøi naêm sau ñoù vôùi Toaø AÙn Nhaân Quyeàn Strasbourg, raèng: Giaùo Hoäi maïnh meõ baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi, bôûi vì Giaùo Hoäi coi ñoù nhö laø phaàn caàn thieát cuûa vieäc thöøa nhaän phaûi ñöôïc trao ban cho phaåm giaù con ngöôøi, ñaõ ñöôïc taïo döïng neân gioáng hình aûnh cuûa Thieân Chuùa vaø ñaõ ñöôïc Chuùa Kitoâ cöùu chuoäc".
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)