Daán thaân cuûa Toaø Thaùnh trong vieäc
thaêng tieán vaø baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi
Daán thaân cuûa Toaø Thaùnh trong vieäc thaêng tieán vaø baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi.
Roma (Rei 28-7-2017; Vat. 16-08-2017) - Daán thaân cuûa Toaø Thaùnh trong vieäc thaêng tieán caùc quyeàn con ngöôøi. Phaàn ñaàu baøi thuyeát trình cuûa Ñöùc OÂng Paolo Rudelli quan saùt vieân thöôøng tröïc cuûa Toaø Thaùnh caïnh Hoäi Ñoàng AÂu chaâu Strasbourg. (Rei 28-7-2017)
Chieàu ngaøy 28 thaùng 7 naêm 2017 Ñöùc OÂng Paolo Rudelli, quan saùt vieân thöôøng tröïc cuûa Toaø Thaùnh caïnh Hoäi Ñoàng AÂu chaâu Strasbourg, ñaõ maïnh meõ khaúng ñònh raèng Toaø Thaùnh vaø Giaùo Hoäi seõ luoân luoân daán thaân beânh vöïc vaø thaêng tieán caùc quyeàn con ngöôøi, trong ñoù coù quyeàn töï do toân giaùo, söï thaùnh thieâng cuûa söï soáng vaø gia ñình xaây döïng treân hoân nhaân giöõa moät ngöôøi nam vaø moät ngöôøi nöõ. Ñöùc OÂng ñaõ khaúng ñònh nhö treân trong baøi tham luaän veà ñeà taøi "Vieäc thaêng tieán caùc quyeàn con ngöôøi trong hoaït doäng quoác teá cuûa Toaø Thaùnh", trong khuoân khoå caùc buoåi dieãn thuyeát taïi Rovereto, tænh Trento. Buoåi dieãn thuyeát do Hieäp hoäi "Campana dei Caduti Maria dolens "Chuoâng töû só Ñöùc Maria khoå ñau", toå chöùc. Ñaây laø hieäp hoäi coå voõ giaùo duïc caùc theá heä treû yeâu chuoäng hoaø bình vaø toân troïng nhaân quyeàn qua caùc hoaït ñoäng vaên hoaù vaø ngoaïi giao.
Quaû chuoâng töôûng nieäm caùc binh só töû traän trong Ñeä Nhaát Theá Chieán, cuõng nhö moïi ngöôøi ñaõ cheát vì baát cöù lyù do gì. Quaû chuoâng ñöôïc ñuùc baèng ñoàng laáy töø caùc khaåu suùng ñaïi baùc cuûa 19 quoác gia tham döï Ñeä Nhaát Theá Chieán. Noù ñöôïc ñuùc naêm 1924 vaø ñöa veà ñaët taïi Rovereto naêm 1925. Sau ñoù quaû chuoâng ñöôïc ñuùc laïi ba laàn nöõa: laàn cuoái cuøng naêm 1964 vaø sau khi ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaolo VI laøm pheùp ngaøy 31 thaùng 10 naêm 1965 taïi quaûng tröôøng thaùnh Pheâroâ, noù ñöôïc ñöa veà ñaët treân ñoài Miravalle. Quaû chuoâng naëng 22 taán 639 kyù, cao 3 thuôùc 36, ñöôøng kính 3 meùt 21, vaø coù noát Si Bemol. Ñaây laø quaû chuoâng lôùn haøng thöù tö treân theá giôùi sau quaû chuoâng cuûa coâng vieân Gotemba beân Nhaät Baûn naëng 36 taán, quaû chuoâng Millenium Newport beân Hoa Kyø naëng 33 taán, vaø quaû chuoâng Petersglocke cuûa nhaø thôø chính toaø Koeln beân Ñöùc naëng 24 taán.
Trong baøi thuyeát trình Ñöùc OÂng Rudelli ñaõ toùm taét caùc hoaït ñoäng noåi baät cuûa Toaø Thaùnh vaø caùc Giaùo Hoaøng trong hai theá kyû XIX-XX, ñaëc bieät caùc noã löïc cuûa caùc Giaùo Hoaøng trong vieäc baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi nhaát laø quyeàn töï do toân giaùo. Vò ñaïi dieän Toaø Thaùnh ñaõ nhaán maïnh phaàn ñoùng goùp cuûa caùc Giaùo Hoaøng töø Ñöùc Leo XIII ñeán Ñöùc Gioan XXIII vaø cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II. Caùch rieâng caùc ñoùng goùp cuûa Ñöùc Phaoloâ VI, Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Ñöùc Bieån Ñöùc XVI vaø Ñöùc Phanxicoâ qua caùc giaùo huaán, caùc thoâng ñieäp, söù ñieäp vaø caùc dieãn vaên cuûa caùc vò truôùc caùc toå chöùc quoác teá. Döõ kieän maïc khaûi con ngöôøi ñöôïc taïo döïng neân gioáng hình aûnh cuûa Thieân Chuùa laø ñieåm khôûi haønh vaø laø neàn taûng cuûa phaåm giaù vaø caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi, maø Toaø Thaùnh vaø Giaùo Hoäi ñaõ luoân luoân maïnh meõ giaûng daäy, baûo veä vaø beânh vöïc.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quyù vò phaàn ñaàu baøi thuyeát trình noùi treân.
Sau khi caùm ôn ban toå chöùc vaø quyù vò quan khaùch, Ñöùc OÂng Rudelli noùi ñeà taøi cuûa cuoäc gaëp gôõ hoâm nay tieáp tuïc baøi thuyeát trình cuûa Ñöùc Hoàng Y Lorenzo Baldisseri veà "Hoaït ñoäng quoác teá cuûa Toaø Thaùnh thaêng tieán hoaø bình" ngaøy 24 thaùng 2 naêm nay. Trong dòp ñoù Ñöùc Hoàng Y ñaõ trình baày hoïat ñoäng ngoaïi giao cuûa Toaø Thaùnh trong laõnh vöïc hai chieàu, nhaát laø trong laêng kính caùc thoûa hieäp kyù keát giöõa Toaø Thaùnh vaø caùc quoác gia. Laàn naøy Ñöùc OÂng seõ khai trieån khía caïnh hoaït ñoäng quoác teá cuûa Toaø Thaùnh trong caùc thaäp nieân cuoái cuøng naøy trong noã löïc thaêng tieán hoaø bình vaø baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi.
Giöõa hai theá kyû XIX-XX Giaùo Hoäi coâng giaùo ñaõ chaäm chaïp vaø khoâng thieáu söï deø daët trong caùc giaùo huaán baûo veä caùc quyeàn con ngöôøi. Ngay trong dòp thaûo luaän veà vieäc soaïn thaûo Baûn tuyeân ngoân veà caùc quyeàn con ngöôøi hoài naêm 1789 coù söï tham döï cuûa vaøi giaùo só ngöôøi ta ñaõ minh nhieân hai vaán ñeà chính xem ra khoù coù giaûi phaùp deã daøng ñoái vôùi laäp tröôøng coâng giaùo. Vaán ñeà thöù nhaát lieân quan tôùi söï caàn thieát hay khoâng caàn thieát neâu roõ moät neàn taûng cuûa caùc quyeàn con ngöôøi, vì noù ñaõ ñöôïc nhaän dieän trong baûn tính nhaân loaïi hay trong Thieân Chuùa Taïo Hoaù. Vaán ñeà thöù hai lieân quan tôùi quyeàn töï do toân giaùo xem ra ñöôïc ñaët treân cuøng bình dieän nhö baát cöù loaïi löïa choïn naøo khaùc, baèng caùch hy sinh söï thaät vaø caùc quyeàn cuûa noù. Theâm vaøo ñoù laø moät thaùi ñoä baùo thuø töø nhieàu vò thaêng tieán caùc quyeàn con ngöôøi choáng laïi Giaùo Hoäi coâng giaùo vaø caùc ñaëc aân maø toân giaùo ñöôïc höôûng trong heä thoáng cuûa cheá ñoä cuõ. Thaùi ñoä naøy chaéc chaén ñaõ khoâng taïo thuaän tieän cho vieäc chaáp nhaän caùc tö töôûng môùi trong laõnh vöïc coâng giaùo.
Thaät theá, laäp tröôøng cuûa caùc Giaùo Hoaøng thuoäc theá kyû XIX ñaõ trôû thaønh cöùng raén hôn: ñi töø choã leân aùn caùc tö töôûng môùi töø phiaù Ñöùc Pio VI trong ñoaûn saéc "Quod ali quantum" naêm 1791 naèm trong khung caûnh toång quaùt hôn cuûa vieäc pheâ bình luaät môùi buoäc haøng giaùo só theà trung thaønh vôùi Hieán phaùp daân söï cho tôùi caùc taøi lieäu coù tính caùch daán thaân hôn treân bình dieän giaùo lyù, tröïc tieáp phaûn ñoái caùc nguyeân taéc ñöôïc ñeà ra naêm 1789, nhö caùc Thoâng ñieäp Mirari vos naêm 1832 vaø Singulari vos naêm 1834 cuûa ÑGH Gregorio XVI, ñeå ñi tôùi caùc ñeà nghò bò Ñöùc Giaùo Hoaøng Pio IX keát aùn trong Thoâng ñieäp Sillabo naêm 1864. Laäp tröôøng naøy soáng chung vôùi söï caàn thieát töø phiaù Toaø Thaùnh tìm ra caùc thoaû hieäp vôùi caùc chính quyeàn töï do, ñeå baûo veä söï töï do cuûa Giaùo Hoäi: caùc thoûa hieäp naøy nhieàu khi ñi tôùi choã khoan nhöôïng vôùi caùc nguyeân taéc bò chæ trích. Ñaøng khaùc, coù vaøi tín höõu coâng giaùo baét ñaàu duøng chính caùc quyeàn naêm 1789 ñeå ñoøi hoûi töï do giaûng daäy vaø töï do hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi beân trong caùc cheá ñoä chính trò töï do.
Trieàu ñaïi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Leo XIII ghi daáu ñieåm phaân chia: moät ñaøng ngöôøi ta nhaán maïnh vieäc leân aùn caùc quyeàn töï do taân tieán, ñaøng khaùc ngöôøi ta baét ñaàu noùi tôùi vieäc coù theå khoan nhöôïng vôùi caùc tö töôûng naøy trong tình traïng hình cuï theå. Ñieàu naøy môû ra cho caùc tín höõu coâng giaùo khaû theá daán thaân trong laõnh vöïc chính trò. Ñoàng thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Leo XIII phaùt ñoäng lyù thuyeát cuûa luaät leä töï nhieân nhö laø neàn taûng cuûa vieäc chung soáng daân söï, laø moät ñeà taøi tuy naèm treân moät bình dieän khaùc vôùi bình dieän cuûa caùc quyeàn con ngöôøi, nhöng coù chung vôùi noù nguyeân taéc cuûa moät luaät leä cao hôn vaø khoâng theå tuyø thuoäc chính quyeàn quoác gia. Ñaây laø moät söï chung chaï seõ mau choùng bieán thaønh ñoàng quy seõ cho pheùp Giaùo Hoäi trôû laïi ñoái thoaïi vôùi söï taân tieán, tuy seõ khoâng bao giôø ñi tôùi choã ñoàng hoaù vôùi noù. Vieäc ñoái thoaïi naøy seõ xaûy ra vôùi Thoâng ñieäp Rerum novarum Taân söï. Töø luaät töï nhieân thoâng ñieäp seõ khaúng ñònh quyeàn tö saûn töï nhieân, quyeàn ñöôïc traû löông coâng baèng, quyeàn laäp hoäi giöõa caùc coâng nhaân, vaø nhö theá ñaët neàn cho giaùo huaán xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi coâng giaùo. Vôùi Ñöùc Leo XIII cuõng seõ môû ra khaû theå cuûa moät söï hieän dieän canh taân cuûa Toaø Thaùnh treân tröôøng quoác teá, sau chaán thöông bò gaây ra bôûi vòeâc chaám döùt Quoác gia cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng.
Moät söï hieän dieän maø moät coäng söï vieân coå xöa cuûa Phuû quoác vuï khanh Toaø Thaùnh, Ñöùc Bieån Ñöùc XV, seõ dieãn taû ra trong moät caùch môùi meû nhaân dòp ngaøi coù saùng kieán naøy muøng 1 thaùng 8 naêm 1917 göûi Thoâng tö cho giôùi laõnh ñaïo caùc quoác gia laâm chieán hoài Ñeä Nhaát Theá Chieán, maø chuùng ta kyû nieäm 100 naêm trong caùc ngaøy naøy. Thoâng tö khoâng noùi tôùi caùc quyeàn töï nhieân, nhöng quy chieáu hai laàn "söùc maïnh luaân lyù cuûa quyeàn lôïi" vaø "daán thaân cuûa quyeàn lôïi" nhö caùc nguyeân taéc giaûi quyeát caùc tranh chaáp quoác teá. Nhöng raát tieác chuùng ta bieát raèng saùng kieán cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XV ñaõ khoâng thaønh coâng, tuy nhieân noù seõ laøm thaønh moät söï kieän môùi ñoái vôùi söï hieän dieän cuûa Toaø Thaùnh treân tröôøng quoác teá: vieäc quy chieáu söùc maïnh cuûa quyeàn lôïi, quy chieáu truyeàn thoáng cuûa luaät cuûa daân chuùng coå xöa, seõ cho thaáy noù phong phuù, chính trong söï töông taùc cuûa noù vôùi caùc quyeàn con ngöôøi, ñoái vôùi hoaït ñoäng cuûa Toaø Thaùnh trong theá kyû XX tieáp theo.
Ñeà taøi caùc quyeàn töï nhieân seõ thôøi söï trôû laïi trong cuoäc chieán ñaáu cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Pio XI choáng laïi caùc cheá ñoä ñoäc taøi, vaø seõ tieán trieån vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng Pio XII trong ñeä nhò theá chieán vôùi vieäc coâng khai thöøa nhaän "caùc quyeàn neàn taûng cuûa con ngöôøi" vaø "caùc quyeàn baát khaû nhöôïng cuûa con ngöôøi" nhö laø caùc neàn taûng khoâng theå thieáu cho vieäc xaây döïng moät traät töï coâng baèng vaø hoaø bình. Tröôùc vieäc coâng boá Baûn tuyeân ngoân nhaân quyeàn naêm 1948 seõ xaûy ra trong laõnh vöïc coâng giaùo caùc nghi ngôø coå xöa: moät ñaøng coù ngöôøi than phieàn veà vieäc thieáu thöøa nhaän moät neàn taûng sieâu vieät ñoái vôùi giaùo lyù veà nhaân quyeàn, coù nguy cô giaûm thieåu söï vöõng chaõi cuûa toaøn toaø nhaø, ñaøng khaùc laïi coù ngöôøi, nhö trieát gia Jacques Maritain, seõ uûng hoä khaû theå cuûa moät thoaû hieäp thöïc tieãn veà caùc quyeàn caàn baûo veä, vöôït ra ngoaøi caùc khaùc bieät giaùo lyù, vaø sau cuøng trôû thaønh moät chieám höõu quan troïng nhaát. Thaät theá, Ñöùc Giaùo Hoaøng Pio XII seõ khoâng bao giôø nhaéc tôùi Baûn tuyeân ngoân ñaïi ñoàng. Phaûi ñôïi cho tôùi Thoâng ñieäp "Pacem in terris Hoaø Bình döôùi theá" maø ÑGH Gioan XXIII coâng boá vaøo thaùng 4 naêm 1963, ít ngaøy tröôùc khi ngaøi qua ñôøi, ñeå tìm thaáy moät vieäc ñaùnh giaù tích cöïc Baûn tuyeân ngoân nhaân quyeàn trong huaán quyeàn giaùo hoäi. Ñöùc Gioan XXIII ñaõ khaúng ñònh raèng maëc duø coù caùc phaûn baùc vaø deø daët coù neàn taûng ñoái vôùi vaøi ñieåm trong Baûn tuyeân ngoân, nhöng chaéc chaén noù laø moät taøi lieäu ghi daáu moät böôùc tieán quan troïng treân con ñöôøng tieán tôùi toå chöùc phaùp lyù chính trò cuûa coäng ñoàng quoác teá. Ngaøi caàu chuùc toå chöùc Lieân Hieäp Quoác trung thaønh vôùi nhieäm vuï cao quyù cuûa noù, vaø trong töông laïi coù theå trôø thaønh moät baûo veä höõu hieäu caùc quyeàn naûy sinh töø phaåm giaù con ngöôøi vaø vì theá chuùng laø caùc quyeàn ñaïi ñoàng, baát khaû xaâm phaïm vaø baát khaû nhöôïng. Thoâng ñieäp thaät söï laø moät khuùc reõ trong töông quan giöõa giaùo huaán cuûa giaùo hoaøng vaø caùc quyeàn con ngöôøi.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan XXIII ñaõ khoâng queân nhieàu haïn heïp maø huaán quyeàn tröôùc ñoù ñaõ coù lieân quan tôùi tö töôûng veà caùc quyeàn con ngöôøi: söï caàn thieát chuùng phaûi ñöôïc hieåu qua löông taâm ngay thaúng hay qua lyù trí ngay thaúng, vieäc quy chieáu nhaân tính vaø traät töï luaân lyù ñöôïc Thieân Chuùa ghi daáu trong ñoù, vieäc khöôùc töø tö töôûng caùc quyeàn chæ duy nhaát naûy sinh töø yù muoán cuûa con ngöôøi. Tuy nhieân, ñaây laø laàn ñaàu tieân ngöôøi ta chaáp nhaän söï ñoàng quy giöõa baûng caùc quyeàn do Tuyeân ngoân naêm 1948 ñöa ra vaø baûng do cô caáu cuûa giaùo hoäi coâng boá. Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II ñang hoïp khi ñoù, seõ khoâng xa caùch nhieàu vôùi laäp tröôøng cuûa Ñöùc Gioan XXIII. Hieán cheá Vui Möøng vaø Hy Voïng Gaudium et spes chöùa ñöïng nhieàu quy chieáu "caùc quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi", laø kieåu noùi ñaõ ñöôïc duøng bôûi huaán quyeàn cuûa Ñöùc Pio XII vaø noù nhö laø moät giaøn xeáp giöõa "caùc quyeàn töï nhieân" ñöôïc truyeàn thoáng Giaùo Hoäi uûng hoä vaø "caùc quyeàn con ngöôøi" ñöôïc caùc duïng cuï quoác teá coâng boá. Tuy nhieân, Hieán cheá coâng ñoàng khaúng ñònh trong moät ñoaïn raèng "Do söùc maïnh cuûa Tin Möøng ñöôïc giao phoù cho mình Giaùo Hoäi coâng boá caùc quyeàn con ngöôøi, thöøa nhaän vaø ñaùnh giaù raát cao naêng ñoäng, qua ñoù ngaøy nay caùc quyeàn naøy ñöôïc thaêng tieán khaép nôi", vaø theâm ngay laäp töùc raèng "nhöng phong traøo naøy phaûi ñöôïc thaám nhuaàn tinh thaàn Tin Möøng". Moät va chaïm lôùn hôn nöõa ñoái vôùi caùc phaùt trieån tieáp theo seõ laø vieäc coâng khai thöøa nhaän quyeàn töï do toân giaùo ñaõ ñöôïc khaúng ñònh vaø khaí trieån trong Tuyeân ngoân veà Phaåm giaù con ngöôøi Dignitatis humanae cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)