Kyû nieäm 100 naêm thö Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV
göûi haøng laõnh ñaïo caùc quoác gia laâm chieán
Kyû nieäm 100 naêm thö Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV göûi haøng laõnh ñaïo caùc quoác gia laâm chieán.
Vatican (9-08-2017) - Caùch ñaây 100 naêm ngaøy muøng 1 thaùng 8 naêm 1917 Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV ñaõ göûi quoác tröôûng caùc nöôùc tham gia Ñeä nhaát theá chieán moät böùc thö töïa ñeà "Thö göûi caùc vò laõnh ñaïo caùc daân toäc laâm chieán", trong ñoù ngaøi maïnh meõ leân aùn chieán tranh vaø ñònh nghóa theá chieán thöù nhaát laø "moät tai öông voâ ích". Ñaây laø moät taøi lieäu quan troïng nhaát trong soá caùc taøi lieäu coâng boá trong hôn boán naêm chieán tranh maùu löûa taøn khoác, khieán cho hôn 16 trieäu ngöôøi cheát, trong ñoù coù khoaûng 9 trieäu binh só cuûa moïi nöôùc tham chieán vaø hôn 20 trieäu ngöôøi bò thöông vaø taøn taät suoát ñôøi.
Chính trong baàu khí chieán tranh aáy, Ñöùc Bieån Ñöùc XV ñaõ ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng ngaøy muøng 3 thaùng 9 naêm 1914, moät thaùng sau khi Ñeä nhaát theá chieán buøng noå, sau ba ngaøy hoïp maät nghò vôùi söï tham döï caùc Hoàng Y chia thaønh hai phe roõ reät: moät beân laø 6 Hoàng Y ngöôøi Phaùp, 2 vò ngöôøi Anh, 1 vò ngöôøi Ai len vaø 1 vò ngöôøi Bæ; beân kia laø 4 vò ngöôøi AÙo Hungari vaø 2 vò ngöôøi Ñöùc.
Trong baàu khí cuoàng loaïn cuûa chuû thuyeát duy quoác gia ñaàu ñoäc taâm trí cuûa caùc vò laõnh ñaïo chính trò, nhaø vaên, nhaø thô vaø giôùi trí thöùc thôøi baáy giôø, caùc lôøi keâu goïi ngöng chieán cuûa Ñöùc Bieån Ñöùc XV chæ laø tieáng keâu trong sa maïc.
Vaø chính vieäc Toaø Thaùnh choïn löïa thaùi ñoä khoâng thieân vò giöõa caùc phe phaùi laâm chieán nhö con ñöôøng chính cuûa Giaùo Hoäi hoài theá kyû thöù XIX ñaõ khieán cho Toaø Thaùnh Vaticaêng bò coâ laäp hoùa moät caùch theâ thaûm vaø bò choáng ñoái, tuy ngaøy nay noù ñöôïc xem nhö laø moät laäp tröôøng khoân ngoan vaø nhìn xa thaáy roäng. Ñöùc Bieån Ñöùc XV vaø Ñöùc Hoàng Y Pietro Gasparri, Quoác Vuï Khanh Toaø Thaùnh, ñaõ laøm taát caû nhöõng gì coù theå ñeå giöõ cho Italia ñöùng ngoaøi voøng, khoâng tham gia theá chieán. Nhöng khoâng phaûi chæ coù caùc giôùi chöùc chính trò, xaõ hoäi vaø trí thöùc, maø caû caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc, haøng giaùo só, tu só vaø giaùo daân thôøi baáy giôø, cuõng ñeàu uûng hoä caùc chính quyeàn cuûa mình tham chieán. Ngay trong haøng nguõ caùc Hoàng Y cuõng xaûy ra chia reõ.
Laäp tröôøng khoâng thieân vò ñaõ khieán cho Ñöùc Bieån Ñöùc XV maïnh meõ leân aùn theá chieán thöù nhaát, vaø trong söù ñieäp göûi ngaøy 28 thaùng 7 naêm 1915 nhaân kyû nieäm moät naêm theá chieán thöù nhaát buøng noå, ngaøi goïi noù laø "cuoäc taøn saùt ruøng rôïn töø moät naêm qua ñaõ laáy maát danh döï cuûa AÂu chaâu". Ñaây cuõng laø nhöõng lôøi ngaøi seõ laäp laïi hai naêm sau ñoù. Vôùi moät tröïc giaùc ngoân söù Ñöùc Bieån Ñöùc XV khaúng ñònh raèng chieán tranh seõ laø "söï töï töû cuûa AÂu chaâu". Ñaây laø kieåu noùi ngaøi ñaõ söû duïng nhieàu laàn, nhö trong thö göûi Ñöùc Hoàng Y Pompilj ngaøy muøng 4 thaùng 3 naêm 1916, vaø trong thö göûi Ñöùc Hoàng Y Pietro Gasparri ngaøy muøng 5 thaùng 5 naêm 1917, cuõng nhö trong dieãn vaên ñoïc tröôùc Hoàng Y ñoaøn ngaøy 24 thaùng 12 naêm 1917.
Töông lai seõ chöùng minh cho söï thaät naøy, khi AÂu chaâu baét ñaàu xuoáng doác, maát ñi vai troø trung taâm cuûa mình, tröôùc söï ñi leân cuûa caùc daân toäc khaùc, vaø theá ñöùng baù quyeàn cuûa Myõ. Nhöng xem ra ñaõ chæ coù Toaø Thaùnh laø nhaän ra ngay laäp töùc söùc lan traøn khoâng theå kieåm soaùt noåi cuûa söï say meâ duy quoác gia quaù khích naøy. Ñaõ khoâng coù ai chuù yù tôùi caùc nhuïc nhaõ maø caùc quoác gia laâm chieán aùp ñaët leân nhau, gaây ra caùc thuø haän vaø oaùn gheùt, tröôùc sau gì cuõng seõ buøng noå trong caùc xung ñoät môùi. Söï nhuïc nhaõ maø nöôùc Ñöùc ñaõ gaây ra cho Phaùp trong naêm 1870 ñaõ laø moät baøi hoïc khoâng daäy ñöôïc ai heát. Nhöng ñaây laø ñieàu Ñöùc Bieån Ñöùc XV ñaõ nhaän ra vaø caûnh caùo moät caùch khoân ngoan trong Toâng huaán coâng boá ngaøy 28 thaùng 7 naêm 1915 khi vieát: "Caùc quoác gia khoâng cheát: bò haï nhuïc vaø ñaøn aùp, chuùng run raåy mang aùch ñöôïc aùp ñaët treân chuùng, baèng caùch chuaån bò söï phaûn coâng, vaø baèng caùch thoâng truyeàn töø theá heä naøy sang theá heä khaùc moät gia taøi cuûa thuø haän vaø baùo oaùn". Öôùc muoán röûa haän aáy tieâm ñoäc döôïc vaøo loøng xaõ hoäi vaø baàu khí chung cuûa AÂu chaâu, vaø trong vaøi tröôøng hôïp lan traøn xa hôn ñeä nhò theá chieán.
Toaø Thaùnh ñaõ laøm heát caùch ñeå giöõ cho Italia ôû ngoaøi voøng chieán, baèng caùch göûi Ñöùc OÂng Eugenio Pacelli, Söù thaàn töông lai beân Ñöùc, sang Vienne ñeå thuyeát phuïc hoaøng ñeá nöôùc AÙo nhöôïng vuøng Trentino cho Italia, nhöng moïi söï hoaøn toaøn voâ ích. AÙo khoâng muoán nhöôïng, vaø Italia muoán chieán tranh. Ñöôøng loái chính trò hoaø bình cuûa Toaø Thaùnh vaø cuûa Ñöùc Bieån Ñöùc XV thaát baïi. Caùc noã löïc cuûa Toaø Thaùnh gia taêng trong naêm 1917, khi Hoa Kyø gia nhaäp theá chieán, Nga hoaøng töø chöùc, vaø cheá ñoä quaân phieät Ñöùc quoác thaéng theá taïi Berlin, caùc vuïng veà cuûa hoaøng ñeá Carlo I, caùc daáu hieäu meät moûi vaø suy suïp cuûa ñaïo binh caùc nöôùc laâm chieán, vaø caùc hieåm nguy cuûa khuynh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa trieät ñeå ñaõ khieán cho Ñöùc Bieån Ñöùc XV vaø Ñöùc Hoàng Y Gasparri töø choã laøm trung gian thinh laëng böôùc sang ñeà nghò hoaø bình cuï theå. Ñaây laø lyù do cuûa böùc thö "göûi haøng laõnh ñaïo caùc quoác gia laâm chieán" ñöôïc göûi moät caùch tröïc tieáp hay giaùn tieáp qua ngaõ ngoaïi giao tôùi moïi chính quyeàn caùc nöôùc tham gia ñeä nhaát theá chieán.
Sau ñaây laø noäi dung böùc thö Ñöùc Bieån Ñöùc XV coâng boá ngaøy 1 thaùng 8 naêm 1917, töùc caùch ñaây ñuùng 100 naêm.
Môû ñaàu thö Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV neâu baät ñöôøng höôùng chính trò "hoaøn toaøn khoâng thieân vò" cuûa Toaø Thaùnh vaø cuûa Giaùo Hoäi coâng giaùo, ngay töø khi theá chieán baét ñaàu, phuø hôïp vôùi ñòa vò laø cha chung cuûa moïi ngöôøi vaø yeâu thöông moïi con caùi nhö nhau "khoâng phaân bieät quoác tòch cuõng nhö toân giaùo". Ngaøi cuõng nhaéc laïi moïi saùng kieán ñaõ ñöa ra giuùp hoaø giaûi caùc phe laâm chieán sau 3 naêm cheát choùc ñaãm maùu vaø taøn phaù, khieán cho AÂu chaâu coù nguy cô ñi tôùi moät cuoäc töï töû ñích thaät" . Tuy ñaõ khoâng boû qua khaû theå naøo, vaø khoâng ngöøng khích leä caùc daân toäc vaø caùc chính quyeàn laâm chieán taùi trôû laïi laø anh em vôùi nhau, nhöng raát tieác taát caû moïi coá gaéng cuûa Toaø Thaùnh ñaõ voâ ích. Ngay cuoái naêm thöù nhaát Toaø Thaùnh ñaõ tha thieát khích leä vaø keâu goïi cuõng nhö ñeà ra con ñöôøng phaûi theo ñeå ñaït tôùi moät neàn hoaø bình oån ñònh vaø xöùng ñaùng cho taát caû moïi ngöôøi, nhöng raát tieác lôøi keâu goïi ñaõ khoâng ñöôïc laéng nghe: chieán tranh ñaõ tieáp dieãn theâm hai naêm nöõa vôùi taát caû caùc kinh hoaøng cuûa noù: lan traøn ra treân ñaát lieàn, treân bieån khôi, vaø caû treân khoâng trung nöõa, khieán cho caùc thaønh phoá, laøng maïc vaø daân chuùng voâ toäi phaûi soáng caûnh tang thöông vaø cheát choùc. Chaúng leõ theá giôùi vaên minh naøy phaûi trôû thaønh caùnh ñoàng cheát hay sao? Chaúng leõ AÂu chaâu vinh quang töôi nôû phong phuù laïi bò ñaûo loän bôûi moät söï ñieân loaïn ñaïi ñoàng bieán thaønh vöïc thaúm vaø ñi tôùi moät vieäc töï töû ñích thaät hay sao?
Khoâng vì caùc ñöôøng loái chính trò ñaëc bieät naøo, cuõng khoâng phaûi vì söï gôïi yù hay lôïi loäc cuûa caùc phe phaùi laâm chieán naøo, nhöng chæ vì yù thöùc boån phaän cuûa vò cha chung cuûa caùc tín höõu, Toaø Thaùnh laïi leân tieáng keâu goïi hoaø bình vaø laäp laïi lôøi keâu goïi noàng nhieät caùc vò naém trong tay vaän meänh caùc quoác gia daân toäc, ñöa ra caùc ñeà nghò cuï theå hôn vaø môøi goïi caùc chính quyeàn vaø daân toäc laâm chieán thoûa hieäp vôùi nhau treân caùc ñieåm sau ñaây ñeå ñaït moät neàn hoaø bình coâng baèng vaø laâu daøi.
Ñieåm neàn taûng laø phaûi thay theá söùc maïnh vaät chaát cuûa vuõ khí baèng söùc maïnh luaân lyù cuûa quyeàn lôïi. Vì theá caàn coù moät thoaû hieäp coâng baèng giöõa taát caû moïi phiaù trong vieäc giaûm thieåu ñoàng loaït caùc vuõ khí, theo caùc ñieàu leä vaø baûo ñaûm caàn thieát ñònh trong möùc ñoä caàn thieát, nhaèm duy trì traät töï coâng coäng trong töøng quoác gia, baèng caùch chaáp nhaän cô caáu troïng taøi coù nhieäm vuï baûo hoaø theo caùc ñieàu leä caàn cuøng nhau ñöa ra vaø caùc tröøng phaït choáng laïi quoác gia naøo vi phaïm vaø ñaët ñeå caùc vaán ñeà quoác teá cho söï phaân xöû hay chaáp nhaän quyeát ñònh cuûa vieäc phaân xöû ñoù.
Ngoaøi ra caàn phaûi taùi môû caùc ñöôøng giao thoâng vaø baûo ñaûm vieäc töï do ñi laïi cuûa caùc daân toäc. Ñieàu naøy seõ loaïi tröø nhieàu lyù do xung khaéc vaø môû ra cho moïi ngöôøi caùc nguoàn phong phuù vaø tieán boä môùi.
Lieân quan tôùi caùc thieät hai vaø chi phí chieán tranh caàn coù ñieàu leä toång quaùt tha nôï hoaøn toaøn cho nhau. Ñieàu naøy ñöôïc bieän minh bôûi caùc lôïi ích voâ bieân cuûa vieäc giaûi tröø voõ trang. Nhaát laø thaät voâ lyù tieáp tuïc cuoäc taøn saùt chæ vì caùc lyù do thuoäc traät töï kinh teá. Tuy nhieân, caùc thoaû hieäp hoaø bình naøy vôùi caùc lôïi theá voâ cuøng phaùt sinh töø ñoù seõ khoâng theå thöïc hieän ñöôïc, neáu khoâng traû laïi cho nhau caùc vuøng ñaát ñaõ chieám hieän nay. Töø phía Ñöùc phaûi ruùt lui toaøn boä khoûi nöôùc Bæ, baûo ñaûm söï ñoäc laäp hoaøn toaøn cuûa noù treân bình dieän chính trò, quaân söï vaø kinh teá tröôùc baát cöù cöôøng quoác naøo khaùc, cuõng nhö ruùt lui khoûi ñaát Phaùp. Töø phiaù ñoái laäp cuõng phaûi traû laïi cho Ñöùc caùc vuøng ñaát cuûa hoï. Lieân quan tôùi caùc vaán ñeà tranh chaáp ñaát ñai giöõa Italia vaø AÙo, giöõa Ñöùc vaø Phaùp, vì caùc lôïi ích to lôùn cuûa moät neàn hoaø bình laâu daøi, caùc phiaù lieân heä caàn duyeät xeùt vôùi tinh thaàn hoaø giaûi, chuù yù tôùi caùc khaùt voïng cuûa caùc daân toäc, trong möùc ñoä coâng baèng vaø coù theå, vaø phoái hôïp caùc lôïi loäc rieâng vôùi caùc lôïi loäc chung cuûa gia ñình nhaân loaïi.
Tinh thaàn bình ñaúng vaø coâng baèng ñoù cuõng phaûi höôùng daãn vieäc xem xeùt taát caû caùc vaán ñeà ñaát ñai vaø chính trò khaùc lieân quan tôùi Armenia, caùc quoác gia vuøng Balcan vaø caùc nöôùc thuoäc vöông quoác Ba Lan xöa kia, maø caùc truyeàn thoáng lòch söû cao quyù vaø caùc khoå ñau phaûi chòu ñaëc bieät trong cuoäc chieán naøy, phaûi coù ñöôïc caûm tình cuûa caùc quoác gia khaùc.
Keát luaän thö göûi haøng laõnh ñaïo caùc quoác gia laâm chieán Ñöùc Bieån Ñöùc XV khaúng ñinh raèng ñoù laø caùc neàn taûng quan troïng ñoái vôùi töông laïi cuûa caùc daân toäc. Chuùng cho pheùp khoâng laäp laïi caùc xung khaéc töông töï nöõa, vaø chuaån bò giaûi phaùp cho vaán ñeà kinh teá voâ cuøng quan troïng ñoái vôùi töông lai vaø haïnh phuùc vaät chaát cuûa taát caû moïi quoác gia laâm chieán. Toaø Thaùnh hy voïng raèng caùc ñeà nghò naøy seõ ñöôïc chaáp thuaän ñeå chaám döùt mau choùng chöøng naøo coù theå caùc choáng ñoái kinh khuûng naøy, maø moãi ngaøy qua ñi ñeàu cho thaáy noù laø moät tai öông voâ ích. Ngoaøi ra taát caû ñeàu thöøa nhaän raèng danh döï cuûa quaân ñoäi ñöôïc cöùu thoaùt phía beân naøy cuõng nhö phía beân kia. Vì theá xin haõy laéng nghe lôøi caàu xin cuûa chuùng toâi, xin haõy tieáp nhaän lôøi môøi goïi hieàn phuï maø chuùng toâi göûi tôùi quyù vò nhaân danh Chuùa Cöùu Theá, Hoaøng Töû Hoaø Bình. Xin haõy nghó tôùi traùch nhieäm voâ cuøng naëng neà cuûa quyù vò tröôùc maët Thieân Chuùa vaø loaøi ngöôøi. Töø caùc quyeát ñònh cuûa quyù vò tuyø thuoäc söï thanh bình vaø nieàm vui cuûa bieát bao nhieâu gia ñình, cuoäc soáng cuûa haøng ngaøn ngöôøi treû, vaø chính haïnh phuùc cuûa caùc daân toäc maø quyù vò coù quyeàn tuyeät ñoái mang laïi. Xin Chuùa gôïi höùng cho quyù vò coù caùc quyeát ñònh phuø hôïp vôùi yù muoán raát thaùnh cuûa Ngaøi, vaø khieán cho quyù vò xöùng ñaùng vôùi lôøi khen ngôïi cuûa hieän taïi vaø baûo ñaûm cho quyù vò teân goïi laø nhöõng ngöôøi taïo döïng hoaø bình beân caùc theá heä töông lai.
Veà phaàn chuùng toâi, trong khi soát saéng hieäp nhaát trong lôøi caàu nguyeän vaø trong haõm mình vôùi moïi linh hoàn tín höõu ngöôõng voïng hoaø bình, chuùng toâi khaån naøi Thieân Chuùa ban cho quyù vò aùnh saùng vaø coá vaán.
Nhöng raát tieác moïi lôøi keâu goïi vaø noã löïc cuûa Ñöùc Bieån Ñöùc XV vaø Toaø Thaùnh ñaõ khoâng ñem laïi keát quaû naøo. Ñeä nhaát theá chieán ñaõ tieáp tuïc vôùi caùc haäu quaû theâ thaûm cuûa noù treân caùc daân toäc kitoâ AÂu chaâu. Nhöõng ñoå vôõ, cheát choùc, taøn phaù thöông ñau ñaõ haèn saâu trong con tim cuûa caùc daân toäc laâm chieán, vaø seõ laø caùc lyù do cuûa theá chieán thöù hai, khieán cho hôn 71 trieäu ngöôøi cheát trong ñoù coù hôn 22.5 trieäu binh só, vaø hôn 48.5 trieäu thöôøng daân.
Vôùi cuoäc khuûng hoaûng kinh teá keùo daøi töø nhieàu naêm qua, vôùi caùc tai öông thieân nhieân vaø naïn khuûng boá phaù hoaïi cuõng nhö khuynh höôùng aùi quoác quaù khích vaø cuoäc noåi daäy cuûa haèng traêm nhoùm phieán quaân hoài vuõ trang ñoù ñaây treân theá giôùi, vôùi baàu khí caêng thaúng giöõa caùc quoác gia, ñaëc bieät laø giaác moäng cheá taïo caùc vuõ khí nguyeân töû cuûa Baéc Haøn, caùc tranh chaáp Bieån Ñoâng giöõa Trung Quoác, Hoaø Kyø, Nhaät Baûn, UÙc AÁn Ñoä vaø caùc quoác gia vuøng Ñoâng Nam AÙ, caùc tröøng phaït cuûa Myõ vaø Lieân Hieäp AÂu chaâu ñoái vôùi Lieân Bang Nga, chuùng ta baét buoäc phaûi töï hoûi lieäu theá giôùi coù thoaùt khoûi Ñeä Tam Theá Chieán vaø chieán tranh nguyeân töû hay khoâng?
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)