Tröôùc khi Trump tôùi Vatican
nhìn laïi khôûi ñaàu moái lieân heä Toøa Thaùnh vaø Hoa Kyø
Tröôùc khi Trump tôùi Vatican, nhìn laïi khôûi ñaàu moái lieân heä Toøa Thaùnh vaø Hoa Kyø.
Hoa Kyø (VietCatholic News 20-05-2017) - Toøa Thaùnh vaø Hoa Kyø khoâng phaûi vaán ñeà naøo cuõng nhìn vaøo maét nhau, nhöng caû hai ñeàu hieåu vai troø quan troïng ñöôïc moãi beân thuû dieãn trong theá giôùi söï vuï.
Ñeä nhaát Toång Thoáng Hoa Kyø George Washington khôûi ñaàu moái lieân heä Hoa Kyø - Vatican baèng caùch traû lôøi moät caâu hoûi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng luùc aáy: Ngaøi coù quan taâm neáu chuùng toâi boå nhieäm moät giaùm muïc cho taân xöù sôû cuûa ngaøi khoâng, vaø caùch rieâng, ngaøi coù quan taâm neáu vò giaùm muïc ñoù laø linh muïc Doøng Teân John Carroll khoâng?
Naêm aáy laø naêm 1788, luùc chæ môùi coù 50,000 ngöôøi Coâng Giaùo khaép Hoa Kyø, vaø raát ít linh muïc.
Thö traû lôøi cuûa Washington, göûi qua Benjamin Franklin, luùc ñoù laø Ñaïi Söù Hoa Kyø ôû Phaùp, ñaõ gieo haït gioáng cho vieäc hôïp taùc giöõa Hoa Kyø vaø Toøa Thaùnh trong theá kyû 20: Ngaøi cöù boå nhieäm ngöôøi naøo ngaøi muoán!
Vò toång thoáng ñaàu tieân coù theå ñôn giaûn noùi: Coù! Carroll voán laø moät ngöôøi baïn vaø ñang phuï traùch moái lieân laïc cuûa Washington vôùi coäng ñoàng Coâng Giaùo beù nhoû cuûa ñaát nöôùc.
Baèng lôøi khoâng hay coù, Toång Thoáng Washington ñaõ ñaët Hoa Kyø vaøo con ñöôøng thöïc söï caùch maïng trong vieäc coå vuõ töï do toân giaùo. Noù cuõng heù cho Vatican laàn ñaàu tieân thaáy caùc lôïi ích coù theå phaùt sinh do vieäc taùch mình ra khoûi moâ thöùc "ngai vaøng vaø baøn thôø" maø noù ñaõ duøng haøng nhieàu theá kyû trong caùc moái lieân heä giöõa Giaùo Hoäi vaø Nhaø Nöôùc.
Washington voán ñang chieán ñaáu choáng khuynh höôùng phaûn Coâng Giaùo trong nöôùc keå töø cuoäc Chieán Tranh Caùch Maïng. OÂng ra leänh caám cöû haønh Ngaøy Guy Fawkes, maø yeáu toá chính laø ñoát hình noäp giaùo hoaøng, luùc ñoù vaãn coøn raát thònh haønh ôû Anh.
Trong tö caùch toång thoáng, Washington cuõng ñaõ vieát moät laù thö cho coäng ñoàng Coâng Giaùo trong nöôùc, ca ngôïi hoï ñaõ tham gia vaøo cuoäc Caùch Maïng, vaø ñaõ thieát laäp caùc lieân heä laõnh söï vôùi Caùc Laõnh Thoå Giaùo Hoaøng, töùc moät khu vöïc lôùn ôû mieàn Trung Nöôùc YÙ ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng cai trò nhö moät vò vua.
Tuy nhieân, sau khi Washington rôøi chöùc vuï, caùc lieân heä xaáu ñi vì nhieàu lyù do ôû caû Hoa Kyø laãn ôû AÂu Chaâu.
Baàu khí choáng Coâng Giaùo leân cao taïi Hoa Kyø, vaø söï vieäc khoâng caûi thieän chuùt naøo vôùi soá löôïng di daân Coâng Giaùo ngheøo ñoâng ñaûo traøn vaøo nöôùc Myõ.
Taïi AÂu Chaâu, traät töï cuõ ñang bò laät nhaøo bôûi caùc cuoäc caùch maïng maø baûn chaát thöôøng raát phaûn giaùo só. Daân chuû, chuû nghóa coäng hoøa, vaø caû caùc hieán phaùp thaønh vaên bò Vatican nhìn baèng con maét khoâng thieän caûm, khieán cho moái lieân heä vôùi Hoa Kyø trôû thaønh nghi vöïc laãn nhau.
Hoa Kyø ruùt laõnh söï cuûa mình veà naêm 1868 vaø thoâng qua ñaïo luaät ngaên caám vieäc taøi trôï cho moät söù boä caïnh Vatican. Vieäc keát lieãu caùc laõnh thoå Giaùo Hoaøng vaøo hai naêm sau ñaõ caét ñöùt caùc lieân heä ngoaïi giao trong hôn moät theá kyû tieáp theo.
Hoa Kyø vaø Vatican töø töø khôûi söï vieäc xaây döïng laïi moái lieân heä song phöông trong theá kyû 20, vaø Toång Thoáng Woodrow Wilson coøn hoäi kieán vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ XV ôû Roâma naêm 1919.
Töø thôøi Franklin Roosevelt, caùc toång thoáng Myõ baét ñaàu göûi "ñaëc söù" cuûa mình tôùi Vatican.
Toøa Thaùnh vaø Hoa Kyø coäng taùc vôùi nhau trong vieäc phaân phoái vieän trôï nhaân ñaïo sau Theá Chieán II, vaø chuû nghóa phaûn Coäng Saûn sau ñoù ñaõ ñem hai beân laïi gaàn nhau hôn.
Hai bieán coá trong thaäp nieân 1960 ñaõ doïn ñöôøng cho caùc lieân heä chính thöùc: vieäc baàu John F. Kennedy laøm toång thoáng Coâng Giaùo ñaàu tieân, vaø Coâng Ñoàng Vatican II, trong ñoù, Giaùo Hoäi uûng hoä chuû tröông töï do toân giaùo, moät chuû tröông voán do Toång Thoáng Washington ñöa ra naêm 1788 vaø baùc boû vónh vieãn moâ thöùc "ngai vaøng vaø baøn thôø".
Caùc lieân heä ngoaïi giao chính thöùc chæ ñöôïc thieát laäp naêm 1984, thôøi Toång Thoáng Ronald Reagan.
Toång Thoáng Reagan vaø Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ xaây ñaép moät moái lieân heä maïnh meõ, vaø cuøng nhau keát lieãu chuû nghóa Coäng Saûn taïi Ñoâng AÂu.
Tuy nhieân, caùc lieân heä vôùi caùc chính phuû keá tieáp caêng thaúng nhieàu hôn.
George H. W. Bush ít coù lieân laïc vôùi Vatican vaø bò choáng ñoái bôûi Ñöùc Gioan Phaoloâ II vì cuoäc chieán tranh vuøng Vònh laàn thöù nhaát, khôûi ñaàu vôùi cuoäc xaâm laêng Kuwait. Vatican cuõng bò thöông toån vì ñaõ khoâng ñöôïc môøi tham döï hoäi nghò Madrid ña phöông ñeå giaûi quyeát cuoäc tranh chaáp Do Thaùi - Palestine.
Moái lieân heä cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II vôùi Bill Clinton cuõng khaù caêng thaúng, do laäp tröôøng phoø phaù thai maïnh meõ cuûa Toång Thoáng Daân Chuû naøy. Naêm 1993, khi caùc vò gaëp nhau, Ñöùc Gioan Phaoloâ II maïnh meõ beânh vöïc quyeàn soáng, vaø Vatican ñuïng nhau vôùi Hoa Kyø vaøo naêm sau taïi Hoäi Nghò Quoác Teá veà Daân Soá vaø Phaùt Trieån ôû Cairo. Thaäm chí, Clinton coøn töø choái, khoâng chòu nghe ñieän thoaïi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng muoán thaûo luaän veà hoäi nghò naøy.
Toång Thoáng George W. Bush cuõng ñuïng ñoä vôùi Ñöùc Gioan Phaoloâ II, vaø gioáng thaân phuï, oâng cuõng ñuïng ñoä veà cuoäc chieán tranh ôû Iraq. Ngaøi voán choáng cuoäc chieán tranh thöù nhaát ôû vuøng Vònh, nhöng ñoái vôùi cuoäc chieán tranh naêm 2003 ôû Iraq, ngaøi coøn choáng ñoái döõ doäi hôn nöõa.
Tuy nhieân, trong caùc vaán ñeà veà töï do toân giaùo, OÂng Bush hôïp taùc vôùi Vatican, vaø caùc giôùi chöùc Vatican ñaùnh giaù caùc löu taâm cuûa oâng ñoái vôùi Chaâu Phi.
Moái lieân heä ñöôïc caûi thieän nhieàu thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ XVI, vaø Toång Thoáng Bush ñaõ môøi ngaøi vieáng thaêm Hoa Kyø naêm 2008.
Gioáng Clinton, Barack Obama coù nhieàu tranh chaáp vôùi Vatican veà phaù thai vaø töï do toân giaùo, vaø khi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ vieáng thaêm Hoa Kyø naêm 2015, ngaøi ñaõ coá tình tôùi thaêm caùc Tieåu Muoäi Ngöôøi Ngheøo, moät hoäi doøng ñang coù kieän caùo veà chæ thò ngöøa thai trong ñaïo luaät chaêm soùc söùc khoûe cuûa Obama.
Ñöùc Phanxicoâ cuõng ñaõ laõnh ñaïo phong traøo quoác teá choáng laïi caùc cuoäc khoâng kích döï truø ñaùnh vaøo Syria naêm 2013. Cuoái cuøng, Obama phaûi ruùt lui.
Ñöùc Phanxicoâ vaø OÂng Obama tìm ñöôïc thoûa thuaän roäng raõi ñoái vôùi caùc vaán ñeà di daân vaø moâi tröôøng, vaø hai beân ñaõ yeåm trôï laãn nhau taïi Hoäi Nghò Paris veà Khí Haäu naêm 2015. Phöông thöùc nheï nhaøng hôn cuûa Ñöùc Phanxicoâ ñoái vôùi caùc vaán ñeà xaõ hoäi cuõng ñöôïc chính phuû Obama ñaùnh giaù cao.
Noùi chung, trong ít thaäp nieân qua, ñaõ coù söï hieåu bieát laãn nhau ôû caû hai beân. Vaø trong moät theá kyû qua, khoâng moät toång thoáng naøo thaáy coù ích lôïi chi trong vieäc tranh ñaáu vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng. Duø coù baát ñoàng, caùc vò toång thoáng luoân noùi tích cöïc veà vò ñöùng ñaàu Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.
Tuy nghi ngaïi tröôùc quyeàn löïc cuûa Hoa Kyø, Toøa Thaùnh thöøa nhaän raèng trong phaïm vi ña phöông, ít coù ñieàu gì thöïc hieän ñöôïc neáu khoâng coù söï ñoùng goùp cuûa nöôùc naøy. Ngay trong theá giôùi cuûa "quyeàn löïc meàm", chính phuû Hoa Kyø cuõng cung caáp nhieàu trôï giuùp ñaùng keå, nhö caùc phuùc trình haøng naêm veà baùch haïi toân giaùo.
Ñieàu naøy ñem chuùng ta tôùi moái lieân heä giöõa Ñöùc Phanxicoâ vaø OÂng Trump.
Caû hai ñeàu laø nhöõng nhaân caùch khoù löôøng xöa nay ñaõ ñaûm nhieäm caùc chöùc vuï lieân heä.
Coù leõ Ñöùc Giaùo Hoaøng nghó OÂng Trump seõ khoâng bao giôø thaéng ñöôïc cuoäc baàu cöû khi ngaøi noùi raèng oâng ta "khoâng phaûi laø Kitoâ höõu" luùc ñöôïc hoûi veà lôøi cam keát cuûa oâng luùc ñang tranh cöû raèng oâng seõ xaây moät böùc töôøng giöõa Hoa Kyø vaø Mexico. Toøa Thaùnh, sau ñoù, noùi raèng ngaøi khoâng ñích danh noùi tôùi oâng Trump, duø caâu hoûi ñöôïc ñaët ra veà chính oâng ta.
Vaø naêm 2013, khi chöa chính thöùc laø moät öùng cöû vieân, OÂng Trump ñaõ "hoùt" raèng Ñöùc Phanxicoâ chaúng giaùo hoaøng chuùt naøo khi ñích thaân ñi traû tieàn phoøng sau khi ñaõ ñöôïc baàu.
Duø nhieàu ngöôøi ñaõ roõ hai vò seõ ñoàng yù vaø baát ñoàng veà nhöõng vaán ñeà naøo, cuoäc hoäi kieán ngaén nguûi vaøo ngaøy 24 thaùng naøy vaãn seõ vieát leân moät chöông môùi trong lòch söû lieân heä giöõa Hoa Kyø vaø Toøa Thaùnh.
Vuõ Vaên An