Boái caûnh chuyeán ñi Ai Caäp
cuûa Ñöùc Phanxicoâ
Boái caûnh chuyeán ñi Ai Caäp cuûa Ñöùc Phanxicoâ.
Ai Caäp (VietCatholic News 26-04-2017) - Veà maët chính thöùc, lôøi môøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ thaêm Ai Caäp xuaát phaùt töø Toång Thoáng nöôùc naøy vaø vò Chuû Tòch cuûa caû Ñeàn Thôø laãn Ñaïi Hoïc laâu ñôøi nhaát theá giôùi Hoài Giaùo laø Al-Azhar.
Ñeàn thôø vaø Ñaïi Hoïc Al-Azhar
Teân cuûa Ñeàn Thôø vaø Ñaïi Hoïc noùi treân ñaët theo teân cuûa Fatima Az-Zahraa, con gaùi cöng cuûa Muhammad, ngöôøi maø trieàu ñaïi Fatimid töï haøo coi laø toå tieân.
Ñeàn thôø naøy ñöôïc xaây döïng trong hai naêm baét ñaàu töø naêm 971 Coâng Nguyeân, bôûi Caliph Al-Mu'izz li-Din Allah. Ñaây laø ñeàn thôø ñaàu tieân xaây döïng taïi Cairo, moät thaønh phoá, töø ñoù, coù teân laø "kinh thaønh cuûa ngaøn ngoïn thaùp". Tröôøng thaàn hoïc (madrassa) lieân heâ vôùi Ñeàn Thôø ñöôïc thieát laäp naêm 988 nhö moät tröôøng cuûa phaùi Ismai Shia, nhöng khoâng bao laâu sau, trôû thaønh tröôøng cuûa phaùi Sunni cho tôùi nay. Noù töï coi mình laø ñaïi hoïc Hoài Giaùo laâu ñôøi nhaát theá giôùi, nhöng ñieàu naøy bò Ñeàn Thôø Kairaouine ôû Fes, Maroác, tranh caõi.
Trong hôn moät thieân nieân kyû qua, sinh hoaït hoïc thuaät coát loõi taïi Al-Azhar vaãn laø moät: caùc sinh vieân hoïc Kinh Koâraêng vaø luaät Hoài Giaùo trong chi tieát, cuøng vôùi luaän lyù hoïc, vaên phaïm, tu töø hoïc, vaø caùch tính caùc giai ñoaïn cuûa chu kyø maët traêng. Phaàn lôùn vieäc hoïc hoûi naøy dieãn ra baèng caùch ngoài quanh (halqa) moät vò thaày (sheik), laéng nghe oâng ta vaø hoïc thuoäc loøng. Khi ñaõ hoïc leân cao hôn, sinh vieân coù theå tham gia cuoäc tranh luaän kieåu Soâcraùt vôùi caùc thaày daïy cuûa mình vaø giaûng daïy caùc lôùp ñaøn em.
Al-Azhar khoâng thu nhaän caùc sinh vieân khoâng thöïc haønh Hoài Giaùo nhöng cung caáp vieäc huaán luyeän caùc ngheà theá tuïc; bôûi theá, noù laø moät phoái hôïp ñoäc ñaùo giöõa moät chuûng vieän thaàn hoïc vaø moät ñaïi hoïc thoâng thöôøng, vôùi vieäc thieát laäp caùc phaân khoa y khoa vaø kyõ sö vaøo naêm 1961. Só soá hieän nay vaøo khoaûng 90,000 sinh vieân.
Al-Azhar ñöôïc phaàn lôùn ngöôøi Hoài Giaùo Sunni coi nhö tröôøng luaät Hoài Giaùo noåi tieáng nhaát, vaø caùc hoïc giaû cuûa noù ñöôïc coi nhö caùc hoïc giaû troåi vöôït nhaát trong theá giôùi Hoài Giaùo. Muïc ñích coâng khai cuûa noù luoân laø truyeàn baù vaên hoùa Hoài Giaùo vaø ngoân ngöõ AÛ Raäp.
Ñeå ñaït muïc ñích treân, noù duy trì moät uûy ban caùc ulemas (hoïc giaû) ñeå phaùn quyeát caùc vaán ñeà caù theå thuoäc Hoài Giaùo, moät cô quan in aán ñeå in Kinh Koâraêng, vaø huaán luyeän caùc vò giaûng thuyeát veà ngheä thuaät giaûng ñaïo vaø truyeán baù ñöùc tin Hoài Giaùo. Al-Azhar ñöôïc quaûn trò bôûi moät Hoäi Ñoàng Toái Cao; Hoäi Ñoàng naøy coù nhieäm vuï aán ñònh chính saùch toång quaùt, ñöùng ñaàu bôûi moät Ñaïi Imam goïi laø "Sheikh Al-Azhar".
Töø naêm 1929, Al-Azhar aán haønh moät taäp san nhaèm muïc ñích phoå bieán caùc luaät leä toân giaùo, caùc ñeà taøi lieân quan tôùi vieäc truyeàn baù vaên chöông Hoài Giaùo, vaø caùc phaùp cheá (sharia) caên baûn, bao goàm caùc phaân boä lòch söû, ñòa dö, caùc baûn dòch thuaät vaø tin töùc lieân quan tôùi theá giôùi Hoài Giaùo.
Vò Ñaïi Imam hieän nay cuûa Al-Azhar töøng tuyeân boá raèng nhöõng keû chuû möu cuoäc taán coâng ngaøy 11 thaùng 9 (vaøo toøa Thaùp Ñoâi New York) vaø caùc cuoäc neùm bom töï saùt ñeàu laø nhöõng keû khoâng ñi theo con ñöôøng chaân chính cuûa Hoài Giaùo. Trong moät hoäi nghò môùi ñaây ôû Indonesia, vò naøy yeâu caàu "moïi tín höõu ñích thöïc" baùc boû vieäc caùc dieãn giaû sai laïc ñaày baïo ñoäng cuûa Hoài Giaùo leân tieáng taïi caùc ñeàn thôø, nhaèm ngaên chaën vieäc lan traøn caùc yù thöùc heä baïo löïc.
Ñaïi giaùo tröôûng Ahmed el-Tayeb
Teân vò Ñaïi Imam noùi treân chính laø Ahmed el-Tayeb. OÂng ñöôïc nguyeân Toång Thoáng Hosni Mubarak boå nhieäm naêm 2010 vaø ñöôïc coi laø moät trong caùc giaùo só oân hoøa nhaát cuûa phaùi Sunni Ai Caäp. Ñaäu tieán só trieát hoïc Hoài Giaùo taïi Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris, oâng ñöôïc boå nhieäm laøm chuû tòch Ñaïi Hoïc Al-Azhar töø naêm 2003.
Noùi ñeán tính oân hoøa, phaûi keå ñeán ñaïi hoäi quoác teá naêm 2016 taïi Chechnya, vôùi söï tham döï cuûa hôn 100 tö töôûng gia Sunni. Hoäi nghò naøy nhaèm ñöa ra "moät chuû tröông khoâng khoan nhöôïng choáng laïi chuû nghóa khuûng boá takfiri (tuyeân boá ai ñoù laïc giaùo) ngaøy moät gia taêng ñang gaây hoïa khaép theá giôùi". Ñaïi Imam el-Tayeb coù tham döï ñaïi hoäi naøy.
Trong moät baøi baùo ñaêng ngay sau khi oâng ñöôïc cöû ñöùng ñaàu Ñaïi Hoïc Al-Azhar, Ñaïi Imam ñöôïc moâ taû laø "moät ngöôøi trung thaønh cuûa cheá ñoä vaø laø thaønh vieân cuûa Ñaûng Daân Chuû Quoác Gia ñang caàm quyeàn cuûa OÂng Mubarak, moät thaønh vieân coù chuû tröông cöông quyeát choáng laïi nhoùm Huynh Ñeä Hoài Giaùo (Muslim Brotherhood)". OÂng ñöôïc trích daãn ñaõ noùi raèng Al-Azhar seõ "khoâng bao giôø laø laõnh ñòa môû cöûa cho Huynh Ñeä Hoài Giaùo".
Bôûi theá, oâng uûng hoä cuoäc ñaûo chaùnh truaát pheá Toång Thoáng Mohamed Morsi, moät laõnh tuï cuûa Huynh Ñeä Hoài Giaùo.
OÂng cuõng laø ngöôøi cöïc löïc leân aùn ISIS, cho raèng noù haønh ñoäng "döôùi chieâu baøi toân giaùo thaùnh thieâng vaø töï gaùn cho mình danh hieäu 'Nhaø Nöôùc Duy Hoài Giaùo' trong möu toan xuaát caûng thöù Hoài Giaùo Giaû Maïo cuûa chuùng".
Coù ñieàu, oâng khoâng bao giôø minh nhieân coi boïn ISIS laø laïc giaùo. Vì theo tröôøng phaùi Ash'ari cuûa oâng, ta khoâng ñöôïc goïi moät tín ñoà Hoài Giaùo laø ngöôøi boû ñaïo, nhö phaùi chuû tröông takfiri (tuyeân boá ai laïc giaùo) thöôøng laøm.
Trung dung giöõa duy cöïc ñoan vaø duy hieän ñaïi
Trong moät cuoäc phoûng vaán hieám hoi vôùi nhaät baùo Al-Masry Al-Youm naêm 2015, Ñaïi Imam Ahmed el-Tayeb giaûi thích laäp tröôøng cuûa Al-Azhar lieân quan tôùi lôøi keâu goïi cuûa Toång Thoáng el-Sisi muoán coå vuõ moät vieãn töôïng thoâng saùng hôn beân trong Hoài Giaùo. Moät caùch ñaëc bieät, Ñaïi Imam ñeà caäp tôùi caùc sai laïc ñaày tính baïo ñoäng cuûa moät soá phaàn töû töï coi mình laø Hoài Giaùo, vaø vai troø thöïc söï cuûa Al-Azhar trong coäng ñoàng Hoài Giaùo.
Thöïc vaäy, dòp kyû nieäm 4 naêm cuoäc Caùch Maïng Ai Caäp, Toång Thoáng Abdel Fattah el-Sisi leân tieáng keâu goïi caùc vò höõu traùch Hoài Giaùo 'böôùc ra khoûi' luoàng tö töôûng toân giaùo bò phaàn lôùn nhaân loaïi coi laø ñe doïa, ngoõ haàu ñem laïi moät vieãn töôïng 'thoâng saùng" hôn. Cuoái lôøi keâu goïi, oâng quay qua Ñaïi Imam maø noùi raèng: "Ngaøi coù traùch nhieäm lôùn lao tröôùc maët Thieân Chuùa. Toaøn theá giôùi ñang mong ñôïi lôøi leõ cuûa ngaøi".
Ñaùp öùng cuûa Ñaïi Imam dieãn ra ngay sau ñoù, trong cuoäc phoûng vaán ngaøy 14 thaùng Gieâng naêm 2015. Trong cuoäc phoûng vaán naøy, oâng ñeà caäp tôùi nhieàu vaán ñeà: vai troø cuûa Al-Azhar, chuû nghóa cöïc ñoan Hoài Giaùo, vieäc huaán luyeän caùc Imam, giaùo huaán toân giaùo, cuoäc taán coâng tôø Charlie Hebdo ôû Paris, vaø caùc moái töông quan vôùi Huynh Ñeä Hoài Giaùo vaø Nhaø Nöôùc Ai Caäp.
Ñaïi Imam cho raèng söù meänh cuûa Al-Azhar laø trình baøy phía trung dung, khoan thöù cuûa Hoài Giaùo [#]. Al-Azhar hieåu troïn veïn söï kieän naøy: chuùng ta ñang ôû trong moät bieán ñoäng maõnh lieät gaây ra bôûi caùc thay ñoåi lôùn lao vaø caùc cuoäc tranh chaáp chính trò, kinh teá, xaõ hoäi vaø vaên hoùa, vaø toân giaùo laø moät trong nhöõng quaân baøi maø nhöõng ngöôøi tranh chaáp ñang coá gaéng chôi trong cuoäc tranh chaáp naøy [#] Al-Azhar coá gaéng ngaøy ñeâm choáng laïi bieán ñoäng naøy [#], nhöng seõ khoâng laøm moät mình; vieäc naøy laø traùch nhieäm cuûa Nhaø Nöôùc song song vôùi Boä Giaùo Duïc.
Maët khaùc, Ñaïi Imam cho raèng "khoâng ai coù theå noùi raèng chuû nghóa cöïc ñoan seõ deã daøng hay nhanh choùng bò taän dieät khoûi xaõ hoäi. Chuùng ta ñang ñöông ñaàu vôùi moät hieän töôïng xaõ hoäi beùn reå caû moät thaäp nieân qua".
Veà vieäc huaán luyeän ñeå caùc imam (giaùo só) Hoài Giaùo thuyeát giaûng taïi caùc ñeàn thôø, Ñaïi Imam ñoàng yù vôùi quyeát ñònh cuûa chính phuû Ai Caäp ñoøi caùc giaùo só naøy phaûi coù baèng caáp toát nghieäp cuûa Al-Azhar, cho raèng ñaây laø "böôùc tieán ñuùng höôùng" vì ñaõ ñeán luùc khoâng theå "ñeå caùc buïc giaûng trong traïng thaùi hoãn loaïn nhö tröôùc ñaây".
Tröôùc caùc pheâ phaùn veà phöông phaùp huaán luyeän cuûa Al-Azhar, Ñaïi Imam cho raèng "ngoaïi tröø moät tröôøng hôïp rieâng reõ ra, khoâng moät ngöôøi yù thöùc heä cöïc ñoan vaø quaù khích naøo khaép theá giôùi ñaõ toát nghieäp töø Al-Azhar [...] vaø do ñoù, quaû laø ñaùng tieác khi Al-Azhar khoâng ngöøng bò toá caùo phaûi chòu traùch nhieäm ñoái vôùi chuû nghóa khuûng boá".
Ñoái vôùi cuoäc taán coâng ôû Paris, Ñaïi Imam tuyeân boá raèng "khoâng theå duøng vieäc gieát ngöôøi vaø thaûm saùt daõ man ñeå baûo veä Hoài Giaùo vaø Ñaáng Tieân Tri vaø caùi giaù cuûa vieäc naøy ñang ñöôïc ngöôøi Hoài Giaùo khaép theá giôùi traû. OÂng keâu goïi ngöôøi Hoài Giaùo khaép nôi "leân aùn vaø coâng khai baùc boû caùc haønh vi toäi aùc nhö caùc cuoäc taán coâng ôû Paris". Tuy nhieân, Ñaïi Imam, moät laàn nöõa, khoâng keát aùn laïc giaùo cho nhöõng teân khuûng boá naøy, coi chuùng chæ laø nhöõng ngöôøi toäi loãi, chöù khoâng phaûi laø keû khoâng tin. Laäp tröôøng naøy, Ñaïi Imam cho raèng ñaõ coù töø theá kyû thöù taùm.
Cuoái cuøng, noùi veà vai troø cuûa Al-Azhar, Ñaïi Imam cho raèng caùc yù kieán cuûa Al-Azhar khoâng coù tính boù buoäc, "chuùng toâi khoâng phaûi laø ngaønh tö phaùp ban haønh caùc baûn aùn, cuõng khoâng phaûi laø cô quan haønh phaùp ban haønh caùc saéc leänh. Chuùng toâi khoâng khua gaäy tröøng phaït nhöõng ai khoâng phuø hôïp vôùi yù kieán cuûa mình. [...] Chuùng toâi khoâng thöïc hieän baát cöù söï baûo hoä naøo, vaø cuõng khoâng phaûi laø moät theá löïc toân giaùo".
Noùi chung, Ñaïi Imam khoâng baùc boû vieäc ñeàn thôø coù nhieàu vaán ñeà, nhöng cöông quyeát baùc boû caùc möu toan toâ veõ noù nhö ngöôøi xuùi baåy baïo löïc voán laø phaàn beänh hoaïn cuûa theá giôùi Hoài Giaùo ngaøy nay.
Caùc nhaø bình luaän cho raèng lôøi leõ cuûa el-Tayeb ñaïi dieän cho moät neàn vaên hoùa toân giaùo coù leõ khaù phoå bieán trong caùc xaõ hoäi Hoài Giaùo hieän nay; neàn vaên hoùa naøy leân aùn baïo löïc nhaân danh Thieân Chuùa, nhöng gaëp khoù khaên lôùn, khoâng tích cöïc ñöông ñaàu vôùi caùc vaán ñeà cuûa xaõ hoäi ñöông thôøi cuõng nhö caùc khaùt voïng maø caùc cuoäc caùch maïng AÛ Raäp ñaõ ñem laïi duø moät caùch thoaùng qua. Ñaây cuõng laø moät laäp tröôøng luùng tuùng, keït cöùng giöõa hai luaän baùc. Moät ñaøng coù luaän baùc duy Hoài Giaùo cho raèng caû veà löôïng laãn veà phaåm, söï hieän dieän cuûa Hoài Giaùo trong xaõ hoäi khoâng bao giôø ñuû caû. Moät ñaøng laø laäp tröôøng duy hieän ñaïi, muoán Hoài Giaùo hoaø giaûi vôùi lyù trí vaø khoa hoïc, vaø coù khaû naêng ñeå laïi sau löng moät truyeàn thoáng saün saøng saùt haïi ngöôøi boû ñaïo, phaân bieät ñoái xöû giöõa ngöôøi Hoài Giaùo vaø ngöôøi khoâng theo Hoài Giaùo, khuaát phuïc phuï nöõ, nhö nhaø phaân tích Adil Numaan nhaän ñònh treân cuøng nhaät baùo ñaõ ñaêng baøi phoûng vaán Ñaïi Imam.
Ñöùc Phanxicoâ, vôùi thaùi ñoä heát söùc côûi môû khoâng nhöõng ñoái vôùi caùc heä phaùi Kitoâ Giaùo vaø caùc toân giaùo hoaøn caàu, maø coøn ñoái vôùi xaõ hoäi vaø vaên hoùa noùi chung, coù theå laø moät chaát xuùc taùc ñeå el-Tayeb maïnh daïn hôn trong caùc daán thaân cuûa oâng.
Trong thoâng ñieäp göûi nhaân daân Ai Caäp tröôùc khi leân ñöôøng tôùi ñoù vaøo ngaøy 28 thaùng 4 naêm 2017, Ñöùc Phanxicoâ caùm ôn "ngaøi toång thoáng nöôùc Coäng Hoøa, Ñöùc Thöôïng Phuï Tawadros II, Ñaïi Imam cuûa Ñaïi Hoïc Al-Azhar vaø Ñöùc Thöôïng Phuï Coâng Giaùo Coptic ñaõ môøi toâi".
Ñöùc "Giaùo Hoaøng" Tawadros II chính laø vò ñöùng ñaàu Giaùo Hoäi Chính Thoáng Coptic (Ai Caäp), ngöôøi maø theo Ñöùc Hoàng Y Leonardo Sandri, boä tröôûng Thaùnh Boä Caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông, Ñöùc Phanxicoâ ñeán ñeå "cuûng coá ñöùc tin".
Noùi nhö theá chæ laø laëp laïi moät coâng thöùc quen thuoäc, thöïc teá, ngaøi tôùi ñeå bieåu döông tình lieân ñôùi vôùi caùc Kitoâ höõu thieåu soá trong moät quoác gia ñaïi ña soá theo Hoài Giaùo Sunni, maø phaàn lôùn caùc Kitoâ höõu naøy thuoäc Giaùo Hoäi Chính Thoáng Coptic (khoaûng 10 trieäu) ñang bò caùc teân khuûng boá cuoàng tín taán coâng daõ man, trong khi caùc tín höõu Coâng Giaùo chæ chieám chöøng 0.34% daân soá.
Vieäc treân heát söùc caàn thieát, vì tình hình gay caán do caùc nhoùm chính trò ñoäi loát toân giaùo gaây ra cho caùc Kitoâ höõu noùi chung vaø ñaëc bieät cho tín höõu Coptic noùi rieâng. Caùc ñoái töôïng naøy, trong caûm thöùc cuûa tín höõu Ai Caäp, chæ laø moät, baát keå hoï laø Theä Phaûn, Coâng Giaùo hay chính thoáng Chính Thoáng.
Caûm thöùc hôïp nhaát treân seõ ñöôïc ñaùnh ñoäng vaø taêng cöôøng khi Ñöùc Phanxicoâ tôùi Cairo ngaøy 28 thaùng naøy ñeå oâm hoân Ñöùc Tawadros II, maø ngöôøi Chính Thoáng Coptic voán goïi laø "giaùo hoaøng" (Pope).
Giaùo Hoäi Chính Thoáng Coptic
Töôùc hieäu "giaùo hoaøng" daønh cho vò ñöùng ñaàu Giaùo Hoäi Chính Thoáng Coptic ñuû laøm cho Giaùo Hoäi naøy khaùc vôùi caùc Giaùo Hoäi Chính Thoáng khaùc, maø ngöôøi ñöùng ñaàu thöôøng chæ laø Thöôïng Phuï.
Thöïc theá, Giaùo Hoäi naøy ñöôïc thaønh laäp tröôùc moïi Giaùo Hoäi Chính Thoáng khaùc, thaäm chí coøn tröôùc caû moïi Giaùo Hoäi Kitoâ Giaùo khaùc, keå caû Giaùo Hoäi Roâma. Vì, theo truyeàn thuyeát, noù ñöôïc thaønh laäp nhaân danh Chuùa Gieâsu Kitoâ bôûi thaùnh söû Maùccoâ taïi Thaønh Phoá Alexandria khoaûng naêm 43 Coâng Nguyeân.
Ai cuõng bieát Thaùnh Maùccoâ, ngöôøi vieát Tin Möøng ñaàu tieân, moät trong 70 moân ñeä, sinh taïi Libya sau Chuùa Gieâsu 3 naêm. Cha meï ngaøi ngöôøi Do Thaùi, sau di chuyeån tôùi Palestine. Nhaø cuûa Thaùnh Maùccoâ voán laø nôi Chuùa hay gaëp caùc toâng ñoà, nôi Ngöôøi cöû haønh Leã Vöôït Qua vôùi caùc oâng. Taïi nhaø naøy, caùc toâng ñoà cuõng ñaõ tuï taäp luùc Chuùa Thaùnh Thaàn hieän xuoáng vaøo Leã Nguõ Tuaàn.
Truyeàn thuyeát Coptic keå raèng: Thaùnh Maùccoâ ñöôïc cöû ñi truyeàn baù Tin Möøng ôû Alexandria, Ai Caäp. Moät hoâm, taïi ñaây, deùp cuûa ngaøi bò ñöùt quai phaûi vaøo nhaø Ananias, ngöôøi thôï giaày, ñeå söûa. Trong khi söûa deùp cho ngaøi, Ananias bò ñöùt ngoùn tay, keâu thaáu trôøi "oái thaàn duy nhaát ôi!" Thaùnh Maùccoâ chöõa laønh ngoùn tay cho oâng vaø giaûi thích cho oâng hay "Thaàn Duy Nhaát" laø ai. Ananias beøn môøi ngaøi veà nhaø mình. Theá laø caû nhaø chòu Pheùp Röûa sau khi tuyeân xöng Chuùa Kitoâ. Chaúng bao laâu sau, nhieàu ngöôøi khaùc cuøng tham gia vôí hoï, vaø nhaø Ananias trôû thaønh ñòa ñieåm gaëp gôõ cuûa caùc tín höõu.
Naêm 62, tröôùc khi rôøi Ai Caäp ñeå ñi truyeàn baù Tin Möøng taïi Pentapolis, Thaùnh Maùccoâ phong chöùc cho Ananias laøm giaùm muïc. Trôû laïi Ai Caäp sau khi Thaùnh Pheâroâ vaø Thaùnh Phaoloâ chòu töû ñaïo, Thaùnh Maùccoâ thaáy Giaùo Hoäi ôû ñaây phaùt trieån toát ñeïp neân ngaøi ñaõ phong chöùc cho 3 linh muïc, 7 phoù teá ñeå phuï giuùp Ananias. Naêm 68, ñang luùc caàu nguyeän vôùi giaùo daân, ngaøi bò nhöõng ngöôøi thôø ngaãu thaàn taán coâng, bò hoï baét giam vaø haønh haï cho tôùi cheát. Ngaøi ñöôïc coi laø vò giaùo hoaøng ñaàu tieân cuûa Giaùo Hoäi Coptic; vaø Ñöùc Tawadros II hieän nay laø vò giaùo hoaøng thöù 118 cuûa Giaùo Hoäi naøy.
Thöïc ra, theo ngöôøi Copt, nguoàn goác cuûa Giaùo Hoäi naøy coøn coù tröôùc caû Thaùnh Maùccoâ nöõa khi Thaùnh Gia tôùi ñoù laùnh naïn luùc Chuùa Gieâsu chæ môùi sinh ra ñöôïc ít ngaøy. Ngöôøi Chính Thoáng Coptic coi ñaây laø neàn taûng cuûa Giaùo Hoäi hoï. Tuy nhieân, veà maët chính thöùc, hoï vaãn coi Thaùnh Maùccoâ laø vò saùng laäp ra Giaùo Hoäi cuûa hoï, khi ngaøi tôùi ñaây giaûng ñaïo, chòu töû ñaïo taïi Alexandria vaøo thôøi Neâroâng cai trò Roâma.
Ñeán cuoái theá kyû thöù hai, Kitoâ Giaùo ñaõ vöõng vaøng ôû Ai Caäp. Naêm 190 CN, Giaùo Hoäi Alexandria ñaõ trao ñoåi Caùc Thö Phuïc Sinh vôùi caùc Giaùo Hoäi Gieârusalem vaø Antioâkia lieân quan tôùi vieäc ñònh ngaøy cho Leã Phuïc Sinh vaø ñaõ coù tôùi 40 giaùo phaän thuoäc quyeàn cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Alexandria...
Sau ñoù, Giaùo Hoäi Coptic bò baùch haïi naëng neà bôûi ñeá quoác Roâma. Cho ñeán thôøi Hoaøng Ñeá Valerian khoaûng naêm 302, coù tôùi 800,000 Kitoâ höõu chòu töû ñaïo taïi Ai Caäp.
Luùc Thaùnh Maùccoâ cheát taïi Alexandria naêm 68 Coâng Nguyeân, xaùc ngaøi ñöôïc choân caát trong moät nhaø nguyeän ôû Beucalis. Naêm 828, di coát ngaøi bò ñaùnh caép vaø ñem veà choân taïi nhaø thôø Venice, YÙ. Naêm 1970, nhaø thôø chaùnh toøa lôùn nhaát Chaâu Phi ñöôïc xaây taïi Cairo, töùc Nhaø Thôø Chaùnh Toøa Coptic Thaùnh Maùccoâ. Tröôùc khi hoaøn thaønh nhaø thôø, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI hoaøn traû haøi coát Thaùnh Maùccoâ cho Giaùo Hoäi Chính Thoáng Coptic vaø haøi coát naøy ñaõ ñöôïc ñaët döôùi baøn thôø chính, nôi, töø ñoù, haøng tuaàn, giaùo daân hoïp laïi nghe "giaùo hoaøng" hieäu trieäu.
Tín lyù vaø ly giaùo
Dó nhieân ngaøi hieäu trieäu veà ñöùc tin Chính Thoáng Coptic. Ñöùc tin naøy döïa treân Kinh Tin Kính Nixeâa laø ñöùc tin maø Thaùnh Atanasioâ (296-373 CN), vò giaùo hoaøng thöù 12 cuûa Giaùo Hoäi Coptic, ñaõ baûo veä caùch höõu hieäu khi beânh vöïc tín ñieàu veà Thaàn Tính cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ taïi Coâng Ñoàng Nixeâa naêm 325. Vieäc beânh vöïc naøy ñem laïi cho ngaøi hai töôùc hieäu "Cha cuûa neàn Chính Thoáng" vaø "Atanasioâ Toâng Ñoà".
Tuy nhieân, naêm 451 CN, Coâng Ñoàng Chung Thöù Tö taïi Canxeâñoan dieãn ra vaø ñaõ chia reõ Giaùo Hoäi Coâng Giaùo hay Giaùo Hoäi "phoå quaùt". Caùc quyeát ñònh cuûa Coâng Ñoàng naøy lieân quan tôùi baûn tính cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ.
Ñònh tín Canxeâñoan quaû quyeát raèng: Chuùa Gieâsu Kitoâ quaû laø Ngoâi Lôøi nhaäp theå, laø chính Con Thieân Chuùa "sinh bôûi Chuùa Cha töø tröôùc voâ cuøng". Ñònh tín naøy noùi raèng Trinh Nöõ Maria quaû thöïc laø Meï Thieân Chuùa vì Ñaáng sinh ra bôûi ngaøi "theo xaùc thòt" taïi Beâlem, laø Con Thieân Chuùa khoâng do taïo döïng vaø coù thieân tính, laø moät trong Ba Ngoâi Thaùnh Thieâng. Coâng ñoàng tuyeân boá raèng luùc sinh ra laøm ngöôøi, Ngoâi Lôøi Thieân Chuùa mang troïn nhaân tính, trôû neân moät ngöôøi ñích thöïc veà ñuû moïi phöông dieän, chæ tröø toäi loãi. Nhö theá, theo ñònh tín Canxeâñoan, Chuùa Gieâsu Thaønh Nadareùt laø moät ngoâi vò (hypostasis) trong hai baûn tính - baûn tính nhaân loaïi vaø baûn tính Thieân Chuùa. Ngöôøi laø nhaân baûn troïn veïn. Ngöôøi laø thieân baûn troïn veïn. Ngöôøi laø Thieân Chuùa hoaøn toaøn vaø laø con ngöôøi hoaøn toaøn. Trong tö caùch Thieân Chuùa, Ngöôøi laø "moät yeáu tính" (homoousios) vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Trong tö caùch con ngöôøi, Ngöôøi laø "moät yeáu tính" (homoousios) vôùi moïi höõu theå nhaân baûn.
Söï keát hôïp thaàn tính vaø nhaân tính trong Chuùa Kitoâ ñöôïc goïi laø söï keát hôïp ngoâi vò (hypostatic union). Kieåu noùi naøy muoán noùi: trong moät ngoâi duy nhaát, ñoäc ñaùo cuûa Chuùa Kitoâ, thieân tính vaø nhaân tính keát hôïp vôùi nhau moät caùch khoâng hoaø laãn vaø laãn loän, cuõng khoâng taùch bieät vaø chia lìa vôùi nhau. Chuùa Kitoâ laø moät ngoâi vò, vöøa laø ngöôøi vöøa laø Thieân Chuùa. Con Thieân Chuùa vaø Con Ñöùc Maria laø moät ngoâi vò vaø laø cuøng moät ngoâi vò.
Quyeát ñònh treân cuûa Coâng Ñoàng Canxeâñoan khoâng ñöôïc caùc moân ñeä cöïc ñoan cuûa Thaùnh Xiriloâ thaønh Alexandria, vaø caû nhöõng ai coù lieân heä vôùi hoï, chaáp nhaän. Nhöõng Kitoâ höõu töï xöng laø ñoäc tính (monophysites) naøy baùc boû Coâng Ñoàng Canxeâñoan vì Coâng Ñoàng naøy noùi tôùi hai baûn tính, ngöôïc vôùi coâng thöùc cuûa Thaùnh Xiriloâ xaùc rín raèng luùc Nhaäp Theå, Chuùa Kitoâ chæ coù moät baûn tính.
Söï chia reõ vì theá ñaõ dieãn ra vaø maëc duø nhieàu coá gaéng taùi hôïp nhaát ñaõ ñöôïc ñöa ra trong caùc theá kyû thöù 5 vaø thöù 6, vaø caû môùi ñaây nöõa, nhöõng ngöôøi baát ñoàng vôùi quyeát ñònh cuûa Coâng Ñoàng Canxeâñoan vaãn ñöùng rieâng ra moät coõi so vôùi caùc Giaùo Hoäi Kitoâ Giaùo khaùc, keå caû caùc Giaùo Hoäi Chính Thoáng thoaùt thai töø cuoäc ñaïi ly giaùo naêm 1054.
Hieän nay, caùc Kitoâ höõu töï xöng laø Ñoäc Tính ñöùng trong Giaùo Hoäi Coptic Ai Caäp, Giaùo Hoäi EÂtioâpia, Giaùo Hoäi Giacoâbeâ Syria, Giaùo Hoäi Syria AÁn Ñoä, vaø Giaùo Hoäi AÙcmeânia. Caùc Giaùo Hoäi naøy thöôøng ñöôïc goïi laø caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông Nhoû Hôn (Lesser Eastern Churches) hay caùc Giaùo Hoäi Chính Thoáng Phöông Ñoâng (Oriental Orthodox Churches).
Tuy nhieân, caàn phaûi nhaán maïnh raèng veà maët chính thöùc, Giaùo Hoäi Coptic khoâng bao giôø tin thuyeát ñoäc tính nhö caùch moâ taû cuûa Coâng Ñoàng Canxeâñoan. Ta haõy ñoïc tuyeân boá cuûa Giaùo Hoäi Coptic:
"Kitoâ höõu Copt tin raèng Chuùa hoaøn haûo trong thieân tính cuûa Ngöôøi, vaø Ngöôøi hoaøn haûo trong nhaân tính cuûa Ngöôøi, nhöng thieân tính vaø nhaân tính cuûa Ngöôøi keát hôïp thaønh moät baûn tính goïi laø 'baûn tính cuûa lôøi nhaäp theå' voán ñöôïc Thaùnh Xiriloâ Thaønh Alexandria nhaéc ñi nhaéc laïi. Nhö theá, Kitoâ höõu Copt tin hai baûn tính 'nhaân loaïi' vaø 'Thieân Chuùa' keát hôïp thaønh moät 'khoâng hoaø laãn, khoâng laãn loän, vaø khoâng thay ñoåi'(trích lôøi tuyeân xöng ñöùc tin ôû cuoái phuïng vuï thaùnh Coptic).
Hai baûn tính naøy 'khoâng taùch bieät nhau duø trong giaây laùt hay trong nhaùy maét" (cuõng trích töø lôøi tuyeân xöng ñöùc tin ôû cuoái phuïng vuï thaùnh Coptic)".
Söï chia reõ naøy ñem laïi haäu quaû heát söùc ñaùng tieác vaø bi thaûm laø ngöôøi Copt bò chính caùc ñoàng Kitoâ höõu cuûa mình baùch haïi, sau khi bò ngöôøi ngoaïi giaùo Roâma baùch haïi. Ñeán noãi khi ngöôøi AÛ Raäp tôùi xaâm laêng vaøo giöõa theá kyû thöù 7, hoï gaëp raát ít khaùng cöï töø daân baûn xöù.
Haïn töø "Coptic" laø do chöõ Hy Laïp "Aigyptos" coù nghóa "Ngöôøi Ai Caäp" nhöng bò ngöôøi AÛ Raäp ñoïc traïi thaønh "qibt". Vaø "qibt" duøng ñeå chæ caû "Ngöôøi AÛ Raäp" laãn "Kitoâ höõu".
Coøn chöõ "Chính Thoáng" laø chæ vieäc duy trì "Ñöùc Tin Nguyeân Thuûy" cuûa ngöôøi Copt, nhöõng ngöôøi, qua nhieàu thôøi ñaïi, vaãn moät loøng baûo veä Kinh Tin Kính Xöa, choáng laïi nhieàu cuoäc taán kích nhaém vaøo noù.
Ngöôøi Copt tin raèng Thieân Chuùa Ba Ngoâi: Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn baèng nhau trong moät hôïp nhaát duy nhaát; Chuùa Gieâsu Kitoâ laø Ñaáng Cöùu Theá duy nhaát cuûa theá giôùi. Giaùo Hoäi naøy ít thay ñoåi nhaát veà caû leã nghi laãn tín lyù vaø söï keá thöøa cuûa caùc thöôïng phuï, giaùm muïc, linh muïc vaø phoù teá Coptic luoân lieân tuïc.
Caùc ñoùng goùp Coptic cho Theá Giôùi Kitoâ Giaùo
Ngöôøi Copt töï haøo veà Didascalia, Tröôøng Giaùo Lyù noåi tieáng ñaàu tieân ôû Alexandria, nôi giaûng daïy theá giôùi Kitoâ Giaùo caùc phöông phaùp aån duï vaø linh ñaïo ñeå giaûi thích Thaùnh Kinh, nôi caùc hoïc giaû tieân khôûi cuûa Kitoâ Giaùo maøi mieät ñeå chöùng minh raèng lyù trí vaø maïc khaûi, trieát hoïc vaø thaàn hoïc khoâng nhöõng töông hôïp vôùi nhau maø coøn thieát yeáu ñeå coù theå hieåu nhau nöõa. Hoïc giaû vó ñaïi nhaát ñaàu tieân ñöùng ñaàu Didascalia laø Pantaenus, ngöôøi ñieàu khieån tröôøng naøy töø naêm 180 tôùi naêm 200 CN. Tuy nhieân, nhaø thaàn hoïc quan troïng nhaát vaø laø moät taùc giaû vieát nhieàu nhaát lieân heä tôùi tröôøng naøy phaûi keå Origen.
Ñoùng goùp lôùn lao thöù hai laø phong traøo ñôn tu. Thöïc vaäy, phong traøo ñôn tu cuûa Kitoâ Giaùo, döôùi moïi hình thöùc, khôûi ñaàu töø Ai Caäp, loâi keùo traùi tim Giaùo Hoäi höôùng veà sa maïc, thöïc haønh loái soáng thieân thaàn beân trong. Vieäc naøy dieãn ra vaøo luùc trieàu ñình môû cöûa chaøo ñoùn caùc giaùo só vaø do ñoù gaây nguy haïi cho Giaùo Hoäi vì coâng trình aâm thaàm vaø coù tính linh thieâng bò hoøa laãn vôùi quyeàn bính traàn theá vaø neàn chính trò cung ñình.
Ngöôøi Copt hieän nay
Ngöôøi Copt taïi Ai Caäp hieän coù khoaûng 10 trieäu, chieám töø 13% tôùi 15% daân soá caû nöôùc. Ngoaøi ra, hoï coøn coù nhieàu coäng ñoaøn taïi caùc nöôùc Phöông Taây.
Tröôùc ñaây, döôùi thôøi thoáng trò cuûa AÛ Raäp, Giaùo Hoäi Coptic gaëp nhieàu suy thoaùi veà soá tín höõu. Nhöng vaøo khoaûng giöõa theá kyû 20, Giaùo Hoäi naøy traûi nghieäm ñöôïc moät cuoäc phuïc hung chöa töøng thaáy. Cuoäc phuïc hung naøy khôûi dieãn trong caùc thaäp nieân boán möôi vaø naêm möôi trong caùc phong traøo Tröôøng Chuùa Nhaät Coptic taïi Cairo, Giza vaø Asyut. Nhôø khí theá naøy, caùc thanh nieân hieán ñôøi mình cho Thieân Chuùa vaø tham gia cuøng caùc baäc thaày ôû sa maïc. Ngaøy nay, nhieàu nhaø laõnh ñaïo Giaùo Hoäi phaùt xuaát töø cuoäc phuïc hung taâm linh naøy. Tuy goïi laø Tröôøng Chuùa Nhaät Coptic, nhöng caùc lôùp ñöôïc toå chöùc vaøo Thöù Saùu. Con em caùc gia ñình Copt ñua nhau tham döï suoát qua tuoåi thieáu nieân. Taïi ñaây, caùc em tham döï nhieàu sinh hoaït khaùc nhau, caû treân bình dieän thieâng lieâng laãn treân bình dieän xaõ hoäi.
Ngaøy nay, Giaùo Hoäi Coptic lan traøn khaép theá giôùi, vôùi caùc nhaø thôø taïi nhieàu quoác gia khaùc nhau. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa theá heä hieän nay, Giaùo Hoäi quan taâm saâu saéc tôùi vieäc xoùa nhoøa caùc yù nieäm tröôùc ñaây veà mình treân theá giôùi. Giaùo Hoäi Coptic hieän duy trì ñoái thoaïi vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Roâma, cuõng nhö nhieàu Giaùo Hoäi khaùc.
Thöïc vaäy, nhôø caùc coá gaéng truyeàn giaùo môùi ñaây, Giaùo Hoäi Coptic ñaõ thieát laäp ñöôïc nhieàu nhaø thôø taïi Zambia, Kenya, Zaire, Zimbabwe, Namibia vaø South Africa. Giaùo Hoäi cuõng coù maët taïi Anh, AÂu Chaâu noùi chung, Baéc Myõ vaø UÙc cuøng Ñaïi Döông Chaâu. Hieän coù khoaûng 15 giaùo phaän vaø 500 giaùo xöù beân ngoaøi Ai Caäp.
Caùc nhaø laõnh ñaïo
Haøng giaùo só cuûa Giaùo Hoäi Chính Thoáng Coptic do Ñöùc Giaùo Hoaøng cuûa Alexandria laõnh ñaïo. Hieän nay laø Ñöùc Tawadros II, nhaäm chöùc töø naêm 2012, keá nhieäm Ñöùc Shenouda III. Haøng traêm naêm tröôùc ñaây, Alexandria, thaønh phoá lôùn thöù nhì cuûa Ai Caäp, laø truï sôû cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, nhöng hieän nay, nhaø thôø chính toøa cuûa ngaøi ôû Cairo.
Caû Ñöùc Giaùo Hoaøng laãn caùc giaùm muïc ñeàu laø caùc ñan só. Coøn caùc linh muïc, hoï phaûi coù gia ñình vaø hoïc Tröôøng Giaùo Lyù tröôùc khi ñöôïc thuï phong. Hieän coù khoaûng 60 giaùm muïc cai quaûn caùc giaùo phaän ôû trong nöôùc cuõng nhö ôû ngoaøi nöôùc.
Thaùnh Hoäi Ñoàng (The Holy Synod) laø cô quan cao nhaát chòu traùch nhieäm veà caùc vieäc thieâng lieâng, Giaùo Hoäi hoïc, cô caáu, toå chöùc vaø kinh teá. Hoäi Ñoàng naøy bao goàm moïi thaønh vieân cuûa haøng giaùm muïc Coptic vaø moät tröôûng linh muïc ñaïi dieän cho haøng giaùo só coù gia ñình. Hoäi ñoàng naøy chia thaønh 7 uûy ban: muïc vuï, phuïng vuï, lieân laïc ñaïi keát, ñôn tu söï vuï, ñöùc tin vaø ñaïo ñöùc, vaø giaùo phaän söï vuï.
Ngoaøi ra, coøn coù hai cô quan khoâng coù tính giaùo só: Hoäi Ñoàng Giaùo Daân Coptic do daân baàu, ñaõ coù töø naêm 1883, giöõ vai troø lieân laïc giöõa Giaùo Hoäi vaø Chính Phuû, vaø uûy ban hoãn hôïp giaùo daân vaø giaùo só, thaønh laäp naêm 1928, giöõ nhieäm vuï giaùm saùt vaø theo doõi vieäc quaûn trò cuûa caûi cuûa Giaùo Hoäi phuø hôïp vôùi luaät leä Ai Caäp.
Caùc Bí Tích Coptic
Ngöôøi Copt tuaân giöõ ñuû 7 bí tích nhö ngöôøi Coâng Giaùo. Pheùp Röûa ñöôïc cöû haønh vaøi tuaàn sau khi ñöùa treû sinh ra baèng caùch dìm toaøn thaân em vaøo nöôùc ñaõ laøm pheùp ba laàn. Pheùp Theâm Söùc ñöôïc cöû haønh lieàn ngay sau Pheùp Röûa. Vieäc thöôøng xuyeân xöng toäi vôùi moät linh muïc cuûa rieâng mình, goïi laø cha giaûi toäi, laø caàn thieát ñeå laõnh nhaän Thaùnh Theå. Thoùi quen laø caû gia ñình cuøng choïn moät cha giaûi toäi, do ñoù, bieán vò naøy thaønh huaán ñaïo vieân cuûa caû gia ñình. Trong baåy bí tích, chæ coù pheùp hoân phoái laø khoâng ñöôïc cöû haønh trong muøa aên chay. Ña hoân laø baát hôïp phaùp, duø ñöôïc daân luaät trong nöôùc thöøa nhaän. Ly dò khoâng ñöôïc pheùp tröø tröôøng hôïp ngoaïi tình, tuyeân boá voâ hieäu vì song hoân, hay caùc hoaøn caûnh cöïc kyø khaùc ñöôïc taùi duyeät bôûi moät hoäi ñoàng giaùm muïc ñaëc bieät. Ly dò coù theå ñöôïc caû vôï laãn cHoàng Yeâu caàu. Ly dò phaàn ñôøi khoâng ñöôïc Giaùo Hoäi thöøa nhaän. Giaùo Hoäi Coptic khoâng löu taâm tôùi baát cöù luaät daân söï naøo neáu noù khoâng can thieäp vaøo caùc bí tích cuûa Giaùo Hoäi. Giaùo Hoäi cuõng khoâng coù laäp tröôøng chính thöùc naøo veà moät soá vaán ñeà gaây tranh caõi nhö phaù thai chaúng haïn.
Ñöùc Tawadros II
Xem nhö theá, thöïc söï coù raát ít dò bieät traàm troïng giöõa Giaùo Hoäi Chính Thoáng Coptic vaø Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Roâma, caû trong phaïm vi tín lyù laãn thöïc haønh. Caùc dò bieät neáu coù chaéc chaén seõ ñöôïc nhìn baèng taàm nhìn môùi khi hai vò giaùo hoaøng gaëp nhau taïi Cairo.
Ngöôøi ta coù quyeàn hy voïng nhö vaäy vì thaùi ñoä heát söùc côæ môû cuûa Ñöùc Tawadros II. Thöïc vaäy, ngaøi laø ngöôøi mau maén tôùi Vatican hoäi kieán vôùi Ñöùc Taân Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, ngaøy 10 thaùng 5 naêm 2013, giöõa luùc caùc Kitoâ höõu Ai Caäp noùi chung ñang chòu aùp löïc naëng neà cuûa Huynh Ñeä Hoài Giaùo.
Nhaân dòp naøy, Ñöùc Tawadros II noùi vôùi Ñöùc Phanxicoâ raèng Giaùo Hoäi Coptic "cho tôùi nay töøng bò daãn thuûy baèng maùu cuûa nhieàu vò töû ñaïo, nhöng nhôø theá ngaøy moät trôû neân maïnh meõ hôn".
Ñöùc Phanxicoâ ñaùp laïi: hai Giaùo Hoäi cuûa chuùng ta hôïp nhaát baèng "neàn ñaïi keát ñau khoå... Maùu caùc vò töû ñaïo laø haït gioáng gaây söùc maïnh vaø söï maàu môõ cuûa Giaùo Hoäi nhö theá naøo, thì vieäc chia seû caùc ñau khoå haøng ngaøy cuõng coù theå trôû thaønh moät phöông tieän höõu hieäu ñeå hôïp nhaát".
Ñöùc Tawadros tieáp lôøi: "Muïc ñích quan troïng nhaát cho caû Giaùo Hoäi Coâng Giaùo laãn Giaùo Hoäi Coptic laø vieäc coå vuõ ñoái thoaïi ñaïi keát haàu ñaït ñöôïc muïc tieâu ñöôïc theo ñuoåi hôn caû laø hôïp nhaát!".
Ñöùc Phanxicoâ ñaùp laïi: "Cho pheùp toâi baûo ñaûm vôùi ngaøi raèng caùc coá gaéng cuûa ngaøi nhaèm xaây döïng söï hieäp thoâng giöõa caùc tín höõu trong Chuùa Kitoâ, vaø quan taâm soáng ñoäng cuûa ngaøi ñoái vôùi töông lai xöù sôû ngaøi vaø vai troø cuûa caù coäng ñoàng Kitoâ Giaùo trong xaõ hoäi Ai Caäp tìm thaáy tieáng vang saâu xa trong loøng ngöôøi keá nhieäm Thaùnh Pheâroâ vaø toaøn theå coäng ñoàng Coâng Giaùo".
Khoâng rieâng ñoái vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, Ñöùc Tawadros II coøn coá gaéng baét tay vôùi caû keû thuø cuûa theá giôùi AÛ Raäp. Thöïc vaäy, ngaøy 27 thaùng 11 naêm 2015, ngaøi laø vò giaùo hoaøng Coptic ñaàu tieân thaêm Gieârusalem keå töø naêm 1832, ngöôïc vôùi chính saùch taåy chay Israel cuûa vò tieàn nhieäm, Ñöùc Shenouda III.
Vaø ai cuõng bieát Giaùo Hoäi Chính Thoáng Coptic ñaëc bieät bò caùc nhoùm Hoài Giaùo quaù khích ra maët taán coâng, nhaát laø vuï saùt haïi 23 vò töû ñaïo Coptic caùch nay maáy naêm vaø gaàn ñaây vuï ñaùnh bom nhaân dòp Leã Laù. Nhöng Ñöùc Tawadros II khoâng haän thuø ngöôøi Hoài Giaùo noùi chung. Taïi moät hoäi nghò ñaïi keát caùc nhaø laõnh ñaïo caùc Giaùo Hoäi Kitoâ Giaùo Trung Ñoâng hoïp taïi Jordan naêm 2016, ngaøi noùi raèng Kitoâ höõu vaø ngöôøi Hoài Giaùo oân hoøa caàn phaûi naém tay nhau cuøng laøm vieäc ñeå toân vinh phaåm giaù con ngöôøi vaø ñeà cao caùc giaù trò vaø nguyeân taéc cao thöôïng. Chæ baèng caùch naøy, baïo löïc vaø chuû nghóa cuoàng tín môùi bò baùc boû.
Baàu khí côûi môû do Ñöùc Tawadros II khôûi xöôùng chaéc chaén seõ ñöôïc ca tuïng vaø thaêng tieán trong dòp Ñöùc Phanxicoâ thaêm vieáng Cairo.
Vuõ Vaên An