Kyû nieäm 50 naêm
coâng boá Thoâng ñieäp "Tieán Boä caùc Daân Toäc"
Kyû nieäm 50 naêm coâng boá Thoâng ñieäp "Tieán Boä caùc Daân Toäc".
Roma (Oss. Rom. 23.24-03-2017; Vat. 28-03-2017) - Ngaøy 26 thaùng 3 naêm 1967, töùc caùch ñaây 50 naêm vaøo ñuùng ngaøy leã Phuïc Sinh, Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ coâng boá Thoâng ñieäp "Populorum progressio - Tieán boä caùc daân toäc". Ñaây laø moät trong caùc taøi lieäu yù nghóa nhaát cuûa theá kyû XX, vôùi cuøng chieàu höôùng cuûa caùc taøi lieäu quan troïng cuûa Coâng Ñoàng Chuùng Vaticaêng II, vaø vôùi chính caùc taøi lieäu, dieãn vaên vaø baøi phaùt bieåu cuûa chính Ñöùc Phaoloâ VI töø Thoâng ñieäp "Ecclesiam suam Giaùo Hoäi Ngaøi" cho tôùi dieãn vaên ñoïc taïi Lieân Hieäp Quoác ngaøy muøng 4 thaùng 10 naêm 1965.
Thoâng ñieäp goàm 87 soá töø phaàn daãn nhaäp cho tôùi lôøi keâu goïi keát thuùc. Phaàn nhaäp ñeà khaúng ñònh raèng "vaán ñeà xaõ hoäi laø vaán ñeà luaân lyù". Phaàn I cuûa Thoâng ñieäp ñeà caäp tôùi muïc ñích thoâng ñieäp nhaém tôùi laø thaêng tieán moät söï phaùt trieån toaøn dieän cho con ngöôøi, taïi khaép nôi treân theá giôùi naøy. Noù duyeät qua moät soá caùc döõ kieän giaûi thích taïi sao laïi caàn phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän. Tieáp ñeàn laø töong quan giöõa Giaùo Hoäi vaø söï phaùt trieån, vaø coâng vieäc caàn thöïc hieän trong caùc laõnh vöïc cuï theå cuûa cuoäc soáng caù nhaân, gia ñình vaø xaõ hoäi. Phaàn hai cuûa Thoâng ñieäp trình baày ñeà taøi "höôùng tôùi vieäc phaùt trieån lieân ñôùi cuûa nhaân loaïi", bao goàm vieäc trôï giuùp nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái, taïo ra söï bình ñaúng trong caùc töông quan thöông maïi, phaùt huy tình baùc aùi ñaïi ñoàng, vaø thoâng ñieäp keát thuùc vôùi lôøi keâu goïi höôùng tôùi moïi thaønh phaàn xaõ hoäi: caùc tín höõu coâng giaùo, caùc kitoâ höõu vaø tín höõu caùc caùc toân giaùo khaùc, caùc ngöôøi thieän chí, caùc giôùi chöùc laõnh ñaïo chính trò xaõ hoäi, kinh teá vaên hoaù, caùc tö töôûng gia, vaø taát caû moïi ngöôøi trong gia ñình nhaân loaïi.
Ñöùc Phaoloâ VI trôû thaønh Giaùo Hoaøng ngaøy 21 thaùng 6 naêm 1963 giöõa khoaù hoïp thöù nhaát vaø thöù hai cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II. Ngay laäp töùc ngaøi ñöa vaøo truyeàn thoáng caùc chuyeán toâng du, tröôùc heát beân Palestina, taïi Beátleâhem, Nadareùt vaø Gieârusalem, nôi ngaøi gaëp gôõ Ñöùc Athenagoras, Thöôïng phuï Giaùo Hoäi chính thoáng Costantinopoli. Sau ñoù laø caùc chuyeán vieáng thaêm Bombay beân AÁn Ñoä, roài Lieân Hieäp Quoác vaø New York, Fatima Boà Ñaøo Nha, Istanbul Thoå Nhó Kyø, Bogotaø Colombia, Geneøve Thuïy Só, Uganda, Ñoâng AÙ, Ñaïi döông chaâu vaø Australia.
Trong söù ñieäp phaùt thanh ñoïc moät thaùng tröôùc ngaøy khai maïc Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II Ñöùc Gioan XXIII ñaõ noùi: "tröôùc caùc daân toäc keùm môû mang Giaùo Hoäi muoán laø Giaùo Hoäi cuûa taát caû moïi ngöôøi vaø ñaëc bieät laø Giaùo Hoäi cuûa ngöôøi ngheøo". ÔÛ ñaây Ñöùc Roncalli ñaët ñeå söï töông öùng giöõa caùc daân toäc ngheøo vaø söï ngheøo naøn cuûa Giaùo Hoäi laø Giaùo Hoäi thuoäc veà ngöôøi ngheøo, laø nhöõng ngöôøi khieán cho Giaùo Hoäi höõu hình trong vieäc ñi theo maàu nhieäm cuûa Chuùa Gieâsu, laø Ñaáng Cöùu Theå cuûa ngöôøi ngheøo.
Theo caùch thöùc cuûa mình Ñöùc Phaoloâ VI muoán du nhaäp vieãn töôïng naøy vaø traû lôøi cho theá giôùi keùm môû mang ñang gaây aùp löïc maïnh, ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa Tin Möøng ñoøi hoûi coâng baèng cho caùc quoác gia thuoäc mieàn nam baùn caàu. Nhaát laø hoài ñoù haøng Giaùm Muïc chaâu Myõ Latinh ñaët ra vaán ñeà kitoâ höõu tham döï vaøo caùc tieán trình vaø phong traøo caùch maïng chính trò xaõ hoäi. Thoâng ñieäp muoán traû lôøi cho moät tieán trình ñaõ khôûi ñaàu vôùi Hieán cheá muïc vuï "Gaudium Spes - Vui Möøng vaø Hy Voïng" veà Giaùo Hoäi trong theá giôùi ngaøy nay. Hoài ñoù theá giôùi coù caùc thay ñoåi saâu roäng vôùi moät tieán boä kinh teá ngoaïn muïc chöa töøng thaáy trong lòch söû nhaân loaïi, song song vôùi moät cuoäc caùch maïng saâu roäng trong ñieàu kieän soáng cuûa con ngöôøi, ñeå laïi caùc daáu veát trong lòch söû. Caùc taøi lieäu coâng ñoàng cho thaáy Giaùo Hoäi cuõng yù thöùc ñöôïc moät ñieàu gì vó ñaïi ñang xaûy ra. Hieán cheá Vui Möøng vaø Hy Voïng khaúng ñònh raèng: "Nhaân loaïi ngaøy nay ñang soáng moät giai ñoaïn môùi trong lòch söû cuûa mình. Ñoù laø giai ñoaïn chaát chöùa nhöõng thay ñoåi saâu roäng vaø mau choùng ñang daân daàn lan roäng treân toaøn ñòa caàu... Nhö theá, chuùng ta coù theå noùi tôùi moät bieán ñoåi ñích thöïc veà maët xaõ hoäi vaø vaên hoaù, söï bieán ñoåi naøy ñang lan traøn tôùi caû ñôøi soáng toân giaùo" (s. 4).
Söï taêng tröôûng kinh teá ñaõ thöïc söï laø moät hieän töôïng khoâng phaûi chæ cuûa theá giôùi taây aâu, nhöng caû trong khoái lieân xoâ, vaø taïi caùc nöôùc ñang treân ñöôøng phaùt trieån, bò goïi laø "theá giôùi thöù ba" nöõa. Caùc nöôùc naøy coù daân soá gia taêng moät caùch ngoaïn muïc, vaø tuoåi thoï cuûa con ngöôøi cuõng gia taêng vì caùc phaùt trieån trong laõnh vöïc noâng nghieäp vaø y khoa. Thoâng ñieäp Tieán boä caùc daân toäc cuõng ghi nhaän söï va chaïm giöõa caùc neàn vaên minh truyeàn thoáng vaø caùc môùi meû do neàn vaên minh kyõ ngheä ñem laïi taïo ra haäu quaû saâu roäng treân caùc cô caáu khoâng thích öùng ñöôïc vôùi caùc ñieàu kieän môùi meû. Beân trong moâi tröôøng thöôøng laø cöùng nhaéc cuûa caùc cô caáu ñoù, ñöôïc ñoùng khung cuoäc soáng cuûa caùc caù nhaân vaø gia ñình, tìm thaáy nôi caùc cô caáu aáy söï naâng ñôõ caàn thieát, vaø caùc theá heä giaø baùm víu vaøo chuùng, trong khi giôùi treû höôùng tôùi choã thoaùt khoûi caùc cô caáu naøy vì coi chuùng nhö moät chöôùng ngaïi voâ ích; vaø hoï höôùng tôùi caùc hình thöùc môùi meû trong cuoäc soáng xaõ hoäi. Maëc daàu thöøa nhaän caùc ñieàu aùc cuûa moät loaïi cheá ñoä thöïc daân naøo ñoù vaø caùc haäu quaû tieâu cöïc cuûa noù, thoâng ñieäp thöøa nhaän trong vaøi tröôøng hôïp tieán trình khôûi ñaàu toái taân hoaù cuõng ñaõ phuø hôïp vôùi caùc ñöôøng loái chính trò cuûa caùc quyeàn löïc thöïc daân. Maëc duø khoâng ñaày ñuû nhöng vaøi cô caáu vaãn hoaït ñoäng, chaúng haïn nhö treân bình dieän choáng laïi naïn doát naùt muø chöõ vaø beänh taät, trong laõnh vöïc truyeàn thoâng vaø caûi tieán caùc ñieàu kieän an sinh.
Chính vieäc thoaùt khoûi tình traïng ao tuø cuûa caùc xaõ hoäi truyeàn thoáng ñang môû maét cho caùc ñaùm ñoâng daân chuùng cuûa caùc quoác gia ngheøo ñang treân ñöôøng phaùt trieån, vaø traûi roäng ra treân bình dieän toaøn caàu caùc xung ñoät xaõ hoäi. Söï aâu lo xaâm chieám caùc taàng lôùp ngheøo cuûa caùc quoác gia ñang trong giai ñoaïn kyõ ngheä hoaù giôø ñaây ñaõ tôùi vôùi nhöõng ngöôøi, cho tôùi nay haàu nhö chæ soáng veà noâng nghieäp. Giôùi noâng daân yù thöùc veà caûnh ngheøo tuùng ñaùng lyù ra hoï khoâng phaûi chòu moät caùch baát coâng nhö cho tôùi nay. Toùm laïi, ñeå trieät haï ngheøo ñoùi vaø baát coâng - vaø ñaây laø ñöôøng höôùng cuûa Thoâng ñieäp - caàn phaûi thaùp nhaäp caùc giai taàng naøy vaøo trong moät tieán trình bieán ñoåi kinh teá, chöù khoâng ñöôïc ñeå cho hoï bò gaït boû ngoaøi leà. Ñieàu quan troïng ñoù laø phaûi cai trò, höôùng daãn tieán trình tieán boä naøy tôùi caùc muïc tieâu xaùc ñònh, khoâng theå ñeå cho noù muoán tôùi ñaâu thì tôùi. Vaø vieäc phaùt trieån khoâng chæ ñöôïc giaûn löôïc vaøo söï taêng tröôûng kinh teá ñôn thuaàn maø thoâi, nhöng phaûi laø vieäc phaùt trieån toaøn dieän, coù nghóa laø phaûi thaêng tieán söï phaùt trieån cuûa moãi moät ngöôøi vaø toaøn con ngöôøi trong taát caû moïi bình dieän cuoäc soáng kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, vaên hoaù, an sinh vaø toân giaùo.
Ñeå ñöôïc nhö vaäy tröôùc heát xaõ hoäi phaùt xuaát töø söï taân tieán hoaù naøy khoâng ñuôïc laäp laïi caùc sai laàm vaø khuyeát ñieåm cuûa "theá giôùi thöù nhaát", bao goàm caùc chuû tröông tieâu thuï höôûng, chuû thuyeát haït nhaân duy caù nhaân chuû nghóa, caùi luaän lyù ñôn thuaàn duy lôïi ích chuû thuyeát hoaït ñoäng, chuû thuyeát kyõ thuaät. Moïi taêng tröôûng ñeàu haøm hoà. Vì theá caàn phaûi cho pheùp con ngöôøi laø nguôøi hôn. Neáu vieäc theo ñuoåi phaùt trieån ngaøy caøng ñoøi hoûi moät soá chuyeân vieân kyõ thuaät ñoâng hôn, thì laïi caøng caàn coù ñoâng tö töôûng gia coù khaû naêng suy tö saâu roäng, tìm kieám moät neàn nhaân baûn môùi cho pheùp con ngöôøi tìm laïi ñöôïc chính mình, nhaän laõnh caùc giaù trò cao hôn cuaû tình yeâu thöông, tình baïn, cuûa lôøi caàu nguyeän vaø vieäc chieâm nieäm. Nhö vaäy caàn duy trì caùi gì ñoù cuûa chuû tröông chung vaø cuûa caùc phaåm chaát khaùc cuûa caùc xaõ hoäi truyeàn thoáng, vaø daãn ñöa chuùng vaøo trong caùc xaõ hoäi môùi.
Ngoaøi ra, caàn phaûi traùnh cho caùc xaõ hoäi môùi khoûi rôi vaøo caùc baát coâng xaõ hoäi xaâu xeù ñaõ xaûy ra trong caùc theá giôùi taây aâu sau cuoäc caùch maïng kyõ ngheä ñaàu tieân. Thoâng ñieäp khoâng ñoå loãi cho vieäc kyõ ngheä hoaù coù caùc khía caïnh tích cöïc cuûa noù, nhöng caûnh caùo khung caûnh yù thöùc heä, trong ñoù naûy sinh ra chuû thuyeát tö baûn töï do. Trong caùc xaõ hoäi môùi caàn phaûi coù choã cho vieäc taêng tröôûng tö baûn cuøng tôùi vieäc chieám höõu nhöõng gì caàn thieát cho cuoäc soáng, chieán thaéng caùc tai öông xaõ hoäi, môû roäng vieäc hieåu bieát, chieám höõu ñöôïc vaên hoaù.
Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñaõ ñöôïc thöïc hieän taïi caùc nöôùc kyõ ngheä phaùt trieån, nhöng raát thöôøng khi vôùi caùc cuoäc chieán ñaáu vaø xung khaéc xaõ hoäi ñaõ coù theå traùnh ñöôïc ñeå khoâng gaây ra caùc ñoå vôõ baát coâng. Ñeå ñöôïc nhö theá caàn boû vieäc tuyeät ñoái hoaù tö saûn laø kieåu maãu cuûa cheá ñoä tö baûn töï do, vaø theo giaùo huaán cuûa caùc Giaùo Phuï vaø caùc thaàn hoïc gia lôùn cuûa Giaùo Hoäi, theo ñoù quyeàn tö höõu khoâng bao giôø ñöôïc thöïc thi gaây thieät haïi cho coâng ích. Vì theá trong moät soá tröôøng hôïp coù theå thöïc thi ñuôøng loái chính trò truaát höõu, caám chuyeån voán ra ngoaøi, nhaát laø söû duïng caùc kinh nghieäm chöông trình hoaù kinh teá, vì saùng kieán caù nhaân khoâng thoâi vaø söï caïnh tranh ñôn thuaàn khoâng theå baûo ñaûm cho söï thaønh coâng cuûa vieäc phaùt trieån.
Vieäc taân tieán hoaù caùc quoác gia ñang treân ñöôøng phaùt trieån phaûi töø töø. Giaùo Hoäi laø "chuyeân vieân veà nhaân baûn" bieát raát roõ raèng vaøi maát quaân bình naøo ñoù trong xaõ hoäi laø ñieàu caàn thieát, do ñoù vieäc thay ñoåi xaõ hoäi khoâng ñöôïc voäi vaõ: moät cuoäc caûi caùch noâng nghieäp baát thình lình coù theå thaát baïi khoâng ñaït ñích. Moät vieäc kyõ ngheä hoaù voäi vaõ coù theå gaây baát oån cho caùc cô caáu coøn caàn thieát, vaø taïo ra caùc baàn cuøng xaõ hoäi laøm thaønh moät böôùc thuït luøi treân bình dieän caùc giaù trò nhaân baûn.
Vieäc ñaåy maïnh caùc tình hình ñeå taïo ra moät di ñoäng caùch maïng nhaèm loaïi boû caùc baát coâng ñôùn ñau khoâng theå chòu ñöïng noåi chæ coù theå chaáp nhaän ñöôïc trong moät soá tình traïng xaùc ñònh nhö "trong tröôøng hôïp moät cheá ñoä ñoäc taøì hieån nhieân keùo daøi vi phaïm traàm troïng caùc quyeàn con ngöôøi vaø gaây thieät haïi moät caùch nguy hieåm cho coâng ích cuûa quoác gia. Bôûi neáu khoâng, cuoäc caùch maïng seõ laïi laø nguoàn goác cuûa caùc baát coâng môùi, taïo ra caùc baát quaân bình môùi vaø gaây ra caùc ñoå vôõ môùi maø thoâi: "Khoâng theå ñaùnh ñoå moät söï döõ thöïc thuï vôùi giaù cuaû moät söï döõ lôùn hôn".
Söï söõ lôùn hôn ñoù ñaõ laø vieãn töôïng cuûa moät "taäp theå hoaù toaøn dieän hay cuûa moät keá hoaïch hoaù tuyø tieän khöôùc töø töï do nhö noù laø vaø loaïi boû moïi quyeàn neàn taûng cuûa baûn vò con ngöôøi nhaèm thöïc hieän moät chuû nghóa nhaân baûn voâ thaàn, moät chuû nghóa nhaân baûn ñoùng kín, voâ caûm ñoái vôùi caùc giaù trò cuûa tinh thaàn vaø ñoái vôùi Thieân Chuùa, laø suoái nguoàn cuûa caùc giaù trò ñoù. Chaéc chaén laø con ngöôøi coù theå toå chöùc traùi ñaát khoâng coù Thieân Chuùa, "nhöng khoâng coù Thieân Chuùa cuoái cuøng con ngöôøi coù theå toå chöùc choáng laïi con ngöôøi". "Moät chuû thuyeát nhaân baûn loaïi tröø laø moät chuû thuyeát nhaân baûn voâ nhaân".
Ñieàu kieän caàn coù ñeå thöïc hieän moät söï phaùt trieån ñuùng ñaén vaø nhaân baûn laø phaûi laøm sao ñeå vieäc taân tieán hoaù khoâng bò ñi keøm bôûi vieäc tuïc hoaù man rôï, nhö hieän ñang xaûy ra taïi caùc quoác gia ñang treân ñöôøng phaùt trieån. Vaø nhaát laø phaûi bieát thöøa nhaän caùc giaù trò sieâu vieät cuõng nhö Thieân Chuùa laø nguoàn goác cuûa caùc giaù trò ñoù, vaø traân troïng nieàm tin cuûa con ngöôøi nôi Thieân Chuùa. Chæ nhö theá môùi coù theå phoái hôïp söï phaùt trieån kinh teá vôùi moät chuû thuyeát nhaân baûn toaøn caàu, bôûi vì khoâng coù söï nhaân baûn ñích thöïc neáu con ngöôøi khoâng roäng môû cho Ñaáng Tuyeät Ñoái, qua vieäc nhaän ra moät ôn goïi coáng hieán cho yù töôûng ñích thaät veà cuoäc soáng con ngöôøi. Trong nghóa naøy thoâng ñieäp coù chieàu kích "caûi caùch" ñích thöïc vôùi moät vieãn töôïng laïc quan giuùp xaây döïng moät xaõ hoäi coâng baèng, huynh ñeä vaø hoaø bình, ñaùp öùng caùc khaùt voïng cuûa caùc daân toäc treân theá giôùi.
(Oss. Rom. 23.24-3-2017)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)