Möøng Xuaân Ñinh Daäu 2017
Nhöõng Naêm Daäu trong lòch söû
Giaùo hoäi taïi Vieät Nam
Möøng Xuaân Ñinh Daäu 2017: Nhöõng Naêm Daäu trong lòch söû Giaùo hoäi taïi Vieät Nam (*)
Saøigoøn (WHÑ 27-01-2017) - Theo Khaâm ñònh Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc, boä saùch söû do Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn soaïn thaûo vaøo khoaûng naêm 1856-1884, söï xuaát hieän cuûa moät nhaø truyeàn giaùo phöông Taây ñeán Vieät Nam ñöôïc ghi nhaän trong quyeån thöù 33 [1] nhö sau: "Theo saùch Daõ Luïc [2], thì ngaøy thaùng 3 naêm Nguyeân Hoøa thöù nhaát (1533) ñôøi Leâ Trang Toâng, ngöôøi Taây Döông teân laø I-neâ-khu leùn luùt ñeán xaõ Ninh Cöôøng, xaõ Quaàn Anh huyeän Nam Chaân vaø xaõ Traø Luõ huyeän Giao Thuûy [3], ngaám ngaàm truyeàn giaùo veà taû ñaïo Gia toâ".
Nhö vaäy, neáu laáy söï kieän ñöôïc ghi trong söû saùch neâu treân, ñeán nay Tin Möøng ñöôïc rao giaûng treân ñaát nöôùc Vieät Nam ñaõ ñöôïc 584 naêm (1533-2017). Trong hôn naêm theá kyû ñoù, coù 40 naêm Daäu.
Nhaân dòp Xuaân veà, ñoùn naêm môùi Ñinh Daäu, nhìn laïi nhöõng söï kieän trong lòch söû Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Vieät Nam dieãn ra trong caùc naêm Daäu, vöøa nhö moät caùch chaøo naêm Ñinh Daäu 2017, vöøa ñeå "oân coá tri taân".
* * *
Theá Kyû 16
AÁt Daäu 1585
Hai linh muïc Luis de Fonseca, O.P. (Boà Ñaøo Nha) vaø Greùgoire de la Motte, O.P. (Phaùp) töø Malacca tôùi Vieät Nam naêm 1580, giaûng ñaïo taïi Quaûng Nam thôøi Chuùa Nguyeãn Hoaøng suoát 6 naêm (1580-1586). Naêm 1585 (AÁt Daäu), cha Fonseca bò binh lính cuûa chuùa Nguyeãn Hoaøng saùt haïi luùc ngaøi ñang daâng thaùnh leã. Naêm sau (1586), cha Greùgoire de la Motte cuõng bò saùt haïi.
Theá Kyû 17
AÁt Daäu 1645
- Cha Alexandre de Rhodes (Ñaéc Loä) bò chuùa Nguyeãn (luùc ñoù laø chuùa Thöôïng Nguyeãn Phuùc Lan) truïc xuaát vónh vieãn khoûi Vieät Nam. Ngaøy 3.7.1645 cha Alexandre de Rhodes (Ñaéc Loä) rôøi Ñaøng Trong ñi Macau. Ñeán nôi, cha baét tay vieát Töôøng trình veà Ñaøng Trong vaø ñöôïc aán haønh taïi Paris naêm 1652. Saùch daøy 135 trang. Ñaây laø baûn phuùc trình hoaït ñoäng cuûa cha Ñaéc Loä ôû Ñaøng Trong trong caùc naêm 1644- 1645. Trong saùch, ngaøi keå laïi cuoäc baùch haïi ñaïo naêm 1644 vaø cuoäc töû ñaïo cuûa thaøy giaûng Anreâ Phuù Yeân.
- Thaùng 12 naêm 1645, cha Ñaéc Loä töø Macau ñi Roma. Ñeán nôi, ngaøi phuùc trình cho Toøa Thaùnh veà nhöõng tieán trieån mau choùng trong vieäc truyeàn giaùo taïi Vieät Nam, nhaát laø xin Toøa Thaùnh göûi moät soá giaùm muïc ñeán caùnh ñoàng phì nhieâu naøy ñeå cuûng coá neàn moùng Giaùo Hoäi. Cha mang theo thuû caáp cuûa thaày giaûng Anreâ Phuù Yeân (chòu töû ñaïo naêm 1644 vaø ñöôïc giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II phong chaân phöôùc vaøo ngaøy 5 thaùng 3 naêm 2000) veà caát giöõ taïi truï sôû trung öông doøng Teân ôû Roma.
Quyù Daäu 1693
Ngaøy 1 thaùng 7 naêm 1693, Ñöùc cha Deydier (Hoäi Thöøa sai Paris), ñaïi dieän Toâng toøa Ñoâng Ñaøng Ngoaøi (nay laø giaùo phaän Haûi Phoøng), qua ñôøi. Sau ñoù, vaøo naêm 1696, Toøa Thaùnh ñaët caùc giaùm muïc xuaát thaân töø doøng Ña Minh ñaûm nhieäm ñaïi dieän Toâng toøa, baét ñaàu töø Ñöùc cha Raimondo Lezzoli, O.P.
Theá Kyû 18
AÁt Daäu 1765
- Doøng Thaùnh Augustinoâ keát thuùc hoaït ñoäng truyeàn giaùo taïi Vieät Nam, sau hôn 60 naêm (1701-1765), vôùi 15 vò thöøa sai - trong ñoù coù giaùm muïc Ilario Costa di Gesu (1735-1754), 6 linh muïc Vieät Nam vaø 2 linh muïc khaùc (ngöôøi Boà Ñaøo Nha), hoaït ñoäng taïi khu vöïc Cöûa Haøn (Ñaø Naüng), laøm tuyeân uùy cho coäng ñoaøn nhoû beù ngöôøi Boà Ñaøo Nha phaàn nhieàu laø nhöõng thöông gia ñi qua ñi laïi, hoaëc truù nguï taïi ñoù töø tröôùc naêm 1596.
- Naêm AÁt Daäu 1765, chuùa Trònh Doanh (1740-1767) ra saéc chæ caám ñaïo (tröôùc ñoù, naêm Giaùp Tuaát 1754, vieân chuùa Trònh naøy ñaõ coù saéc chæ caám ñaïo).
- Naêm sinh cuûa thaùnh Ña Minh Xuaân (Dominicus Henareøs), giaùm muïc, töû ñaïo. Ngaøi sinh naêm 1765 taïi Baena, Cordova, Taây Ban Nha, doøng Ña Minh. Ngaøi laø giaùm muïc phuï taù Ñaïi dieän Toâng toøa Ñoâng Ñaøng Ngoaøi, bò xöû traûm ngaøy 25 thaùng 6 naêm 1838 taïi Nam Ñònh döôùi ñôøi vua Minh Maïng, ñöôïc Ñöùc Leâoâ XIII phong chaân phöôùc ngaøy 27 thaùng 5 naêm 1900, vaø Ñöùc Gioan Phaoloâ II toân phong hieån thaùnh ngaøy 19 thaùng 6 naêm 1988.
Theá Kyû 19
AÁt Daäu 1825
Vua Minh Maïng truyeàn cho quan Bieän hieäp ra chæ duï rieâng cho quan traán Quaûng Nam veà vieäc phaûi taêng cöôøng ngaên chaën vieäc truyeàn baù ñaïo Coâng giaùo. Noäi dung chæ duï:
"Quan Bieän Hieäp vaâng leänh hoaøng thöôïng truyeàn raèng: Taø ñaïo cuûa ngöôøi AÂu chaâu laøm hö hoûng loøng ngöôøi. Töø laâu caùc thuyeàn AÂu chaâu khi ñeán buoân baùn ñaõ ñeå laïi nhieàu thöøa sai trong nöôùc. Nhöõng ñaïo tröôûng naøy duï doã vaø laøm hö hoûng nhaân daân, ñoàng thôøi söûa ñoåi vaø phaù ñoå caùc taäp tuïc toát laønh trong nöôùc. Nhö theá khoâng phaûi laø moät caùi hoïa cho chuùng ta sao? Chính vì theá, chuùng ta caàn phaûi choáng laïi teä naïn naøy ñeå daãn ñöa nhaân daân trôû veà chính ñaïo. Vì leõ ñoù, chuùng toâi, caùc quan haèng tuaân giöõ caùc leänh truyeàn cuûa hoaøng thöôïng, göûi cho quan traán thuû Quaûng Nam chæ duï cuûa vua ñeå khi coù taøu Phaùp ñeán thì phaûi chuù taâm xem xeùt caån thaän. Hôn nöõa, cuõng phaûi canh chöøng caån thaän caùc quan aûi treân nuùi, döôùi ñaát hay cöûa bieån haàu ngaên chaën baát cöù ñaïo tröôûng AÂu chaâu naøo leùn luùt xaâm nhaäp ñeå hoï khoâng theå traø troän trong daân chuùng vaø gieo raéc taø ñaïo trong ñaát nöôùc. Caùc ñaïo tröôûng naøy keá tieáp nhau khoâng giaùn ñoaïn vaø coi ñoù nhö laø moät vieäc thoâng thöôøng. Minh Meänh naêm thöù saùu, ngaøy 1, tuaàn traêng thöù nhaát (12.2.1825)".
Ñinh Daäu 1837
Thaùnh Gioan Taân (Jean Charles Cornay), sinh naêm 1809 taïi Loudun, Poitiers, Phaùp, linh muïc thuoäc Hoäi Thöøa sai Paris, ñòa phaän toâng toøa Taây Ñaøng Ngoaøi, bò xöû laêng trì ngaøy 20 thaùng 9 naêm 1837 (ñôøi vua Minh Maïng) taïi Sôn Taây.
AÁt Daäu 1885
Ñöùc Meï hieän ra che chôû caùc tín höõu Traø Kieäu trong hai ngaøy 10 vaø 11 thaùng 9 naêm 1885 (AÁt Daäu) giöõa côn nguy bieán dieãn do Vaên Thaân gaây ra. Veà bieán coá naøy, trang tin ñieän töû cuûa giaùo phaän Ñaø Naüng vieát:
"Traø Kieäu coù moät beà daøy lòch söû caû ñaïo laãn ñôøi. Veà lòch söû daân söï, Traø Kieäu nguyeân laø kinh ñoâ Simhapura (Sö Töû Thaønh) cuûa Vöông quoác Champa vaøo cuoái theá kyû II sau Coâng nguyeân. Nhieàu hieän vaät khaûo coå cuõng ñaõ ñöôïc phaùt hieän döôùi loøng ñaát trong khu vöïc naøy; maø hieän nay, moät soá töôïng ñaù thôøi vöông quoác Champa ñaõ ñöôïc thu taäp vaø hình thaønh moät "baûo taøng Chaêmpa" nho nhoû taïi Nhaø xöù Traø Kieäu, do coâng cuûa Cha Antoân Nguyeãn Tröôøng Thaêng (Quaûn xöù Traø Kieäu töø 1975-1989).
Veà lòch söû giaùo hoäi Coâng Giaùo, Traø Kieäu vaø coäng ñoaøn Daân Chuùa Traø Kieäu ñöôïc bieát ñeán nhö laø "chöùng nhaân ñöùc tin" trong thôøi kyø baùch haïi, vôùi nhöõng cuoäc taán coâng khoâng ngöøng nghæ cuûa löïc löôïng "Vaên Thaân" nhaèm trieät phaù xöù ñaïo naøy. Cuõng chính trong boái caûnh bò baùch haïi ñoù, Traø Kieäu ñaõ ñöôïc bieát ñeán vì ñöôïc "ôn laï" cuûa Thieân Chuùa: Ñöùc Meï ñaõ hieän ra ñeå che chôû vaø giaûi thoaùt ñoaøn con caùi Chuùa ñang trong côn nguy bieán (ngaøy 10-11.9.1885). Vaø cuõng töø bieán coá naøy, moät ngoâi ñeàn ñöôïc döïng neân treân ngoïn ñoài Böûu Chaâu (caùch nhaø thôø Xöù Traø Kieäu khoaûng 500 m) ñeå kính nhôù vaø daâng tieán Ñöùc Trinh Nöõ Maria vôùi töôùc hieäu "Ñöùc Meï Phuø Hoä Caùc Giaùo Höõu". Naêm 1958, Ñöùc cha Pheâroâ Maria Phaïm Ngoïc Chi, ñöông nhieäm giaùm muïc Quy Nhôn, ñaõ choïn Traø Kieäu laøm Trung taâm Thaùnh Maãu cuûa giaùo phaän Quy Nhôn vaø ñaõ toå chöùc Ñaïi hoäi Thaùnh Maãu ñaàu tieân taïi Traø Kieäu töø ngaøy 31 thaùng 1 naêm 1959 ñeán ngaøy 2 thaùng 2 naêm 1959.
Boán naêm sau (18.1.1963), khi taân giaùo phaän Ñaø Naüng ñöôïc thaønh laäp, taùch khoûi giaùo phaän Meï Quy Nhôn, Traø Kieäu ñaõ trôû thaønh Trung taâm Thaùnh Maãu cuûa taân giaùo phaän. Ñaïi hoäi Thaùnh Maãu laàn II ñöôïc toå chöùc töø ngaøy 29 thaùng 5 ñeán 31 thaùng 5 naêm 1971 cuõng do Ñöùc cha Pheâroâ-Maria Phaïm Ngoïc Chi, luùc naøy laø giaùm muïc Chính toøa giaùo phaän Ñaø Naüng. Töø ñoù, haèng naêm vaøo ngaøy Leã Ñöùc Meï Ñi Vieáng 31 thaùng 5, nhö moät thoâng leä, giaùo daân töø caùc nôi tìm ñeán vôùi Meï Traø Kieäu. Ñaïi hoäi Thaùnh Maãu Traø Kieäu laàn III chính thöùc ñöôïc toå chöùc nhaân dòp kyû nieäm 110 naêm Ñöùc Meï hieän ra vaøo chính ngaøy 31 thaùng 5 vôùi khoaûng 35,000 khaùch haønh höông tham döï. Keå caû trong thôøi kyø khoù khaên, vaãn coù nhöõng kyø Ñaïi Hoäi tieáp theo: laàn IV (naêm 1997), laàn V (naêm Thaùnh 2000) vaø haèng naêm vaãn ñöôïc toå chöùc vôùi löôïng ngöôøi tham döï moãi naêm moät theâm ñoâng. Moãi kyø ñaïi hoäi, ngoaøi cuoäc kieäu röôùc troïng theå cung nghinh Meï Traø Kieäu töø nhaø thôø xöù xuoáng nhaø thôø Nuùi, nhöõng buoåi dieãn nguyeän toân vinh Ñöùc Meï vaø Thaùnh Leã ñaïi traøo; coäng ñoaøn daân Chuùa vaø khaùch haønh höông laïi coù dòp soáng gaàn Meï vaø soáng gaàn nhau trong taâm tình taï ôn, khaån nguyeän vaø quyeát soáng troïn veïn ñôøi soáng chöùng taù ñöùc tin, nhö caùc baäc tieàn nhaân anh duõng. Hieän nay, ngoaøi dòp ñaïi hoäi haèng naêm (baét ñaàu töø chieàu 30/5 vaø keát thuùc vaøo chieàu 31/5), moïi ngaøy trong naêm ñeàu coù khaùch haønh höông töø moïi nôi ñeán vieáng Meï, ñaëc bieät töø ñaàu thaùng 5 ñeán heát thaùng 8 döông lòch".
Taân Daäu 1861
Dieãn ra 9 cuoäc töû ñaïo (ñôøi vua Töï Ñöùc) cuûa caùc thaùnh:
- Thaùnh giaùm muïc Gioan Ven (Jean Theùophane Veùnard), sinh naêm 1829 taïi St. Loup-sur-Thouet, Poitiers, Phaùp, thuoäc Hoäi Thöøa sai Paris, ñaïi dieän Toâng toøa Taây Ñaøng Ngoaøi, bò xöû traûm ngaøy 2 thaùng 2 naêm 1861 taïi OÂ Caàu Giaáy (Haø Noäi).
- Thaùnh Pheâroâ Nguyeãn Vaên Löïu, sinh naêm 1812 taïi Goø Vaáp, Gia Ñònh, linh muïc ñòa phaän Toâng toøa Taây Ñaøng Trong, bò xöû traûm ngaøy 7 thaùng 4 naêm 1861 taïi Myõ Tho.
- Thaùnh Giuse Tuaân, sinh naêm 1821 taïi Traàn Xaù, Höng Yeân, linh muïc doøng Ña Minh, bò xöû traûm ngaøy 30 thaùng 4 naêm 1861 taïi Höng Yeân.
- Thaùnh Gioan Ñoaøn Trònh Hoan, sinh naêm 1798 taïi Kim Long, Thöøa Thieân, linh muïc, bò xöû traûm ngaøy 26 thaùng 5 naêm 1861 taïi Ñoàng Hôùi (Quaûng Bình).
- Thaùnh Mattheâu Nguyeãn Vaên Phöôïng (Ñaéc), sinh naêm 1808 taïi Keû Laùi, Quaûng Bình, truøm hoï, bò xöû traûm ngaøy 26 thaùng 5 naêm 1861 taïi Ñoàng Hôùi (Quaûng Bình).
- Thaùnh Pheâroâ Bình (Petrus Almato), sinh naêm 1830 taïi San Feliz Saserra, Taây Ban Nha, linh muïc doøng Ña Minh, phuïc vuï taïi ñòa phaän Toâng toøa Ñoâng Ñaøng Ngoaøi, bò xöû traûm ngaøy 1 thaùng 11 naêm 1861 taïi Haûi Döông.
- Thaùnh giaùm muïc Vinh (Berrio Ochoa), sinh naêm 1827 taïi Elorrio (Vizcaya), Taây Ban Nha, doøng Ña Minh, ñaïi dieän Toâng toøa Ñoâng Ñaøng Ngoaøi, bò xöû traûm ngaøy 1 thaùng 11 naêm 1861 taïi Haûi Döông.
- Thaùnh giaùm muïc Theå (Etienne Theùodore Cueùnot), sinh naêm 1802 taïi Belieu, Besancon, Phaùp, thuoäc Hoäi Thöøa Sai Paris, ñaïi dieän Toâng toøa Ñoâng Ñaøng Trong, cheát ruõ tuø ngaøy 14 thaùng 11 naêm 1861 taïi Bình Ñònh.
- Thaùnh Giuse Nguyeãn Duy Khang, sinh naêm 1832 taïi Traø Vi, Nam Ñònh, thaày giaûng doøng ba Ña Minh, bò xöû traûm ngaøy 6 thaùng 12 naêm 1861 taïi Haûi Döông.
Theá Kyû 20
Kyû Daäu 1909
- Ngaøy 11 thaùng 4 naêm 1909, Ñöùc giaùo hoaøng Pioâ X phong chaân phöôùc cho 15 vò Töû ñaïo Vieät Nam (xeáp theo naêm töû ñaïo):
* Döôùi ñôøi vua Thieäu Trò:
+ Ineâ Leâ Thò Thaønh (Ñeâ), sinh naêm 1781 taïi Baùi Ñeàn, Thanh Hoùa, giaùo daân, cheát ruõ tuø ngaøy 12 thaùng 7 naêm 1841 taïi Nam Ñònh.
+ Pheâroâ Phaïm Khanh, sinh naêm 1780 taïi Hoøa Dueä, Ngheä An, linh muïc, bò xöû traûm ngaøy 12 thaùng 7 naêm 1842 taïi Haø Tónh.
* Döôùi ñôøi vua Töï Ñöùc:
+ Giuse Nguyeãn Vaên Löïu, sinh naêm 1790 taïi Caùi Nhum, Vónh Long, truøm hoï, cheát ruõ tuø ngaøy 2 thaùng 5 naêm 1854 taïi Vónh Long.
+ Anreâ Nguyeãn Kim Thoâng (Naêm Thuoâng), sinh naêm 1790 taïi Goø Thò, Bình Ñònh, Thaày giaûng, cheát ruõ tuø ngaøy 15 thaùng 7 naêm 1855 taïi Myõ Tho.
+ Loârensoâ Nguyeãn Vaên Höôûng, sinh naêm 1802 taïi Keû Saøi, Haø Noäi, linh muïc, bò xöû traûm ngaøy 13 thaùng 2 naêm 1856 taïi Ninh Bình.
+ Phaoloâ Leâ Baûo Tònh, sinh naêm 1793 taïi Trònh Haø, Thanh Hoùa, linh muïc, bò xöû traûm ngaøy 6 thaùng 4 naêm 1857 taïi Baûy Maãu (Nam Ñònh).
+ Micae Hoà Ñình Hy, sinh naêm 1808 taïi Nhö Laâm, Thöøa Thieân, giaùo daân, Quan Thaùi Boäc, bò xöû traûm ngaøy 22 thaùng 5 naêm 1857 taïi An Hoøa (Hueá).
+ Phanxicoâ Traàn Vaên Trung, sinh naêm 1825 taïi Phan Xaõ, Quaûng Trò, giaùo daân, Cai ñoäi, bò xöû traûm ngaøy 6 thaùng 10 naêm 1858 taïi An Hoøa (Hueá).
+ Phaoloâ Leâ Vaên Loäc, sinh naêm 1830 taïi An Nhôn, Gia Ñònh, linh muïc, bò xöû traûm ngaøy 13 thaùng 2 naêm 1859 taïi Gia Ñònh.
+ Emmanuel Leâ Vaên Phuïng, sinh naêm 1796 taïi Ñaàu Nöôùc, Cuø Lao Gieâng, giaùo daân, truøm hoï, bò xöû traûm ngaøy 31 thaùng 7 naêm 1859 taïi Chaâu Ñoác (An Giang).
+ Pheâroâ Ñoaøn Coâng Quyù, sinh naêm 1826 taïi Buùng, Gia Ñònh (nay thuoäc Bình Döông), linh muïc, bò xöû traûm ngaøy 31 thaùng 7 naêm 1859 taïi Chaâu Ñoác (An Giang).
+ Pheâroâ Baéc (Pierre Francois Neron), sinh naêm 1818 taïi Bornay, Saint-Claude, Phaùp, Hoäi Thöøa sai Paris, linh muïc ñòa phaän toâng toøa Taây Ñaøng Ngoaøi, bò xöû traûm ngaøy 3 thaùng 11 naêm 1860 taïi Sôn Taây.
+ Mattheâu Nguyeãn Vaên Phöôïng (Ñaéc), sinh naêm 1808 taïi Keû Laùi, Quaûng Bình, truøm hoï, bò xöû traûm ngaøy 26 thaùng 5 naêm 1861 taïi Ñoàng Hôùi (Quaûng Bình).
+ Ñöùc cha Theå (Etienne Theùodore Cueùnot), sinh naêm 1802 taïi Belieu, Besancon, Phaùp, giaùm muïc Hoäi Thöøa Sai Paris, ñòa phaän toâng toøa Ñoâng Ñaøng Trong, cheát ruõ tuø ngaøy 14 thaùng 11 naêm 1861 taïi Bình Ñònh.
+ Giuse Nguyeãn Duy Khang, sinh naêm 1832 taïi Traø Vi, Nam Ñònh, Thaày giaûng doøng ba Ña Minh, bò xöû traûm ngaøy 6 thaùng 12 naêm 1861 taïi Haûi Döông.
- Ngaøy 12 thaùng 6 naêm 1909, ba linh muïc cuûa giaùo phaän Vinh bò chính quyeàn thöïc daân Phaùp baét, ñaøy ñi Coân Ñaûo vì tham gia choáng Phaùp: Ñaäu Quang Lónh, thö kyù Toaø giaùm muïc; Nguyeãn Thaàn Ñoàng, chính xöù Chính toaø Vinh; Nguyeãn Vaên Töôøng, quaûn lyù Nhaø chung Xaõ Ñoaøi.
Quyù Daäu 1933
- Ngaøy 10 thaùng 1 naêm 1933, Ñöùc giaùo hoaøng Pioâ XI boå nhieäm linh muïc Gioan Baotixita Nguyeãn Baù Toøng (Ñòa phaän toâng toøa Saøi Goøn) laøm giaùm muïc phoù ñaïi dieän Toâng toøa Phaùt Dieäm, vaø ngaøy 11 thaùng 6 naêm 1933, ñaõ dieãn ra leã taán phong giaùm muïc taïi Ñeàn thaùnh Pheâroâ, do Ñöùc giaùo hoaøng Pioâ XI chuû phong.
- Ñöùc cha Nguyeãn Baù Toøng trôû thaønh vò giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi, sau ñuùng 400 naêm Tin Möøng ñöôïc rao giaûng taïi Vieät Nam (1533-1933).
AÁt Daäu 1945
- Ngaøy 14 thaùng 6 naêm 1945, Toøa Thaùnh boå nhieäm linh muïc Anselmoâ Leâ Höõu Töø, beà treân Ñan vieän Xitoâ Phöôùc Sôn (Nho Quan), laøm giaùm muïc ñaïi dieän Toâng toøa Phaùt Dieäm. Ngaøi laø vò giaùm muïc thöù naêm ngöôøi Vieät Nam, sau boán vò tröôùc ñoù: Ñöùc cha G.B. Nguyeãn Baù Toøng (1933), Ñöùc cha Ña Minh Maria Hoà Ngoïc Caån (1935), Ñöùc cha Pheâroâ Martinoâ Ngoâ Ñình Thuïc (1938), Ñöùc cha Gioan Maria Phan Ñình Phuøng (1940).
- Ngaøy 29 thaùng 10 naêm 1945, ngaøi ñöôïc Ñöùc cha G.B. Nguyeãn Baù Toøng (chuû phong) vaø Ñöùc cha Ña Minh Maria Hoà Ngoïc Caån (phuï phong) taán phong giaùm muïc taïi Phaùt Dieäm.
Ñinh Daäu 1957
- Sau 169 naêm rôøi khoûi Vieät Nam (1788-1957), naêm 1957, caùc tu só Doøng Teân ñöôïc Giaùo hoäi Vieät Nam môøi trôû laïi. Ngaøy 13 thaùng 9 naêm 1958, Doøng Teân nhaän traùch nhieäm ñieàu khieån Giaùo hoaøng Hoïc vieän Thaùnh Pioâ X taïi Ñaø Laït, ñoàng thôøi khueách tröông nhieàu hoaït ñoäng khaùc nhau trong caùc laõnh vöïc vaên hoùa xaõ hoäi.
- Ngaøy 5 thaùng 7 naêm 1957, Ñöùc giaùo hoaøng Pioâ XII thieát laäp giaùo phaän Toâng toøa Nha Trang, vaø ñaët Ñöùc cha Paul Raymond- Marie-Marcel Piquet, thuoäc Hoäi Thöøa sai Paris, laøm ñaïi dieän Toâng toøa tieân khôûi. Giaùo phaän môùi ñöôïc taùch töø giaùo phaän Toâng toøa Quy Nhôn (goàm hai tænh Khaùnh Hoøa vaø Ninh Thuaän) vaø töø giaùo phaän Toâng toøa Saøi Goøn (goàm hai tænh Bình Thuaän vaø Bình Tuy).
Kyû Daäu 1969
Doøng Phanxicoâ Vieät Nam ñöôïc naâng leân haøng Tænh doøng, sau 40 naêm ñöôïc thaønh laäp taïi Vieät Nam (1929-1969).
Taân Daäu 1981
- Ngaøy 24 thaùng 3 naêm 1981, Ñöùc giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II boå nhieäm linh muïc Phanxicoâ Xavieâ Nguyeãn Vaên Sang, chính xöù nhaø thôø Chính toøa Haø Noäi, laøm giaùm muïc phuï taù Toång giaùo phaän Haø Noäi.
- Ngaøy 26 thaùng 3 naêm 1981, Ñöùc giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II boå nhieäm linh muïc Pheâroâ Traàn Thanh Chung, nguyeân giaùm ñoác Tieåu chuûng vieän Thöøa sai Kon Tum, laøm giaùm muïc phoù giaùo phaän Kon Tum.
- Ngaøy 1 thaùng 5 naêm 1981, Hoäi ñoàng Giaùm muïc hoïp thöôøng nieân taïi Haø Noäi.
- Ngaøy 19 thaùng 6 naêm 1981 Ñöùc giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II boå nhieäm linh muïc Giuse Trinh Chính Tröïc, chính xöù nhaø thôø Chính toøa Ban Meâ Thuoät, laøm giaùm muïc phoù giaùo phaän Ban Meâ Thuoät.
- Ngaøy 15 thaùng 12 naêm 1981, Ñöùc cha Giuse Nguyeãn Thieän Khuyeán, giaùm muïc phoù giaùo phaän Phaùt Dieäm töø traàn, thoï 81 tuoåi.
Quyù Daäu 1993
- Ngaøy 1 thaùng 2 naêm 1993, phaùi ñoaøn Toaø Thaùnh, do Ñöùc oâng Claudio Celli daãn ñaàu, sang Vieät Nam.
- Ngaøy 22 thaùng 3 naêm 1993, Ñöùc giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II boå nhieäm linh muïc Gioan B. Phaïm Minh Maãn, giaùm ñoác Ñaïi chuûng vieän Thaùnh Quyù (Caàn Thô), laøm giaùm muïc phoù giaùo phaän Myõ Tho.
- Ngaøy 18 thaùng 10 naêm 1993, Ñaïi hoäi Thöôøng nieân Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam laàn ñaàu tieân hoïp taïi Saøi Goøn.
Theá Kyû 21
AÁt Daäu 2005
- Ngaøy 19 thaùng 2 naêm 2005, Ñöùc giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II boå nhieäm linh muïc Phanxicoâ Xavieâ Leâ Vaên Hoàng, chính xöù Phuù Haäu (Hueá), laøm giaùm muïc phuï taù Toång giaùo phaän Hueá. Ngaøi laø vò giaùm muïc Vieät Nam cuoái cuøng ñöôïc Ñöùc giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II boå nhieäm, vì gaàn hai thaùng sau, ngaøy 2 thaùng 4 naêm 2005, Ñöùc giaùo hoaøng Gioan Phaoloâ II qua ñôøi.
- Ngaøy 8 thaùng 11 naêm 2005, Ñöùc taân giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI boå nhieäm linh muïc Giuse Voõ Ñöùc Minh, chính xöù Chính toøa Ñaø Laït, laøm giaùm muïc phoù giaùo phaän Nha Trang. Ngaøi laø vò giaùm muïc Vieät Nam ñaàu tieân ñöôïc boå nhieäm döôùi thôøi Ñöùc taân giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI (ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng ngaøy 19 thaùng 4 naêm 2005).
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
(*) Baøi ñaõ ñaêng treân Baûn tin Hieäp Thoâng soá 98 cuûa Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam
[1] Quyeån thöù 33 cuûa Khaâm Ñònh Vieät Söû Thoâng Giaùm Cöông Muïc - Chính Bieân, cheùp söû "Töø Quyù Maõo, naêm Caûnh Trò thöù nhaát (1633) ñeán AÁt Maõo, Leâ Gia Toâng, naêm Ñöùc Nguyeân thöù hai (1675), goàm 13 naêm".
[2] Saùch Daõ Luïc: saùch do tö nhaân, chöù khoâng do söû quan vieát (chính bieân).
[3] Nam Chaân vaø Giao Thuûy nay thuoäc tænh Nam Ñònh.
Thaønh Thi