Toâng Huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc veà Gia Ñình
Amoris Laetitia
Cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
Chöông 5
Loøng Yeâu Thöông sinh Hoa Traùi (töø soá 165 - 198)
Chöông Naêm: Loøng yeâu thöông sinh hoa traùi
165. Loøng yeâu thöông luoân ñem laïi söï soáng. Loøng yeâu thöông phu theâ "khoâng chaám döùt vôùi caëp vôï choàng... Khi hieán thaân cho nhau, caëp vôï choàng khoâng trao ban cho nhau maø thoâi maø coøn trao ban thöïc taïi con caùi nöõa, voán phaûn aûnh moät caùch soáng ñoäng loøng yeâu thöông cuûa hoï, moät daáu chæ vónh vieãn söï hôïp nhaát phu theâ cuûa hoï vaø laø moät toång hôïp sinh ñoäng vaø baát khaû phaân tö caùch laøm cha laøm meï cuûa hoï" (176).
Chaøo ñoùn söï soáng môùi
166. Gia ñình laø khung caûnh trong ñoù söï soáng môùi khoâng nhöõng ñöôïc sinh ra maø coøn ñöôïc chaøo ñoùn nhö moät ôn phuùc cuûa Thieân Chuùa. Moãi söï soáng môùi "ñeàu giuùp chuùng ta bieát ñaùnh giaù chieàu kích hoaøn toaøn nhöng khoâng cuûa loøng yeâu thöông, ñieàu khoâng luùc naøo khoâng laøm chuùng ta thaùn phuïc. Ñoù chính laø veû ñeïp cuûa vieäc ñöôïc thöông yeâu tröôùc: con caùi ñöôïc yeâu thöông tröôùc caû khi ra ñôøi" (177). ÔÛ ñaây, ta thaáy coù söï phaûn aûnh tính öu vò (primacy) cuûa tình yeâu Thieân Chuùa, Ñaáng luoân ñöa ra saùng kieán, vì con caùi "ñöôïc yeâu thöông tröôùc khi laøm baát cöù ñieàu gì ñeå ñaùng ñöôïc nhö theá" (178). AÁy theá nhöng, "töø nhöõng giaây phuùt ñaàu tieân trong ñôøi chuùng, nhieàu treû em ñaõ khoâng ñöôïc chaáp nhaän, bò boû rôi vaø bò töôùc heát tuoåi thô vaø töông lai. Nhö ñeå töï bieän minh, coù nhöõng ngöôøi daùm noùi raèng ñöa nhöõng ñöùa treû naøy vaøo ñôøi laø moät sai laàm. Hoï thöïc ñaùng xaáu hoå!... Laøm theá naøo ta coù theå long troïng tuyeân boá veà nhaân quyeàn vaø quyeàn treû em neáu sau ñoù ta tröøng phaït treû em vì caùc sai laàm cuûa ngöôøi lôùn?" (179). Neáu moät ñöùa treû ra ñôøi trong nhöõng hoaøn caûnh khoâng mong muoán , thì cha meï vaø caùc thaønh vieân khaùc cuûa gia ñình phaûi laøm moïi söï coù theå ñeå nhaän ñöùa treû naøy nhö moät ôn phuùc cuûa Thieân Chuùa vaø nhaän traùch nhieäm chaáp nhaän em vôùi söï côûi môû vaø loøng aâu yeám. Vì "khi noùi tôùi caùc treû em sinh ra ñôøi, khoâng hy sinh naøo cuûa ngöôøi lôùn ñöôïc coi laø quaù ñaét hay quaù lôùn, neáu coù nghóa em khoâng bao giôø phaûi caûm nhaän mình laø moät sai laàm hay voâ giaù trò hoaëc bò boû beâ cho gioù söông vaø söï ngaïo maïn cuûa con ngöôøi" (180). Ôn phuùc ñöùa con môùi, ñöôïc Thieân Chuùa uûy thaùc cho moät ngöôøi cha vaø moät ngöôøi meï, baét ñaàu vôùi vieäc chaáp nhaän, tieáp dieãn vôùi vieäc che chôû suoát ñôøi vaø coù nieàm vui cuoäc soáng vónh cöûu laøm muïc tieâu cuoái cuøng. Thanh thaûn chieâm nieäm söï thaønh toaøn toái haäu cuûa moãi con ngöôøi nhaân baûn, caùc cha meï caøng yù thöùc ñöôïc ôn phuùc quùy giaù ñaõ uûy thaùc cho hoï. Vì Thieân Chuùa cho pheùp caùc cha meï choïn teân ñeå Ngöôøi duøng goïi con hoï vaøo coõi vónh haèng (181).
167. Caùc gia ñình lôùn laø moät nieàm vui cho Giaùo Hoäi. Hoï noùi leân tính sinh hoa traùi cuûa loøng yeâu thöông. Ñoàng thôøi, Thaùnh Gioan Phaoloâ II raát ñuùng khi giaûi thích raèng laøm cha meï coù traùch nhieäm khoâng coù nghóa "sinh ñeû voâ giôùi haïn hay khoâng yù thöùc nhöõng ñieàu coù lieân heä vôùi vieäc döôõng duïc con caùi, nhöng ñuùng hôn laø giuùp caùc caëp vôï choàng coù khaû naêng söû duïng söï töï do baát khaû xaâm phaïm cuûa hoï moät caùch khoân ngoan vaø coù traùch nhieäm, coù tính ñeán caùc thöïc taïi xaõ hoäi vaø daân soá, cuõng nhö hoaøn caûnh rieâng vaø caùc nguyeän voïng chính ñaùng cuûa hoï" (182).
Loøng yeâu thöông vaø vieäc thai ngheùn
168. Thai ngheùn laø moät thôøi gian khoù khaên nhöng kyø dieäu. Ngöôøi meï hôïp taùc vôùi Thieân Chuùa ñeå saûn sinh pheùp laï söï soáng môùi. Laøm meï laø hoa traùi cuûa "moät tieàm naêng saùng taïo ñaëc thuø cuûa thaân xaùc phuï nöõ, ñöôïc ñieàu höôùng cho vieäc thuï thai vaø sinh haï moät con ngöôøi nhaân baûn môùi" (183). Moãi ngöôøi ñaøn baø ñeàu ñöôïc döï phaàn vaøo "maàu nhieäm saùng taïo ñöôïc ñoåi môùi vôùi moãi laàn sinh haï" (184). Thaùnh vònh gia vieát raèng: "Ngaøi deät neân con trong loøng meï con" (Tv 139:13). Moïi ñöùa treû lôùn leân trong loøng meï ñeàu laø moät phaàn trong keá hoaïch yeâu thöông ñôøi ñôøi cuûa Chuùa Cha: "tröôùc khi taïo hình con trong daï meï, Ta ñaõ bieát con, vaø tröôùc khi con sinh ra, Ta ñaõ thaùnh hieán con" (Grm 1:5). Moãi ñöùa con ñeàu coù moät choã ñaëc bieät trong traùi tim Thieân Chuùa töø thuôû ñôøi ñôøi; khi em ñöôïc thuï thai, giaác mô ñôøi ñôøi cuûa Thieân Chuùa thaønh söï thöïc. Ta haõy döøng laïi ñeå nghó tôùi giaù trò lôùn lao cuûa baøo thai töø luùc ñöôïc thuï thai. Ta caàn nhìn em baèng ñoâi maét cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng luoân nhìn quaù beân kia caùc veû beà ngoaøi.
169. Ngöôøi ñaøn baø mang thai coù theå tham döï vaøo keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa baèng caùch mô töôûng tôùi ñöùa con cuûa mình. "Suoát chín thaùng, moïi ngöôøi meï vaø ngöôøi cha ñeàu mô töôûng tôùi ñöùa con cuûa hoï... Baïn khoâng theå coù moät gia ñình maø laïi khoâng coù nhöõng giaác mô. Gia ñình naøo ñaùnh maát khaû naêng mô, thì con caùi hoï khoâng lôùn leân, loøng yeâu thöông khoâng lôùn maïnh, söï soáng quaét laïi vaø cheát" (185). Ñoái vôùi moät caëp vôï choàng Kitoâ höõu, pheùp röûa nhaát thieát phaûi laø moät phaàn cuûa giaác mô naøy. Vôùi lôøi caàu nguyeän cuûa hoï, caùc cha meï seõ chuaån bò cho pheùp röûa, phoù thaùc con thô cuûa mình cho Chuùa Gieâsu ngay caû tröôùc khi em ra ñôøi.
170. Ngaøy nay, caùc tieán boä khoa hoïc giuùp ta bieát tröôùc maàu toùc cuûa ñöùa con, caên beänh coù theå moät ngaøy kia ñöùa con seõ maéc phaûi, vì moïi ñaëc ñieåm cuûa thaân xaùc moät con ngöôøi ñaõ ñöôïc vieát trong maõ di truyeàn ngay ôû giai ñoaïn baøo thai. AÁy theá nhöng chæ coù Chuùa Cha, Ñaáng Taïo Döïng, môùi bieát ñöùa con caùch troïn veïn; chæ moät mình Ngöôøi bieát baûn saéc vaø giaù trò saâu kín nhaát cuûa noù. Caùc baø meï ñang mang thai caàn caàu xin Thieân Chuùa ban cho mình söï khoân ngoan ñeå hieåu bieát con caùi mình moät caùch troïn veïn vaø chaáp nhaän chuùng trong con ngöôøi thöïc cuûa chuùng. Moät soá cha meï caûm thaáy ñöùa con cuûa hoï khoâng ñeán ñuùng luùc toát nhaát. Hoï neân caàu xin Chuùa chöõa laønh vaø taêng söùc ñeå hoï chaáp nhaän ñöùa con cuûa hoï moät caùch troïn veïn vaø heát taâm trí. Ñieàu quan troïng ñoái vôùi ñöùa con laø caûm nhaän mình ñöôïc öôùc muoán. Noù khoâng phaûi laø moät ñoà phuï tuøng hay moät giaûi phaùp giaûi quyeát moät nhu caàu baûn thaân naøo ñoù. Ñöùa con laø moät höõu theå nhaân baûn coù giaù trò voâ song vaø khoâng bao giôø coù theå bò söû duïng cho moät lôïi ích rieâng naøo cuûa ngöôøi ta. Thaønh thöû söï soáng môùi naøy coù thuaän lôïi cho anh chò em hay khoâng, noù coù nhöõng ñaëc ñieåm laøm anh chò em vui loøng hay khoâng, hay noù coù thuaän theo caùc keá hoaïch vaø hoaøi mong cuûa anh chò em hay khoâng, ñieàu naøy ít quan troïng. Vì "con caùi luoân laø moät ôn phuùc. Moãi ñöùa con ñeàu ñoäc ñaùo vaø khoâng theå thay theá... Ta yeâu con caùi ta vì chuùng laø con caùi ta, khoâng phaûi vì chuùng ñeïp ñeõ, hay troâng gioáng hoaëc suy nghó nhö ta, hay hieän thaân caùc giaác mô cuûa ta. Ta yeâu chuùng vì chuùng laø con caùi ta. Ñöùa con laø ñöùa con" (186). Loøng yeâu thöông cuûa cha meï laø phöông theá Chuùa Cha duøng ñeå bieåu loä loøng yeâu thöông cuûa chính Ngöôøi. Ngöôøi mong chôø söï sinh haï cuûa moãi ñöùa con, chaáp nhaän ñöùa con naøy moät caùch voâ ñieàu kieän vaø ñoùn chaøo em moät caùch hoaøn toaøn töï do.
171. Vôùi moät loøng aâu yeám lôùn lao, toâi thuùc giuïc moïi baø meï töông lai: haõy luoân haïnh phuùc vaø ñöøng ñeå baát cöù ñieàu gì töôùc maát cuûa caùc con nieàm vui söôùng noäi taâm ñöôïc laøm meï. Ñöùa con cuûa caùc con xöùng ñaùng ñeå caùc con ñöôïc haïnh phuùc. Ñöøng ñeå caùc sôï seät, lo laéng cuûa caùc con, cuõng nhö lôøi bình phaåm hay caùc caâu hoûi cuûa ngöôøi khaùc laøm giaûm nieàm vui cuûa caùc con ñöôïc laøm phöông theá ñeå Thieân Chuùa ñem moät söï soáng môùi vaøo theá gian. Haõy chuaån bò ñeå ñöùa con cuûa caùc con ra ñôøi, nhöng ñöøng bò aùm aûnh, haõy cuøng Ñöùc Meï haùt leân baøi ca haân hoan: "Linh hoàn con ca tuïng söï cao caû cuûa Chuùa vaø thaàn trí con hôùn hôû trong Thieân Chuùa, Ñaáng cöùu ñoä con, vì Ngöôøi ñaõ ñoaùi nhìn phaän heøn cuûa toâi tôù Ngöôøi" (Lc 1:46-48). Haõy coá gaéng caûm nhaän söï höùng khôûi thanh thaûn naøy giöõa moïi öu tö cuûa caùc con, vaø haõy xin Chuùa gìn giöõ nieàm vui cuûa caùc con, ñeå caùc con coù theå chuyeàn nieàm vui naøy cho ñöùa con cuûa caùc con.
Loøng yeâu thöông cuûa ngöôøi meï vaø ngöôøi cha
172. "Con caùi, vöøa sinh ra, song song vôùi vieäc nuoâi döôõng vaø saên soùc, ñaõ baét ñaàu nhaän laõnh ôn phuùc thieâng lieâng ñeå bieát chaéc chaén mình ñöôïc yeâu thöông. Loøng yeâu thöông naøy ñöôïc bieåu loä cho caùc em qua vieäc ban cho moät teân rieâng, moät ngoân ngöõ chung, nhöõng caùi nhìn yeâu thöông vaø neùt töôi thaém cuûa nuï cöôøi. Nhôø caùch naøy, caùc em hoïc bieát ñöôïc raèng veû ñeïp trong caùc moái lieân heä nhaân baûn ñuïng tôùi linh hoàn ta, möu caàu töï do cho ta, chaáp nhaän söï dò bieät nôi ngöôøi khaùc, thöøa nhaän vaø toân troïng hoï nhö ngöôøi ñoàng ñoái thoaïi... Ñoù chính laø loøng yeâu thöông, vaø noù chöùa tia löûa yeâu thöông cuûa Thieân Chuùa!" (187). Moãi ñöùa con ñeàu coù quyeàn nhaän ñöôïc loøng yeâu thöông cuûa moät ngöôøi meï vaø moät ngöôøi cha; caû hai ngöôøi ñeàu caàn thieát ñoái vôùi söï phaùt trieån toaøn dieän vaø hoaø hôïp cuûa ñöùa con. Nhö caùc giaùm muïc UÙc Chaâu ñaõ nhaän xeùt, moãi ngöôøi phoái ngaãu "goùp phaàn moät caùch khaùc bieät vaøo vieäc döôõng duïc ñöùa con. Toân troïng phaåm giaù ñöùa con coù nghóa phaûi xaùc nhaän nhu caàu cuûa noù vaø quyeân töï nhieân cuûa noù ñöôïc coù moät ngöôøi meï vaø moät ngöôøi cha" (188). Chuùng ta ñang noùi khoâng nhöõng ñeán loøng yeâu thöông cuûa ngöôøi cha vaø ngöôøi meï nhö nhöõng caù nhaân, maø coøn ñeán caû loøng yeâu thöông hoã töông cuûa hoï nöõa, ñöôïc nhaän roõ nhö nguoàn söï soáng cuûa ngöôøi ta vaø laø neàn taûng vöõng chaéc cuûa gia ñình. Khoâng coù loøng yeâu thöông naøy, ñöùa con chæ coù theå trôû thaønh moät ñoà chôi nguyeân veïn. Choàng vaø vôï, cha vaø meï, caû hai phaûi "hôïp taùc vôùi loøng yeâu thöông cuûa Thieân Chuùa Hoùa Coâng, vaø laø caùc giaûi thích vieân cuûa Ngöôøi, theo moät nghóa naøo ñoù" (189). Hoï bieåu loä vôùi con caùi göông maët maãu thaân vaø phuï thaân cuûa Chuùa. Cuøng vôùi nhau, hoï daïy doã giaù trò cuûa tính hoã töông, cuûa söï toân troïng caùc dò bieät vaø cuûa khaû naêng cho vaø nhaän. Neáu vì moät lyù do baát khaû khaùng, maø thieáu cha hoaëc meï, thì ñieàu quan troïng laø phaøi buø tröø söï maát maùt naøy, ñeå ñöùa con phaùt trieån caùch laønh maïnh cho tôùi luùc tröôûng thaønh.
173. Ngaøy nay, caûm thöùc bò moà coâi, hieän ñang aûnh höôûng tôùi nhieàu treû em vaø thieáu nieân, thöïc ra saâu xa hôn ta nghó. Hieän nay, chuùng ta ñaõ thöøa nhaän laø hôïp phaùp vaø laø ñieàu thöïc söï ñaùng öôùc mong vieäc phuï nöõ muoán ñöôïc hoïc haønh, laøm vieäc, phaùt trieån caùc kyõ naêng cuûa hoï vaø coù caùc muïc tieâu rieâng. Ñoàng thôøi, ta cuõng khoâng theå khoâng bieát tôùi vieäc con caùi caàn söï hieän dieän cuûa ngöôøi meï, nhaát laø trong caùc naêm thaùng ñaàu ñôøi. Thöïc vaäy, "ngöôøi ñaøn baø ñöùng tröôùc ngöôøi ñaøn oâng trong tö caùch ngöôøi meï, chuû theå söï soáng nhaân baûn môùi ñaõ ñöôïc thuï thai vaø ñang phaùt trieån trong hoï, vaø töø hoï, ñöôïc sinh haï vaøo theá gian" (190). Vieäc laøm cho söï hieän dieän maãu thaân vôùi caùc phaåm chaát nöõ tính naøy ra suy yeáu ñang ñaët ra moät nguy cô traàm troïng cho theá giôùi. Toâi chaéc chaén quùy troïng phong traøo nöõ quyeàn, nhöng laø moät nöõ quyeàn khoâng ñoøi tính ñoäc daïng hay baùc boû chöùc phaän laøm meï. Vì söï cao caû cuûa phuï nöõ bao goàm moïi thöù quyeàn phaùt xuaát töø nhaân phaåm baát khaû nhöôïng cuûa hoï nhöng cuõng bao goàm neùt thieân taøi nöõ tính cuûa hoï nöõa, moät neùt thieân taøi heát söùc chuû yeáu ñoái vôùi xaõ hoäi. Caùc khaû naêng nöõ tính chuyeân bieät cuûa hoï, nhaát laø khaû naêng laøm meï, cuõng ñem laïi nhieàu boån phaän, vì chöùc phaän laøm phuï nöõ bao haøm moät söù meänh ñaëc bieät trong theá giôùi, moät söù meänh maø xaõ hoäi phaûi baûo veä vaø duy trì ví lôïi ích moïi ngöôøi (191).
174. "Caùc baø meï laø ñoái cöïc maïnh meõ nhaát choáng laïi vieäc lan traøn thöù chuû nghóa duy caù nhaân chæ bieát coù mình... Chính hoï chöùng thöïc cho veû ñeïp cuûa söï soáng" (192). Chaéc chaén, "xaõ hoäi naøo khoâng coù caùc baø meï ñeàu seõ bò phi nhaân hoùa, vì caùc baø meï luoân luoân laø chöùng nhaân cuûa loøng aâu yeám, taän tuïy vaø söùc maïnh tinh thaàn, ngay trong caùc thôøi khaéc toài teä nhaát. Caùc baø meï thöôøng thoâng truyeàn yù nghóa saâu saéc nhaát cuûa vieäc thöïc haønh toân giaùo trong caùc lôøi caàu nguyeän vaø haønh vi suøng kính ñaàu tieân maø con caùi hoï hoïc ñöôïc... Khoâng coù caùc baø meï, khoâng nhöõng khoâng coù caùc tín höõu môùi, maø chính ñöùc tin cuõng seõ maát caùi phaàn toát ñeïp laø söï aám aùp ñôn sô vaø saâu saéc cuûa noù... Hôõi caùc baø meï thaân yeâu: Xin caùm ôn caùc baø! Xin caùm ôn caùc baø veà con ngöôøi cuûa caùc baø trong gia ñình vaø veà nhöõng gì caùc baø hieán taëng Giaùo Hoäi vaø theá giôùi" (193).
175. Ngöôøi meï naøo chaêm soùc ñöùa con cuûa mình moät caùch aâu yeám vaø caûm thöông seõ giuùp noù lôùn leân ñaày tin töôûng vaø caûm nghieäm ñöôïc raèng theá giôùi quaû laø nôi toát ñeïp vaø ñaày chaøo ñoùn. Ñieàu naøy giuùp ñöùa con lôùn leân trong töï troïng vaø, ngöôïc laïi, khai trieån ñöôïc khaû naêng bieát nhaän ra caùc giôùi haïn cuûa ñôøi soáng, bieát côûi môû tröôùc caùc thaùch ñoá cuûa theá giôùi roäng lôùn, vaø bieát nhìn thaáy vieäc phaûi chaêm chæ laøm vieäc vaø haêng haùi coá gaéng. Ngöôøi cha naøo coù ñöôïc moät caên tính nam giôùi roõ raøng vaø thanh thaûn, bieát bieåu loä aâu yeám vaø quan taâm ñoái vôùi vôï, cuõng laø ngöôøi caàn thieát nhö ngöôøi meï bieát chaêm nom. Coù theå coù moät söï linh ñoäng naøo ñoù trong caùc vai troø vaø traùch nhieäm, tuøy hoaøn caûnh cuï theå cuûa moãi gia ñình. Nhöng söï hieän dieän roõ raøng vaø ñöôïc xaùc ñònh ñaøng hoaøng cuûa caû hai nhaân vaät nam vaø nöõ naøy taïo neân moâi tröôøng tröôøng thích ñaùng nhaát cho vieäc phaùt trieån cuûa ñöùa con.
176. Ta thöôøng nghe noùi raèng xaõ hoäi cuûa ta laø "moät xaõ hoäi khoâng coù caùc ngöôøi cha". Trong neàn vaên hoùa Taây Phöông, ngöôøi ta cho raèng göông maët ngöôøi cha ñang vaéng boùng, maát huùt hay maát daïng moät caùch ñaày bieåu töôïng. Chính ñaøn oâng tính cuõng ñang bò nghi vaán. Keát quaû laø moät söï mô hoà coù theå hieåu ñöôïc. "Thoaït ñaàu, ñieàu naøy ñöôïc nhaän thöùc nhö moät cuoäc giaûi thoaùt: giaûi thoaùt khoûi ngöôøi cha nhö moät baïo chuùa, khoûi ngöôøi cha nhö moät ñaïi dieän cuûa luaät leä aùp ñaët töø beân ngoaøi, khoûi ngöôøi cha nhö moät quan toøa phaân xöû haïnh phuùc cuûa con caùi vaø nhö moät trôû löïc ñoái vôùi vieäc giaûi phoùng vaø quyeàn töï laäp cuûa giôùi treû. Trong moät soá gia hoä, chuû nghóa ñoäc ñoaùn coù thôøi ñaõ thoáng trò vaø ñoâi luùc coøn aùp cheá nöõa" (194). AÁy theá nhöng, "nhö thöôøng xaåy ra, ngöôøi ta töø cöïc ñoan naøy böôùc sang cöïc ñoan noï. Ngaøy nay, vaán ñeà xem ra khoâng coøn phaûi laø söï hieän dieän ñoäc ñoaùn cuûa ngöôøi cha nöõa cho baèng söï vaéng maët cuûa hoï, söï khoâng coù ñoù cuûa hoï. Caùc ngöôøi cha thöôøng taäp chuù vaøo chính hoï hay coâng vieäc cuûa hoï, vaø ñoâi luùc, vaøo vieäc thaønh töïu baûn thaân cuûa hoï ñeán noãi laõng queân caû gia ñình. Hoï ñeå maëc treû thô vaø ngöôøi treû töï lo lieäu laáy" (195). Söï hieän dieän cuûa ngöôøi cha, vaø do ñoù, uy quyeàn cuûa oâng, cuõng chòu taùc ñoäng cuûa löôïng thôøi gian daønh cho truyeàn thoâng vaø caùc phöông tieän giaûi trí treân truyeàn thoâng. Ngaøy nay, uy quyeàn thöôøng bò coi laø ñaùng ngôø vöïc vaø ngöôøi lôùn thöôøng bò ñoái xöû caùch hoãn xöôïc. Chính ngöôøi lôùn cuõng trôû neân khoâng chaéc chaén vaø do ñoù, khoâng cung caáp cho con caùi hoï caùc höôùng daãn chaéc chaén vaø vöõng vaøng. Vieäc laät ngöôïc caùc vai troø cuûa cha meï vaø con caùi laø ñieàu khoâng laønh maïnh, vì noù ngaên caûn dieãn trình phaùt trieån thích ñaùng maø con caùi caàn ñöôïc caûm nhaän, vaø noù töôùc maát cuûa chuùng loøng yeâu thöông vaø söï höôùng daãn caàn thieát ñeå tröôûng thaønh" (196).
177. Thieân Chuùa ñaët ngöôøi cha trong gia ñình ñeå nhôø caùc ôn phuùc nam tính cuûa mình, oâng coù theå "gaàn guõi vôï oâng vaø chia seû moïi söï, caû vui laãn buoàn, hy voïng laãn gian nan. Vaø ñeå gaàn guõi con caùi khi chuùng lôùn leân, khi chuùng chôi ñuøa vaø khi chuùng laøm vieäc, khi chuùng voâ tö vaø khi chuùng ñau buoàn, khi chuùng lieán thoaéng vaø khi chuùng im laëng, khi chuùng daïn dó vaø khi chuùng sôï seät, khi chuùng laàm lôõ vaø khi chuùng trôû veà chính loä. Ñeå laøm moät ngöôøi cha luoân coù maët. Khi noùi 'coù maët' toâi khoâng coù yù noùi 'kieåm soaùt'. Nhöõng ngöôøi cha quaù kieåm soaùt seõ laøm lu môø con caùi mình, khoâng ñeå chuùng phaùt trieån" (197). Moät soá ngöôøi cha caûm thaáy mình voâ duïng hay khoâng caàn thieát, nhöng söï thaät vaãn laø "con caùi caàn nhìn thaáy moät ngöôøi cha chôø ñôïi chuùng khi chuùng veà nhaø vôùi nhöõng vaán ñeà cuûa chuùng. Coù theå chuùng khoâng muoán nhìn nhaän vieäc naøy, khoâng muoán bieåu loä noù ra, nhöng chuùng caàn noù" (198). Ñieàu khoâng toát chuùt naøo laø con caùi thieáu moät ngöôøi cha vaø phaûi lôùn leân tröôùc khi chuùng saün saøng.
Tính sinh hoa traùi môû roäng
178. Moät soá caëp vôï choàng khoâng theå coù con. Ta bieát raèng ñaây laø nguyeân nhaân gaây ñau khoå thöïc söï cho hoï. Ñoàng thôøi, ta cuõng bieát raèng "hoân nhaân khoâng ñöôïc thieát laäp chæ ñeå sinh con caùi... Ngay trong caùc tröôøng hôïp, baát chaáp öôùc muoán noàng chaùy cuûa caëp vôï choàng, hoï cuõng khoâng coù con, thì hoân nhaân vaãn giöõ ñöoïc ñaëc ñieåm cuûa noù nhö moät coäng ñoaøn vaø hieäp thoâng söï soáng troïn veïn, vaø vaãn duy trì ñöôïc giaù trò vaø tính baát khaû tieâu cuûa noù" (199). Cuõng theá, "chöùc phaän laøm meï khoâng phaûi chæ laø moät thöïc taïi sinh hoïc, nhöng ñöôïc phaùt bieåu nhieàu caùch khaùc nhau" (200).
179. Nhaän con nuoâi laø caùch raát quaûng ñaïi ñeå trôû thaønh cha meï. Toâi khuyeán khích nhöõng ngöôøi khoâng theå coù con haõy môû roäng tình yeâu phu phuï cuûa hoï ñeå baûo boïc nhöõng ai thieáu moät hoaøn caûnh gia ñình thích ñaùng. Hoï seõ khoâng aân haän vì ñaõ quaûng ñaïi. Nhaän moät ñöùa treû laøm con nuoâi laø moät haønh vi yeâu thöông, hieán taëng ôn phuùc gia ñình cho moät ngöôøi khoâng coù ôn phuùc naøy. Ñieàu quan troïng caàn nhaán maïnh laø: luaät phaùp neân laøm deã daøng cho dieãn trình nhaän con nuoâi, nhaát laø trong tröôøng hôïp ñöùa treû bò haét huûi, ñeå ngaên ngöøa em bò phaù thai hay bò boû rôi. Nhöõng ngöôøi chaáp nhaän thaùch ñoá nhaän con nuoâi vaø chaáp nhaän moät ai ñoù moät caùch voâ ñieàu kieän vaø nhöng khoâng quaû ñaõ trôû neân maùng chuyeån tình yeâu cuûa Thieân Chuùa. Vì Ngöôøi töøng phaùn, "Ngay caû khi meï con queân con, ta cuõng seõ khoâng queân con" (Is 49:15).
180. "Quyeát ñònh nhaän con nuoâi vaø chaêm soùc nuoâi döôõng (foster) noùi leân moät thöù tính sinh hoa traùi ñaëc thuø trong kinh nghieäm hoân nhaân, vaø khoâng nhöõng trong tröôøng hôïp hieám muoän maø thoâi. Ñoái dieän vôùi caùc hoaøn caûnh trong ñoù, ñöùa treû ñöôïc öôùc muoán baèng baát cöù giaù naøo, nhö moät quyeàn lôïi ñöôïc töï theå hieän chính mình, vieäc nhaän con nuoâi hay nhaän nuoâi döôõng, neáu hieåu cho ñuùng, cuõng bieåu hieän moät khía caïnh quan troïng cuûa vieäc laøm cha meï döôõng duïc con caùi. Nhöõng vieäc naøy giuùp ngöôøi ta yù thöùc ñöôïc raèng con caùi, baát keå laø con töï nhieân, con nuoâi hay ñöôïc nhaän ñeå nuoâi döôõng, töï quyeàn cuûa chuùng, ñeàu laø nhöõng nhaân vò caàn ñöôïc chaáp nhaän, yeâu thöông vaø saên soùc, chöù khoâng phaûi chæ ñöôïc ñem vaøo ñôøi naøy. Caùc quyeàn lôïi toát nhaát cuûa ñöùa treû luoân phaûi naèm beân döôùi baát cöù quyeát ñònh nhaän con nuoâi hay nhaän nuoâi döôõng naøo" (201). Maët khaùc, "vieäc buoân baùn treû em giöõa caùc quoác gia vaø luïc ñòa caàn phaûi ñöôïc ngaên caûn baèng haønh ñoäng luaät phaùp vaø kieåm soaùt thích ñaùng cuûa nhaø nöôùc" (202).
181. Ta cuõng neân nhôù raèng sinh saûn vaø nhaän con nuoâi khoâng phaûi laø nhöõng caùch duy nhaát ñeå caûm nghieäm tính sinh hoa traùi cuûa loøng yeâu thöông. Ngay caùc gia ñình lôùn cuõng ñöôïc keâu goïi in daáu cuûa hoï leân xaõ hoäi, baèng caùch tìm ra caùc caùch phaùt bieåu khaùc cho tính sinh hoa traùi nhaèm noái daøi caùch naøo ñoù loøng yeâu thöông voán naâng ñôõ hoï. Caùc gia ñình Kitoâ höõu khoâng bao giôø neân queân raèng "ñöùc tin khoâng taùch chuùng ta ra khoûi theá giôùi naøy, nhöng keùo chuùng ta vaøo noù caùch saâu xa hôn... Thöïc theá, moãi ngöôøi chuùng ta coù moät vai troø ñaëc bieät trong vieäc chuaån bò cho Nöôùc Chuùa ngöï ñeán trong theá giôùi cuûa chuùng ta" (203). Caùc gia ñình khoâng neân coi mình nhö laø nôi truù aån khoûi xaõ hoäi, nhöng thay vaøo ñoù, neân ra khoûi toå aám cuûa mình trong moät tinh thaàn lieân ñôùi vôùi ngöôøi khaùc. Nhôø caùch naøy, hoï trôû thaønh moät trung taâm ñeå hoäi nhaäp ngöôøi ta vaøo xaõ hoäi vaø laø ñieåm tieáp xuùc giöõa caùc laõnh vöïc coâng vaø tö. Caùc caëp vôï choàng neân yù thöùc roõ raøng caùc nghóa vuï xaõ hoäi cuûa hoï. Vôùi yù thöùc naøy, loøng aâu yeám cuûa hoï khoâng giaûm ñi maø ñöôïc traøn ngaäp aùnh saùng môùi. Nhö nhaø thi só töøng ngaâm nga:
"Tay em laø môn trôùn cuûa anh, söï hoøa ñieäu ñoå ñaày naêm thaùng anh. Anh yeâu em vì tay em laøm vieäc cho coâng lyù.
Anh yeâu em, vì em laø tình yeâu cuûa anh, baïn ñoàng haønh vaø taát caû cuûa anh, vaø treân phoá phöôøng, saùt caùnh beân nhau,
Ta khoâng chæ laø hai" (204).
182. Khoâng gia ñình naøo coù theå sinh hoa traùi neáu hoï töï coi hoï nhö hoaøn toaøn khaùc bieät hoaëc "ñöôïc ñeå rieâng ra". Ñeå traùnh nguy cô naøy, ta neân nhôù raèng gia ñình rieâng cuûa Chuùa Gieâsu, traøn ñaày ôn thaùnh vaø khoân ngoan laø theá, nhöng khoâng toû ra laø baát thöôøng hay khaùc bieät vôùi caùc gia ñình khaùc. Ñoù laø lyù do taïi sao ngöôøi ta thaáy khoù thöøa nhaän söï khoân ngoan cuûa Chuùa Gieâsu: "Ngöôøi naøy töø ñaâu maø coù ñöôïc moïi söï nhö theá naøy? OÂng ta haù khoâng phaûi laø tay thôï moäc, con trai baø Maria ñoù sao?" (Mc 6:2-3). "Ngöôøi naøy haù khoâng phaûi laø con trai baùc thôï moäc ñoù sao?" (Mt 13:55). Caùc caâu hoûi naøy chöùng toû roõ raøng raèng gia ñình cuûa caùc ngaøi laø moät gia ñình bình thöôøng, gaàn guõi vôùi caùc gia ñình khaùc, moät thaønh phaàn bình thöôøng cuûa coäng ñoàng. Chuùa Gieâsu khoâng lôùn leân trong moät moái lieân heä chaät heïp vaø ngoät ngaït vôùi Ñöùc Meï vaø Thaùnh Giuse, nhöng saün saøng haønh ñoäng qua laïi vôùi gia ñình roäng lôùn hôn, töùc caùc thaân nhaân cuûa cha meï Ngöôøi vaø caùc baèng höõu cuûa hoï. Ñieàu naøy giaûi thích taïi sao, treân ñöôøng töø Gieârusalem veà nhaø, Ñöùc Meï vaø Thaùnh Giuse, caû moät ngaøy trôøi, vaãn cöù töôûng ñöùa con Gieâsu 12 tuoåi cuûa mình ôû ñaâu ñoù trong ñoaøn haønh höông, laéng nghe hoï keå truyeän vaø chia seû caùc laéng lo cuûa hoï: "caùc ngaøi ñaõ ñi moät ngaøy ñöôøng, vaãn töôûng Ngöôøi ôû trong ñoaøn du haønh" (Lc 2:44). Theá maø, moät soá gia ñình Kitoâ höõu, hoaëc vì ngoân ngöõ söû duïng, caùch hoï haønh ñoäng hay cö xöû vôùi ngöoøi khaùc, hoaëc vì cöù nhai ñi nhai laïi cuøng hai hay ba vaán ñeà, neân keát cuïc bò coi laø xa caùch vaø khoâng thöïc söï laø moät phaàn cuûa coäng ñoàng. Ngay caùc thaân nhaân cuûa hoï cuõng caûm thaáy bò hoï coi thöôøng hay pheâ phaùn.
183. Caëp vôï choàng naøo caûm nghieäm ñöôïc söùc maïnh cuûa yeâu thöông ñeàu bieát raèng loøng yeâu thöông naøy ñöôïc keâu goïi baêng boù veát thöông cho ngöôøi bò haét huûi, phaùt huy neàn vaên hoùa gaëp gôõ vaø ñaáu tranh cho coâng lyù. Thieân Chuùa voán ban cho gia ñình coâng vieäc "gia hoùa" (domesticate) theá giôùi (205) vaø giuùp moãi ngöôøi coi ngöôøi ñoàng loaïi cuûa mình nhö anh chò em. "Moät caùi nhìn chuù taâm vaøo ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa nhöõng ngöôøi ñaøn oâng ñaøn baø ngaøy nay laäp töùc cho ta thaáy nhu caàu cuøng khaép phaûi thoåi vaøo ñoù moät tinh thaàn gia ñình laønh maïnh... Khoâng nhöõng chæ laø vieäc toå chöùc ñôøi soáng bình thöôøng ñang caøng ngaøy caøng bò chaén ngang bôûi moät neàn haønh chaùnh hoøan toaøn taùch bieät khoûi caùc moái daây noái keát nhaân baûn neàn taûng, maø caû caùc taäp tuïc xaõ hoäi vaø chính trò cuõng cho thaáy nhieàu daáu hieäu thoaùi hoùa" (206). Veà phaàn hoï, caùc gia ñình côûi môû vaø bieát chaêm soùc luoân tìm ra choã cho ngöôøi ngheøo vaø xaây ñaép caùc tình baèng höõu vôùi nhöõng ngöôøi keùm may maén hôn hoï. Trong caùc coá gaéng soáng phuø hôïp vôùi Tin Möøng, hoï luoân nhôù lôøi Chuùa Gieâsu: "khi caùc con laøm ñieàu aáy cho moät trong caùc anh em nhoû beù nhaát cuûa Thaày naøy, laø caùc con laøm cho Thaày" (Mt 25:40). Ñôøi soáng cuûa hoï thöïc söï noùi leân nhöõng gì taát caû chuùng ta ñeàu ñöôïc ñoøi hoûi: "Khi toå chöùc moät böõa aên hay moät böõa tieäc, caùc con ñöøng môøi baèng höõu hay anh chò em caùc con hoaëc baø con cuûa caùc con hay nhöõng ngöôøi laùng gieàng giaàu coù, keûo hoï cuõng môøi laïi caùc con ñeå ñaùp leã, vaø nhö theá caùc con ñaõ ñöôïc traû coâng roài. Nhöng khi toå chöùc moät tieäc tuøng, caùc con haõy môøi ngöôøi ngheøo, ngöôøi thöông taät, ngöôøi queø, ngöôøi muø, thì caùc con seõ ñöôïc chuùc phuùc" (Lc 14:12-14). Caùc con seõ ñöôïc chuùc phuùc! Ñoù laø bí quyeát ñoái vôùi moät gia ñình haïnh phuùc.
184. Qua caùc chöùng taù cuõng nhö lôøi noùi cuûa hoï, caùc gia ñình noùi cho ngöôøi khaùc veà Chuùa Gieâsu. Hoï thoâng truyeàn ñöùc tin vaø kích thích loøng theøm khaùt Thieân Chuùa cuõng nhö phaûn aûnh veû ñeïp cuûa Tin Möøng vaø loái soáng cuûa noù. Caùc cuoäc hoân nhaân Kitoâ Giaùo, do ñoù, leân men xaõ hoäi baèng chöùng taù huynh ñeä, quan taâm xaõ hoäi, maïnh meõ leân tieáng cho ngöôøi yeáu theá, ñöùc tin saùng ngôøi vaø nieàm hy voïng tích cöïc cuûa hoï. Tính sinh hoa traùi cuûa hoï môû roäng vaø trong raát nhieàu phöông caùch, laøm cho loøng yeâu thöông cuûa Thieân Chuùa hieän dieän trong xaõ hoäi.
Bieän phaân nhieäm theå
185. Theo cuøng ñöôøng höôùng treân, ta neân thaän troïng söû duïng moät ñoaïn vaên Thaùnh Kinh thöôøng bò giaûi thích beân ngoaøi ngöõ caûnh cuûa noù hay theo moät nghóa chung chung (generic) vôùi nguy cô boû qua nghóa töùc khaéc vaø tröïc tieáp cuûa noù, voán coù ñaëc tính xaõ hoäi roõ reät. Toâi muoán noùi tôùi ñoaïn thö 1Coârintoâ 11:17-34, trong ñoù, Thaùnh Phaoloâ noùi tôùi hoaøn caûnh ñaùng xaáu hoå trong coäng ñoàng. Caùc thaønh vieân giaàu coù hôn coù khuynh höôùng kyø thò caùc thaønh vieân ngheøo hôn, vaø vieäc naøy ñöôïc ñöa vaøo caû böõa aên agape (ñöùc aùi) voán song haønh vôùi vieäc cöû haønh Thaùnh Theå. Trong khi ngöôøi giaàu vui höôûng thöùc aên thì ngöôøi ngheøo chæ bieát ngoài troâng vaø ra veà buïng ñoùi: "Ngöôøi thì ñoùi meo keû thì say söa. Anh em haù khoâng coù nhaø ñeå no say hay sao? Hay anh em khinh mieät Giaùo Hoäi cuûa Chuùa vaø nhuïc maï nhöõng ngöôøi tay traéng?" (caùc caâu 21-22).
186. Pheùp Thaùnh Theå ñoøi chuùng ta phaûi laø caùc chi theå cuûa moät thaân theå duy nhaát laø Giaùo Hoäi. Nhöõng ngöôøi tôùi gaàn Mình vaø Maùu Chuùa Kitoâ khoâng ñöôïc gaây thöông tích cho Thaân Theå aáy baèng caùch taïo ra caùc phaân bieät vaø chia reõ ñaày tai tieáng giöõa caùc chi theå cuûa noù. Ñaây laø ñieàu coù nghóa "bieän phaân" thaân theå Chuùa, nhìn nhaän noù baèng ñöùc tin vaø ñöùc aùi caû trong daáu chæ bí tích laãn trong coäng ñoàng; nhöõng ai khoâng laøm theá laø aên uoáng aùn phaït daønh cho hoï (xem caâu 29). Do ñoù, vieäc cöû haønh Thaùnh Theå trôû thaønh moät lôøi môøi lieân læ ñeå moïi ngöôøi "xeùt mình" (caâu 38), môû cöûa gia ñình mình cho tình hieäp thoâng lôùn lao hôn vôùi nhöõng ngöôøi keùm may maén, vaø baèng caùch naøy, laõnh nhaän bí tích tình yeâu Thaùnh Theå laøm cho chuùng ta neân moät thaân theå. Ta ñöøng neân queân raèng " 'huyeàn nhieäm hoïc' cuûa bí tích coù ñaëc ñieåm xaõ hoäi" (207). Khi nhöõng ngöôøi laõnh nhaän noù khoâng löu taâm tôùi ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi ñau khoå, hay ñoàng thuaän vôùi caùc hình thöùc chia reõ, khinh mieät hay baát bình ñaúng ña dieän, laø hoï ñaõ khoâng laõnh nhaän bí tích caùch xöùng ñaùng. Maët khaùc, caùc gia ñình naøo coù thieân höôùng thích ñaùng vaø laõnh nhaän Thaùnh Theå thöôøng xuyeân, seõ taêng cöôøng öôùc nguyeän keát tình huynh ñeä, yù thöùc xaõ hoäi vaø daán thaân cho nhöõng ngöôøi thieáu thoán.
Ñôøi soáng trong gia ñình roäng lôùn hôn
187. Gia ñình haïch nhaân caàn phaûi töông taùc vôùi gia ñình roäng lôùn hôn goàm cha meï, coâ chuù, anh chò em hoï vaø ngay caû haøng xoùm. Gia ñình lôùn hôn naøy coù theå coùnhöõng thaønh vieân caàn ñöôïc giuùp ñôõ hay ít nöõa laø tình ñoàng haønh vaø tình aâu yeám, hoaëc uûi an trong luùc ñau khoå (208). Chuû nghóa duy caù nhaân ñang raát thònh haønh ngaøy nay coù theå daãn tôùi vieäc taïo ra nhöõng caùi toå an toaøn nho nhoû, nhöõng nôi ngöôøi khaùc bò coi nhö gaây roái hay ñe doïa. Tuy nhieân, söï coâ laäp nhö theá khoâng theå ñem laïi bình an hay haïnh phuùc lôùn lao hôn; ñuùng hôn, noù tuùng quaãn hoùa traùi tim cuûa moät gia ñình vaø laøm cho cuoäc soáng cuûa noù caøng theâm chaät heïp.
Laøm con trai con gaùi
188. Tröôùc heát, ta haõy nghó tôùi cha meï ta. Chuùa Gieâsu noùi vôùi caùc Bieät Phaùi raèng boû rôi cha meï mình laø ñi ngöôïc laïi leà luaät cuûa Thieân Chuùa (xem Mc 7:8-13). Ta neân nhôù raèng moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu laø con trai hay con gaùi. "Ngay khi ñaõ neân ngöôøi tröôûng thaønh, hoaëc ngöôøi cao nieân, ngay khi trôû thaønh baäc cha meï, coù ñòa vò troïng traùch, döôùi taát caû nhöõng ñieàu naøy vaãn laø caên tính cuûa ngöôøi con. Taát caû chuùng ta ñeàu laø nhöõng con trai vaø con gaùi. Vaø ñieàu naøy luoân ñem chuùng ta trôû laïi vôùi söï thaät naøy: chuùng ta khoâng töï mình ban söï soáng cho chính mình maø laø tieáp nhaän noù. Ôn phuùc vó ñaïi söï soáng laø ôn phuùc thöù nhaát chuùng ta laõnh nhaän ñöôïc" (209).
189. Do ñoù, "giôùi raên thöù tö ñoøi con caùi... troïng kính cha meï mình (xem Xh 20:12). Giôùi raên naøy xuaát hieän lieàn sau caùc giôùi raên noùi veà chính Thieân Chuùa. Thöïc theá, noù quaû noùi tôùi moät ñieàu thaùnh thieâng, moät ñieàu thaàn thaùnh, moät ñieàu laøm caên baûn cho moïi thöù troïng kính nhaân baûn khaùc.Phaùt bieåu cuûa Thaùnh Kinh veà giôùi raên thöù tö noùi tieáp: 'ñeå naêm thaùng cuûa ngöôi daøi laâu treân laõnh thoå maø Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, seõ ban cho ngöôi'. Daây gaén boù ñaïo haïnh giöõa caùc theá heä laø moät baûo ñaûm cho töông lai, vaø laø moät baûo ñaûm cho xaõ hoäi thöïc söï nhaân aùi. Moät xaõ hoäi vôùi nhöõng ñöùa con khoâng troïng kính cha meï laø moät xaõ hoäi khoâng coù danh döï... Ñoù laø moät xaõ hoäi chaéc chaén seõ ñaày raãy nhöõng ngöôøi treû baát thaân thieän vaø tham lam" (210).
190. Tuy nhieân, coù maët kia cuûa ñoàng tieàn. Nhö lôøi Thieân Chuùa noùi vôùi ta, "ngöôøi ñaøn oâng seõ lìa boû cha meï mình" (St 2:24). Ñieàu naøy khoâng luoân xaåy ra, vaø cuoäc hoân nhaân gaëp trôû ngaïi vì vieäc khoâng thöïc hieän ñöôïc söï hy sinh vaø liaø boû caàn thieát naøy. Khoâng ñöôïc boû rôi hay laøm ngô cha meï, nhöng hoân nhaân töï noù ñoøi caùc ngaøi bò "lìa boû" ñeå toå aám môùi trôû thaønh moät loø söôûi thöïc söï, moät nôi cuûa an toaøn, cuûa hy voïng vaø cuûa caùc döï kieán töông lai, vaø caëp vôï choàng coù theå thöïc söï trôû neân "moät thaân xaùc" (ibid.). Trong moät soá cuoäc hoân nhaân, moät trong hai ngöôøi phoái ngaãu giöõ kín caùc bí maät vôùi ngöôøi kia, ñeå chæ thoå loä vôùi cha meï mình maø thoâi. Keát quaû: yù kieán cuûa cha meï trôû neân quan troïng hôn caùc taâm tö vaø yù kieán cuûa ngöôøi phoái ngaãu. Tình huoáng naøy khoâng theå keùo daøi ñöôïc, vaø duø caàn nhieàu thì giôø, caû hai ngöôøi phoái ngaãu cuõng phaûi heát söùc coá gaéng ñeå lôùn leân trong tin töôûng vaø ñoái thoaïi. Hoân nhaân thaùch thöùc ngöôøi choàng vaø ngöôøi vôï tìm ra caùc caùch môùi ñeå hieáu thaûo vôùi cha meï.
Ngöôøi cao nieân
191. "Ñöøng vöùt boû con luùc tuoåi giaø; ñöøng boû rôi con luùc con ñaõ löïc taøn söùc yeáu" (Tv 71:9). Ñoù laø lôøi van xin cuûa ngöôøi cao nieân, sôï bò queân laõng vaø töø boû. Nhö Thieân Chuùa ñaõ yeâu caàu ta trôû thaønh phöông theá ñeå Ngöôøi nghe thaáy tieáng than cuûa ngöôøi ngheøo theá naøo, Ngöôøi cuõng muoán ta nghe tieáng keâu cuûa ngöôøi cao nieân nhö vaäy (211). Ñieàu naøy noùi leân moät thaùch ñoá cho caùc gia ñình vaø coäng ñoàng, vì "Giaùo Hoäi khoâng theå vaø khoâng muoán soáng theo naõo traïng noân noùng, nhaát laø naõo traïng döûng döng vaø khinh mieät, ñoái vôùi tuoåi giaø. Ta phaûi ñaùnh thöùc moät laàn nöõa caûm thöùc bieát ôn, bieát ñaùnh giaù cao, bieát hieáu khaùch moät caùch taäp theå nhaèm laøm cho ngöôøi cao nieân caûm thaáy nhö ñang laø thaønh phaàn soáng ñoäng cuûa coäng ñoàng. Caùc ngöôøi cao nieân cuûa chuùng ta ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaøn oâng ñaøn baø, nhöõng ngöôøi cha ngöôøi meï, ñeán tröôùc chuùng ta treân chính con ñöôøng ta ñang ñi, trong chính caên nhaø ta ñang ôû, trong cuoäc ñaáu tranh haøng ngaøy cuûa ta ñeå coù ñöôïc moät cuoäc soáng ñaùng soáng" (212). Thöïc theá, "Toâi seõ yeâu thöông xieát bao moät Giaùo Hoäi bieát thaùch thöùc neàn vaên hoùa vöùt boû baèng moät nieàm vui traøn treà cuûa caùi oâm môùi giöõa ngöôøi treû vaø ngöôøi giaø!" (213).
192. Thaùnh Gioan Phaoloâ II yeâu caàu chuùng ta löu yù tôùi vai troø cuûa ngöôøi cao nieân trong gia ñình chuùng ta, vì hieän coù nhöõng neàn vaên hoùa "nhaát laø tieáp theo cuoäc phaùt trieån kyõ ngheä vaø ñoâ thò voâ traät töï, caû trong quaù khöù laãn hieän taïi, ñaõ gaït ngöôøi cao nieân qua moät beân moät caùch khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc" (214). Ngöôøi cao nieân giuùp chuùng ta bieát ñaùnh giaù cao "söï lieân tuïc cuûa caùc theá heä", baèng "caùc ñaëc suûng xoùa boû caùc hoá phaân caùch" (215). Caùc oâng baø raát hay laø nhöõng ngöôøi lo sao cho caùc giaù trò quan troïng nhaát ñöôïc truyeàn laïi cho con chaùu, vaø "nhieàu ngöôøi coù theå chöùng thöïc raèng nhôø oâng baø, hoï laõnh nhaän ñöôïc vieäc khai taâm gia nhaäp ñôøi soáng Kitoâ höõu" (216). Lôøi leõ cuûa caùc ngaøi, loøng aâu yeám cuûa caùc ngaøi hoaëc chæ caàn söï hieän dieän cuûa caùc ngaøi cuõng ñaõ giuùp caùc chaùu hieåu ra raèng lòch söû khoâng baét ñaàu vôùi chuùng, nay chuùng chæ laø moät phaàn cuûa cuoäc haønh höông muoân thuôû vaø chuùng caàn phaûi troïng kính taát caû nhöõng ai ñaõ ñeán tröôùc chuùng. Nhöõng ngöôøi caét ñöùt moïi daây lieân keát vôùi quaù khöù, chaéc chaén seõ thaáy khoù coù theå xaây döïng ñöôïc caùc moái lieân heä beàn vöõng vaø hieåu ra raèng thöïc taïi lôùn hôn chính hoï. "Löu taâm tôùi ngöôøi cao nieân seõ taïo ra söï khaùc bieät xaõ hoäi. Moät xaõ hoäi bieåu loä söï quan taâm tôùi ngöôøi cao nieân ö? Noù daønh choã cho ngöôøi cao nieân ö? Moät xaõ hoäi nhö theá seõ thaêng tieán neáu noù toân troïng söï khoân ngoan cuûa ngöôøi cao nieân" (217).
193. Thieáu kyù öùc lòch söû laø moät thieáu soùt nghieâm troïng trong xaõ hoäi ta. Moät naõo traïng chæ bieát noùi: "luùc aáy laø luùc aáy, baây giôø laø baây giôø" cuoái cuøng seõ laø moät naõo traïng aáu tró. Bieát vaø phaùn ñoaùn caùc bieán coá quaù khöù laø con ñöôøng duy nhaát ñeå xaây döïng moät töông lai coù yù nghóa. Kyù öùc laø ñieàu caàn thieát cho vieäc phaùt trieån: "Haõy nhôù laïi nhöõng ngaøy ñaàu" (Thö Do Thaùi 10:32). Laéng nghe ngöôøi cao nieân keå caùc caâu truyeän cuûa caùc ngaøi laø ñieàu toát ñoái vôùi treû em vaø giôùi treû; noù laøm hoï caûm thaáy ñöôïc noái keát vôùi lòch söû soáng ñoäng cuûa gia ñình hoï, khu xoùm hoï vaø ñaát nöôùc hoï. Gia ñình naøo thieáu toân troïng vaø traân quùy oâng baø cuûa mình, nhöõng vò voán laø kyù öùc soáng ñoäng cuûa mình, thöïc söï ñaõ sa suùt roài, trong khi gia ñình naøo bieát töôûng nhôù ñeàu seõ coù töông lai. "Xaõ hoäi naøo khoâng coù choã daønh cho ngöôøi cao nieân hoaëc vöùt boû hoï vì hoï gaây ra vaán ñeà, thöïc söï ñaõ mang moät vi khuaån cheát ngöôøi roài" (218); "noù bò naùt töø goác" (219). Caûm nghieäm bò moà coâi hieän thôøi do söï baát lieân tuïc cuûa vaên hoùa, söï böùng goác vaø maát heát caùc chaéc chaén töøng leân khuoân ñôøi ta gaây neân, ñang thaùch thöùc ta bieán gia ñình thaønh nôi, ôû ñoù, con caùi coù theå beùn reã saâu vaøo maûnh ñaát maàu môõ cuûa lòch söû taäp theå.
Laøm anh chò em
194. Vôùi doøng thôøi gian, caùc moái lieân heä giöõa anh chò em seõ thaâm haäu hôn, vaø "sôïi daây huynh ñeä ñöôïc hình thaønh trong gia ñình giöõa con caùi, neáu ñöôïc cuûng coá baèng moät baàu khí giaùo duïc côûi môû ñoái vôùi ngöôøi khaùc, laø tröôøng hoïc vó ñaïi cuûa töï do vaø hoøa bình. Trong gia ñình, ta hoïc caùch soáng nhö moät. Coù leõ ta khoâng luoân luoân nghó veà ñieàu naøy, nhöng chính gia ñình ñaõ du nhaäp tình huynh ñeä vaøo theá giôùi. Töø caûm nghieäm tình huynh ñeä ban ñaàu ñöôïc nuoâi döôõng baèng aâu yeám vaø giaùo duïc taïi nhaø naøy, phong thaùi huynh ñeä seõ saùng leân nhö moät lôøi theà höùa ñoái vôùi toaøn boä xaõ hoäi" (220)
195. Lôùn leân vôùi caùc anh chò em ñem laïi cho ta moät caûm nghieäm töôi ñeïp cuûa vieäc chaêm soùc vaø giuùp ñôõ laãn nhau. Vì "tình huynh ñeä trong caùc gia ñình toûa saùng caùch ñaëc bieät khi ta thaáy söï saên soùc, loøng kieân nhaãn, tình aâu yeám baûo boïc ñöùa em trai hay em gaùi beù nhoû yeáu ôùt, ñau oám hay khuyeát taät" (221). Caàn phaûi nhìn nhaän ñieàu naøy: "coù ñöôïc ngöôøi anh em hay ngöôøi chò em yeâu thöông baïn laø moät caûm nghieäm saâu saéc, quùy gía vaø ñoäc ñaùo" (222). Treû em caàn ñöôïc kieân nhaãn daïy doã caùch cö xöû vôùi nhau nhö anh chò em. Vieäc huaán luyeän, ñoâi luùc, khaù ñoøi hoûi naøy, quaû laø tröôøng hoïc thöïc söï cuûa vieäc xaõ hoäi hoùa. ÔÛ moät soá quoác gia, nôi söï kieän chæ coù moät ñöùa con ñaõ thaønh ra khaù thoâng thöôøng, caûm nghieäm ñöôïc laøm anh em hay chò em caøng ngaøy caøng keùm thoâng thöôøng hôn. Khi chæ coù theå coù moät ñöùa con, thì ta phaûi tìm caùch ñeå baûo ñaûm ñöùa con naøy khoâng lôùn leân moät mình hoaëc bò coâ laäp.
Moät traùi tim lôùn
196. Coäng vôùi tieåu gia ñình goàm vôï choàng vaø con caùi, ta coøn coù gia ñình roäng lôùn hôn maø ta khoâng theå boû qua. Thöïc vaäy, "loøng yeâu thöông giöõa choàng vaø vôï vaø, theo nghóa phaùt sinh (derivative) vaø roäng lôùn hôn, loøng yeâu thöông giöõa caùc thaønh vieân cuûa cuøng moät gia ñình, giöõa cha meï vaø con caùi, anh chò em vaø thaân nhaân vaø thaønh vieân cuûa gia hoä, ñöôïc ban cho söï soáng vaø naâng ñôõ nhôø moät naêng ñoäng tính noäi taâm khoâng ngöøng daãn gia ñình tôùi moät hieäp thoâng moãi ngaøy moät saâu xa vaø noàng ñöôïm hôn, moät hieäp thoâng voán laø neàn taûng vaø linh hoàn cuûa coäng ñoàng hoân nhaân vaø gia ñình" (223). Baèng höõu vaø caùc gia ñình khaùc laø thaønh phaàn cuûa gia ñình roäng lôùn hôn naøy, cuõng nhö cuûa coäng ñoàng caùc gia ñình bieát naâng ñôõ nhau trong caùc khoù khaên, caùc cam keát xaõ hoäi vaø ñöùc tin cuûa hoï.
197. Gia ñình roäng lôùn hôn naøy neân cung caáp yeâu thöông vaø naâng ñôõ caùc baø meï thieáu nieân, caùc treû em khoâng cha meï, caùc baø meï ñôn chieác phaûi döôõng duïc con caùi moät mình, nhöõng ngöôøi khuyeát taät caàn söï aâu yeám vaø gaàn guõi ñaëc bieät, nhöõng ngöôøi treû ñang chieán ñaáu vôùi nghieän ngaäp, nhöõng ngöôøi khoâng keát hoân, ly thaân hay goùa buïa ôû moät mình, vaø nhöõng vò cao nieân vaø giaø yeáu thieáu söï naâng ñôõ cuûa con caùi. Gia ñình naøy cuõng neân baûo boïc "caû nhöõng ngöôøi ñaùnh ñaém cuoäc ñôøi hoï" (224). Gia ñình roäng lôùn hôn naøy coù theå giuùp buø tröø caùc thieáu soùt cuûa cha meï, khaùm phaù vaø töôøng trình caùc hoaøn caûnh coù theå coù trong ñoù, treû em bò baïo haønh vaø thaäm chí laïm duïng nöõa, vaø cung caáp loøng yeâu tröông laønh maïnh vaø caûnh oån ñònh gia ñình trong caùc tröôøng hôïp cha meï toû ra baát löïc veà phöông dieän naøy.
198. Cuoái cuøng, ta khoâng theå queân raèng gia ñình lôùn hôn naøy bao goàm luoân cha meï vôï, cha meï choàng vaø moïi thaân nhaân cuûa hai ngöôøi phoái ngaãu. Moät khía caïnh ñaëc bieät teá nhò cuûa loøng yeâu thöông laø hoïc caùch ñöøng coi caùc thaân nhaân naøy nhö nhöõng ngöôøi caïnh tranh, ñe doïa hay xaâm laán. Söï keát hôïp vôï choàng ñoøi phaûi toân troïng caùc truyeàn thoáng vaø phong tuïc cuûa hoï, phaûi coá gaéng hieåu ngoân ngöõ cuûa hoï vaø töï cheá vieäc pheâ bình, saên soùc hoï vaø quùy troïng hoï trong khi vaãn phaûi duy trì söï tö rieâng vaø ñoäc laäp hôïp phaùp cuûa vôï choàng. Vieäc saün saøng laøm theá cuõng laø moät phaùt bieåu thanh nhaõ cuûa loøng yeâu thöông ñoái vôùi ngöôøi phoái ngaãu cuûa mình.
- - - - - - - - - - - - - -
(176) Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng Huaán Familiaris Consortio, (22 thaùng 11, 1981), 14: AAS 74 (1982), 96.
(177) Baøi Giaùo Lyù (11 thaùng 2, 2015): L'Osservatore Romano, 12 thaùng 2, 2015, p. 8.
(178) Ibid.
(179) Baøi Giaùo Lyù (8 thaùng 4, 2015): L'Osservatore Romano, 9 thaùng 4, 2015, p. 8.
(180) Ibid.
(181) Cf. Gaudium et Spes, 51: " Moïi ngöôøi ñeàu phaûi yù thöùc raèng: ñôøi soáng nhaân loaïi vaø boån phaän löu truyeàn söï soáng aáy khoâng chæ giôùi haïn ôû ñôøi naøy cuõng nhö khoâng theå hieåu vaø ño löôøng ñöôïc ôû ñôøi naøy, nhöng luoân qui chieáu veà ñònh meänh vónh cöûu cuûa con ngöôøi"
(182) Thö göûi Toâng Thö Kyù Lieân Hieäp Quoác veà Daân Soá vaø Phaùt Trieån (18 thaùng 3, 1994): Insegnamenti XVII/1 (1994), 750-751.
(183) Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Baøi Giaùo Lyù (12 thaùng 3, 1980), 3: Insegnamenti III/1 (1980), 543.
(184) Ibid.
(185) Dieãn Vaên taïi Cuoäc Hoïp Maët caùc Gia Ñình ôû Manila (16 thaùng 1, 2015): AAS 107 (2015), 176.
(186) Dieãn Vaên (11 thaùng 2, 2015): L'Osservatore Romano, 12 thaùng 2, 2015, p. 8.
(187) Baøi Giaùo Lyù (14 thaùng 10, 2015): L'Osservatore Romano, 15 thaùng 10, 2015, p. 8.
(188) Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc UÙc Chaâu, Pastoral Letter Don't Mess with Marriage (24 thaùng 11, 2015), 13.
(189) Gaudium et Spes, 50.
(190) Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Baøi Giaùo Lyù (12 thaùng 3, 1980), 2: Insegnamenti III/1 (1980), 542.
(191) Cf. id., Toâng Thö Mulieris Dignitatem (15 thaùng 8, 1988), 30-31: AAS 80 (1988), 1726-1729.
(192) Baøi Giaùo Lyù (7 thaùng 1, 2015): L'Osservatore Romano, 7-8 thaùng 1, 2015, p. 8.
(194) Baøi Giaùo Lyù (28 thaùng 1, 2015): L'Osservatore Romano, 29 thaùng 1, 2015, p. 8.
(195) Ibid.
(196) Cf. Relatio Finalis 2015, 28.
(197) Baøi Giaùo Lyù (4 thaùng 2, 2015), L'Osservatore Romano, 5 thaùng 2, 2015, p. 8.
(198) Ibid.
(199) Hieán Cheá Muïc Vuï Gaudium Et Spes, 50.
(200) Hoäi Nghò Toaøn Theå caùc Giaùm Muïc Chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribbean, Aparecida Document (29 thaùng 6, 2007), No. 457.
(201) Relatio Finalis 2015, 65.
(202) Ibid.
(203) Dieãn Vaên taïi Cuoäc Gaëp Gôõ Caùc Gia Ñình ôû Manila, (16 Jthaùng 1, 2015): AAS 107 (2015), 178.
(204) Mario Benedetti, "Te Quiero", trong Poemas de otros, Buenos Aires 1993, 316.
(205) Cf. Baøi Giaùo Lyù (16 thaùng 9, 2015): L'Osservatore Romano, 17 thaùng 9, 2015, p. 8.
(206) Baøi Giaùo Lyù (7 thaùng 10, 2015): L'Osservatore Romano, 9 thaùng 10, 2015, p. 8.
(207) Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, Thoâng Ñieäp Deus Caritas Est (25 thaùng 12, 2005), 14: AAS 98 (2006), 228.
(208) Cf. Relatio Finalis 2015, 11.
(209) Baøi Giaùo Lyù (18 thaùng 3, 2015) : L'Osservatore Romano, 19 thaùng 3, 2015, p. 2.
(210) Baøi Giaùo Lyù (11 thaùng 2, 2015): L'Osservatore Romano, 12 thaùng 2, 2015, p. 8.
(211) Cf. Relatio Finalis 2015, 17-18.
(212) Baøi Giaùo Lyù (4 thaùng 3, 2015): L'Osservatore Romano, 5 thz1ng 3, 2015, p. 8.
(213) Baøi Giaùo Lyù (11 thaùng 3, 2015): L'Osservatore Romano, 12 thaùng 3, 2015, p. 2.
(214) Toâng Huaán Familiaris Consortio, 27 (22 thaùng 11, 1981): AAS 74 (1982), 113.
(215) Id., Dieãn Vaên vôùi Caùc Tham Döï Vieân cuûa "Luaän Hoäi Quoác Teá Veà Vieäc Veà Giaø Tích Cöïc" (5 thaùng 9, 1980), 5: Insegnamenti III/2 (1980), 539.
(216) Relatio Finalis 2015, 18.
(217) Baøi Giaùo Lyù (4 thaùng 3, 2015): L'Osservatore Romano, 5 thaùng 3, 2015, p. 8.
(218) Ibid.
(219) Dieãn Vaên taïi Cuoäc Gaëp Gôõ vôùi Ngöôøi Cao Nieân (28 thaùng 9, 2014): L'Osservatore Romano, 29-30 thaùng 9, 2014, p. 7.
(220) Baøi Giaùo Lyù (18 thaùng 2, 2015): L'Osservatore Romano, 19 thaùng 2, 2015, p. 8.
(221) Ibid.
(222) Ibid.
(223) Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng Huaán Familiaris Consortio (22 thaùng 11, 1981), 18: AAS 74 (1982), 101.
(224) Baøi Giaùo Lyù (7 thaùng 10, 2015): L'Osservatore Romano, 8 thaùng 10, 2015), p. 8.
Vuõ Vaên An dòch