Toâng Huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc veà Gia Ñình
Amoris Laetitia
Cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
Chöông 2
Caùc traûi nghieäm vaø thaùch ñoá
cuûa caùc gia ñình (töø soá 31 - 57)
Chöông Hai: Caùc traûi nghieäm vaø thaùch ñoá cuûa caùc gia ñình
31. Phuùc lôïi cuûa gia ñình coù tính quyeát ñònh ñoái vôùi töông lai theá giôùi vaø töông lai Giaùo Hoäi. Raát nhieàu nghieân cöùu ñaõ ñöôïc thöïc hieän veà hoân nhaân vaø gia ñình, caùc vaán ñeà vaø thaùch ñoá hieän thôøi cuûa hoï. Ta neân taäp chuù vaøo caùc thöïc taïi cuï theå, vì "lôøi keâu goïi vaø caùc ñoøi hoûi cuûa Thaàn Khí vang voïng trong caùc bieán coá cuûa lòch söû", vaø qua caùc bieán coá naøy, "Giaùo Hoäi cuõng coù theå ñöôïc daãn tôùi moät caùi hieåu saâu saéc hôn veà maàu nhieäm khoân thaáu cuûa hoân nhaân vaø gia ñình" (8). ÔÛ ñaây, toâi seõ khoâng coá gaéng trình baày moïi ñieàu coù theå noùi veà gia ñình ngaøy nay. Tuy nhieân, vì caùc Nghò Phuï Thöôïng Hoäi Ñoàng ñaõ khaûo saùt tình theá caùc gia ñình khaép theá giôùi, neân toâi coi laø thích hôïp vieäc baøn tôùi moät soá taàm nhìn muïc vuï thaáu suoát cuûa caùc ngaøi, cuøng vôùi caùc quan taâm töø chính kinh nghieäm cuûa toâi.
Thöïc taïi hieän thôøi cuûa gia ñình
32. "Trung thaønh vôùi giaùo huaán cuûa Chuùa Kitoâ, chuùng toâi nhìn vaøo thöïc taïi cuûa gia ñình ngaøy nay trong moïi tính phöùc taïp cuûa noù, vôùi caû caùc ñieåm saùng laãn ñieåm toái cuûa noù... Caùc thay ñoåi nhaân hoïc vaø vaên hoùa thôøi ta ñang aûnh höôûng tôùi moïi khía caïnh cuûa cuoäc soáng vaø ñoøi hoûi phaûi coù moät loái tieáp caän coù phaân tích vaø ña daïng hoùa" (9). Maáy thaäp nieân tröôùc ñaây, caùc giaùm muïc Taây Ban Nha töøng ghi nhaän raèng caùc gia ñình ñaõ tieán tôùi choã höôûng ñöôïc moät söï töï do lôùn hôn "nhôø vieäc phaân phoái boån phaän, traùch nhieäm vaø traùch vuï caùch coâng bình hôn; quaû vaäy, "söï nhaán maïnh nhieàu hôn tôùi vieäc thoâng ñaït coù tính baûn vò giöõa caùc ngöôøi phoái ngaãu ñaõ giuùp laøm cho ñôøi soáng gia ñình trôû neân nhaân ñaïo hôn", trong khi "caû xaõ hoäi ngaøy nay laãn xaõ hoäi chuùng ta ñang tieán tôùi ñeàu khoâng cho pheùp caùc hình thöùc vaø maãu möïc cuõ xöa soáng soùt moät caùch khoâng pheâ phaùn" (10). Ñieàu cuõng hieån nhieân laø "caùc khuynh höôùng chính trong caùc thay ñoåi nhaân hoïc vaø vaên hoùa" ñang daãn "caùc caù nhaân, trong cuoäc soáng baûn thaân vaø trong cuoäc soáng gia ñình cuûa hoï, tôùi choã caøng ngaøy caøng tieáp nhaän ñöôïc ít söï trôï giuùp hôn so vôùi quaù khöù töø caùc cô caáu xaõ hoäi" (11).
33. Maët khaùc, "cuõng phaûi löu yù nhö theá tôùi moái nguy moãi ngaøy moät lôùn do chuû nghóa duy caù nhaân cöïc ñoan ñaïi dieän, moät chuû nghóa ñang laøm suy yeáu caùc moái daây noái keát gia ñình vaø nhieân haäu chæ coi caùc thaønh vieân cuûa gia ñình nhö moät ñôn vò bieät laäp, trong moät soá tröôøng hôïp, coøn daãn tôùi yù nghó cho raèng nhaân caùch cuûa ngöôøi ta ñöôïc leân khuoân bôûi chính caùc theøm muoán ñöôïc coi nhö tuyeät ñoái cuûa hoï" (12). "Caùc caêng thaúng do neàn vaên hoùa quaù duy caù nhaân chuû nghóa gaây ra, moät neàn vaên hoùa luoân aùm aûnh vôùi cuûa caûi vaø khoaùi laïc, ñang daãn tôùi söï baát khoan dung vaø caûnh thuø nghòch trong caùc gia ñình" (13). ÔÛ ñaây, toâi cuõng muoán theâm vaøo ñoù nhòp soáng voäi vaõ, söï caêng thaúng vaø vieäc toå chöùc xaõ hoäi vaø lao ñoäng ngaøy nay, vì taát caû ñeàu laø caùc nhaân toá vaên hoùa choáng laïi khaû naêng ñöa ra caùc quyeát ñònh vónh vieãn. Chuùng ta cuõng gaëp söï baát chaéc chaén vaø haøm hoà phoå bieán hieän nay. Thí duï, chuùng ta ñuùng khi traân quí chuû nghóa nhaân vò vì chuû nghóa naøy choïn tính chaân thöïc choáng laïi thaùi ñoä chæ bieát soáng theo qui öôùc. Duø vieäc naøy coù theå coå vuõ tính töï phaùt cuõng nhö giuùp ngöôøi ta söû duïng naêng khieáu cuûa hoï moät caùch toát ñeïp hôn, nhöng neáu bò höôùng daãn sai, noù coù theå khuyeán khích thaùi ñoä ngôø vöïc khoân cuøng, troán chaïy vieäc daán thaân, töï giam mình vaøo tieän nghi, ngaïo maïn. Töï do choïn löïa giuùp ta döï phoùng ñöôïc ñôøi mình vaø vun sôùi ñöôïc nhöõng ñieàu toát hôn trong ta, nhöng neáu khoâng coù caùc muïc tieâu cao thöôïng cuõng nhö kyû luaät baûn thaân, noù seõ thoaùi hoùa, khieán ta baát löïc, khoâng theå töï hieán thaân moät caùch quaûng ñaïi nöõa. Thöïc vaäy, taïi nhieàu quoác gia nôi con soá hoân phoái ñang giaûm daàn, soá ngöôøi quyeát ñònh soáng ñoäc thaân hay daønh thì giôø cho nhau nhöng khoâng soáng chung vôùi nhau, caøng ngaøy caøng gia taêng. Chuùng ta cuõng coù theå nhaán maïnh tôùi vieäc quan taâm tôùi coâng lyù raát ñaùng khaâm phuïc; nhöng, neáu bò hieåu sai, quan taâm naøy coù theå bieán caùc coâng daân thaønh caùc khaùch haøng chæ bieát quan taâm ñeán vieäc ñöôïc cung caáp caùc dòch vuï maø thoâi.
34. Khi caùc nhaân toá treân aûnh höôûng tôùi caùi hieåu cuûa chuùng ta veà gia ñình, thì gia ñình coù theå töï bieán thaønh moät nôi quaù giang, ñeå ta chaïy tôùi khi thaáy thuaän tieän, hoaëc laø nôi ñeå ta tôùi ñoøi hoûi quyeàn lôïi, coøn caùc moái daây lieân keát thì ñöôïc phoù maëc cho tính baáp beânh deã thay ñoåi cuûa theøm muoán vaø hoaøn caûnh. Ngaøy nay, xeùt cho cuøng, ngöôøi ta raát deã laãn loän töï do chaân chính vôùi yù nghó cho raèng moãi ngöôøi ñöôïc phaùn ñoaùn laø toát ñieàu xem ra laø toát ñoái vôùi hoï; nhö theå, ngoaøi caùc caù nhaân ra, khoâng coøn chi laø söï thaät, laø giaù trò, laø nguyeân taéc ñeå höôùng daãn ta nöõa, nhö theå thaåy ñeàu nhö nhau, vaø baát keå laø ñieàu gì, cuõng phaûi laøm ñöôïc vaø ñöôïc pheùp laøm. Trong ngöõ caûnh naøy, lyù töôûng hoân nhaân, vôùi söï cam keát ñoäc chieám vaø beàn vöõng cuûa noù, keát cuïc seõ bò gaït sang moät beân, baát cöù khi naøo toû ra baát tieän hay gaây meät moûi. Ngöôøi ta sôï söï coâ ñoäc, hoï muoán coù moät moâi tröôøng che chôû vaø trung thaønh, nhöng ñoàng thôøi laïi khueách ñaïi noãi sôï phaûi sa vaøo moät moái lieân heä coù theå ngaên caûn vieäc theå hieän caùc khaùt voïng baûn thaân.
35. Laø caùc Kitoâ höõu, chuùng ta khoù coù theå ngöng, khoâng coå vuõ hoân nhaân, chæ ñeå traùnh ñuïng chaïm tôùi caùc nhaäy caûm hieän thôøi, hoaëc vì muoán hôïp thôøi thöôïng hoaëc vì caûm thaáy baát löïc tröôùc caùc thaát baïi nhaân baûn vaø luaân lyù. Laøm nhö theá chuùng ta ñaõ töôùc boû caû moät theá giôùi giaù trò maø chuùng ta voán coù theå vaø phaûi cung öùng. Ñaõ ñaønh, chæ bieát toá caùo caùc caùi xaáu hieän thôøi nhö theå ta chaúng thay ñoåi ñöôïc gì laø ñieàu voâ nghóa. Cuõng chaúng ích lôïi gì khi coá gaéng aùp ñaët caùc qui luaät chæ baèng thaåm quyeàn cuûa mình maø thoâi. Ñieàu caàn laø chuùng ta phaûi ra söùc moät caùch coù traùch nhieäm vaø quaûng ñaïi hôn trong vieäc trình baày caùc lyù leõ vaø nguyeân ñoäng löïc cho vieäc quyeát ñònh keát hoân vaø laäp gia ñình, vaø nhôø caùch naøy, giuùp caùc ngöôøi nam nöõ ñaùp öùng ôn thaùnh maø Thieân Chuùa cung öùng cho hoï moät caùch toát ñeïp hôn.
36. Chuùng ta cuõng caàn phaûi khieâm toán vaø hieän thöïc, thöøa nhaän raèng coù luùc, cung caùch ta trình baày caùc nieàm tin Kitoâ Giaùo vaø vieäc cö xöû vôùi ngöôøi khaùc chæ giuùp laøm gia troïng tình theá ñang gaây vaán naïn hieän nay maø thoâi. Ta caàn lieàu thuoác töï pheâ laønh maïnh. Roài, ta coøn hay trình baày hoân nhaân (teä ñeán noãi) khieán cho yù nghóa neân moät cuûa noù, lôøi môøi goïi lôùn leân trong yeâu thöông cuûa noù vaø lyù töôûng trôï giuùp nhau cuûa noù bò che khuaát bôûi vieäc haàu nhö chæ chuyeân chuù nhaán maïnh tôùi nhieäm vuï truyeàn sinh. Ta cuõng ñaõ khoâng luoân cung caáp ñöôïc söï höôùng daãn vöõng chaéc cho nhöõng caëp vôï choàng treû, hieåu bieát thôøi khoùa bieåu cuûa hoï, caùch suy nghó vaø caùc quan taâm cuï theå cuûa hoï. Coù luùc, ta cuõng ñaõ ñeà xuaát moät lyù töôûng thaàn hoïc veà hoân nhaân quaù tröøu töôïng vaø gaàn nhö giaû taïo, quaù xa rôøi caùc hoaøn caûnh cuï theå vaø caùc khaû theå thöïc teá cuûa caùc gia ñình ñích thöïc. Vieäc lyù töôûng hoùa thaùi quaù naøy, nhaát laø khi ta thaát baïi trong vieäc gaây höùng cho loøng tín thaùc vaøo ôn thaùnh Chuùa, khoâng giuùp laøm cho hoân nhaân trôû thaønh ñaùng öôùc muoán vaø loâi cuoán hôn, nhöng trôû thaønh ñieàu traùi ngöôïc haún.
37. Töø laâu chuùng ta voán nghó raèng chæ baèng caùch nhaán maïnh tôùi caùc vaán ñeà tín lyù, sinh hoïc vaø luaân lyù, khoâng caàn phaûi khuyeán khích söï côûi môû vôùi ôn thaùnh, ta ñaõ ñang cung caáp cho caùc gia ñình söï trôï giuùp thoûa ñaùng, cuûng coá daây hoân phoái vaø ñem laïi yù nghóa cho ñôøi soáng vôï choàng roài. Ta thaáy khoù coù theå trình baày hoân nhaân nhö con ñöôøng naêng ñoäng ñeå phaùt trieån vaø hoaøn thaønh baûn thaân hôn laø moät gaùnh naëng suoát ñôøi. Ta cuõng thaáy khoù coù theå daønh choã cho löông taâm tín höõu, nhöõng ngöôøi thöôøng heát mình ñaùp öùng Tin Möøng, baát chaáp caùc haïn cheá baûn thaân, vaø coù khaû naêng thöïc hieän söï bieän phaân veà chính hoï trong caùc hoaøn caûnh phöùc taïp. Chuùng ta voán ñöôïc keâu goïi ñaøo taïo caùc löông taâm, chöù khoâng thay theá chuùng.
38. Ta phaûi bieát ôn khi phaàn lôùn ngöôøi ta coøn traân quí caùc moái lieân heä gia ñình vónh vieãn vaø coù ñaëc ñieåm toân troïng laãn nhau. Hoï bieát ñaùnh giaù caùc coá gaéng cuûa Giaùo Hoäi nhaèm cung öùng söï höôùng daãn vaø huaán ñaïo trong caùc laõnh vöïc lieân heä tôùi vieäc lôùn maïnh trong tình yeâu, thaéng vöôït tranh chaáp vaø döôõng duïc con caùi. Nhieàu ngöôøi ñöôïc ñaùnh ñoäng bôûi ôn thaùnh tieáp nhaän nôi bí tích Hoøa Giaûi vaø Thaùnh Theå, ôn thaùnh giuùp hoï ñöông ñaàu vôùi caùc thaùch ñoá hoân nhaân vaø gia ñình. ÔÛ moät soá quoác gia, nhaát laø ôû moät soá nôi taïi Chaâu Phi, chuû nghóa duy theá tuïc vaãn chöa laøm suy yeáu moät soá giaù trò truyeàn thoáng, vaø caùc cuoäc hoân nhaân vaãn taïo neân daây noái keát maïnh meõ giöõa hai ñaïi gia ñình, vôùi nhöõng cô caáu ñuôïc aán ñònh roõ raøng nhaèm xöû lyù caùc nan ñeà vaø tranh chaáp. Ngaøy nay, ta cuõng bieát ôn caùc chöùng taù hoân nhaân, khoâng nhöõng chöùng toû laâu beàn, maø coøn sinh hoa traùi vaø ñaày yeâu thöông. Taát caû caùc nhaân toá naøy coù söùc gôïi höùng cho moät phöông thöùc muïc vuï tích cöïc vaø chaøo ñoùn, coù khaû naêng giuùp caùc caëp vôï choàng lôùn leân trong vieäc bieát traân quí caùc ñoøi hoûi cuûa Tin Möøng. AÁy theá nhöng, ta thöôøng hay coù tö theá phoøng ngöï, phí phaïm naêng löïc muïc vuï vaøo vieäc toá caùo theá giôùi sa ñoïa maø khoâng ñoàng löïc trong vieäc ñeà ra caùc caùch theá tìm ñöôïc haïnh phuùc ñích thöïc. Nhieàu ngöôøi caûm thaáy söù ñieäp cuûa Giaùo Hoäi veà hoân nhaân vaø gia ñình khoâng phaûn aûnh roõ raøng giaùo huaán vaø caùc thaùi ñoä cuûa Chuùa Gieâsu, Ñaáng ñaõ ñaët ra moät lyù töôûng coù tính ñoøi hoûi, nhöng chöa bao giôø boû lôõ vieäc toû loøng caûm thöông vaø gaàn guõi vôùi söï yeáu ñuoái moûng manh cuûa caùc caù nhaân nhö ngöôøi ñaøn baø Samaria hay ngöôøi ñaøn baø bò baét quaû tang ngoaïi tình.
39. Ñieàu treân khoâng coù yù noùi raèng ta neân ngöng, khoâng caûnh giaùc tröôùc söï xuoáng doác cuûa vaên hoùa nöõa, moät söï xuoáng doác khieán ngöôøi ta khoâng coøn coå vuõ tình yeâu hay vieäc töï hieán nöõa. Cuoäc tham khaûo yù kieán dieãn ra tröôùc khi coù hai Thöôïng Hoäi Ñoàng tröôùc ñaây cho ta thaáy moät soá trieäu chöùng khaùc nhau cuûa "neàn vaên hoùa phuø phieám". Chaúng haïn, ôû ñaây, toâi nghó tôùi vaän toác ñoä thay ñoåi mau choùng cuûa ngöôøi ta töø moái lieân heä xuùc caûm naøy sang moái lieân heä xuùc caûm kia. Theo ñöôøng höôùng cuûa caùc maïng löôùi xaõ hoäi, hoï tin raèng tình yeâu coù theå ñöôïc noái keát hay thaùo gôõ, laø tuøy ôû sôû thích cuûa ngöôøi tieâu thuï, vaø moái lieân heä mau choùng "bò khoùa cöùng". Toâi cuõng nghó tôùi caùc noãi sôï seät cuûa ngöôøi ta khieán hoï khoâng daùm cam keát vónh vieãn, tôùi vieäc hoï bò aùm aûnh vôùi thì giôø ñöôïc töï do vaø tôùi caùc moái lieân heä luoân so ño lôïi haïi trong vieäc traùnh bò coâ ñôn, ñöôïc baûo veä hay ñöôïc phuïc vuï caùch naøo ñoù. Chuùng ta xöû söï vôùi caùc moái lieân heä xuùc caûm theo loái xöû lyù caùc ñoà vaät vaø moâi tröôøng vaät chaát: moïi söï ñeàu coù theå duøng roài vöùt boû; moïi ngöôøi ñeàu duøng roài lieäng boû, laáy roài ñaäp beå, khai thaùc vaø vaét cho tôùi gioït cuoái cuøng. Roài, taïm bieät nheù! Töï yeâu mình thaùi quaù khieán ngöôøi ta khoâng coøn khaû naêng nhìn quaù con ngöôøi cuûa hoï, quaù caùc theøm muoán vaø nhu caàu cuûa hoï nöõa. AÁy theá nhöng, chaúng sôùm thì muoän, nhöõng ngöôøi söû duïng ngöôøi khaùc keát cuïc chính hoï seõ bò söû duïng, thao tuùng vaø vöùt boû bôûi cuøng moät naõo traïng. Ñieàu cuõng ñaùng löu yù laø: caùc cuoäc tan vôõ thöôøng xaåy ra nôi nhöõng ngöôøi cao tuoåi chæ muoán ñi tìm moät thöù "ñoäc laäp" naøo ñoù, chöù khoâng chaáp nhaän lyù töôûng cuøng veà giaø vôùi nhau, cuøng chaêm soùc vaø giuùp ñôõ laãn nhau.
40. "Trong nguy cô ñôn giaûn hoùa thaùi quaù, ta daùm cho raèng ta soáng trong moät neàn vaên hoùa chæ bieát aùp löïc ngöôøi treû ñöøng laäp gia ñình, vì hoï thieáu caùc khaû theå ñoái vôùi töông lai. AÁy theá nhöng, cuõng chính neàn vaên hoùa naøy ñaõ trình baày vôùi nhieàu ngöôøi khaùc quaù nhieàu giaûi phaùp ñeán noãi caû ngöôøi naøy nöõa cuõng khoâng daùm laäp gia ñình" (14). ÔÛ moät soá quoác gia, nhieàu ngöôøi treû "hoaõn vieäc cöôùi xin vì caùc lyù do kinh teá, vieäc laøm hay hoïc haønh. Moät soá laøm theá vì caùc lyù do khaùc, nhö aûnh höôûng cuûa caùc yù thöùc heä voán haï giaù hoân nhaân vaø gia ñình, muoán traùnh thaát baïi cuûa caùc caëp vôï choàng khaùc, sôï ñieàu gì ñoù hoï coi laø quaù quan troïng vaø thaùnh thieâng, caùc cô hoäi xaõ hoäi vaø lôïi ích kinh teá voán lieân keát vôùi vieäc chæ soáng chung vôùi nhau, chæ quan nieäm tình yeâu veà phöông dieän thuaàn caûm xuùc vaø thô moäng, sôï maát töï do vaø ñoäc laäp, vaø baùc boû baát cöù ñieàu bò coi laø coù tính ñònh cheá vaø baøn giaáy thuaàn tuùy" (15). Ta caàn tìm ra thöù ngoân ngöõ, caùc luaän ñieåm vaø hình thöùc laøm chöùng ñuùng ñaén coù khaû naêng giuùp ta ñuïng chaïm tôùi taâm hoàn giôùi treû, loâi cuoán khaû naêng ñaïi löôïng, daán thaân, yeâu thöông vaø thaäm chí anh huøng cuûa hoï nöõa, vaø nhôø caùch naøy, môøi goïi hoï tieáp nhaän thaùch ñoá hoân nhaân moät caùch höùng khôûi vaø can ñaûm.
41. Caùc Nghò Phuï Thöôïng Hoäi Ñoàng ghi nhaän raèng "caùc xu höôùng vaên hoùa trong theá giôùi ngaøy nay xem ra khoâng ñaët baát cöù giôùi haïn naøo cho caûm giôùi cuûa ngöôøi ta"; quaû theá, "moät caûm giôùi töï yeâu mình thaùi quaù, baát oån hay deã thay ñoåi khoâng luoân giuùp ngöôøi ta tröôûng thaønh". Caùc ngaøi cuõng toû yù quan taâm tôùi "vieäc lan traøn vaên hoùa khieâu daâm hieän nay vaø vieäc thöông maõi hoùa thaân xaùc, voán cuõng ñöôïc coå vuõ bôûi vieäc laïm duïng lieân maïng", vaø tôùi "caùc hoaøn caûnh ñaùng cheâ traùch trong ñoù, ngöôøi ta baét buoäc phaûi böôùc vaøo maõi daâm". Trong boái caûnh naøy, "caùc caëp vôï choàng thöôøng khoâng chaéc chaén, do döï vaø loay hoay tìm caùch lôùn leân. Nhieàu caëp coù khuynh höôùng ôû lyø trong caùc giai ñoaïn khôûi ñaàu cuûa cuoäc soáng caûm giôùi vaø tính duïc cuûa hoï. Khuûng hoaûng trong moái lieân heä vôï choàng seõ laøm gia ñình baát oån vaø, qua ly thaân vaø ly dò, coù theå daãn tôùi nhöõng haäu quaû nghieâm troïng cho ngöôøi lôùn, cho con caùi vaø caû xaõ hoäi nhö moät toaøn theå, laøm suy yeáu caùc moái daây lieân keát caù nhaân vaø xaõ hoäi" (16). Caùc vaán ñeà vôï choàng "thöôøng ñöôïc xöû lyù moät caùch voäi vaõ, khoâng can ñaûm kieân nhaãn vaø suy nghó, hy sinh vaø tha thöù cho nhau. Caùc thaát baïi naøy taïo ra caùc moái lieân heä môùi, caùc caëp vôï choàng môùi, caùc vuï keát hôïp daân söï môùi, vaø caùc cuoäc hoân nhaân môùi, taïo ra caùc tình huoáng gia ñình phöùc taïp vaø coù vaán ñeà ñoái vôùi ñôøi soáng Kitoâ höõu" (17).
42. Hôn nöõa, "vieäc suy giaûm daân soá, vì naõo traïng choáng ñoái vieäc coù con vaø ñöôïc coå vuõ bôûi neàn chính trò ngöøa thai treân theá giôùi, ñaõ taïo neân khoâng nhöõng moät tình theá trong ñoù moái lieân heä giöõa caùc theá heä khoâng coøn ñöôïc baûo ñaûm maø caû moái nguy naøy: vôùi thôøi gian, vieäc suy giaûm naøy seõ daãn ñeán caûnh baàn cuøng hoùa kinh teá vaø maát heát hy voïng vaøo töông lai. Vieäc phaùt trieån kyõ thuaät sinh hoïc cuõng coù taùc ñoäng lôùn ñoái vôùi sinh suaát" (18). Theâm vaøo ñoù, coøn coù caùc nhaân toá khaùc nhö "kyõ ngheä hoùa, caùch maïng tình duïc, sôï nhaân maõn vaø caùc vaán naïn kinh teá... Chuû nghóa duy tieâu thuï cuõng khieán ngöôøi ta khoâng daùm coù con, chæ ñeå hoï duy trì ñöôïc moät chuùt töï do hay loái soáng naøo ñoù" (19). Löông taâm ngay thaúng cuûa vôï choàng naøo bieát quaûng ñaïi trong vieäc truyeàn sinh coù theå daãn hoï, vì caùc lyù do ñuû nghieâm tuùc, tôùi vieäc giôùi haïn soá con, aáy theá nhöng "vì phaåm giaù cuûa löông taâm naøy, Giaùo Hoäi maïnh meõ baùc boû söï can thieäp cöôõng böùc cuûa Nhaø Nöôùc ñoøi ngöôøi ta phaûi ngöøa thai, trieät saûn vaø thaäm chí phaù thai" (20). Caùc bieän phaùp naøy khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc ngay ôû nhöõng nôi coù sinh suaát cao, aáy theá nhöng ôû caùc quoác gia coù sinh suaát thaáp ñeán ñoä gaây boái roái, chuùng ta vaãn thaáy caùc chính khaùch khuyeán khích caùc bieän phaùp naøy. Nhö caùc giaùm muïc Ñaïi Haøn töøng noùi, vieäc naøy "haønh ñoäng moät caùch töï maâu thuaãn vaø sao laõng boån phaän cuûa mình" (20).
43. Vieäc suy yeáu ñöùc tin vaø thöïc haønh toân giaùo trong moät soá xaõ hoäi ñaõ gaây nhieàu haäu quaû ñoái vôùi caùc gia ñình, khieán hoï caøng bò coâ laäp hôn khi gaëp caùc khoù khaên. Caùc Nghò Thöôïng Hoäi Ñoàng töøng ghi nhaän raèng "moät trieäu chöùng cuûa söï ngheøo naøn lôùn lao trong neàn vaên hoùa hieän thôøi laø söï coâ ñôn, phaùt sinh töø vieäc thieáu vaéng Thieân Chuùa trong ñôøi soáng con ngöôøi vaø söï moûng manh trong caùc moái lieân heä. Cuõng coù moät caûm thöùc baát löïc toång quaùt tröôùc caùc thöïc taïi kinh teá xaõ hoäi ñoâi khi coù taùc duïng ñeø beïp caùc gia ñình... Caùc gia ñình naøy thöôøng caûm thaáy bò boû rôi bôûi söï thôø ô vaø thieáu quan taâm cuûa caùc ñònh cheá. Taùc duïng tieâu cöïc ñoái vôùi traät töï xaõ hoäi khaù roõ raøng, nhö ñaõ thaáy trong cuoäc khuûng hoaûng daân soá, trong khoù khaên nuoâi döôõng con caùi, trong do döï chaøo ñoùn söï soáng môùi, trong khuynh höôùng coi ngöôøi cao nieân nhö moät gaùnh naëng, vaø trong vieäc gia taêng caùc vaán ñeà xuùc caûm vaø buøng noå baïo löïc. Nhaø Nöôùc coù traùch nhieäm ban haønh caùc ñaïo luaät vaø taïo ra vieäc laøm ñeå baûo ñaûm töông lai cho giôùi treû vaø giuùp hoï theå hieän ñöôïc keá hoaïch taïo laäp gia ñình cuûa hoï" (22).
44. Vieäc thieáu nhaø ôû xöùng ñaùng vaø hôïp tuùi tieàn thöôøng daãn tôùi vieäc trì hoaõn caùc moái lieân heä chính thöùc. Caàn nhôù raèng "gia ñình coù quyeàn coù nhaø ôû xöùng ñaùng, thích hôïp cho cuoäc soáng gia ñình vaø töông xöùng vôùi con soá thaønh vieân cuûa noù, trong moät moâi tröôøng theå lyù coù theå cung caáp caùc dòch vuï caên baûn cho cuoäc soáng gia ñình vaø coäng ñoàng" (23). Gia ñình vaø toå aám luoân ñi ñoâi vôùi nhau. Ñieàu naøy giuùp ta thaáy vieäc nhaán maïnh tôùi quyeàn gia ñình chöù khoâng phaûi chæ quyeàn caù nhaân laø ñieàu quan troïng nhö theá naøo. Gia ñình laø moät thieän ích maø xaõ hoäi khoâng theå khoâng coù, vaø noù caàn ñöôïc baûo veä (24). "Giaùo Hoäi voán luoân coi vieäc coå vuõ hoân nhaân vaø gia ñình vaø baûo veä chuùng choáng laïi nhöõng ngöôøi taán coâng chuùng laø moät phaàn trong söù meänh cuûa mình" (25), nhaát laø ngaøy nay, khi chuùng ít ñöôïc löu yù trong caùc nghò trình chính trò. Caùc gia ñình coù quyeàn "coù khaû naêng troâng chôø moät chính saùch gia ñình thoaû ñaùng töø phía caùc nhaø caàm quyeàn coâng coäng trong caùc laõnh vöïc tö phaùp, kinh teá, xaõ hoäi vaø taøi chaùnh" (26). Ñoâi luùc, noãi lo aâu cuûa caùc gia ñình trôû neân bi ñaùt khi, ñöông ñaàu vôùi beänh taät cuûa ngöôøi thaân, hoï khoâng coù ñöôïc söï chaêm soùc y teá thoûa ñaùng, hay lao ñao trong vieäc tìm ñöôïc vieäc laøm xöùng ñaùng. "Caùc haïn cheá kinh teá ngaên caûn caùc gia ñình tham döï vaøo giaùo duïc, caùc sinh hoaït vaên hoùa vaø can döï vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi. Baèng nhieàu caùch, tình hình kinh teá hieän nay ñang ngaên caûn ngöôøi ta tham döï vaøo xaõ hoäi. Caùch rieâng, caùc gia ñình chòu nhieàu nan ñeà lieân quan tôùi vieäc laøm, trong ñoù, giôùi treû coù ít khaû theå vaø vieäc cung öùng vieäc laøm khaù löïa loïc vaø khoâng chaéc chaén. Ngaøy laøm vieäc daøi hôn vaø thöôøng coøn trôû neân naëng neà do nhöõng thôøi kyø phaûi soáng xa gia ñình daøi hôn. Tình theá naøy khoâng giuùp caùc thaønh vieân trong gia ñình tuï hoïp vôùi nhau hay giuùp cha meï ôû vôùi con caùi moät caùch coù theå nuoâi döôõng caùc moái lieân heä haøng ngaøy cuûa hoï" (27).
45. "Moät soá lôùn treû em sinh ngoaøi hoân nhaân, nhieàu em sau ñoù lôùn leân chæ coù moät trong caùc cha meï hay trong caùc gia ñình pha troän hay taùi taïo... Vieäc khai thaùc tình duïc treû em laø moät trong nhöõng thöïc taïi tai tieáng vaø ñoài truïy nhaát cuûa xaõ hoäi hieän nay. Caùc xaõ hoäi traûi qua baïo löïc vì chieán tranh, vì chuû nghóa khuûng boá hay vì söï hieän höõu cuûa toäi aùc coù toå chöùc cuõng ñang chöùng kieán nhieàu tình huoáng gia ñình thoaùi hoùa, nhaát laø taïi caùc ñoâ thò lôùn, nôi, trong caùc khu ngoaïi oâ, hieän töôïng goïi laø treû em heø phoá ñang gia taêng" (28). Vieäc laïm duïng tình duïc treû em caøng trôû neân tai tieáng hôn nöõa khi noù dieãn ra ôû nhöõng nôi ñaùng lyù ra chuùng phaûi ñöôïc baûo veä, ñaëc bieät, trong gia ñình, ôû tröôøng hoïc vaø trong caùc coäng ñoàng vaø ñònh cheá Kitoâ Giaùo (29).
46. "Di daân laø moät daáu chæ thôøi ñaïi khaùc caàn phaûi ñöông ñaàu vaø hieåu bieát, vôùi taát caû caùc haäu quaû tieâu cöïc cuûa noù ñoái vôùi cuoäc soáng gia ñình" (30). Thöôïng Hoäi Ñoàng môùi ñaây ñaõ laøm ta löu yù tôùi vaán ñeà naøy, khi ghi nhaän raèng "baèng nhieàu caùch, vieäc di daân ñang aûnh höôûng tôùi toaøn boä daân soá thuoäc nhieàu vuøng khaùc nhau treân theá giôùi. Giaùo Hoäi voán ñoùng moät vai troø haøng ñaàu trong laõnh vöïc naøy. Ngaøy nay, vieäc duy trì vaø môû roäng chöùng taù Tin Möøng naøy (xem Mt 25:35) ñang khaån thieát hôn bao giôø heát... Coù theå minh chöùng tính di ñoäng cuûa con ngöôøi, moät tính voán töông öùng vôùi vieäc di chuyeån töï nhieân cuûa caùc daân toäc trong lòch söû, laø moät söï phong phuù chaân chính, ñoái vôùi caû caùc gia ñình di daân laãn xöù sôû tieáp ñoùn hoï. Nhöng vieäc gia ñình bò cöôõng eùp di daân laïi laø moät chuyeän khaùc, khi phaùt sinh töø caùc tình huoáng chieán tranh, baùch haïi, ngheøo khoå, baát coâng, ñaày nhöõng thaêng traàm cuûa moät cuoäc haønh trình ñoâi luùc laâm nguy tôùi chính maïng soáng, gaây chaán thöông cho caùc caù nhaân vaø laøm baát oån caùc gia ñình. Vieäc ñoàng haønh vôùi caùc di daân ñoøi phaûi coù moät neàn muïc vuï chuyeân bieät daønh cho caùc gia ñình ñang di daân, nhöng cuõng daønh cho caùc thaønh vieân cuûa gia ñình coøn ôû laïi nguyeân quaùn. Vieäc naøy phaûi ñöôïc thöïc hieän song song vôùi vieäc toân troïng neàn vaên hoùa cuûa hoï, vieäc ñaøo taïo toân giaùo vaø nhaân baûn cuûa nôi hoï phaùt xuaát, söï phong phuù taâm linh trong caùc nghi leã vaø truyeàn thoáng cuûa hoï, duø laø vôùi moät neàn muïc vuï chuyeân bieät... Vieäc di daân ñaëc bieät bi thaûm vaø phaù hoaïi ñoái vôùi caùc gia ñình vaø caùc caù nhaân khi noù dieãn ra caùch baát hôïp phaùp vaø ñöôïc trôï giuùp bôûi caùc maïng löôùi buoân ngöôøi quoác teá. Ta cuõng coù theå noùi nhö theá veà caùc phuï nöõ vaø treû em khoâng coù ngöôøi ñi theo, buoäc phaûi ôû laâu taïi caùc nôi taïm cö, caùc traïi tî naïn, nôi khoâng theå coù vieäc khôûi ñaàu dieãn trình hoäi nhaäp. Caûnh ngheøo cuøng cöïc vaø caùc tình huoáng khaùc cuûa vieäc taûn cö ñoâi luùc coøn daãn caùc gia ñình tôùi choã baùn con cho ñó ñieám hoaëc cho vieäc buoân baùn boä phaän ngöôøi" (31). "Vieäc baùch haïi caùc Kitoâ höõu taïi nhieàu nôi treân theá giôùi, nhaát laø taïi Trung Ñoâng, hieän laø nhöõng thöû thaùch lôùn lao: khoâng nhöõng ñoái vôùi Giaùo Hoäi, maø coøn ñoái vôùi toaøn theå coäng ñoàng quoác teá nöõa. Phaûi khuyeán khích moïi coá gaéng, caû trong bình dieän thöïc teá, nhaèm trôï giuùp caùc gia ñình vaø coäng ñoàng Kitoâ Giaùo ôû laïi caùc nöôùc nguyeân quaùn cuûa hoï" (32).
47. Caùc Nghò Phuï cuõng ñaõ keâu goïi phaûi ñaëc bieät chuù yù tôùi "caùc gia ñình coù caùc thaønh vieân coù nhu caàu ñaëc bieät, nôi thaùch ñoá baát ngôø phaûi ñöông ñaàu vôùi moät khuyeát taät coù theå phaù vôõ theá quaân bình, caùc öôùc nguyeän vaø hoaøi mong cuûa gia ñình... Nhöõng gia ñình naøo bieát yeâu thöông chaáp nhaän moät ñöùa con khuyeát taät ñaùng ñöôïc ta heát lôøi ca ngôïi. Hoï ñem laïi cho Giaùo Hoäi vaø xaõ hoäi moät chöùng taù quí giaù veà loøng trung thaønh ñoái vôùi ôn phuùc söï soáng. Cuøng vôùi coäng ñoàng Kitoâ höõu, gia ñình seõ khaùm phaù ra nhieàu cöû chæ vaø ngoân töø môùi, nhöõng caùch hieåu vaø nhaän dieän môùi, trong haønh trình chaøo ñoùn vaø chaêm soùc maàu nhieäm yeáu ñuoái moûng manh. Ngöôøi khuyeát taät ñem laïi cho gia ñình moät ôn phuùc vaø moät dòp may ñeå phaùt trieån yeâu thöông, giuùp ñôõ nhau vaø hôïp nhaát vôùi nhau... Gia ñình naøo bieát duøng vieãn kieán ñöùc tin ñeå tieáp nhaän söï hieän dieän cuûa nhöõng ngöôøi khuyeát taät seõ bieát nhìn nhaän vaø baûo ñaûm phaåm chaát vaø giaù trò cuûa moïi söï soáng, vôùi caùc nhu caàu, quyeàn lôïi vaø cô hoäi cuûa noù. Phöông thöùc naøy seõ coå vuõ vieäc chaêm soùc vaø phuïc vuï cho ngöôøi keùm may maén, vaø khuyeán khích ngöôøi ta xích laïi gaàn hoï, toû tình aâu yeám ôû moïi giai ñoaïn cuûa cuoäc soáng hoï" (33). ÔÛ ñaây, toâi muoán nhaán maïnh raèng söï taän tuïy vaø quan taâm ñoái vôùi caùc di daân vaø nhöõng ngöôøi coù nhu caàu ñaëc bieät ñeàu laø daáu hieäu cuûa Thaàn Khí. Caû hai hoaøn caûnh naøy ñeàu coù tính ñieån hình: chuùng ñöôïc duøng ñeå thöû nghieäm cam keát toû loøng thöông xoùt cuûa ta trong vieäc chaøo ñoùn ngöôøi khaùc vaø giuùp nhöõng ngöôøi yeáu theá trôû neân caùc thaønh phaàn troïn veïn cuûa coäng ñoàng ta.
48. Phaàn lôùn caùc gia ñình bieåu loä ñöôïc loøng toân kính ñoái vôùi caùc vò cao nieân, baûo boïc caùc ngaøi baèng tình aâu yeám vaø coi caùc ngaøi nhö moät ôn phuùc. Ta phaûi ñaùnh giaù cao caùc hieäp hoäi vaø caùc phong traøo gia ñình bieát laøm vieäc vì lôïi ích cuûa ngöôøi cao nieân, trong caû hai chieàu kích thieâng lieâng vaø xaõ hoäi... Trong caùc xaõ hoäi ñaõ kyõ ngheä hoùa cao, nôi caùc ngaøi ñang gia taêng veà con soá trong khi sinh suaát giaûm, coù nguy cô caùc ngaøi bò coi nhö moät gaùnh naëng. Ñaøng khaùc, söï saên soùc maø caùc ngaøi ñoøi hoûi thöôøng gaây ra nhieàu thöû thaùch cam go thöïc söï cho nhöõng keû thaân yeâu cuûa caùc ngaøi" (34). "Ngaøy nay, vieäc chaêm soùc vaø quan taâm tôùi giai ñoaïn cuoái ñôøi caøng caàn thieát hôn bao giôø heát, khi ngöôøi ta bò caùm doã muoán duøng moïi caùch loaïi boû giaây phuùt laâm chung. Söï yeáu ñuoái vaø leä thuoäc cuûa ngöôøi cao nieân ñang bò caùi lôïi hoaøn toaøn veà kinh teá khai thaùc moät caùch baát chính. Nhieàu gia ñình ñang cho chuùng ta thaáy raèng chuùng ta coù theå tieáp caän giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa söï soáng baèng caùch nhaán maïnh tôùi söï quan troïng trong caûm thöùc cuûa ngöôøi ta veà vieäc hoï ñaõ chu toaøn vaø nay coù theå hoøa nhaäp troïn cuoäc hieän sinh cuûa hoï vaøo maàu nhieäm vöôït qua. Ña soá ngöôøi cao nieân ñang ñöôïc ñoùn tieáp vaøo caùc cô sôû cuûa Giaùo Hoäi nôi hoï coù theå soáng trong moät baàu khoâng khí thanh thaûn vaø gioáng nhö ôû gia ñình veà caû maët vaät chaát laãn tinh thaàn. An töû vaø trôï giuùp töï saùt ñang ñaët ra nhieàu ñe doïa traàm troïng cho caùc gia ñình khaép theá giôùi. Taïi nhieàu quoác gia, vieäc thöïc haønh naøy nay ñaõ thaønh hôïp phaùp. Duø cöïc löïc phaûn ñoái caùc thöïc haønh naøy, Giaùo Hoäi vaãn caûm thaáy coù boån phaän phaûi giuùp ñôõ caùc gia ñình ñang chaêm soùc ngöôøi cao nieân vaø caùc thaønh vieân yeáu ôùt cuûa hoï" (35)
49. ÔÛ ñaây, toâi cuõng muoán nhaéc ñeán hoaøn caûnh caùc gia ñình ñang soáng trong caûnh ngheøo cuøng cöïc vaø bò giôùi haïn lôùn lao. Caùc vaán ñeà maø caùc gia ñình ngheøo phaûi ñöông ñaàu thöôøng caøng coù tính thöû thaùch hôn (36). Thí duï, neáu moät baø meï ñôn chieác phaûi töï nuoâi döôõng moät ñöùa con vaø caàn phaûi ñeå ñöùa con ôû nhaø moät mình ñeå ñi laøm, thì ñöùa con coù theå lôùn leân chòu ñuû moïi loaïi nguy hieåm vaø trôû ngaïi ñoái vôùi vieäc taêng trieån baûn thaân. Trong nhöõng hoaøn caûnh khoù khaên thieáu thoán nhö theá, Giaùo Hoäi phaûi ñaëc bieät quan taâm ñeå cung öùng söï hieåu bieát, an uûi vaø chaáp nhaän, hôn laø thaúng thöøng aùp ñaët caû moät loaït qui luaät chæ khieán ngöôøi ta caûm thaáy bò phaùn xöû vaø boû rôi bôûi chính Ngöôøi Meï voán ñöôïc keâu goïi bieåu loä vôùi hoï loøng thöông xoùt cuûa Thieân Chuùa. Thay vì cung öùng söùc maïnh chöõa laønh cuûa ôn thaùnh vaø aùnh saùng cuûa söù ñieäp Tin Möøng, moät soá ngöôøi laïi "nhoài soï" söù ñieäp naøy, bieán noù thaønh "nhöõng vieân ñaù cheát duøng ñeå neùm ngöôøi khaùc" (37).
Moät soá thaùch ñoá
50. Caùc baûn traû lôøi cho caùc cuoäc tham khaûo tröôùc hai Thöôïng Hoäi Ñoàng ñeà caäp tôùi haøng loaït hoaøn caûnh ña daïng vaø caùc thaùch ñoá môùi do caùc hoaøn caûnh naøy ñaët ra. Theâm vaøo caùc ñieàu ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán, nhieàu caâu traû lôøi nhaán maïnh caùc vaán ñeà lieân quan tôùi vieäc döôõng duïc con caùi. Trong nhieàu tröôøng hôïp, cha meï veà nhaø meät nhoaøi, khoâng muoán noùi, vaø nhieàu gia ñình ñeán chia seû böõa côm chung cuõng khoâng coøn nöõa. Sao laõng lieân mieân, trong ñoù coù vieäc ghieàn truyeàn hình. Ñieàu naøy caøng laøm cha meï khoù loøng truyeàn thuï ñöôïc ñöùc tin cho con caùi. Caùc caâu traû lôøi khaùc ñeà caäp tôùi haäu quaû cuûa caêng thaúng traàm troïng ñoái vôùi caùc gia ñình; hoï thöôøng phaûi lo laéng nhieàu tôùi vieäc baûo ñaûm töông lai hôn laø vui höôûng hieän taïi. Ñaây laø moät vaán ñeà vaên hoùa roäng lôùn hôn, bò laøm cho traàm troïng hôn bôûi noãi sôï khoâng coù vieäc laøm ñeàu ñaën, caùc vaán ñeà taøi chaùnh vaø töông lai con caùi.
51. Söû duïng ma tuùy cuõng ñöôïc nhaéc tôùi nhö laø moät trong caùc tai hoïa cuûa thôøi ñaïi ta, gaây neân ñau khoå meânh moâng vaø caû vieäc tan naùt cho nhieàu gia ñình. Ñieàu naøy cuõng ñuùng ñoái vôùi naïn röôïu cheø, baøi baïc vaø caùc hình thöùc nghieän ngaäp khaùc. Gia ñình coù theå laø nôi nhöõng teä naïn ñoù ñöôïc ngaên ngöøa vaø löôùt thaéng, nhöng xaõ hoäi vaø chính trò khoâng nhaän ra ñieàu naøy: caùc gia ñình laâm nguy "khoâng coøn khaû naêng haønh ñoäng ñeå trôï giuùp caùc thaønh vieân cuûa hoï... Chuùng toâi thaáy caùc haäu quaû nghieâm troïng cuûa söï ñoå vôõ trong caùc gia ñình bò tan naùt naøy, ngöôøi treû bò böùng goác, ngöôøi giaø bò boû rôi, treû em moà coâi cha meï, thieáu nieân vaø thanh nieân boái roái vaø khoâng ñöôïc naâng ñôõ" (38). Nhö caùc giaùm muïc Meã Taây Cô ñaõ chæ ra, baïo löïc beân trong gia ñình phaùt sinh ra nhieàu hình thöùc môùi cho vieäc gaây haán xaõ hoäi, vì "caùc moái lieân heä gia ñình cuõng coù theå giaûi thích khuynh höôùng baïo ñoäng trong nhaân caùch ngöôøi ta. Ñaây thöôøng laø tröôøng hôïp caùc gia ñình thieáu thoâng ñaït, trong ñoù, caùc thaùi ñoä phoøng ngöï luoân troåi vöôït, caùc thaønh vieân khoâng naâng ñôõ nhau, caùc sinh hoaït gia ñình nhaèm khuyeán khích söï tham gia khoâng coù, moái lieân heä cuûa cha meï thöôøng coù ñaëc ñieåm tranh chaáp vaø baïo ñoäng, vaø moái lieân heä giöõa cha meï vaø con caùi coù ñaëc ñieåm thuø nghòch. Baïo ñoäng beân trong gia ñình laø maûnh ñaát phaùt sinh oaùn haän vaø thuø gheùt trong caùc moái lieân heä caên baûn nhaát cuûa con ngöôøi" (39).
52. Khoâng ai nghó raèng vieäc suy yeáu cuûa gia ñình nhö moät xaõ hoäi töï nhieân ñöôïc thieát laäp treân hoân nhaân laïi coù lôïi cho xaõ hoäi nhö moät toaøn theå. Ñieàu ngöôïc laïi môùi ñuùng: noù ñaët ra moät moái ñe doaï ñoái vôùi vieäc tröôûng thaønh cuûa caùc caù nhaân, vieäc vun sôùi caùc giaù trò coäng ñoàng vaø tieán boä luaân lyù cuûa caùc ñoâ thò vaø quoác gia. Hieän ngöôøi ta khoâng hieåu ra ñieàu naøy: chæ coù söï keát hôïp ñoäc chieám vaø baát khaû tieâu giöõa moät ngöôøi ñaøn oâng vaø moät ngöôøi ñaøn baø môùi coù vai troø ñaày ñuû ñeå ñoùng trong xaõ hoäi nhö laø moät cam keát vöõng beàn seõ sinh hoa traùi nôi söï soáng môùi. Ta caàn nhìn nhaän tính ña daïng trong caùc hoaøn caûnh gia ñình, söï ña daïng naøy vaãn coù theå cung öùng moät söï oån ñònh naøo ñoù, nhöng caùc cuoäc keát hôïp de facto (treân thöïc teá) hay ñoàng tính, chaúng haïn, khoâng theå ñôn giaûn ngang haøng vôùi hoân nhaân. Khoâng cuoäc keát hôïp taïm bôï hay khoâng nhaèm truyeàn sinh naøo coù theå baûo ñaûm töông lai cho xaõ hoäi. Nhöng hieän nay, ai laø ngöôøi coá gaéng cuûng coá hoân nhaân, giuùp caùc caëp vôï choàng vöôït qua caùc vaán ñeà cuûa hoï, trôï giuùp hoï trong vieäc döôõng duïc con caùi vaø, noùi chung, khuyeán khích söï beàn vöõng cuûa daây hoân phoái?
53. "Moät soá xaõ hoäi vaãn coøn duy trì taäp quaùn ña hoân; taïi nhieàu nôi khaùc, caùc cuoäc hoân nhaân saép ñaët vaãn coøn ñöôïc thöïc haønh... Taïi nhieàu nôi, khoâng chæ ôû Taây Phöông, taäp tuïc soáng chung vôùi nhau tröôùc khi cöôùi nhau khaù phoå bieán, cuõng nhö hình thöùc soáng chung vôùi nhau khoâng heà coù yù ñònh keát hoân" (40). Taïi nhieàu quoác gia, luaät leä ñang laøm deã haøng loaït caùc hình thöùc caøng ngaøy caøng nhaân boäi nhaèm thay theá cho hoân nhaân, keát quaû laø: hoân nhaân vôùi caùc ñaëc tính ñoäc chieám, baát khaû tieâu vaø chaøo ñoùn söï soáng cuûa noù, bò coi nhö moät choïn löïa coå loã vaø loãi thôøi. Nhieàu quoác gia ñang chöùng kieán vieäc duøng luaät phaùp ñeå thaùo boû gia ñình, höôùng tôùi vieäc tieáp nhaän caùc maãu möïc gaàn nhö hoaøn toaøn döïa vaøo söï töï laäp cuûa yù chí caù nhaân. Ñaõ ñaønh laø hôïp phaùp vaø ñuùng ñaén khi baùc boû caùc hình thöùc gia ñình truyeàn thoáng coå xöa coù ñaëc ñieåm ñoäc taøi vaø thaäm chí baïo ñoäng, aáy theá nhöng vieäc naøy khoâng neân daãn ngöôøi ta tôùi choã mieät thò chính hoân nhaân, maø ñuùng hôn, tôùi choã khaùm phaù laïi yù nghóa chaân chính cuûa noù cuõng nhö caùc canh taân cuûa noù. Söùc maïnh cuûa gia ñình "heä ôû khaû naêng yeâu thöông vaø truyeàn daïy yeâu thöông cuûa noù. Baát chaáp caùc vaán ñeà cuûa noù, gia ñình vaãn luoân coù theå phaùt trieån, khôûi ñaàu vôùi tình yeâu" (41).
54. Trong caùi nhìn toång quaùt vaén voûi naøy, toâi muoán nhaán maïnh söï kieän naøy: duø nhieàu tieán boä ñaõ thöïc hieän ñöôïc lieân quan tôùi vieäc nhìn nhaän nöõ quyeàn vaø vieäc tham döï cuûa hoï vaøo ñôøi soáng coâng coäng, ôû moät soá quoác gia, vaãn coøn nhieàu vieäc phaûi laøm ñeå coå vuõ caùc quyeàn naøy. Caùc taäp quaùn khoâng theå naøo chaáp nhaän ñöôïc vaãn coøn caàn ñöôïc loaïi tröø. Toâi ñaëc bieät nghó tôùi vieäc ñoái xöû taøn teä ñaùng xaáu hoå maø caùc phuï nöõ ñoâi khi vaãn phaûi chòu: baïo löïc gia ñình vaø nhieàu hình thöùc noâ dòch khaùc nhau, thay vì ñeå chöùng toû quyeàn löïc nam giôùi, thì thöïc ra chæ laø nhöõng haønh vi heøn nhaùt ñeâ tieän. Baïo löïc ngoân töø, theå lyù vaø tính duïc maø phuï nöõ gaùnh chòu trong moät soá cuoäc hoân nhaân maâu thuaãn vôùi chính baûn chaát cuûa keát hôïp vôï choàng. Toâi nghó tôùi vieäc ñaùng traùch caét boû cô quan sinh duïc cuûa phuï nöõ ôû moät soá neàn vaên hoùa, nhöng cuõng nghó tôùi vieäc thieáu coâng bình trong vieäc coù vieäc laøm xöùng ñaùng vaø caùc vai troø ñöa ra quyeát ñònh. Lòch söû naëng chóu caùc quaù trôùn trong caùc neàn vaên hoùa coù tính toå phuï voán coi phuï nöõ laø thaáp keùm, aáy theá nhöng, trong chính thôøi ñaïi ta, ta vaãn khoâng theå xem thöôøng vieäc söû duïng caùc baø meï ñeû giuøm vaø "vieäc khai thaùc vaø thöông maõi hoùa thaân xaùc phuï nöõ trong neàn vaên hoùa truyeàn thoâng hieän thôøi" (42). Coù nhöõng ngöôøi tin raèng nhieàu vaán ñeà ngaøy nay phaùt sinh laø do vieäc giaûi phoùng phuï nöõ. Tuy nhieân, luaän ñieåm naøy voâ giaù trò, "noù sai laàm, khoâng ñuùng, moät hình thöùc baù quyeàn (chauvinism) nam giôùi" (43). Phaåm giaù bình ñaúng cuûa ñaøn oâng ñaøn baø laøm ta haân hoan thaáy caùc hình thöùc kyø thò ngaøy xöa bieán maát, vaø beân trong caùc gia ñình, tính hoã töông moãi ngaøy moãi taêng tieán. Neáu moät soá hình thöùc cuûa chuû nghóa duy nöõ ñaõ phaùt sinh maø ta buoäc phaûi coi laø khoâng thoûa ñaùng, thì traùi laïi, ta phaûi nhìn ra coâng trình cuûa Thaàn Khí trong caùc phong traøo phuï nöõ nhaèm thöøa nhaän roõ raøng hôn phaåm giaù vaø quyeàn lôïi cuûa phuï nöõ.
55. Ngöôøi ñaøn oâng "ñoùng moät vai troø coù tính quyeát ñònh ngang nhau trong ñôøi soáng gia ñình, nhaát laø lieân quan tôùi vieäc che chôû vaø naâng ñôõ vôï con... Nhieàu ngöôøi ñaøn oâng yù thöùc ñöôïc söï quan troïng cuûa vai troø hoï trong gia ñình vaø soáng nam tính cuûa hoï theo ñoù. Vieäc vaéng boùng ngöôøi cha aûnh höôûng traàm troïng tôùi cuoäc soáng gia ñình vaø vieäc döôõng duïc con caùi cuõng nhö vieäc hoäi nhaäp chuùng vaøo xaõ hoäi. Vieäc vaéng boùng coù theå laø theå lyù, xuùc caûm, taâm lyù vaø taâm linh naøy laáy maát khoûi ñöùa con khuoân maët ngöôøi cha thích ñaùng" (44).
56. AÁy theá nhöng, moät thaùch ñoá khaùc nöõa ñaõ ñöôïc ñaët ra do nhieàu hình thöùc khaùc nhau cuûa yù thöùc heä phaùi tính nhaèm "baùc boû söï dò bieät vaø hoã töông trong baûn chaát ngöôøi ñaøn oâng vaø ngöôøi ñaøn baø vaø vaïch ra moät xaõ hoäi khoâng coù dò bieät giôùi tính, do ñoù, loaïi boû caên baûn nhaân hoïc cuûa gia ñình. YÙ thöùc heä naøy daãn tôùi nhieàu chöông trình giaùo duïc vaø ñaïo luaät nhaèm coå vuõ moät baûn saéc baûn thaân vaø moät söï thaân maät xuùc caûm hoaøn toaøn taùch bieät vôùi söï dò bieät sinh hoïc giöõa nam vaø nöõ. Haäu quaû laø: baûn saéc con ngöôøi trôû thaønh söï choïn löïa cuûa caù nhaân, moät söï choïn löïa cuõng coù theå thay ñoåi vôùi thôøi gian" (45). Quaû laø moät nguoàn gaây lo ngaïi khi moät soá yù thöùc heä thuoäc loaïi naøy, trong luùc tìm caùch ñaùp öùng caùc khaùt voïng ñoâi khi coù theå hieåu ñöôïc, ñaõ daùm töï coi mình laø tuyeät ñoái vaø khoâng theå bò tra hoûi, thaäm chí coøn ra leänh phaûi döôõng duïc caùc treû em ra sao. Caàn phaûi nhaán maïnh raèng "ngöôøi ta coù theå phaân bieät nhöng khoâng ñöôïc taùch bieät giöõa giôùi tính sinh hoïc vaø vai troø vaên hoùa xaõ hoäi cuûa giôùi tính (phaùi tính)" (46). Ñaøng khaùc, "cuoäc caùch maïng kyõ thuaät trong laõnh vöïc sinh saûn nhaân baûn ñaõ ñem laïi khaû naêng thao tuùng ñöôïc haønh vi sinh saûn, laøm noù thaønh ñoäc laäp ñoái vôùi moái lieân heä tính duïc giöõa moät ngöôøi ñaøn oâng vaø moät ngöôøi ñaøn baø. Qua caùch naøy, söï soáng nhaân baûn vaø vieäc laøm cha meï ñaõ trôû thaønh caùc thöïc taïi thaùo rôøi (modular) vaø taùch bieät ñöôïc, chuû yeáu tuøy thuoäc yù muoán cuûa caùc caù nhaân hay caùc caëp vôï choàng" (47). Thoâng caûm söï yeáu ñuoái cuûa con ngöôøi vaø caùc phöùc taïp cuûa söï soáng laø moät chuyeän, vaø chaáp nhaän caùc yù thöùc heä möu toan taùch bieät nhöõng ñieàu voán laø caùc khía caïnh khoâng theå taùch bieät cuûa thöïc taïi laïi laø moät chuyeän khaùc. Ta ñöøng sa vaøo toäi muoán thay theá Ñaáng Taïo Hoùa. Chuùng ta laø taïo vaät, chöù khoâng toaøn naêng. Taïo theá coù tröôùc chuùng ta vaø phaûi ñöôïc tieáp nhaän nhö moät aân ban. Ñoàng thôøi, ta ñöôïc keâu goïi baûo veä nhaân tính cuûa ta, vaø ñieàu naøy tröôùc nhaát coù nghóa: chaáp nhaän noù vaø toân troïng noù nhö noù ñaõ ñöôïc taïo döïng.
57. Toâi taï ôn Thieân Chuùa vì nhieàu gia ñình, duø khoâng heà töï coi mình hoaøn haûo, vaãn ñaõ soáng trong yeâu thöông, chu toaøn ôn goïi cuûa hoï vaø nhaát quyeát tieán veà phía tröôùc, baát keå sai phaïm nhieàu laàn doïc haønh trình naøy. Caùc suy nghó cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng cho ta thaáy: khoâng heà coù tieân maãu (stereotype) gia ñình lyù töôûng, maø ñuùng hôn laø böùc tranh gheùp ñaày thaùch thöùc goàm raát nhieàu thöïc taïi khaùc nhau, vôùi ñuû nieàm vui, hy voïng laãn nan ñeà. Caùc hoaøn caûnh ñöôïc chuùng ta quan taâm thaåy ñeàu laø thaùch ñoá. Chuùng ta ñöøng ñeå mình bò vaây cöùng vaøo voøng phí phaïm naêng löïc cho nhöõng than vaõn ai oaùn, maø ñuùng hôn, neân tìm nhöõng hình thöùc truyeàn giaùo saùng taïo môùi meû. Trong moïi hoaøn caûnh töï chuùng xuaát hieän, "Giaùo Hoäi ñeàu yù thöùc ñöôïc vieäc caàn phaûi ñem laïi lôøi söï thaät vaø hy voïng... Caùc giaù trò lôùn lao cuûa hoân nhaân vaø gia ñình Kitoâ Giaùo ñeàu töông hôïp vôùi khaùt voïng voán laø thaønh phaàn trong hieän sinh con ngöôøi" (48). Neáu ta thaáy baát cöù soá löôïng vaán ñeà naøo, thì, nhö caùc giaùm muïc Colombia töøng noùi, caùc vaán ñeà naøy neân laø nhöõng lôøi môøi ta "laøm soáng laïi nieàm hy voïng cuûa mình vaø bieán noù thaønh nguoàn vieãn kieán tieân tri, nguoàn haønh ñoäng bieán ñoåi vaø hình thöùc saùng taïo baùc aùi" (49).
- - - - - - - - - - - - -
(8) Ñöùc Gioan PHaoloâ II, Toâng Huaán Familiaris Consortio, (22 thaùng 11, 1981), 4: AAS 74 (1982), 84.
(9) Relatio Synodi 2014, 5.
(10) Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Taây Ban Nha, Matrimonio y familia (6 thaùng 7, 1979), 3, 16, 23.
(11) Relatio Finalis 2015, 5.
(12) Relatio Synodi 2014, 5.
(13) Relatio Finalis 2015, 8.
(14) Dieãn Vaên Tröôùc Quoác Hoäi Hoa Kyø (24 thaùng 9, 2015): L'Osservatore Romano, 26 thaùng 9, 2015, p. 7.
(15) Relatio Finalis 2015, 29.
(16) Relatio Synodi 2014, 10.
(17) Phieân Toaøn Theå Ngoaïi Thöôøg Thö Ba Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc, Söù Ñieäp, 18 thaùng 10, 2014.
(18) Relatio Synodi 2014, 10.
(19) Relatio Finalis 2015, 7.
(20) Ibid., 63.
(21) Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Ñaïi Haøn, Towards a Culture of Life! (15 thaùng 3, 2007), 2.
(22) Relatio Synodi 2014, 6.
(23) Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng veà Gia Ñình, Charter of the Rights of the Family (22 thaùng 10,1983), Art. 11.
(24) Cf. Relatio Finalis 2015, 11-12.
(25) Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng veà Gia Ñình, Charter of the Rights of the Family (22 thaùng 10, 1983), Daãn Nhaäp.
(26) Ibid., 9.
(27) Relatio Finalis 2015, 14.
(28) Relatio Synodi 2014, 8.
(29) Cf. Relatio Finalis 2015, 78.
(30) Relatio Synodi 2014, 8.
(31) Relatio Finalis 2015, 23; cf. Söù Ñieäp Ngaøy Di Daân Vaø Tî Naïn Theá Giôùi 17 Thaùng Gieâng 2016 (12 thaùng 9, 2015), L'Osservatore Romano, 2 thaùng 10, 2015, p. 8.
(32) Relatio Finalis 2015, 24.
(33) Ibid., 21.
(34) Ibid., 17.
(35) Ibid., 20.
(36) Cf. ibid., 15.
(37) Dieãn Vaên Beá Maïc Phieân Toaøn Theå Thöôøng Leä Thöù Möôøi Boán Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc (24 thaùng 10, 2015): L'Osservatore Romano, 26-27 thaùng 10, 2015, p. 13.
(38) Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc AÙ Caên Ñình, Navega mar adentro, (31 thaùng 5, 2003), 42.
(39) Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Meã Taây Cô, Que en Cristo Nuestra Paz Meùxico tenga vida digna (15 thaùng 2, 2009), 67.
(40) Relatio Finalis 2015, 25
(41) Ibid., 10.
(42) Baøi Giaùo Lyù (22 thaùng 4, 2015): L'Osservatore Romano, 23 thaùng 4, 2015, p. 7.
(43) Baøi Giaùo Lyù (29 thaùng 4, 2015): L'Osservatore Romano, 30 thaùng 4, 2015, p. 8.
(44) Relatio Finalis 2015, 28
(45) Ibid., 8.
(46) Ibid., 58.
(47) Ibid., 33.
(48) Relatio Synodi 2014, 11.
(49) Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Colombia, A tiempos dificiles, colombianos nuevos (13 thaùng 2, 2003), 3.
Vuõ Vaên An dòch