Phoûng vaán Ñöùc Taân Hoàng Y John Ribat,
Toång Giaùm Muïc Port Moresby Paupua Taân Guinea
Phoûng vaán Ñöùc Taân Hoàng Y John Ribat, Toång Giaùm Muïc Port Moresby Paupua Taân Guinea.
Paupua Taân Guinea (Oss. Rom 17-11-2016; Vat. 5-12-2016) - Ngaøy 19 thaùng 11 naêm 2016 Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ chuû söï leã nghi vinh thaêng 17 Taân Hoàng Y, trong ñoù coù Ñöùc Hoàng Y John Ribat, Toång Giaùm Muïc . Ñöùc Hoàng Y John Ribat laø vò Hoàng Y ñaàu tieân trong lòch söû Giaùo Hoäi taïi Papua Taân Guinea. Ñöùc Taân Hoàng Y sinh naêm 1957, laø tu só doøng Thaùnh Taâm. Ngaøi ñaõ töøng laø giaùo taäp cuûa doøng taïi Rabaul treân quaàn ñaûo Fiji, roài laø Giaùm Muïc giaùo phaän Bereina, vaø töø naêm 2007 laø Toång Giaùm Muïc Port Moresby beân Papua Taân Guinea. Baøi phoûng vaán ñöôïc thöïc hieän vaø ñaêng treân nhaät baùo Quan Saùt Vieân Roma cuûa Toaø Thaùnh soá ra ngaøy 17 thaùng 11 naêm 2016. Papua Taân Guinea roäng 850,000 caây soá vuoâng, coù 7.5 trieäu daân, 84% laø daân baûn ñòa, 13% goác AÂu chaâu, 1% goác Indonesia vaø 2% thuoäc caùc saéc daân khaùc. Treân bình dieän toân giaùo 69% theo Kitoâ giaùo, trong ñoù coù 36% laø tín höõu coâng giaùo. Soá coøn laïi goàm 30% theo caùc ñaïo coå truyeàn, vaø khoaûng 1% theo Hoài giaùo
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha John Ribat, tin Ñöùc Cha ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ chæ ñònh laøm Hoàng Y ñaõ ñöôïc daân chuùng Papua Taân Guinea ñoùn nhaän nhö theá naøo?
Ñaùp: Ñoù ñaõ thöïc söï laø moät ngaïc nhieân. Toâi ñaõ khoâng bieát gì. Khi Ñöùc Toång Giaùm Muïc Kurian Matthew Vayalunkal, Söù Thaàn Toaø Thaùnh, ñaõ nhaän tin töø Roma vaø ban toái muoän ñaõ goïi ñieän thoaïi baùo cho toâi bieát coù moät söù ñieäp quan troïng cho toâi. Ngaøi hoûi toâi khi naøo ñi nguû. Toâi traû lôøi laø khoaûng 10 giôø 10 röôõi. Ngaøi daën toâi ñöøng ñi nguû, vì ngaøi seõ ñeán gaëp toâi. Toâi hôi lo laéng vaø töï hoûi coù chuyeän gì ñang xaûy ra vaäy? Toâi daõ laøm gì hay ñaõ queân laøm ñieàu gì? Ñöùc Söù Thaàn tôùi, chuùng toâi ngoài vaøo baøn noùi chuyeän. Ngaøi naém laáy tay toâi vaø noùi: "Xin chuùc möøng Ñöùc Cha, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ chæ ñònh Ñöùc Cha laøm Hoàng Y. Toâi im laëng moät luùc vì khoâng bieát traû lôøi ra sao. Roài toâi noùi: "Neáu ñoù laø yù cuûa Thieân Chuùa, thì xin Ngaøi ban cho con söùc maïnh hoã trôï con trong traùch nhieäm naøy".
Hoûi: Töø khi coøn beù lôùn leân trong moät laøng queâ nhoû Ñöùc Cha ñaõ coù bao giôø töôûng töôïng chuyeän naøy coù theå xaûy ra khoâng?
Ñaùp: Chaéc chaén laø khoâng roài, nhöng toâi luoân nhôù moät giai thoaïi laï luøng xaûy ra khi toâi ñang theo hoïc trung hoïc. Luùc ñoù toâi khoaûng 15 tuoåi vaø ñang nghæ heø. Trong luùc ñi du ngoaïn, coù moät anh baïn noùi vôùi toâi: "Moät ngaøy kia caäu seõ cho tôù röôùc leã". Thaät ra toâi khoâng bieát taïi sao anh baïn laïi noùi vôùi toâi nhö theá, vì chuùng toâi ñaâu coù ôû trong chuûng vieän, vaø toâi cuõng khoâng nghó tôùi chuyeän gia nhaäp chuûng vieän. Nhöng trong caùc ngaøy naøy toâi laïi nghó tôùi caâu chuyeän treân. Anh baïn ñoù baây giôø laø em reå toâi.
Hoûi: Taïi sao Ñöùc Cha ñaõ quyeát ñònh trôû thaønh Linh Muïc?
Ñaùp: Toâi nghó aûnh höôûng saâu ñaäm nhaát trong cuoäc soáng toân giaùo ñaõ ñeán töø cha meï toâi. Chuùng toâi soáng taïi moät laøng queâ vaø cha meï toâi laø caùc tín höõu coâng giaùo suøng ñaïo thuoäc theá heä thöù hai. Caùc ngaøi laø nhöõng ngöôøi ñôn sô, khoâng hoïc hoïc thöùc laém, nhöng coù ñöùc tin raát vöõng vaøng. Chuùng toâi soáng xa thaønh phoá nôi coù tröôøng hoïc vaø laø nôi caùc thöøa sai cöû haønh thaùnh leã. Chuùng toâi ñaõ phaûi ñi boä vaø ñi ca noâ qua soâng ñeå ñeán tham döï thaùnh leã. Khoâng coù ñöôøng loä toát cho xe chaïy, vaø loä trình coù khi keùo daøi tôùi 8 giôø ñoàng hoà. Caùc thöøa sai laø ngöôøi Ñöùc. Toâi raát khaâm phuïc coâng vieäc vaø loøng taän tuïy cuûa caùc vò, vaø nhaän thaáy ngöôøi daân tin töôûng caùc vò voâ ñieàu kieän. Chaéc chaén laø ñaõ coù caùi gì ñoù baét ñaàu lôùn leân trong toâi, moät caùch thaàm laëng nhöng saâu ñaäm, khi toâi coøn beù. Sau ñoù toâi theo baäc trung hoïc coâng laäp ñeä nhò caáp, coù hoïc sinh nam nöõ, vaø trong soá caùc giaùo vieân coù vaøi sö huynh La San. Raát nhieàu hoïc sinh theo Coâng Giaùo vaø cuõng coù caùc tu só nam nöõ daäy hoïc. Hoï raát gioûi trong vieäc giaùo duïc giôùi treû trong moâi tröôøng kitoâ. Caùc sö huynh La San soáng raát gaàn guõi vôùi ngöôøi treû vaø khích leä chuùng toâi soáng ñaïo toát. Caùc sö huynh giuùp chuùng toâi chuaån bò cho phuïng vuï thaùnh theå, trong khi caùc hoïc sinh lôùn hôn giuùp caùc em nhoû hôn. Taát caû chuùng toâi laàn haït Maân Coâi chung vôùi nhau. Vaø hoài ñoù toâi ñaõ quyeát ñònh trôû thaønh Linh Muïc.
Hoûi: Caùc thöøa sai ñaõ coù caùc töông quan naøo ñoái vôùi neàn vaên hoaù truyeàn thoáng baûn ñòa thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Caùc thöøa sai ñaõ coù caùc töông quan tích cöïc, maëc duø ñöông nhieân laø caùc vò khoâng tin töôûng nôi moät vaøi khía caïnh trong caùc truyeàn thoáng cuûa chuùng toâi. Toâi nghó raèng trong caùc neàn vaên hoaù cuûa chuùng toâi, thieáu soùt moät caùi gì ñoù. Xaõ hoäi cuûa chuùng toâi ñöôïc xaây döïng treân caùc ñôn vò nhoû, hay treân nhieàu boä toäc khaùc nhau, vaø khoâng coù yù thöùc tuyø thuoäc roäng lôùn hôn giöõa caùc boä laïc khaùc nhau. Vaø ñieàu naøy khoâng chæ lieân quan tôùi vieäc sôû höõu ñaát ñai vaø cuûa caûi vaät chaát. Thí duï coù caùc cöû haønh vaø leã nghi chæ thuoäc moät boä laïc, vaø khoâng heà ñöôïc caùc boä laïc khaùc bieát tôùi. Ñöùc tin kitoâ ñaõ quy tuï vaø hieäp nhaát chuùng toâi laø nhöõng ngöôøi thuoäc caùc boä toäc khaùc nhau. Kitoâ giaùo ñaõ ñaõ laøm thaønh moät ñaïi gia ñình, ñaõ môû roäng caên tính cuûa chuùng toâi, vaø yù thöùc tuyø thuoäc cuûa chuùng toâi. Vaø toâi nghó ñoù chính laø ñieàu thieáu trong caùc neàn vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa chuùng toâi.
Hoûi: Ñöùc Cha ñaõ laø chuûng sinh trong thôøi haäu Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II. Hoài ñoù vieäc hoäi nhaäp vaên hoùa ñaõ laø moät khía caïnh quan troïng cuûa coâng taùc truyeàn giaùo. Ñöùc Cha nhôù gì veà giai ñoaïn naøy?
Ñaùp: Toâi ñaõ baét ñaàu chuûng vieän naêm 1979 khi ngöôøi ta noùi nhieàu veà vieäc hoäi nhaäp Tin Möøng vaøo loøng caùc neàn vaên hoùa, vaø neàn vaên hoùa cuûa chuùng toâi vaø Kitoâ giaùo coù theå gaëp gôõ nhau nhö theá naøo, ñaëc bieät trong laõnh vöïc phuïng vuï. Ngaøy nay ngöôøi ta vaãn coøn thaûo luaän veà vieäc naøy. Taïi Papua Taân Guinea vaø trong quaàn ñaûo Salomon naøy phuïng vuï raát soáng ñoäng, ñaëc bieät ngaøy Chuùa Nhaät. Giôùi treû vaø caùc coäng ñoaøn coù vai troø raát tích cöïc. Tín höõu tham döï raát naêng ñoäng vaø maïnh meõ. Hoï khoâng nhaän thöùc Giaùo Hoäi nhö laø moät cô caáu xa laï hay ngoaïi quoác, nhöng nhö laø Giaùo Hoäi cuûa chuùng toâi.
Hoûi: Nhöng maø khi töø caùc cöû haønh phuïng vuï böôùc sang caùc laõnh vöïc khaùc nhö hoân nhaân truyeàn thoáng, caùc khoù khaên treân bình dieän muïc vuï coù tieáp tuïc hieän höõu khoâng thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Coù vaøi ngöôøi gaëp khoù khaên, khi nhaän laõnh bí tích hoân phoái coâng giaùo, bôûi vì caàn toân troïng caû caùc thoùi quen vaên hoùa truyeàn thoáng nöõa. Vaø thaät khoâng deã daøng hoaø giaûi chuùng vôùi giaùo lyù vaø caùch thöïc thi coâng giaùo. Theo truyeàn thoáng cuûa ngöôøi daân Papua Taân Guinea hoân nhaân hoaøn toaøn coù giaù trò, vaø chæ troïn veïn neáu noù phong phuù. Neáu khoâng coù con, caùc haäu quaû coù theå laø chia ly hay söï baát trung. Ñoái vôùi ai ñaõ nhaän ñöôïc moät neàn giaùo duïc coâng giaùo, nhöng ñoàng thôøi muoán duy trì caùc moái daây maïnh meõ cuûa neàn vaên hoaù rieâng, thaät khoâng deã daøng chaáp nhaän moät hoân nhaân khoâng coù con. Ñoâi khi vieäc nhaän con nuoâi laø moät giaûi phaùp, nhöng treân thöïc teá coù vaøi ngöôøi tìm giaõn hoân nhaân coâng giaùo laïi, vôùi nhieàu lyù do nhö: "toâi chöa saün saøng", "toâi chöa coù caùc quaàn aùo cöôùi" vv. vì hoï khoâng muoán chaáp nhaän bò xaâu xeù. Caû cuoäc soáng ñoäc thaân cuõng laø moät thaùch ñoá. Coù ngöôøi chuaån bò laøm linh muïc, nhöng sau ñoù töø choái tieáp tuïc, vì tìm thaáy moät baïn gaùi vaø muoán thaønh laäp gia ñình. Coù vaøi linh muïc thì raát tieác tìm soáng thoaûi maùi trong tieän nghi. Raát khoù maø hieåu ñöôïc taát caû caùc lyù do saâu xa cuûa noù, nhöng toâi luoân luoân nhaéc nhôû caùc linh muïc taàm quan troïng cuûa vieäc duy trì caùc töông quan vôùi gia ñình mình vaø vôùi tín höõu trong giaùo xöù. Toâi nghó coù theå soáng moät cuoäc soáng haïnh phuùc vaø haøi loøng nhö linh muc, caû khi khoâng laäp gia ñình, nhöng noù tuyø thuoäc raát nhieàu nôi caùc töông quan tích cöïc maø chuùng ta coù theå xaây döïng. Ngay töø khi coøn laø chuûng sinh, chuùng toâi ñaõ ñöôïc daäy laø phaûi taäp trung söùc löïc theá naøo ñeå chuùng giuùp lôùn leân tröôûng thaønh. Neáu taäp trung söùc löïc vaøo caùc höôùng ñoái nghòch, vaøo caùc cung caùch soáng khoâng thích hôïp, thì moïi chuyeän seõ trôû thaønh quaù khoù khaên. Toâi ñaõ ñöôïc daäy laø phaûi döôõng nuoâi söï thieän trong toâi, vaø luoân luoân tìm caùc khía caïnh tích cöïc cuûa tha nhaân, coù caùc cung caùch haønh xöû giuùp hieäp nhaát vôùi caùc anh chò em khaùc. Vieäc höôùng daãn caùc naêng löïc cuûa toâi moät caùch tích cöïc nhö vaäy ñaõ giuùp toâi thaéng vöôït caùc thaùch ñoá chuyeân bieät ñoái vôùi cuoäc soáng tu só, bao goàm caû vieäc soáng ñoäc thaân.
Hoûi: Lieân quan tôùi caùc öu tieân hieän nay cuûa Giaùo Hoäi taïi Papua Taân Guinea, Ñöùc Cha thöôøng noùi leân caùc aâu lo ñoái vôùi caùc haäu quaû cuûa söï kieän khí haäu thay ñoåi. Noù coù caùc heä luî naøo ñoái vôùi vuøng Melanesia thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Ñaây laø moät vaán ñeà raát quan troïng ñoái vôùi chuùng toâi, vì chuùng toâi tröïc tieáp troâng thaáy caùc heä luïy cuûa vieäc khí haäu thay ñoåi. Trong moät vaøi ñaûo coù caùc vuøng ñaõ bò nöôùc cuoán troâi, vaø nôi ñaâu truôùc ñaây coù nhaø cöûa ñöôøng ñi, thì nay khoâng coøn gì nöõa. Daân chuùng ñaõ phaûi taûn cö ñi nôi khaùc, maëc duø hoï khoâng muoán. Vaø ñieàu naøy hieän ñang xaûy ra, chöù chuùng toâi khoâng taïo ra ñaâu. Vaøi ñaûo nhoû thì ñaõ bieán maát. Hôn theá nöõa coù caùc noâng daân troàng rau vaø traùi caây nhö taro, khoai lang, vaø cassava, khi thu hoaïch laïi khoâng aên ñöôïc, vì chuùng maën ñaéng. Vaø caùc vaán ñeà khoâng chæ haïn heïp taïi caùc ñaûo. Treân nuùi coù caùc vuøng thöôøng xuyeân bò haïn haùn, vaø trong vaøi vuøng ngöôøi daân bò ñoùi. Caøng ngaøy caøng ít möa, roài baát thình lình laïi coù möa ñaù phaù huyû hoa maàu, trong khi söông muoái laøm cho rau coû cheát heát. Caùc noâng daân thöôøng chia seû vôùi Giaùo Hoäi lieân quan tôùi caùc heä luïy cuûa naïn khí haäu thay ñoåi, khieán cho cuoäc soáng cuûa hoï baáp beânh vaø khoán khoå hôn. Giaùo Hoäi coù theå goùp phaàn quan troïng: chuùng ta phaûi daán thaân vaø leân tieáng. Chuùng toâi ñöùng veà phía daân chuùng, vaø phaûi hieän dieän taïi ñoù, khi chính quyeàn khoâng theå trôï giuùp.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha, ñaâu laø caùc thaùch ñoá vaø öu tieân khaùc ñoái vôùi Giaùo Hoäi, ñaëc bieät laø ñoái vôùi toång giaùo phaän thuû ñoâ Port Moresby cuûa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Toâi nghó coù vaøi thay ñoåi khí haäu ñang quaù thöôøng xaûy ra moät caùch nhanh choùng, vaø ñieàu naøy cuõng goïi hoûi Giaùo Hoäi. Haøng ngaøy ñeàu coù ngöôøi töø vuøng queâ di cö leân thuû ñoâ, hy voïng tìm ñöôïc an ninh kinh teá vaø moät cuoäc soáng deã thôû hôn. Nhöng hoï mau choùng nhaän ra raèng noù khoâng deã daøng nhö vaäy, traùi laïi noù raát laø ñau ñôùn. Bieát bao ngöôøi rôi vaøo caûnh thaát voïng, vaø vieäc vôõ moäng ñöa tôùi caùc chuyeän xaáu xa hôn: toäi phaïm, baïo löïc gia ñình, nghieän ngaäp, röôïu cheø. Coù ngöôøi tìm trôû laïi ñoàng queâ, nôi cuoäc soáng ngheøo naøn, nhöng khoâng toài teä nhö taïi thaønh phoá. Vaán ñeà ñoù laø sau khi ñaõ rôøi boû laøng queâ laâu ngaøy, hoï ñaõ maát moïi tieáp xuùc vôùi daân laøng, neân khi trôû veà hoï khoâng hoäi nhaäp ñöôïc nöõa, vaø caûm thaáy bô vô. Ñaây laø moät vaán ñeà khieán cho chuùng toâi raát aâu lo. Toång giaùo phaän cuûa chuùng toâi ñang tìm ñöa ra moät chöông trình trôï giuùp nhöõng ngöôøi nhö theá, nhöõng ngöôøi vöøa môùi tôùi thuû ñoâ Port Moresby vaø khoâng coù yù nieäm naøo veà cuoäc soáng trong moät thaønh phoá. Chuùng toâi muoán cung caáp cho hoï caùc thoâng tin, giuùp hoï hieåu raèng taïi ñaây hoï coù raát ít khaû theå thöïc hieän caùc giaác mô ban ñaàu cuûa hoï, phaûi suy tö nghieâm chình vaø töï hoûi coù neân di cö veà thuû ñoâ sinh soáng hay khoâng. Chuùng toâi seõ thöïc hieän chöông trình naøy vaø hy voïng caùc Giaùo Hoäi Kitoâ khaùc cuõng hieäp nhaát vôùi chuùng toâi. Moãi saùng luùc 5 giôø röôõi toâi ñi moät voøng, vaø troâng thaáy bieát bao nhieâu ngöoøi nguû treân viaû heø ñöôøng phoá, tuùi troáng roãng khoâng coù tieàn. Khoâng nhaø cöûa laø moät vaán ñeà nghieâm troïng ñang gia taêng. Coøn coù moät thaùch ñoá töông lai ñoù laø naïn tuïc hoùa. Thieân Chuùa vaø toân giaùo laø moät phaàn quan troïng cuûa ña soá daân Papua Taân Guinea, nôi coù tôùi 90% daân tuyeân boá mình laø kitoâ höõu. Tuy nhieân, trong phaàn naøy cuûa theá giôùi caùc thay ñoåi luoân ñeán töø taây phöông, vaø treân bình dieän ñòa lyù chuùng toâi laø phaàn ñoái ñaàu. Ñaõ coù vaøi daáu hieäu roài, caû khi caàn coù moät ít thôøi gian, nhöng chuùng toâi phaûi töï chuaån bò soáng trong moät xaõ hoäi tuïc hoùa hôn.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha, taïi Papua Taân Guinea töông quan cuûa Giaùo Hoäi coâng giaùo vôùi caùc Giaùo Hoäi Kitoâ khaùc ra sao?
Ñaùp: Ñaïi keát laø moät trong caùc öu tieân cuûa chuùng toâi, vaø trong caùc naêm qua chuùng toâi ñaõ coù caùc böôùc tieán xaây döïng trong chieàu höôùng naøy. Chuùng toâi coù Hoäi Ñoàng ñaïi keát caùc Giaùo Hoäi Kitoâ Papua Taân Guinea hieäp nhaát caùc Giaùo Hoäi Kitoâ trong caùc laõnh vöïc lo cho thieän ích chung. Naêm 2010 chuùng toâi ñaõ thaønh laäp "Lieân hieäp laõnh ñaïo kitoâ choáng beänh lieät khaùng AIDS" vôùi nhieäm vuï tìm ñöa ra caâu traû lôøi kitoâ cho dòch lieät khaùng. Taïi Papua Taân Guinea vaø caùc vuøng laân caän caên beänh naøy vaãn gaây sôï haõi vaø kyø thò. Noùi chung, töông quan cuûa Giaùo Hoäi coâng giaùo vôùi caùc Giaùo Hoäi Kitoâ khaùc toát ñeïp, nhöng chuùng toâi coù vaøi vaán ñeà vôùi caùc nhoùm nhoû hôn. Coù vaøi nhoùm khoâng muoán lieân heä gì vôùi Giaùo Hoäi Coâng giaùo. Chuùng toâi yù thöùc ñöôïc ñieàu naøy, vaø noù cuõng aûnh höôûng treân vaøi tín höõu coâng giaùo. Coù theâm caùc nhoùm môùi tìm ñeán Papua Taân Guinea, ñaëc bieät laø caùc nhoùm Pentecostal vaø caùc nhoùm khaùc nhö "Tin Möøng cuûa söï thònh vöôïng" loâi keùo vaøi tín höõu coâng giaùo. Toâi luoân luoân khích leä tín höõu coâng giaùo vöõng vaøng trong ñöùc tin cuûa mình, nhöng cuõng yeâu thöông taát caû caùc kitoâ höõu khaùc. Chuùng ta khoâng ñöôïc qauy löng laïi vôùi hoï, nhöng phaûi tieáp ñoùn hoï, vaø laøm cho hoï ñöôïc thoaûi maùi nhö ôû nhaø hoï. Coù theå laø khoù ñaáy, nhöng chuùng ta phaûi caàu chuùc moïi ngöôøi ñieàu toát ñeïp nhaát, vaø ñoái xöû vôùi hoï nhö Chuùa Kitoâ ñoøi hoûi.
Hoûi: Söï yeåm trôï cuûa gia ñình ñoái vôùi ÑC nhö theá naøo vaø moïi ngöôøi ñaõ phaûn öùng ra sao ñoái vôùi vieäc Ñöùc Cha ñöôïc chæ ñònh laøm Hoàng Y?
Ñaùp: Hoï ñang toå chöùc moät leã möøng lôùn cho toâi taïi Port Moresby. Trong suoát cuoäc ñôøi toâi ñaõ luoân luoân coù theå caäy döïa nôi söï yeåm trôï lieân læ cuûa moät gia ñình raát hieäp nhaát. Toâi coi ñoù laø moät phuùc laønh. Cha toâi ñaõ qua ñôøi hoài naêm 1972, vaø meï toâi qua ñôøi naêm 2004. Chuùng toâi coù 9 anh em, vaø toâi laø ngöôøi thöù baåy. Chuùng toâi ñaõ khoâng bao giôø thaáy cha meï caõi nhau. Chuùng toâi ñaõ thaûo luaän, nhöng khoâng bao giôø caõi nhau, vaø cha toâi ñaõ khoâng bao giôø ñaùnh meï toäi. Khi chuùng toâi con beù, cha toâi luoân daën chuùng toâi: "Chuùng con phaûi ñeã thöông ñoái vôùi nhau vaø khoâng ñöôïc ñaùnh nhau". Tröôùc khi qua ñôøi, meï toâi noùi vôùi chuùng toâi: "Meï haïnh phuùc vì ñaõ nuoâi taát caû caùc con khoân lôùn, vaø troâng thaáy gia ñình nôùi roäng vôùi caùc chaùu, vaø thaáy taát caû soáng trong hoaø thuaän. Ñoù laø nieàm vui cuûa meï. Meï ra ñi haïnh phuùc, vaø meï caàu chuùc caùc con haïnh phuùc". Chuùng toâi ñaõ luoân luoân tìm soáng caùc lôøi ñaïy baûo cuûa caùc ngaøi, vaø caû ngaøy nay nöõa gia ñình chuùng toâi cuõng tieáp tuïc soáng trong an bình.
(Oss. Rom 17-11-2016)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)