Kyû nieäm 10 naêm dieãn vaên cuûa
Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI taïi Regensburg
Kyû nieäm 10 naêm dieãn vaên cuûa Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI taïi Regensburg.
Regensburg (WHÑ 15-09-2016) - Ngaøy 12 thaùng Chín naêm 2006, Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI ñöôïc tröôøng Ñaïi hoïc cuõ cuûa ngaøi ôû Regensburg, nöôùc Ñöùc, môøi ñeán noùi chuyeän veà ñeà taøi "Ñöùc tin, lyù trí vaø tröôøng ñaïi hoïc".
Baøi dieãn vaên cuûa Ñöùc Beâneâñictoâ XVI - trong ñoù ngaøi ñeà caäp ñeán Hoài giaùo moät caùch tình côø -, ñaõ khieán cho moät boä phaän cuûa giôùi Hoài giaùo khoâng thaáu hieåu vaø noåi giaän.
- Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ ñaõ noùi gì ôû Regensburg?
Söï kieän leõ ra phaûi thuù vò ñoái vôùi vò cöïu giaùo sö thaàn hoïc, vì ngaøi gaëp laïi nôi ñaây moät khung caûnh quen thuoäc. Ngaøy 12 thaùng Chín naêm 2006, Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI ñöôïc tröôøng Ñaïi hoïc noåi tieáng Regensburg cuûa vuøng Bavaria - laø chính nôi maø ngaøi ñaõ töøng giaûng daïy -, môøi ñeán noùi chuyeän veà ñeà taøi "Ñöùc tin, lyù trí vaø tröôøng ñaïi hoïc". Trong baøi dieãn vaên naøy, Ñöùc Beâneâñictoâ trôû laïi cung gioïng cuûa moät giaûng vieân. Baøi dieãn vaên cuûa ngaøi ñöôïc trang web cuûa Vatican cho bieát seõ cung caáp sau, "vôùi ñaày ñuû caùc ghi chuù"; ñaây laø ñieàu baát thöôøng ñoái vôùi moät baûn vaên cuûa moät giaùo hoaøng.
Döïa treân caû nguoàn cuûa Do Thaùi vaø Hy Laïp, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI chæ trích khuynh höôùng "loaïi tröø vaán ñeà Thieân Chuùa" cuûa lyù trí. Tröôùc heát vaø treân heát, ñoù laø vaán ñeà cuûa Kitoâ giaùo. Hoài giaùo chæ ñöôïc ñeà caäp sô qua trong ba ñoaïn, trong ñoù Ñöùc Beâneâñictoâ nhaéc laïi moät trong nhöõng baøi vieát maø ngaøi môùi ñoïc: moät baøi veà cuoäc ñoái thoaïi vaøo khoaûng naêm 1391 giöõa vò hoaøng ñeá Byzantine laø Manuel II Paleologus vaø moät ngöôøi Ba Tö coù hoïc thöùc.
Trong ñoaïn thöù hai, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI thuaät laïi lôøi cuûa vò hoaøng ñeá noùi vôùi ngöôøi ñoái thoaïi cuûa oâng "moät caùch thoâ loã ñaùng kinh ngaïc veà vaán ñeà troïng taâm cuûa moái quan heä giöõa toân giaùo vaø baïo löïc" (baûn môùi coøn theâm: "thoâ loã ñeán ñoä chuùng ta khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc") raèng: "Haõy chæ cho toâi ñieàu Mohammed ñaõ mang laïi coù gì môùi meû, vaø ôû ñoù ngöôi seõ chæ gaëp thaáy nhöõng ñieàu xaáu xa vaø voâ nhaân ñaïo, nhö leänh truyeàn cuûa oâng raèng haõy rao giaûng ñöùc tin baèng thanh göôm".
Trong baûn vaên coù chuù thích vaø trong nhöõng dieãn vaên tieáp theo cuûa ngaøi, Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI khoâng ngöøng nhaán maïnh raèng "caâu naøy khoâng theå hieän thaùi ñoä caù nhaân cuûa ngaøi ñoái vôùi Thieân kinh Coran, maø ngaøi vaãn kính troïng, söï kính troïng daønh cho saùch thaùnh cuûa moät toân giaùo lôùn". Lôøi trích daãn laïi ñöôïc hieåu nhö laø loái dieãn taû "quan ñieåm rieâng cuûa ngaøi, neân gaây ra söï phaãn noä laø ñieàu deã hieåu".
Cuoái cuøng, moät ñoaïn khaùc trong baøi dieãn vaên cuûa Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI trích lôøi cuûa giaùo sö Theodore Khoury, ngöôøi bieân taäp taùc phaåm veà cuoäc ñoái thoaïi noùi treân, cuõng gaây tranh caõi.
Vò hoaøng ñeá Byzantine coøn khaúng ñònh: "Thöôïng ñeá khoâng thích maùu - vaø khoâng haønh ñoäng theo lyù trí laø traùi vôùi baûn tính cuûa Thöôïng ñeá"; vaø giaùo sö Khoury nhaän ñònh: "Ñoái vôùi vò hoaøng ñeá, ngöôøi Byzantine nhöng chòu aûnh höôûng cuûa trieát hoïc Hy Laïp, lôøi khaúng ñònh naøy laø hieån nhieân. Nhöng ñoái vôùi giaùo lyù Hoài giaùo, thì traùi laïi, Thieân Chuùa laø hoaøn toaøn sieâu vieät. YÙ muoán cuûa Ngaøi khoâng bò raøng buoäc vôùi baát phaïm truø naøo cuûa chuùng ta, keå caû lyù trí".
- Nhöõng phaûn öùng ra sao?
Ngaøy hoâm sau, Chuû tòch coäng ñoàng ngöôøi Pakistan taïi Italia ñeà nghò Ñöùc giaùo hoaøng ruùt laïi lôøi phaùt bieåu. Nhöõng ngaøy sau ñoù, moät soá nhaø laõnh ñaïo Hoài giaùo keâu goïi caùc quoác gia coù ña soá ngöôøi Hoài giaùo trieäu hoài caùc ñaïi söù cuûa hoï, caùc cuoäc bieåu tình cuûa daân chuùng dieãn ra ôû nhieàu quoác gia, hình noäm cuûa Ñöùc Beâneâñictoâ bò ñoát, caùc nhaø thôø bò taán coâng vaø moät nöõ tu bò gieát taïi Somalia.
Ngaøy 17 thaùng Chín, Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI noùi ngaøi "voâ cuøng ñau buoàn" vì caùc phaûn öùng do moät caâu trích daãn "khoâng heà noùi leân tö töôûng cuûa caù nhaân ngaøi". Cuoái cuøng, vaøo cuoái thaùng Möôøi Moät, Ñöùc Beâneâñictoâ XVI ñöôïc Toång thoáng Erdogan ñoùn tieáp ôû Thoå Nhó Kyø vaø ngaøi nhaéc laïi raèng ngaøi mong muoán thaáy ngöôøi Hoài giaùo vaø caùc Kitoâ höõu böôùc ñi cuøng nhau "treân con ñöôøng cuûa söï hieåu bieát laãn nhau luoân chaân thöïc hôn".
Ngaøy 15 thaùng Möôøi naêm 2006, 38 thaønh vieân cuûa Hoïc vieän Ahl al-Bayt cuûa Jordan ñaõ göûi moät thö ngoû cho Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI. (Hoïc vieän naøy do Hoaøng thaân Ghazi bin Muhammad bin Talal ñöùng ñaàu vaø töø gaàn hai möôi naêm nay ñaõ tham gia vaøo cuoäc ñoái thoaïi Hoài giaùo-Kitoâ giaùo). Moät naêm sau, ngaøy 13 thaùng Möôøi naêm 2007, soá thaønh vieân laø 138 ngöôøi, cuõng do Hoïc vieän naøy quy tuï, ñaõ göûi cho Ñöùc Beâneâñictoâ XVI cuõng nhö cho caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa taát caû caùc Giaùo hoäi moät böùc thö môùi, keâu goïi "coù moät tieáng noùi chung giöõa chuùng toâi vaø caùc vò". Dieãn ñaøn Coâng giaùo - Hoài giaùo ñaàu tieân nhoùm hoïp taïi Roma vaøo ngaøy 4 thaùng Möôøi Moät naêm 2007.
- Ngaøy nay coù theå ruùt ra ñieàu gì töø cuoäc tranh luaän naøy?
Chuyeán vieáng thaêm Roma ngaøy 23 thaùng Naêm naêm 2016 cuûa Sheik Ahmed Muhammad Al-Tayyib, Imam cuûa Thaùnh ñöôøng Hoài giaùo Al-Azhar, vaø cuoäc gaëp gôõ vôùi Ñöùc giaùo hoaøng Phanxicoâ, ñaõ ñaùnh daáu keát thuùc söï ñoaïn giao laâu daøi moät caùch töôïng tröng. Nhöng möôøi naêm sau baøi dieãn vaên Regensburg, vaán ñeà - maø Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI coi laø vaán ñeà trung taâm - töông quan giöõa ñöùc tin vaø lyù trí, giöõa toân giaùo vaø baïo löïc, vaãn coøn noùng boûng.
"Muïc tieâu thöïc söï baøi dieãn vaên cuûa Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI nhaém ñeán laø phöông Taây" vaø "xu höôùng trong neàn vaên hoùa phöông Taây chæ coi nhöõng caùi goïi laø khoa hoïc töï nhieân laø thöïc söï hôïp lyù, khaùch quan, vaø do ñoù haï beä moïi thöù khaùc - goàm caû ñaïo ñöùc - trong lónh vöïc sôû thích caù nhaân vaø söï löïa choïn", nhaø baùo ngöôøi Myõ John Allen ñaõ vieát nhö treân trong moät baøi vieát ñaêng treân trang web Crux, nhan ñeà "Nhaân dòp kyû nieäm naøy, lieäu roài roát cuoäc chuùng ta coù hieåu ñöôïc thoâng ñieäp cuûa Ñöùc giaùo hoaøng ôû Regensburg hay khoâng?"
Loãi cuûa Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI coù leõ laø ñaõ duøng caâu chuyeän veà Hoài giaùo a contrario (theo kieåu nghòch luaän), vaø moät caùch tình côø. Döïa vaøo caùc nguoàn Hoài giaùo, chuyeân gia veà trieát hoïc Hoài giaùo Christian Jambet ñaõ neâu ra - töø thaùng Möôøi Moät naêm 2006 treân taïp chí Esprit - raèng chính giaùo lyù Hoài giaùo cuõng ñaõ ñi qua tö töôûng Hy Laïp trong nhieàu theá kyû.
Nhö theá "giaùo lyù Hoài giaùo" maø Ñöùc giaùo hoaøng Beâneâñictoâ XVI noùi ñeán naøy coù "nhöõng khaû naêng thuù vò ñeå suy nghó veà moái quan heä giöõa ñöùc tin vaø lyù trí", thaày Adrien Candiard, tu só doøng Ñaminh ôû Cairo, Ai Caäp, Cairo, vaø laø chuyeân gia veà Hoài giaùo thôøi Trung coå, laäp luaän. Moät soá nhaø tö töôûng Hoài giaùo ngaøy nay ñang ra söùc khai thaùc nhöõng khaû naêng naøy".
(Theo Anne-Beùneùdicte Hoffner,
La Croix 12/09/2016)
Minh Ñöùc