Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Trung Quoác
vaø söï hieäp thoâng vôùi Toaø Thaùnh
Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi Trung Quoác vaø söï hieäp thoâng vôùi Toaø Thaùnh.
Baéc Kinh (WHÑ 10-08-2016) - Trong nhöõng thaùng gaàn ñaây, baùo chí Coâng giaùo noùi ñeán vieãn töôïng veà moät thoûa thuaän coù theå ñaït ñöôïc giöõa Toaø Thaùnh Roâma vaø Trung Quoác veà vieäc boå nhieäm giaùm muïc. Coù theå noùi moät trong nhöõng ngöôøi am hieåu tình hình hôn caû laø Ñöùc hoàng y Gioan Thang Haùn, giaùm muïc Hoàng Koâng. Vì theá baøi vieát cuûa ngaøi môùi ñaây veà Söï hieäp thoâng cuûa Giaùo hoäi taïi Trung Quoác vôùi Giaùo hoäi phoå quaùt (31-7-2016) ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm. Döïa vaøo baøi vieát cuûa ngaøi, coù theå ghi nhaän nhöõng neùt chính yeáu trong tieán trình ñoái thoaïi giöõa Toaø Thaùnh vaø Trung Quoác, cuõng nhö hoïc hoûi kinh nghieäm giaûi quyeát nhöõng khoù khaên trong ñôøi soáng Giaùo hoäi.
Theo Ñöùc hoàng y Gioan Thang Haùn, töø khi ñaïo Coâng giaùo coù maët taïi Trung Quoác, Giaùo hoäi vaãn luoân giöõ moái hieäp thoâng chaët cheõ vôùi Toaø Thaùnh Roâma vì Giaùo hoäi laø duy nhaát, thaùnh thieän, coâng giaùo vaø toâng truyeàn. Tuy nhieân, khoù khaên baét ñaàu xuaát hieän töø naêm 1949 khi Ñaûng Coäng saûn thieát laäp moät Trung Quoác môùi. Naêm 1951, chính quyeàn ra leänh truïc xuaát Söù thaàn Toaø Thaùnh, Ñöùc Toång giaùm muïc Antonio Riberi. Töø ñoù, moái hieäp thoâng höõu hình giöõa Giaùo hoäi Trung Quoác vaø Toaø Thaùnh trôû neân khoù khaên, cho duø söï hieäp thoâng thieâng lieâng vaãn luoân toàn taïi. Trong boái caûnh ñoù, vieäc boå nhieäm giaùm muïc laø vaán naïn heát söùc gai goùc, cuõng vì theá xuaát hieän hai loaïi hình: Giaùo hoäi 'coâng khai' vaø Giaùo Hoäi 'haàm truù', Giaùo hoäi môû vaø Giaùo hoäi chui.
Theo quan ñieåm cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo, vieäc Ñöùc giaùo hoaøng boå nhieäm giaùm muïc laø vieäc noäi boä cuûa Giaùo hoäi vaø hoaøn toaøn mang tính thieâng lieâng, khoâng lieân quan gì ñeán chính trò: "Söù vuï theo giaùo luaät cuûa caùc giaùm muïc coù theå ñöôïc thöïc thi, hoaëc theo taäp tuïc hôïp phaùp maø quyeàn toái thöôïng vaø phoå quaùt cuûa Giaùo hoäi vaãn coøn chaáp nhaän, hoaëc theo caùc luaät leä ñöôïc thaåm quyeàn aáy ban haønh hay thöøa nhaän, hoaëc tröïc tieáp do chính Ñaáng keá vò Thaùnh Pheâroâ; nhöng neáu Ñöùc giaùo hoaøng phaûn ñoái hoaëc khoâng thöøa nhaän söï hieäp thoâng toâng truyeàn nôi giaùm muïc naøo, thì vò ñoù khoâng ñöôïc ñaûm nhaän traùch vuï" (Hieán cheá tín lyù veà Giaùo Hoäi, 24). Ñieàu chính yeáu ôû ñaây khoâng phaûi laø vaán ñeà quyeàn löïc nhöng laø söï hieäp thoâng giöõa caùc Giaùo hoäi ñòa phöông vaø Giaùo hoäi phoå quaùt, nhö Ñöùc Beâneâñictoâ XVI ñaõ nhaán maïnh trong Thö göûi tín höõu Trung Quoác naêm 2007: "Söï hieäp thoâng cuûa taát caû caùc Giaùo hoäi ñòa phöông trong Giaùo hoäi Coâng giaùo duy nhaát, vaø do ñoù söï hieäp thoâng phaåm traät giöõa caùc giaùm muïc laø nhöõng ngöôøi keá vò caùc Toâng ñoà, vôùi Ñaáng keá vò Thaùnh Pheâroâ, laø söï ñaûm baûo cho tính duy nhaát cuûa ñöùc tin vaø ñôøi soáng moïi ngöôøi Coâng giaùo. Chính vì theá, ñeå giöõ gìn söï duy nhaát cuûa Giaùo hoäi nôi caùc daân toäc, ñieàu heát söùc caàn thieát laø taát caû caùc giaùm muïc phaûi hieäp thoâng vôùi caùc giaùm muïc khaùc, vaø taát caû phaûi hieäp thoâng vôùi Ñöùc giaùo hoaøng caùch höõu hình vaø cuï theå". Ñöông nhieân nhöõng nguyeân taéc naøy cuõng phaûi ñöôïc toân troïng taïi Trung Quoác, theá nhöng trong suoát 60 naêm qua, chính quyeàn Trung Quoác khoâng hieåu nhö theá, luoân cho raèng Toaø Thaùnh can thieäp vaøo noäi boä Trung Quoác, do ñoù gaây nhieàu khoù khaên cho Toaø Thaùnh trong vieäc boå nhieäm giaùm muïc vaø söï hieäp thoâng trong Giaùo hoäi bò toån thöông traàm troïng.
Cuõng vì theá, trong ñôøi soáng Giaùo hoäi taïi Trung Quoác môùi xuaát hieän nhöõng vaán ñeà khoâng nôi naøo coù. Moät vaøi giaùm muïc "do aùp löïc trong moät vaøi hoaøn caûnh ñaëc thuø ñaõ ñöôïc phong chöùc giaùm muïc maø khoâng coù söï chaáp thuaän cuûa Ñöùc giaùo hoaøng, nhöng sau ñoù ñaõ xin ñöôïc hieäp thoâng vôùi Ñaáng keá vò Thaùnh Pheâroâ vaø caùc anh em trong haøng giaùm muïc", vaø ñaõ ñöôïc Ñöùc giaùo hoaøng chaáp nhaän. Moät vaøi vò khaùc ñaõ ñöôïc phong chöùc giaùm muïc maø khoâng coù pheùp cuûa Ñöùc giaùo hoaøng vaø cuõng khoâng xin, hoaëc ñaõ xin nhöng chöa ñöôïc Ñöùc giaùo hoaøng chaáp nhaän, nhöõng vò naøy "ñöôïc phong chöùc thaønh söï nhöng khoâng hôïp phaùp". Moät vaøi vò khaùc thuoäc Giaùo hoäi haàm truù ñaõ ñöôïc phong chöùc thaønh söï vaø hôïp phaùp nhöng chính quyeàn laïi khoâng nhìn nhaän vaø vì theá, khoâng theå thi haønh taùc vuï giaùm muïc.
Tröôùc tình hình khoù khaên vaø phöùc taïp naøy, Toaø Thaùnh ñaõ choïn con ñöôøng ñoái thoaïi vôùi nhaø caàm quyeàn Trung Quoác, vôùi hi voïng töøng böôùc thaùo gôõ nhöõng khoù khaên vaø trôû ngaïi. Thaät vaäy, khi Giaùo hoäi loan baùo Tin Möøng taïi moät ñaát nöôùc naøo, Giaùo hoäi luoân toân troïng con ngöôøi vaø neàn vaên hoùa taïi ñoù. Ñieàu ñaùng tieác laø trong lòch söû, hoaëc do caùch haønh xöû cuûa nhaø truyeàn giaùo hoaëc vì hoï bò hieåu laàm, mong öôùc naøy ñaõ khoâng ñöôïc thöïc hieän. Töø ñoù, ñaïo Coâng giaùo bò coi nhö saûn phaåm ngoaïi lai vaø ñe doïa caên tính cuûa moät daân toäc. Caùch thöùc toát nhaát ñeå thoaùt ra khoûi söï hieåu laàm vaø nghi kî naøy laø con ñöôøng ñoái thoaïi, cuoäc ñoái thoaïi trong khieâm toán, kieân trì vaø nhaãn naïi. Chính Thieân Chuùa ñaõ ñi böôùc tröôùc trong cuoäc ñoái thoaïi naøy. Trong suoát lòch söû cöùu ñoä, khoâng bao giôø Ngaøi duøng baïo löïc ñeå aùp ñaët keá hoaïch cuûa Ngaøi ñoái vôùi nhaân loaïi, nhöng luoân kieân nhaãn giaûi thích vaø ñeà nghò con ñöôøng hoaø giaûi qua caùc tieân tri vaø ñænh cao laø qua chính Con Moät cuûa Ngaøi, Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Chuùa chuùng ta. Giaùo hoäi ngaøy nay tieáp tuïc ñi con ñöôøng ñoái thoaïi ñoù, cuï theå taïi Trung Quoác, qua ñoù Toaø Thaùnh hi voïng seõ chæ cho moïi ngöôøi thaáy Giaùo hoäi Coâng giaùo toân troïng chuû quyeàn cuûa caùc quoác gia, cuõng nhö quyeàn bính vaø traùch nhieäm hôïp phaùp cuûa nhaø caàm quyeàn, ñoàng thôøi baûo veä quyeàn töï do toân giaùo ñöôïc ghi trong Hieán phaùp Trung Quoác.
Theo Ñöùc hoàng y Gioan Thang Haùn, "cuoäc ñoái thoaïi keùo daøi nhieàu thaäp nieân giöõa Toaø Thaùnh vaø Baéc Kinh cuõng baøy toû nhöõng ñaëc tính: nhaõ nhaën, khieâm toán, chaân thaønh, kieân nhaãn. Söï thoûa thuaän, hieåu nhö böôùc ñaàu tieân giöõa Toaø Thaùnh vaø Baéc Kinh, chính laø hoa traùi cuûa cuoäc ñoái thoaïi naøy. Ñoù laø böôùc chuyeån töø choã khoâng hieåu bieát vaø khoâng tin töôûng ñeán choã hieåu bieát vaø tin töôûng. Ñoù laø tình traïng caû hai beân cuøng coù lôïi, vì baïn beø hoã trôï nhau vaø laøm cho nhau theâm phong phuù". Tuy nhieân, khoâng phaûi ai cuõng ñoàng yù vôùi Toaø Thaùnh trong noã löïc ñoái thoaïi naøy, do ñoù coù moät soá vaán naïn caàn laøm saùng toû.
Tröôùc heát, höôùng ñeán thoûa thuaän giöõa Toaø Thaùnh vaø Trung Quoác veà vieäc boå nhieäm giaùm muïc, muïc tieâu ñaët ra laø phaûi gìn giöõ vaø phaùt huy söï hieäp nhaát trong Giaùo hoäi cuõng nhö quyeàn chính ñaùng cuûa Ñöùc giaùo hoaøng trong vieäc boå nhieäm giaùm muïc, ñoàng thôøi laøm sao ñeå vieäc boå nhieäm naøy khoâng bò nhìn nhö caùch Toaø Thaùnh can thieäp vaøo noäi boä Trung Quoác. Muïc tieâu chính laø nhö theá, coøn trong thöïc teá, phaûi tuøy hoaøn caûnh ñeå aùp duïng, chaúng haïn ñieàu ñöôïc goïi laø "moâ hình Vieät Nam" trong vieäc boå nhieäm giaùm muïc cuõng laø caùch aùp duïng vaøo hoaøn caûnh ñaëc thuø cuûa Vieät Nam.
Keá ñeán, caâu hoûi ñöôïc moät soá ngöôøi ñaët ra laø taïi sao Toaø Thaùnh cöù nhaán maïnh ñeán ñoái thoaïi maø khoâng chaát vaán Trung Quoác veà nhöõng vi phaïm nhaân quyeàn? Moät soá ngöôøi cho raèng Toaø Thaùnh ñaõ khoâng coâng khai pheâ phaùn nhöõng vi phaïm nhaân quyeàn cuûa Trung Quoác cuõng nhö khoâng coá gaéng taùc ñoäng leân chính saùch cuûa Trung Quoác ñeå phuïc vuï ngöôøi daân. Theo hoï, vì muïc tieâu nhaém tôùi, xem ra Toaø Thaùnh ñaõ boû queân moät soá giaù trò maø Toaø Thaùnh thöôøng ñeà cao. Ñöùc hoàng y Gioan Thang Haùn cho raèng nhöõng pheâ phaùn naøy khoâng chính ñaùng vaø ngaøi nhaéc laïi giaùo huaán cuûa Ñöùc Beâneâñictoâ XVI trong Thö göûi tín höõu Trung Quoác naêm 2007: "Chaéc chaén Giaùo hoäi quan taâm ñeán coâng baèng xaõ hoäi vaø seõ khoâng ngöøng phaán ñaáu cho coâng baèng xaõ hoäi, nhöng Giaùo hoäi khoâng neân laãn loän nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuûa mình vôùi nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuûa chính quyeàn. Söù vuï cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo khoâng phaûi laø thay ñoåi cô cheá hoaëc vieäc ñieàu haønh cuûa caùc daân toäc. Giaùo hoäi khoâng theå vaø khoâng neân can thieäp vaøo nhöõng cuoäc ñaáu tranh chính trò. Ñuùng hôn, Giaùo hoäi neân thöïc hieän nhöõng muïc tieâu cao hôn qua suy tö cuûa lyù trí vaø khôi daäy naêng löïc thieâng lieâng. Khoâng boû queân nhöõng nguyeân taéc cuûa mình, Giaùo hoäi neân giaûi quyeát caùc vaán ñeà qua vieäc ñoái thoaïi vôùi nhaø caàm quyeàn hôïp phaùp chöù khoâng qua söï ñoái ñaàu lieân læ".
Vaäy, soá phaän cuûa Giaùo hoäi haàm truù thì sao? Moät soá ngöôøi lo ngaïi raèng trong cuoäc ñoái thoaïi giöõa Toaø Thaùnh vaø Trung Quoác, soá phaän cuûa Giaùo hoäi haàm truù seõ bò hi sinh, caùc giaùm muïc haàm truù ñang bò tuø toäi seõ bò laõng queân. Ñöùc hoàng y Gioan Thang Haùn cho raèng nhöõng lo ngaïi naøy khoâng coù cô sôû. Khi thöông thuyeát vôùi Baéc Kinh, Roâma luoân tìm caùch baûo veä quyeàn bính hôïp phaùp cuûa caùc giaùm muïc thuoäc Giaùo hoäi haàm truù, vaø ñeà nghò chính quyeàn nhìn nhaän caùc ngaøi. Söï hi sinh vaø ñau khoå cuûa caùc ngaøi ñöôïc moïi ngöôøi trong Giaùo hoäi traân troïng, vaø qua con ñöôøng ñoái thoaïi, Toaø Thaùnh tìm caùch giaûi quyeát nhöõng khoù khaên ñeå Giaùo hoäi haàm truù coù theå sôùm ñöôïc thöïc haønh ñöùc tin toân giaùo caùch coâng khai, döôùi söï baûo trôï cuûa luaät phaùp.
Cuoái cuøng, caùi goïi laø Hoäi ñoàng Giaùm muïc Trung Quoác ñoùng vai troø gì? Hieän nay taïi Trung Quoác, khoâng coù Hoäi ñoàng Giaùm muïc ñöôïc Toaø Thaùnh coâng nhaän, bôûi leõ caùi goïi laø Hoäi ñoàng Giaùm muïc Trung Quoác hieän nay "khoâng bao goàm nhöõng giaùm muïc 'haàm truù', töùc laø nhöõng vò khoâng ñöôïc chính quyeàn nhìn nhaän nhöng laïi hieäp thoâng vôùi Ñöùc giaùo hoaøng; ñaøng khaùc laïi bao goàm nhöõng giaùm muïc vaãn coøn baát hôïp phaùp vaø bò ñieàu haønh bôûi nhöõng quy cheá coù nhöõng yeáu toá khoâng phuø hôïp vôùi ñaïo lyù Coâng giaùo". Do ñoù, Hoäi ñoàng Giaùm muïc Trung Quoác trong töông lai phaûi bao goàm taát caû caùc giaùm muïc hôïp phaùp thuoäc Giaùo hoäi 'coâng khai' cuõng nhö 'haàm truù'.
"Con ñöôøng ngaøn daëm baét ñaàu baèng böôùc ñi ñaàu tieân", Laõo Töû vieát nhö theá. Nhöõng khoù khaên tích tuï trong nhieàu thaäp kyû khoâng theå giaûi quyeát trong moät sôùm moät chieàu. Ñieàu quan troïng laø ñaõ coù böôùc ñi ñaàu tieân, môû ra cho moät haønh trình hi voïng nhö Ñöùc hoàng y Gioan Thang Haùn ghi nhaän: "Nhieàu anh chò em thuoäc Giaùo hoäi haàm truù cuõng uûng hoä cuoäc ñoái thoaïi giöõa Toaø Thaùnh vaø Baéc kinh... Hoï tin raèng vieäc bình thöôøng hoùa quan heä giöõa Vatican vaø Trung Quoác coù theå mang laïi nhöõng ñieàu toát laønh cho nhaân daân Trung Quoác chöù khoâng chæ cho ngöôøi Coâng giaùo... Daân Chuùa taïi Trung Quoác seõ ñöôïc töï do hôn trong vieäc thöïc haønh ñöùc tin... Do ñoù, chuùng ta haõy böôùc theo Ñöùc giaùo hoaøng vaø tin töôûng vaøo baát cöù quyeát ñònh naøo cuûa ngaøi veà moái quan heä vôùi Trung Quoác".
10/8/2016
Gm. Pheâroâ Nguyeãn Vaên Khaûm