Giaùo Hoäi Peruø tröôùc tình traïng
baát oån, ngheøo ñoùi vaø gian tham hoái loä trong nöôùc
Giaùo Hoäi Peruø tröôùc tình traïng baát oån, ngheøo ñoùi vaø gian tham hoái loä trong nöôùc.
Peru (SD 2-08-2016; Vat. 10-08-2016) - Ngaøy 28 thaùng 7 naêm 2016 Peruø ñaõ möøng kyû nieäm 195 naêm ñoäc laäp. Nhaân dòp naøy Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Peruø ñaõ coâng boá söù ñieäp keâu goïi tín höõu vaø nhaân daân toaøn nöôùc cuøng nhau noã löïc chieán ñaáu choáng laïi naïn baát an, ngheøo tuùng vaø gian tham hoái loä lan traøn trong xaõ hoäi.
Tröôùc ñoù trong caùc ngaøy 6 ñeán 8 thaùng 7 naêm 2016 Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Peruø ñaõ nhoùm phieân khoaùng ñaïi trong thuû ñoâ Lima vaø phaân tích tình hình xaõ hoäi Peruø. Trong boái caûnh cuûa Naêm Thaùnh Loøng Thöông Xoùt caùc Giaùm Muïc ñaõ chia nhau ñeán daâng thaùnh leã taïi nhaø tuø Castro di San Juan Lurigancho, nhaø tuø phuï nöõ Santa Monica Chorrillos, Hoïc vieän quoác gia söùc khoûe nhi ñoàng taïi Brenha, vaø Nhaø San Camillo ôû Barrios Altos trong thuû ñoâ Lima.
Peruø roäng hôn 1 trieäu 285 ngaøn caây soá vuoâng coù hôn 31.2 trieäu daân, 81.3% theo Coâng Giaùo, 12.5% theo Tin Laønh, 3.3% theo caùc heä phaùi Tin Laønh khaùc hay Do thaùi giaùo, vaø coù 2.9% khoâng theo toân giaùo naøo. Caùc truyeàn thoáng toân giaùo Myõ Thoå daân cuõng naém giöõ vai troø lôùn trong cuoäc soáng ñöùc tin taïi Peruø. Caùc leã nhö leã Mình Thaùnh Chuùa vaø Giaùng Sinh hay Phuïc Sinh cuûa Coâng Giaùo ñöôïc cöû haønh mang saéc thaùi caùc truyeàn thoáng Myõ thoå daân. Caùc leã Myõ thoå daân ñaõ ñöôïc cöû haønh töø thôøi tieàn Colombiano cuõng phoå bieán khaép nöôùc. Chaúng haïn leã Inti Raymi, laø leã hoäi coå cuûa daân toäc Inca, vaãn coøn ñöôïc cöû haønh ngaøy nay. Ña soá caùc thaønh phoá vaø laøng maïc ñeàu coù caùc nhaø thôø vaø caùc thaùnh boån maïng rieâng.
Peruø laø moät quoác gia ña chuûng toäc goàm nhieàu nhoùm daân giao thoa nhau töø hôn 5 theá kyû qua. Caùc thoå daân Myõ ñaõ soáng treân vuøng ñaát naøy töø nhieàu ngaøn naêm nay, tröôùc khi ngöôøi Taây Ban Nha ñaùnh chieám bieán thaønh thuoäc ñòa hoài theá kyû XVI. Theo söû gia David Cook soá thoå daân töø 5 tôùi 9 trieäu ngöôøi hoài naêm 1520 giaûm xuoáng chæ coøn 600,000 ngöôøi hoài naêm 1620, vì caùc beänh dòch do ngöôøi da traéng thuoäc ñòa ñem tôùi. Trong thôøi thuoäc ñòa coù nhieàu ngöôøi Taây Ban Nha vaø Phi chaâu tìm tôùi Peruø. Sau ñoù caùc chuûng toäc troän laãn vôùi caùc thoå daân. Sau khi Peruø ñöôïc ñoäc laäp hoài naêm 1824 coù caùc laøn soùng di cö töø Anh quoác, Phaùp, Ñöùc, Italia vaø Taây Ban Nha. Vaøo thaäp nieân 1850 coù theâm ngöôøi Nhaät sang thay theá caùc coâng nhaân noâ leä vaø töø ñoù hoï trôû thaønh taàng lôùp coù aûnh höôûng lôùn trong xaõ hoäi Peruø.
Theo keát quûa cuoäc ñieàu tra heä di truyeàn coâng boá naêm 2015 coù 79,1% daân Peruø goác thoå daân Myõ, 19,8% goác AÂu chaâu vaø 1,1% goác Phi chaâu nam sa maïc Sahara.
Vì laø moät daân toäc taïp chuûng neân ngöôøi Peruø cuõng noùi nhieàu thöù tieáng khaùc nhau. Naêm 1993 caùc thöù tieáng Taây Ban Nha, Quechua, Aymara vaø nhieàu tieáng thoå daân khaùc ñöôïc coâng nhaän laø caùc ngoân ngöõ chính thöùc cuûa Peruø. Treân toång soá daân coù 84.1% noùi tieáng Taây ban Nha, 13% noùi tieáng Quechua, 1.7% noùi tieáng Aymara vaø 1.7% noùi caùc thöù tieáng khaùc. Taây Ban Nha laø ngoân ngöõ ñöôïc chính quyeàn söû duïng vaø laø ngoân ngöõ cuûa giôùi truyeàn thoâng vaø caùc heä thoáng giaùp duïc vaø thöông maïi. Trong khi caùc thoå daân soáng treân caùc vuøng nuùi Ande vaø caùc vuøng cao nguyeân noùi tieáng Quechua vaø Aymara. Hai chuûng toäc naøy khaùc vôùi caùc nhoùm chuûng toäc soáng trong vuøng taây daãy Ande vaø trong caùc vuøng ñoàng baèng nhieät ñôùi gaàn vuøng Amazzonia.
Peruø coù ngöôøi ôû töø naêm 9000 tröôùc coâng nguyeân vaø trong nhieàu ngaøn naêm ñaõ coù caùc neàn vaên hoùa tieàn Colombiano thoáng trò. Coå xöa nhaát laø neàn vaên hoùa Norte Chico giöõa caùc naêm 3000 tôùi 1800 tröôùc coâng nguyeân. Tieáp ñeán laø neàn vaên hoùa Chavin giöõa caùc naêm 1500 tôùi 300 tröôùc coâng nguyeân. Sau khi neàn vaên hoùa Chavin taøn luïi, coù nhieàu neàn vaên hoùa khaùc thay nhau chaøo ñôøi nhö Paracas, Nazca, Warri, Chimu vaø Mochica. Neàn vaên hoùa Chimu phaùt trieån giöõa caùc naêm 1150 tôùi 1450 sau coâng nguyeân. Ngöôøi Chimu raát gioûi trong vieäc xaây caùc thaønh phoá tieàn Inca. Trong khi ngöôøi Mochica raát thaønh thaïo trong kyõ thuaät daãn thuyû nhaäp ñieàn, laøm ñoà goám vaø cheá caùc duïng cuï baèng theùp. Coøn neàn vaên hoaù Tiahuanaco vaø Wari phaùt trieån ngheä thuaät phaùt trieån caùc thaønh phoá vaø heä thoáng quoác gia giöõa caùc naêm 500 tôùi 1000 sau coâng nguyeân.
Vaøo theá kyû XV neàn vaên hoùa Inca thaéng theá vaø thaønh laäp moät ñeá quoác roäng lôùn. Nhöng sau ñoù caùc thoå daân Myõ Latinh bò ngöôøi Taây Ban Nha ñoâ hoä khai thaùc boùc loät vaø bò taøn saùt bôûi chieán tranh, dòch teã vaø caùc taät beänh do ngöôøi da traéng ñem tôùi. Vaøo tieàn baùn theá kyû XIX ngöôøi Taây Ban Nha maát quyeàn bính beân AÂu chaâu, chieán tranh ñoäc laäp buøng noå ôû Baéc Myõ, vaø caùc cuoäc noåi daäy cuûa thoå daân ñaõ goùp phaàn taïo ra caùc tö töôûng thoaùt ly daãn ñöa Peruø tôùi neàn ñoäc laäp naêm 1824. Sau ñoù ñaõ xaûy ra caùc cuoäc noäi chieán tranh giaønh quyeàn bính, caùc cuoäc ñaûo chaùnh, caùc vuï noåi loaïn cuûa noâng daân nhö phong traøo Con ñöôøng saùng. Naêm 1990 Alberto Fujimori leân naém quyeàn, nhöng caùc nhoùm phieán quaân lieân tuïc aùp duïng chieán tranh du kích khieán cho tình hình raát baát oån. Naêm 1995 Peruø vaø Ecuador laâm chieán vì vaán ñeà bieân giôùi. Naêm 2000 toång thoáng Fujimori töø chöùc vaø soáng löu vong. Trong cuoäc boû phieáu ngaøy muøng 5 thaùng 6 naêm 2016 oâng Pedro Pablo Kuczynski ñaõ thaéng cöû, chæ hôn baø Keiko Fujimori 0.33% toång soá phieáu.
Sau phieân hoïp khoaùng ñaïi trong caùc ngaøy 6 ñeán 8 thaùng 7 naêm 2016 caùc Giaùm Muïc Peruø ñaõ coâng boá söù ñieäp göûi tín höõu vaø nhaân daân toaøn nöôùc. Môû ñaàu söù ñieäp caùc Giaùm Muïc Peruø baày toû vui möøng vì ñaát nöôùc ñaõ coù taân chính quyeàn daân chuû cuûa toång thoáng Pedrro Pablo Kuczynski ñöôïc baàu leân hoài thaùng 6 vöøa qua. Caùc vò hy voïng taân chính quyeàn seõ höôùng daãn ñaát nöôùc trong nhieäm kyø 5 naêm tôùi ñaây cho tôùi ngaøy möøng 200 naêm ñoäc laäp, baèng caùch taùi khaúng ñònh ñaëc tính Peruø cuûa ñaát nöôùc. Ngöôøi daân Peruø ñaõ tham gia cuoäc baàu cöû daân chuû naêm nay ñaët ñeå nhieàu hy voïng vaøo taân chính quyeàn vaø Quoác Hoäi, vaø hoï caàu mong caùc cô caáu quoác gia coù theå ñöa ra caùc caâu traû lôøi thaän troïng, hieäu quaû vaø mau choùng giuùp loaïi tröø caùc söï döõ nhö caùc boùng toái ñang ñeø naëng treân cuoäc soáng cuûa toaøn daân: ñoù laø söï baát an, naïn ngheøo tuùng vaø naïn gian tham hoái loä.
Chaéc chaén laø khi traùi tim con ngöôøi tìm ra vaø theo ñuoåi caùc lyù töôûng cuûa coâng ích, toân troïng vaø lieân ñôùi, thì caùc daân toäc seõ thay ñoåi. Nhöng ñoàng thôøi, caùc luaät leä, caùc cô caáu vaø toå chöùc cuõng quan troïng, vì chuùng trôï giuùp caùc lyù töôûng ñoù ñaâm reã saâu vaø lôùn leân trong cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Ngöôøi daân Peruø coù theå ñaït ñöôïc caùc ñieàu ñoù. Trong boái caûnh naøy ôn ñöùc tin kitoâ ñaâm reã saâu trong caên tính quoác gia laø söùc maïnh to lôùn nhaát coù theå höôùng daãn söï thay ñoåi vaø bieán caûi cuûa töøng ngöôøi vaø töøng daân toäc. Söù ñieäp cuûa Chuùa Kitoâ soáng ñoäng trong Tin Möøng daäy cho chuùng ta bieát toät ñænh luaân lyù cuûa con ngöôøi khi coâng boá: "Ñöøng laøm cho ngöôøi khaùc ñieàu con khoâng muoán ngöôøi khaùc laøm cho con" hay "haõy ñoái xöû vôùi tha nhaân nhö con muoán hoï ñoái xöû vôùi con nhö vaäy".
Trong naêm kyû nieäm naøy chuùng ta khoâng theå queân caùc giaù trò neàn taûng nhö "toân troïng söï soáng, töø luùc ñöôïc thuï thai cho tôùi khi cheát töï nhieân; baûo veä gia ñình nhö neàn taûng cuûa xaõ hoäi, ñöôïc xaây döïng treân hoân nhaân giöõa moät ngöôøi nam vaø moät ngöôøi nöõ; toân troïng coâng lyù vaø beânh vöïc caùc quyeàn lôïi cuûa nhöõng ngöôøi deã bò toån thöông nhaát; bieát soáng lieâm chính vaø baûo veä thieân nhieân moâi sinh laø caên nhaø chung cuûa chuùng ta, taát caû laø moät thaùch ñoá ñoái vôùi töøng ngöôøi daân vaø vôùi chính quyeàn Peruø cuûa chuùng ta.
Tieáp tuïc söù ñieäp caùc Giaùm Muïc Peruø ñöa ra lôøi keâu goïi giôùi laõnh ñaïo vaø moïi ñaûng phaùi vaø phong traøo chính trò cuøng nhau laøm vieäc trong haøi hoaø cho thieän ích cuûa ñaát nöôùc vaø trong söï toân troïng neàn daân chuû. Chuùng ta haõnh dieän haùt trong quoác ca raèng: "Chuùng ta luoân luoân laø nhöõng ngöôøi töï do" baèng caùch nhôù raèng chuùng ta gaëp gôõ söï töï do ñích thöïc "trong vieäc phuïc vuï nhau" nhö toâng ñoà Phaoloâ ñaõ noùi. Trong chaân trôøi naøy cuûa nieàm hy voïng chuùng toâi khích leä daân nöôùc Peruø vôùi caùc lôøi cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ: "Chuùng ta ñöôïc môøi goïi tröôùc heát xaây döïng vaø taùi xaây döïng, khoâng meät moûi, caùc con ñöôøng cuûa söï hieäp thoâng; xaây caùc caây caàu cuûa söï hieäp nhaát vaø thaéng vöôït caùc haøng raøo phaân caùch. Chuùng toâi môøi goïi moïi ngöôøi daân Peruø daâng leân Thieân Chuùa, laø Chuùa cuûa lòch söû, caùc lôøi caàu nguyeän cho moïi ngöôøi coù nhieäm vuï höôùng daãn soá phaän cuûa daân nöôùc Peruø. Xin Chuùa Thaùnh Thaàn ban cho chuùng ta taát caû sö khoân ngoan ñeå laø nhöõng ngöôøi xaây döïng hoaø bình vaø gieo vaõi loøng thöông xoùt.
Trong thôøi gian qua Ñöùc Cha Angel Francisco Simon Piorno, Giaùm Muïc Chimbote, cuõng ñaõ keâu goïi phe uøng hoä baø Fujimori bieát nghó ñeán thieän ích cuûa daân nöôùc vaø ñöøng gaây chöôùng ngaïi cho taân chính quyeàn. Ñöùc Cha khaúng ñònh ñaây laø luùc phaûi nghó ñeán tieàn ñoà daân toäc, phaùt trieàn ñaàu tö quoác noäi vaø nöôùc ngoaøi ñeå taïo coâng aên vieäc laøm cho daân, vì naïn thaát nghieäp quaù cao. Ngoaøi ra toåntg thoáng taân cöû coù nhieäm vuï vaõn hoài hoaø bình trong nöôùc, vì naïn toäi pham do caùc baêng ñaûng coù toå chöùc vaø baàu khí baïo löïc quùa cao. Beân canh ñoù coøn coù naïn gian tham hoái loä.
Hoài thöôïng tuaàn thaùng 6 naêm 2016 Ñöùc Hoàng Y Juan Luis Cipriani Thorne, Toång Giaùm Muïc Lima, ñaõ chuû söï thaùnh leã keát thuùc "Tuaàn Di cö vaø gia ñình toaøn quoác" veà ñeà taøi "Nguôøi di cö, daáu chæ loøng thöông xoùt cuûa Thieân Chuùa". Muïc ñích tuaàn naøy laø ñeå gaây yù thöùc cho moïi ngöôøi veà vaán ñeà di cö tî naïn vaø naïn buoân ngöôøi, cuõng nhö thaêng tieán vieäc phoái hôïp giöõa caùc cô caáu chính quyeàn vaø xaõ hoäi daân söï trong caùc vuøng bieân giôùi ñeå che chôû ngöôøi di cö vaø gia ñình hoï.
Ngoaøi ra coøn coù vaán ñeà ngaên chaën teä naïn lao ñoäng treû em trong laõnh vöïc noâng nghieäp vaø vaán ñeà cung caáp neàn giaùo duïc cho treû em vaø giôùi treû coù nguy cô boû hoïc. (SD 2-8-2016)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)