Baøi phaùt bieåu cuûa
Ñöùc Toång Giaùm Muïc Georg Ganswein
veà "giaùo hoaøng hoaït ñoäng
vaø giaùo hoaøng chieâm nieäm"
Baøi phaùt bieåu cuûa Ñöùc Toång Giaùm Muïc Georg Ganswein veà "giaùo hoaøng hoaït ñoäng vaø giaùo hoaøng chieâm nieäm".
Roma (VietCatholic News 1-0-2016) - Trong lòch söû Giaùo Hoäi, ñaõ coù thôøi (1378-1417) coù tôùi 2 hay 3 giaùo hoaøng, roài baüng ñi tôùi 6 theá kyû, töùc tôùi ngaøy 13 thaùng 3 naêm 2013, hieän töôïng aáy môùi laïi taùi dieãn. Tuy nhieân, coù söï khaùc nhau lôùn. Hai, ba vò giaùo hoaøng thôøi 1378-1417 ñeàu cho raèng mình ñang cai trò toaøn boä "Giaùo Hoäi duy nhaát, thaùnh thieän, Coâng Giaùo vaø toâng truyeàn", coøn hai vò giaùo hoaøng töø naêm 2013 khoâng nhö theá: chæ coù moät vò coi mình laø cai trò toaøn theå Giaùo Hoäi, coøn vò kia chính thöùc coi mình ruùt lui khoûi thöøa taùc vuï hoaït ñoäng ñeå lui vaøo thöøa taùc vuï caàu nguyeän vaø ñoàng khoå (compassion). Trong ngoân ngöõ chính thöùc thì moät vò laø Giaùo Hoaøng, vò kia laø Giaùo Hoaøng Höu Trí. Caû hai vò ñeàu aên vaän haàu nhö nhau vaø cuøng cö nguï beân trong Vatican, chæ khaùc moät ñieàu: moät vò ôû toâng ñieän (chính thöùc, nhöng thöïc teá soáng ôû Nhaø Khaùch Santa Marta), vò kia ôû moät ñan vieän ñaõ chænh trang.
Lieân heä giöõa hai vò laø moät lieân heä tuyeät dieäu, ñöôïc chính vò Giaùo Hoaøng hoaït ñoäng, thay maët con caùi tín höõu cuûa mình moâ taû laø lieân heä "oâng chaùu trong gia ñình", do ñoù laø cha con giöõa hai vò maø ñi ñaâu vaø laøm gì cuõng ñeán vaán an nhau. Cho ñeán nay, lieân heä aáy vaãn raát ñaäm ñaø. Vaø muøi ñaäm ñaø aáy, ngöôøi tín höõu naøo cuõng caûm nhaän ñöôïc. Thaønh thöû, khoâng ít ngöôøi "cau maøy" khi nghe Ñöùc Toång Giaùm Muïc Georg Ganswein, thö kyù cuûa Giaùo Hoaøng Höu Trí vaø laø chuû tòch Phuû Giaùo Hoaøng hieän nay cuûa Giaùo Hoaøng Hoaït Ñoäng noùi raèng: chuùng ta ñang soáng vôùi hai vò thöøa nhieäm Thaùnh Pheâroâ vaø caû hai vò naøy ñeàu ñang tham döï vaøo Thöøa Taùc Vuï Pheâroâ (munus petrinum), moät thöøa taùc vuï ñaõ ñöôïc Giaùo Hoaøng Höu Trí môû roäng laàn ñaàu tieân trong lòch söû.
Ñeå hieåu ñöôïc nhaän ñònh cuûa moät ngöôøi thaân tín vôùi caû hai vò giaùo hoaøng hieän nay, töùc Ñöùc Toång Giaùm Muïc Georg Ganswein, ta neân ñoïc toaøn vaên baøi phaùt bieåu cuûa ngaøi ngaøy 20 thaùng Naêm naêm 2016, nhaân dòp ra maét cuoán saùch cuûa Linh Muïc Giaùo Sö Roberto Regoli taïi Ñaïi Hoïc Gregoriana, Beyond the Crisis of the Church - The Pontificate of Benedict XVI (Beân kia Cuoäc Khuûng Hoaûng cuûa Giaùo Hoäi: Trieàu Giaùo Hoaøng cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI), vieát veà Ñöùc Giaùo Hoaøng Höu Trí Beâneâñíctoâ XVI.
Ñaïi cöông, theo baøi phaùt bieåu treân, khoâng heà coù hai vò giaùo hoaøng, "nhöng treân thöïc teá, coù moät thöøa taùc vuï môû roäng, vôùi moät thaønh vieân hoaït ñoäng vaø moät thaønh vieân chieâm nieäm".
Ñieàu gaây ngaïc nhieân laø nhaän ñònh tieáp theo: "ñoù laø lyù do khieán Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI khoâng töø boû caû danh hieäu laãn aùo daøi traéng. Ñoù laø lyù do khieán danh hieäu chính xaùc ñeå xöng hoâ vôùi ngaøi caû ngaøy nay nöõa laø 'Thöa Ñöùc Thaùnh Cha' (Your Holiness) vaø ñoù cuõng laø lyù do ngaøi khoâng lui veà moät ñan vieän heûo laùnh, nhöng soáng ngay trong Vatican, nhö theå ngaøi chæ böôùc qua moät beân ñeå nhöôøng choã cho vò keá nhieäm cuûa mình vaø cho moät giai ñoaïn môùi cuûa lòch söû ngoâi vò giaùo hoaøng maø chính ngaøi, baèng bieän phaùp treân, ñaõ phong phuù hoùa vôùi 'traïm phaùt ñieän' cuûa lôøi caàu nguyeän vaø söï ñoàng khoå ñaët taïi Vöôøn Vatican".
Sau ñaây laø baûn dòch Vieät ngöõ toaøn vaên baøi phaùt bieåu döïa theo baûn tieáng Anh cuûa taïp chí Aleteia:
Kính thöa caùc ñöùc Hoàng Y, caùc Ñöùc Cha, quùy tu só, quùy baø vaø quùy oâng!
Trong cuoäc noùi truyeän cuoái cuøng maø ngöôøi vieát tieåu söû cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, OÂng Peter Seewald ôû Munich, coù ñöôïc vôùi Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, khi chaøo taïm bieät, oâng hoûi ngaøi "Ñöùc Thaùnh Cha laø keát thuùc cuûa ñieàu cuõ hay laø khôûi ñaàu cuûa ñieàu môùi?" Caâu traû lôøi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng raát vaén nhöng chaéc nòch: "caû hai", ngaøi noùi theá. Maùy ghi aâm luùc aáy ñaõ taét; neân caâu trao ñoåi cuoái cuøng naøy ñaõ khoâng thaáy trong baát cöù cuoán phoûng vaán naøo cuûa Peter Seewald, caû cuoán thôøi danh laø AÙnh Saùng Theá Gian. Noù chæ xuaát hieän trong cuoäc phoûng vaán cuûa tôø Corriere della Sera sau khi Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI tuyeân boá töø chöùc, trong ñoù, ngöôøi vieát tieåu söû nhaéc laïi caùc lôøi then choát aáy, caùc lôøi, phaàn naøo, ñaõ trôû thaønh chaâm ngoân cho cuoán saùch cuûa Cha Roberto Regoli maø chuùng toâi ñang ra maét hoâm nay taïi Ñaïi Hoïc Gregoriana.
Thöïc vaäy, toâi phaûi nhìn nhaän raèng coù leõ khoâng theå toùm taét trieàu giaùo hoaøng cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI moät caùch xuùc tích hôn ñöôïc. Vaø ngöôøi noùi ñieàu naøy, trong nhieàu naêm qua, töøng coù ñaëc aân ñöôïc caûm nghieäm vò giaùo hoaøng naøy moät caùch gaàn guõi nhö moät "homo historicus" (con ngöôøi lòch söû), con ngöôøi Taây Phöông par excellence (tuyeät vôøi) töøng laø hieän thaân cuûa truyeàn thoáng phong phuù Coâng Giaùo hôn baát cöù ngöôøi naøo khaùc; vaø, ñoàng thôøi, laø con ngöôøi maïnh daïn ñuû ñeå môû ra caû moät giai ñoaïn môùi, caû moät khuùc quanh lòch söû maø khoâng ai 5 naêm tröôùc daùm töôûng nghó. Keå töø ñoù, ta soáng trong moät kyû nguyeân lòch söû chöa töøng coù trong suoát 2,000 naêm lòch söû Giaùo Hoäi.
Thôøi Thaùnh Pheâroâ cuõng nhö thôøi nay, Giaùo Hoäi duy nhaát, thaùnh thieän, Coâng Giaùo vaø toâng truyeàn lieân tieáp chæ coù moät vò giaùo hoaøng hôïp phaùp. Nhöng ngaøy nay, chuùng ta ñang soáng vôùi hai vò keá nhieäm Thaùnh Pheâroâ vaãn coøn soáng giöõa chuùng ta: caùc vò khoâng soáng trong moät moái lieân heä tranh chaáp nhau, nhöng caû hai vò ñeàu hieän dieän caùch phi thöôøng! Chuùng ta daùm noùi theâm raèng tinh thaàn cuûa Joseph Ratzinger ñaõ ghi moät daáu aán döùt khoaùt leân trieàu giaùo hoaøng laâu daøi cuûa Thaùnh Gioan Phaoloâ II, ngöôøi maø ngaøi ñaõ trung thaønh phuïc vuï gaàn 1 phaàn tö theá kyû trong tö caùch Boä Tröôûng Thaùnh Boä Giaùo Lyù Ñöùc Tin. Caû ngaøy nay, nhieàu ngöôøi vaãn tieáp tuïc coi tình theá môùi naøy nhö moät loaïi traïng thaùi phi thöôøng cuûa thöøa taùc vuï Pheâroâ do Thieân Chuùa thieát laäp.
Nhöng ñaõ ñeán luùc löôïng giaù trieàu giaùo hoaøng cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI chöa? Noùi moät caùch toång quaùt, trong lòch söû Giaùo Hoäi, caùc vò giaùo hoaøng chæ coù theå ñöôïc phaùn ñoaùn vaø xeáp loaïi moät caùch chính xaùc sau khi ñaõ rôøi nhieäm sôû (ex post). Vaø ñeå chöùng minh cho ñieåm naøy, chính Cha Regoli ñaõ nhaéc ñeán tröôøng hôïp Ñöùc Greâgoârioâ VII, vò giaùo hoaøng caûi toå vó ñaïi thôøi Trung Coå, moät vò giaùo hoaøng, veà cuoái ñôøi, ñaõ cheát löu ñaày ôû Salermo, bò ngöôøi ñöông thôøi coi nhö thaát baïi. AÁy theá nhöng, duø giöõa nhieàu tranh caõi ôû thôøi ngaøi, Ñöùc Greâgoârioâ VII vaãn laø vò giaùo hoaøng ñaõ döùt khoaùt leân khuoân cho boä maët cuûa Giaùo Hoäi trong nhieàu theá heä sau ñoù. Theá cho neân, Giaùo Sö Regoli quaû laø ngöôøi can ñaûm khi coá gaéng ñaùnh giaù trieàu giaùo hoaøng cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, duø ngaøi vaãn coøn soáng.
Soá löôïng chaát lieäu coù pheâ phaùn ñöôïc ngaøi duyeät xeùt vaø phaân tích cho muïc ñích treân raát bao la vaø gaây aán töôïng. Thöïc vaäy, Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI cuõng hieän ñieän vaø vaãn coøn hieän dieän caùch phi thöôøng trong caùc tröôùc taùc cuûa ngaøi: caû caùc tröôùc taùc khi laøm giaùo hoaøng (ba cuoán noùi veà Chuùa Gieâsu thaønh Nadareùt vaø 16 cuoán "Giaûng Daäy" suoát trong trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi), laãn caùc tröôùc taùc khi laøm Giaùo Sö Ratzinger hay Hoàng Y Ratzinger, caùc tröôùc taùc coù theå chöùa ñaày moät thö vieän nhoû.
Do ñoù, coâng trình cuûa Giaùo Sö Regoli khoâng thieáu caùc ghi chuù, maø soá löôïng cuõng nhieàu nhö caùc kyû nieäm chuùng ñaùnh thöùc nôi toâi. Vì toâi coù maët khi Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI thaùo chieác nhaãn Ngö Phuû ra luùc chaám döùt söù vuï cuûa ngaøi, nhö thoùi quen sau caùi cheát cuûa moät vò giaùo hoaøng, duø trong tröôøng hôïp naøy, ngaøi vaün coøn soáng! Ñaøng khaùc, toâi coù maët khi ngaøi quyeát ñònh khoâng boû danh hieäu ngaøi ñaõ choïn, nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Celestinoâ V ñaõ laøm khi, ngaøy 13 thaùng Möôøi Hai, naêm 1295, chæ maáy thaùng sau khi baét ñaàu thöøa taùc vuï cuûa mình, ngaøi baét ñaàu trôû thaønh Pietro dal Morrone.
Töø thaùng Hai naêm 2013, thöøa taùc vuï giaùo hoaøng, do ñoù, ñaõ khoâng coøn nhö tröôùc nöõa. Noù laø vaø vaãn laø neàn taûng cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo; aáy theá nhöng laø moät neàn taûng ñaõ ñöôïc Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI bieán ñoåi moät caùch saâu xa vaø vónh vieãn trong trieàu giaùo hoaøng phi thöôøng cuûa ngaøi, moät vieäc maø Ñöùc Hoàng Y Sodano, trong moät phaûn öùng ñôn sô vaø tröïc tieáp ngay sau vieäc töø chöùc ñaày ngaïc nhieân naøy, ñaày xuùc ñoäng vaø gaàn nhö ngôõ ngaøng, ñaõ lôùn tieáng noùi raèng tin treân giaùng xuoáng caùc vò Hoàng Y ñang tuï hoïp "nhö moät cuù seùt ñaùnh giöõa trôøi quang maây taïnh".
Vieäc aáy xaåy ra buoåi saùng thì buoåi toái cuøng ngaøy laèn seùt vôùi tieáng ñoäng kinh hoàn ñaõ ñaùnh truùng ñænh voøm Nhaø Thôø Thaùnh Pheâroâ, toaï laïc ngay treân moä cuûa Thuû Laõnh Caùc Toâng Ñoà. Thaät hoïa hieám vuõ truï môùi ñoàng haønh vôùi moät khuùc quanh lòch söû caùch caûm kích ñeán theá. Nhöng buoåi saùng ngaøy 11 thaùng Hai naêm aáy, nieân tröôûng Hoàng Y Ñoaøn, Angelo Sodano, ñaõ keát thuùc baøi dieãn vaên ñaùp laïi lôøi tuyeân boá cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI baèng moät söï löôïng giaù cuõng coù tính vuõ truï nhö theá veà trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi, khi keát luaän raèng: "Chaéc chaén, caùc vì sao treân baàu trôøi seõ luoân luoân chieáu saùng theá naøo, thì ngoâi sao cuûa trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi cuõng luoân chieáu saùng nhö theá giöõa chuùng ta".
Vieäc trình baày thaáu suoát vaø ñaày ñuû taøi lieäu cuûa Cha Regoli veà caùc giai ñoaïn khaùc nhau cuûa trieàu giaùo hoaøng naøy cuõng xuaát saéc vaø ñaày tính soi saùng khoâng keùm. Nhaát laø vieäc baét ñaàu cuûa noù taïi maät nghò hoäi baàu giaùo hoaøng thaùng Tö naêm 2005; töø maät nghò hoäi naøy, [Ñöùc Hoàng Y] Joseph Ratzinger ñaõ ñöôïc baàu, sau moät trong nhöõng cuoäc ñaàu phieáu ngaén nhaát cuûa lòch söû Giaùo Hoäi, vì chæ goàm 4 laàn ñaàu phieáu, sau moät cuoäc ñua tranh khaù caûm kích giöõa nhoùm goïi laø "Muoái Ñaát" qui tuï quanh caùc vò Hoàng Y Loùpez Trujíllo, Ruini, Herranz, Rouco Varela vaø Medina vaø nhoùm goïi laø "Thaùnh Gallen" goàm caùc vò Hoàng Y Danneels, Martini, Silvestrini vaø Murphy-O'Connor, nhoùm maø gaàn ñaây Ñöùc Hoàng Y Danneels cuûa Brussels goïi ñuøa laø "moät thöù caâu laïc boä Mafia". Cuoäc baàu cöû chaéc chaén cuõng coøn laø keát quaû moät cuoäc xung ñoät maø chìa khoùa ñeå hieåu noù ñaõ ñöôïc chính Ñöùc Hoàng Y Ratzinger, trong tö caùch nieân tröôûng Hoàng Y ñoaøn, ñaõ cung caáp trong baøi giaûng lòch söû ngaøy 18 thaùng Tö naêm 2005 taïi Coâng Tröôøng Nhaø Thôø Thaùnh Pheâroâ; noùi chính xaùc hôn, trong baøi giaûng ñoù, ngaøi ñaõ töông phaûn "neàn ñoäc taøi cuûa chuû nghóa duy töông ñoái khoâng thöøa nhaän baát cöù ñieàu gì laø nhaát ñònh vaø muïc ñích toái haäu cuûa chuû nghóa naøy naèm ôû caùi toâi vaø duïc voïng cuûa rieâng noù maø thoâi" vôùi moät thöôùc ño khaùc: "Con Thieân Chuùa, vaø laø con ngöôøi ñích thöïc" chính laø "thöôùc ño cuûa chuû nghóa nhaân baûn thöïc söï". Hoâm nay, chuùng ta ñoïc phaàn naøy trong cuoäc phaân tích thoâng minh cuûa Cha Regoli gaàn nhö moät tieåu thuyeát trinh thaùm môùi ñaày hoài hoäp veà nhöõng gì môùi xaåy ra khoâng bao laâu; duø "neàn ñoäc taøi cuûa chuû nghóa duy töông ñoái" ñaõ töï phaùt bieåu noù ra töø laâu qua nhieàu keânh cuûa tin töùc truyeàn thoâng, nhöng naêm 2005, ít ngöôøi töôûng nghó tôùi noù.
Teân maø vò taân giaùo hoaøng laáy ngay sau khi ñöôïc baàu, do ñoù, ñaõ noùi leân moät keá hoaïch. [Ñöùc Hoàng Y] Joseph Ratzinger ñaõ khoâng trôû thaønh Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ III, nhö nhieàu ngöôøi mong muoán. Thay vaøo ñoù, ngaøi trôû lui tôùi Ñöùc Beâneâñíctoâ XV, vò giaùo hoaøng vó ñaïi ít ñöôïc chuù yù vaø keùm may maén cuûa hoøa bình trong caùc naêm chieán tranh khuûng khieáp cuûa Theá Chieán I, vaø tôùi Thaùnh Beâneâñíctoâ thaønh Norcia, toå phuï cuûa phong traøo ñôn tu vaø laø boån maïng AÂu Chaâu. Toâi gioáng nhö moät nhaân chöùng haøng ñaàu ñeå coù theå chöùng thöïc raèng trong maáy naêm tröôùc ñoù, Ñöùc Hoàng Y Ratzinger khoâng heà vaän ñoäng ñeå leo leân chöùc vuï cao caáp nhaát trong Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.
Thay vaøo ñoù, ngaøi chæ mô öôùc coù ñöôïc ñieàu kieän ñeå vieát noát moät vaøi cuoán saùch cuoái cuøng trong bình an vaø yeân tónh. Moïi ngöôøi ñeàu bieát söï vieäc ñaõ ñi theo höôùng khaùc. Thaønh thöû, taïi Nhaø Nguyeän Sistine, trong cuoäc baàu cöû, toâi laø nhaân chöùng taän maét, thaáy roõ ngaøi coi cuoäc baàu cöû nhö moät "cuù soác thöïc söï", khaù "baät ngöûa" vaø ngaøi caûm thaáy "choaùng vaùng" ngay khi hieåu ra raèng " chieác rìu" baàu cöû ñaõ ñaùnh truùng ngaøi. Khoâng phaûi toâi tieát loä ñieàu gì bí maät ôû ñaây, vì chính Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI ñaõ thuù nhaän taát caû caùc chi tieát aáy moät caùch coâng khai nhaân dòp tieáp kieán laàn ñaàu tieân caùc khaùch haønh höông töø Ñöùc qua Vatican. Vaø khoâng laï gì, ngay sau khi ñöôïc baàu, Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI ñaõ yeâu caàu tín höõu caàu nguyeän cho ngaøi, nhö cuoán saùch naøy ñaõ nhaéc nhôù chuùng ta.
Cha Regoli ñaõ moâ taû caùc naêm thöøa taùc vuï khaùc nhau moät caùch haáp daãn vaø caûm kích, nhaéc laïi kyõ naêng vaø nieàm töï tin trong caùch thöùc Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI thöøa haønh söù vuï cuûa ngaøi. Keát quaû laø: chæ maáy thaùng sau khi ñöôïc baàu, ngaøi ñaõ daùm môøi tôùi noùi chuyeän rieâng caû ñòch thuû ñaùng sôï cuõ laø Hans Kung laãn Oriana Fallaci, voán laø moät meänh phuï baát khaû tri vaø hay tranh ñaáu goác Do Thaùi, ñang laøm vieäc cho giôùi truyeàn thoâng theá tuïc YÙ; ngaøi coøn daùm cöû Werner Arber, moät ngöôøi Tin Laønh Thuïy Só vaø laõnh giaûi Nobel laøm Chuû Tòch khoâng Coâng Giaùo ñaàu tieân cuûa Giaùo Hoaøng Haøn Laâm Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi. Cha Regoli khoâng che ñaäy lôøi toá caùo veà vieäc khoâng hieåu bieát ñuû veà ngöôøi ñôøi maø ngöôøi ta thtöôøng ñöa ra choáng laïi nhaø thaàn hoïc saùng choùi nay ñang mang giaày Ngö Phuû naøy; moät ngöôøi coù khaû naêng ñaùnh giaù caùc baûn vaên vaø caùc cuoán saùch khoù hieåu moät caùch thöïc söï saâu saéc, aáy theá nhöng naêm 2010, ñaõ thaønh thöïc thoå loä vôùi Peter Seewald raèng thaät khoù ñöa ra quyeát ñònh ñoái vôùi ngöôøi ta vì "khoâng ai ñoïc ñöôïc loøng moät ngöôøi khaùc". Caâu aáy ñuùng xieát bao!
Cha Regoli chính xaùc goïi naêm 2010 laø "naêm ñen toái" ñoái vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng, chính laø vì lieân quan tôùi tai naïn thaûm khoác, gaây töû thöông cho Manuela Camagni, moät trong boán Memores Domini (Ngöôøi Töôûng Nhôù Chuùa) thuoäc "gia ñình nhoû cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng". Toâi chaéc chaén coù theå laøm chöùng cho ñieàu naøy. So vôùi söï khoâng may naøy, caùc chaán ñoäng gay caán do truyeàn thoâng taûi ñi veà nhöõng naêm thaùng naøy, töø vuï giaùm muïc duy truyeàn thoáng Williamson tôùi haøng loaït caùc vuï taán kích caøng ngaøy caøng ma maõnh choáng laïi Ñöùc Giaùo Hoaøng, duø khaù höõu hieäu, vaãn khoâng khieán traùi tim ngaøi ñau ñôùn baèng caùi cheát cuûa Manuela, moät ngöôøi boãng bò laáy ñi ñoät ngoät khoûi chuùng toâi. Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI khoâng phaûi laø vò "giaùo hoaøng kòch só", caøng khoâng phaûi laø vò "giaùo hoaøng ngöôøi maùy"; duø ngoài treân ngai toaø Pheâroâ, ngaøi vaãn laø vaø maõi laø moät con ngöôøi; hoaëc, nhö Conrad Ferdinand Meyer thöôøng noùi, ngaøi khoâng phaûi laø moät "cuoán saùch kheùo leùo", maø laø "moät con ngöôøi vôùi nhöõng maâu thuaãn cuûa ngaøi". Vaø ñoù laø caùch chính toâi haøng ngaøy coù khaû naêng nhaän ra vaø ñaùnh giaù ngaøi. Vaø cho ñeán nay, ngaøi vaãn nhö theá.
Tuy nhieân, Cha Regoli nhaän xeùt raèng sau thoâng ñieäp cuoái cuøng, töùc Caritas in veritate ngaøy 4 thaùng Möôøi Hai naêm 2009, trieàu giaùo hoaøng canh taân vôùi yù löïc maïnh meõ veà phuïng vuï, ñaïi keát vaø giaùo luaät naøy boãng nhieân "chaäm haún laïi", bò caûn trôû, maéc caïn. Duø quaû thöïc caùc ngoïn gioù ngöôïc coù gia taêng trong caùc naêm sau ñoù, nhöng toâi khoâng theå xaùc nhaän phaùn ñoaùn naøy. Caùc cuoäc toâng du cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI tôùi Anh (2010), tôùi Ñöùc vaø Erfurt, thaønh phoá cuûa Luther (2011), hay tôùi Trung Ñoâng, tôùi vôùi caùc Kitoâ Höõu ñöôïc quan taâm taïi Lebanon (2012), taát caû ñeàu laø nhöõng moác lòch söû coù tính ñaïi keát trong maáy naêm gaàn ñaây. Caùc coá gaéng cöông quyeát cuûa ngaøi nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà laïm duïng tình duïc laø vaø vaãn laø nhöõng chæ daãn döùt khoaùt ñoái vôùi vieäc giaûi quyeát vaán ñeà. Vaû laïi, tröôùc ngaøi, ñaõ coù vò giaùo hoaøng naøo, duø vôùi moät traùch nhieäm naëng neà nhö traùch nhieäm cuûa ngaøi, ñaõ vieát ñöôïc caùc cuoán saùch veà Chuùa Gieâsu thaønh Nadareùt, nhöõng cuoán saùch cuõng ñaõ ñöôïc coi nhö di saûn quan troïng nhaát cuûa ngaøi chöa?
ÔÛ ñaây, cuõng khoâng caàn toâi phaûi löu laïi laâu ôû vieäc ngaøi, voán ñaõ khoán ñoán vôùi caùi cheát ñoät ngoät cuûa Manuela Camagni, sau ñoù coøn khoán ñoán vì söï phaûn boäi cuûa Paolo Gabriele, ngöôøi cuõng thuoäc "gia ñình nhoû cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng". Nhöng ñaây laø dòp toát ñeå toâi noùi laàn choùt vaø moät caùch roõ raøng raèng Ñöùc Beâneâñíctoâ, xeùt cho cuøng, khoâng töø chöùc vì ngöôøi phuï taù quaûn gia ñaùng thöông vaø laàm laãn naøy, hay vì nhöõng "maåu tin vuïn vaët" töø caên hoä cuûa oâng ta, nhöõng maåu tin, trong vuï goïi laø "rì roû Vatican", ñöôïc truyeàn baù nhö thöù vaøng doåm ôû Roâma nhöng ñöôïc trao ñoåi nhö thöù vaøng neùn thaät söï ôû caùc nôi khaùc treân theá giôùi. Khoâng ngöôøi phaûn boäi hay "con quaï" naøo (tieáng loùng cuûa baùo chí YÙ chæ nguoàn gaây ra Vatileaks) hay nhaø baùo naøo coù khaû naêng ñaåy ngaøi tôùi quyeát ñònh ñoù. Tai tieáng ñoù quaù nhoû khoâng theå gaây ra moät vieäc nhö theá ñöôïc, vaø caùi böôùc ñöôïc ñaén ño suy nghó chín chaén mang yù nghóa thieân nieân lòch söû cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI lôùn hôn theá nhieàu.
Vieäc trình baày cuûa Cha Regoli veà caùc bieán coá naøy cuõng ñaùng ñöôïc xem xeùt vì Cha ñaõ khoâng ñaåy maïnh chuû tröông maø Cha thaêm doø vaø giaûi thích veà bieän phaùp sau cuøng vaø khaù laï luøng naøy, baèng caùch khoâng laøm phong phuù raát nhieàu truyeàn thuyeát vôùi caùc giaû thuyeát khoâng lieân quan gì tôùi thöïc taïi. Caû toâi nöõa, trong tö caùch ngöôøi muïc kích bieän phaùp heát söùc ñaùng löu yù vaø baát ngôø cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, toâi phaûi nhìn nhaän raèng ñieàu toâi luoân nghó tôùi laø caâu chaâm ngoân noåi tieáng vaø saùng choùi ñöôïc John Duns Scotus, ôû Thôøi Trung Coå, duøng ñeå bieän minh cho saéc chæ cuûa Thieân Chuùa muoán Meï Thaùnh cuûa Ngöôøi ñöôïc voâ nhieãm thai:
"Decuit, potuit, fecit"
Nghóa laø: ñieàu aáy thích ñaùng, vì noù höõu lyù. Vaø vì Thieân Chuùa coù theå laøm ñieàu aáy, neân Ngöôøi ñaõ laøm noù. Toâi xin aùp duïng chaâm ngoân treân vaøo quyeát ñònh töø chöùc nhö sau: ñieàu aáy thích ñaùng, vì Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI bieát roõ ngaøi thieáu söùc khoûe caàn thieát ñeå tieáp tuïc thi haønh chöùc vuï cöïc kyø naëng nhoïc aáy. Ngaøi coù theå laøm ñieàu aáy vì ngaøi ñaõ suy nghó thaáu ñaùo khaû theå coù caùc vò giaùo hoaøng höu trí trong töông lai, theo quan ñieåm thaàn hoïc. Neân ngaøi ñaõ laøm ñieàu aáy.
Vieäc töø chöùc heát söùc quan troïng cuûa vò giaùo hoaøng thaàn hoïc gia noùi leân moät böôùc tieán, chuû yeáu do söï kieän naøy: ngaøy 11 thaùng Hai naêm 2013, noùi baèng tieáng Latinh tröôùc caùc vò Hoàng Y ñaày ngaïc nhieân, ngaøi ñöa vaøo Giaùo Hoäi Coâng Giaùo moät ñònh cheá môùi, ñoù laø ñònh cheá "giaùo hoaøng höu trí", khi noùi raèng söùc khoûe cuûa ngaøi khoâng coøn ñaày ñuû nöõa "ñeå thi haønh thöøa taùc vuï Pheâroâ". Chöõ then choát trong lôøi tuyeân boá vöøa roài laø chöõ munus petrinum, moät chöõ quen ñöôïc dòch laø "thöøa taùc vuï Pheâroâ". Nhöng thöïc ra, trong tieáng Latinh, "munus" coù khaù nhieàu nghóa khaùc nhau: noù coù theå coù nghóa phuïc vuï, boån phaän, höôùng daãn hay hoàng aân, caû kyø dieäu nöõa. Tröôùc vaø sau khi töø chöùc, Ñöùc Beâneâñíctoâ hieåu vaø vaãn hieåu nhieäm vuï cuûa ngaøi laø tham döï vaøo "thöøa taùc vuï Pheâroâ" nhö theá. Ngaøi rôøi khoûi ngai giaùo hoaøng, theá nhöng, vôùi bieän phaùp ngaøy 11 thaùng Hai naêm 2013, ngaøi khoâng heà boû rôi thöøa taùc vuï naøy. Thay vaøo ñoù, ngaøi ñaõ boå tuùc chöùc vuï coù tính baûn vò (personal office) naøy baèng moät chieàu kích hôïp ñoaøn vaø coâng ñoàng ñoaøn, nhö moät thöøa taùc vuï gaàn nhö chia seû (tieáng Anh: a quasi shared ministry, tieáng Ñöùc: als einen quasi gemeinsamen Dienst); nhö theå, qua bieän phaùp naøy, ngaøi muoán laëp laïi moät laàn nöõa lôøi môøi vaãn chöùa ñöïng trong khaåu hieäu ngaøi töøng choïn luùc laøm Toång Giaùm Muïc Munich vaø Freising vaø dó nhieân ngaøi löu giöõ luùc leân laøm Giaùm Muïc Roâma: "cooperatores veritatis" coù nghóa: "nhöõng ngöôøi cuøng laøm coâng trong söï thaät". Quaû thöïc, khaåu hieäu naøy khoâng ôû soá ít maø laø ôû soá nhieàu; noù ñöôïc ruùt ra töø caâu thöù 8 trong Thö Thöù Ba cuûa Thaùnh Gioan: "Chuùng ta phaûi naâng ñôõ nhöõng ngöôøi nhö theá, ñeå chuùng ta trôû neân nhöõng ngöôøi cuøng laøm coâng trong söï thaät".
Cho neân, töø ngaøy vò keá nhieäm ngaøi laø Phanxicoâ ñöôïc baàu vaøo ngaøy 13 thaùng Ba, naêm 2013, khoâng phaûi ñang coù hai vò giaùo hoaøng, nhöng treân thöïc teá, laø moät thöøa taùc vuï môû roäng, vôùi moät thaønh vieân hoaït ñoäng vaø moät thaønh vieân chieâm nieäm. Chính vì theá, Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI ñaõ khoâng töø boû caû danh hieäu laãn chieác aùo daøi traéng. Chính vì theá, danh xöng ñuùng ñaén ñeå ngoû vôùi ngaøi cho ñeán nay vaãn laø "thöa Ñöùc Thaùnh Cha" (Your Holiness); vaø cuõng chính vì theá ngaøi khoâng lui veà moät ñan vieän heûo laùnh, nhöng ngay beân trong Vatican, nhö theå ngaøi chæ böôùc qua moät beân nhöôøng choã cho vò keá nhieäm mình vaø cho moät giai ñoaïn môùi trong lòch söû ngoâi vò giaùo hoaøng, moät ngoâi vò, vôùi bieän phaùp naøy, ngaøi ñaõ phong phuù hoùa baèng moät "traïm ñieän" goàm caùc lôøi caàu nguyeän vaø ñoàng khoå (compassion) cuûa ngaøi toïa laïc trong Vöôøn Vatican.
Cha Regoli vieát veà ñieàu treân raèng ñaáy quaû laø "moät bieän phaùp baát ngôø trong Ñaïo Coâng Giaùo hieän nay", aáy theá nhöng ñaây laø moät khaû theå maø Ñöùc Hoàng Y Ratzinger töøng coâng khai xem xeùt vaøo ngaøy 10 thaùng Taùm naêm 1978 taïi Munich, trong moät baøi giaûng nhaân dòp Ñöùc Phaoloâ VI qua ñôøi. Ba möôi laêm naêm sau, ngaøi vaãn chöa boû rôi Thöøa Taùc Vuï Pheâroâ, moät ñieàu hoaøn toaøn baát khaû höõu ñoái vôùi ngaøi sau khi ngaøi ñaõ chaáp nhaän chöùc vuï moät caùch baát phaûn hoài vaøo thaùng Tö naêm 2005. Thay vaøo ñoù, baèng moät haønh vi can ñaûm phi thöôøng, ngaøi ñaõ ñoåi môùi thöøa taùc vuï naøy (ngöôïc vôùi caû yù kieán cuûa nhieàu coá vaán raát thieän chí vaø raát coù khaû naêng). Vaø vôùi coá gaéng sau cuøng, ngaøi ñaõ laøm thöøa taùc vuï naøy vöõng maïnh (toâi hy voïng theá). Dó nhieân, chæ coù lòch söû môùi chöùng minh ñöôïc ñieàu vöøa noùi. Nhöng trong lòch söû Giaùo Hoäi, ñieàu vaãn ñuùng laø trong naêm 2013, nhaø thaàn hoïc thôøi danh treân toøa Pheâroâ ñaõ trôû thaønh vò "giaùo hoaøng höu trí" ñaàu tieân trong lòch söû. Keå töø ñoù, xin cho toâi ñöôïc pheùp nhaéc laïi moät laàn nöõa, vai troø cuûa ngaøi hoaøn toaøn khaùc vôùi vai troø cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Celestinoâ thöù V chaúng haïn, vò giaùo hoaøng, sau khi töø chöùc naêm 1294, nhöõng muoán lui veà laøm moät nhaø aån só, nhöng thay vaøo ñoù, ñaõ trôû thaønh tuø nhaân cuûa vò keá nhieäm, Boânifaxioâ VIII (vò giaùo hoaøng ñaõ thieát laäp vieäc môû naêm thaùnh). Thöïc theá, cho ñeán nay, chöa coù bieän phaùp naøo nhö bieän phaùp Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI ñaõ ñöa ra. Thaønh thöû khoâng ngaïc nhieân gì khi noù ñöôïc moät soá ngöôøi coi laø caùch maïng, hay ngöôïc laïi hoaøn toaøn nhaát quaùn vôùi Tin Möøng; trong khi ñoù, nhieàu ngöôøi khaùc coi ngoâi vò giaùo hoaøng nhö theá ñaõ bò theá tuïc hoùa nhö chöa bao giôø coù tröôùc ñoù, vaø do ñoù, coù tính hôïp ñoaøn vaø thieát thöïc hôn, thaäm chí nhaân baûn hôn vaø ít thaùnh thieâng hôn. Laïi coù nhöõng ngöôøi coù yù kieán cho raèng Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, vôùi bieän phaùp naøy, gaàn nhö ñaõ phi huyeàn thoaïi hoùa ngoâi vò giaùo hoaøng, neáu noùi theo ngoân ngöõ thaàn hoïc vaø pheâ bình lòch söû.
Trong cuoäc toång duyeät trieàu giaùo hoaøng (cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI) naøy, Cha Regoli roõ raøng ñaõ ñeà caäp ñeán ñuû moïi khía caïnh nhö chöa töøng coù tröôùc ñaây. Coù leõ phaàn caûm kích nhaát ñaùng ñoïc ñoái vôùi toâi laø choã, vôùi ñoaïn trích daãn daøi, Cha ñaõ nhaéc ñeán buoåi yeát kieán chung laàn choùt cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ XVI vaøo ngaøy 27 thaùng Hai naêm 2013, khi, döôùi baàu trôøi heát söùc trong saùng, ngay tröôùc khi töø chöùc haún, ngaøi ñaõ toùm taét trieàu giaùo hoaøng cuûa mình nhö sau:
"Trong cuoäc haønh trình cuûa Giaùo Hoäi, ñaõ coù nhöõng thôøi ñieåm heát söùc haân hoan vaø ñaày aùnh saùng, nhöng cuõng coù nhöõng khoaûnh khaéc khoâng deã daøng gì; toâi töøng caûm nhaän nhö Thaùnh Pheâroâ vôùi caùc Toâng Ñoà trong con thuyeàn treân Bieån Galileâ: Chuùa ñaõ ban cho chuùng ta nhieàu ngaøy naéng raùo gioù nheï, nhöõng ngaøy baét ñöôïc nhieàu caù; cuõng coù nhöõng ngaøy nöôùc noåi soùng vaø gío thoåi ngöôïc, gioáng nhö suoát lòch söû Giaùo Hoäi, vaø Chuùa xem ra nhö ñang thieáp nguû. Nhöng toâi luoân bieát raèng Chuùa ñang ôû trong thuyeàn aáy, vaø toâi luoân bieát raèng con thuyeàn Giaùo Hoäi khoâng phaûi cuûa toâi, cuõng khoâng phaûi cuûa chuùng ta, maø laø cuûa Ngöôøi. Chuùa cuõng khoâng theå ñeå noù chìm; chính Ngöôøi höôùng daãn noù, chaéc chaén cuõng nhôø nhöõng con ngöôøi maø Ngöôøi ñaõ choïn, vì Ngöôøi muoán nhö theá. Ñieàu aáy ñaõ laø vaø hieän vaãn laø moät ñieàu chaéc chaén maø khoâng ñieàu gì coù theå che môø ñöôïc".
Toâi phaûi thöøa nhaän raèng: ñoïc laïi caùc lôøi leõ treân vaãn coøn laøm toâi chaåy nöôùc maét, coù khi coøn chaåy nöôùc maét hôn nöõa vì toâi ñích thaân vaø raát gaàn guõi thaáy Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñictoâ, vì chính ngaøi vaø vì thöøa taùc vuï cuûa ngaøi, ñaõ trung thaønh moät caùch voâ ñieàu kieän bieát chöøng naøo ñoái vôùi lôøi leõ cuûa Thaùnh Beâneâñíctoâ raèng "khoâng ñöôïc ñaët baát cöù ñieàu gì tröôùc tình yeâu Chuùa Kitoâ", nihil amori Christi praeponere, moät caâu ñaõ ñöôïc xaùc ñònh thaønh luaät vaø ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Greâgoârioâ Caû truyeàn laïi cho ta. Toâi laø nhaân chöùng cuûa ñieàu ñoù, nhöng toâi vaãn coøn bò loâi cuoán nhieàu tröôùc söï chính xaùc cuûa lôøi phaân tích cuoái cuøng taïi Coâng Tröôøng Nhaø Thôø Thaùnh Pheâroâ, nghe thaät thô moäng nhöng khoâng keùm phaàn tieân tri. Thöïc theá, ñoù laø nhöõng lôøi leõ maø caû ngaøy nay, Ñöùc Phanxicoâ chaéc chaén cuõng chaáp nhaän ngay laäp töùc. Khoâng thuoäc caùc vò giaùo hoaøng maø laø thuoäc Chuùa Kitoâ, thuoäc veà chính Chuùa chöù khoâng thuoäc moät ai khaùc laø con thuyeàn Pheâroâ, moät con thuyeàn bò soùng bieån trong gioâng baõo xoâ ñaåy khieán ta luoân sôï raèng Chuùa thieáp nguû, caùc nhu caàu cuûa ta khoâng quan troïng ñoái vôùi Ngöôøi, trong khi, thöïc ra chæ caàn moät lôøi noùi cuûa Ngöôøi cuõng ñuû deïp tan moïi gioâng baõo; hôn caû soùng to gioù lôùn, chính söï thieáu loøng tin cuûa ta, chính ñöùc tin nhoû nhoi cuûa ta vaø söï thieáu kieân nhaãn cuûa ta môùi laøm ta lieân tuïc rôi vaøo hoát hoaûng.
Nhö theá, cuoán saùch naøy moät laàn nöõa ñaõ ñöa ra moät caùi nhìn ñaày an uûi veà ñöùc ñieàm tónh vaø söï thanh thaûn cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI trong cöông vò leøo laùi con thuyeàn Pheâroâ trong caùc naêm ñaày caûm kích töø 2005 tôùi 2013. Tuy nhieân, cuøng moät luùc, qua trình thuaät ñaày soi saùng cuûa mình, Cha Regoli cuõng ñang döï phaàn vaøo munus Petri maø toâi ñaõ ñeà caäp treân ñaây. Gioáng Peter Seewald vaø nhieàu ngöôøi khaùc tröôùc ngaøi, Roberto Regoli, trong tö caùch moät linh muïc, moät giaùo sö vaø moät hoïc giaû, cuõng ñang böôùc vaøo thöøa taùc vuï Pheâroâ môû roäng quanh caùc vò keá nhieäm Thaùnh Toâng Ñoà Pheâroâ; vaø vì theá, hoâm nay toâi xin heát loøng caùm ôn ngaøi.
Vuõ Vaên An