Hoïc thuyeát Xaõ Hoäi Coâng Giaùo
sinh thaùi toaøn dieän vaø vieäc phaùt trieån beàn vöõng
Hoïc thuyeát Xaõ Hoäi Coâng Giaùo, sinh thaùi toaøn dieän vaø vieäc phaùt trieån beàn vöõng.
Bad Honnef, Ñöùc (VietCatholic News 9-03-2016) - Ngaøy 5 thaùng Ba naêm 2016, taïi Hoäi Nghò "Traùch Nhieäm Hoaøn Caàu 2030" toå chöùc ôû Katholisch-Sozialen Institut, Bad Honnef, Ñöùc, Ñöùc Hoàng Y Peter Turkson, Chuû Tòch Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng veà Coâng Lyù vaø Hoøa Bình, ñaõ ñoïc moät baøi dieãn vaên vôùi chuû ñeà nhö treân.
Sau ñaây laø baûn dòch Vieät ngöõ toaøn vaên baøi noùi cuûa ngaøi:
Nhaân danh Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng veà Coâng Lyù vaø Hoøa Bình, toâi raát sung söôùng ñöôïc tham döï hoäi nghò "Traùch nhieäm hoaøn caàu 2030" naêm nay ñöôïc ñoàng baûo trôï bôûi hieäp hoäi hoïc thuaät Ordo Socialis (Traät Töï Xaõ Hoäi) [2] vaø Katholisch-Sociales Institut (Vieän Xaõ Hoäi Coâng Giaùo) cuûa Toång Giaùo Phaän Cologne.[3] Cuõng nhaân danh toaøn theå Hoäi Ñoàng, xin cho toâi ñöôïc heát loøng khen ngôïi Ñöùc Hoàng Y Oscar Rodríguez Maradiaga vì ngaøi raát xöùng ñaùng laõnh nhaän giaûi Ordo Socialis vì söï daán thaân Kitoâ giaùo ñaày ñöùc tin cuûa ngaøi vaø nhieàu caùch giaù trò trong ñoù, ngaøi giaûi quyeát caùc vaán ñeà loaïi tröø, ngheøo ñoùi vaø quaûn trò.
Ngoaøi ra, xin quùy vò cuøng toâi nhìn tröôùc tôùi naêm saép ñeán trong giaây laùt. Naêm naøy seõ laø naêm kyû nieäm keùp ñaày trieån voïng. Vieän Xaõ Hoäi Coâng Giaùo ñöôïc thaønh laäp naêm 1947. Roài tôùi naêm 1967, Chaân Phuùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI thaønh laäp Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng veà Coâng Lyù vaø Hoøa Bình. Vì chuùng ta möøng caùc ngaøy sinh nhaät ñaëc bieät naøy trong cuøng moät naêm, neân Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng veà Coâng Lyù vaø Hoøa Bình raát sung söôùng ñöôïc toân vinh Vieän Xaõ Hoäi Coâng Giaùo nhö laø ngöôøi ñi tröôùc mình ñeán 20 tuoåi!
Ñeán ñaây, toâi xin kính môøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ töï giôùi thieäu Laudato si' moät caùch vaén taét trong moät cuoán video ngaén. Baây giôø, chuùng ta haõy xem cuoán video naøy [4].
Ñaây laø moät soá ñieåm chuû yeáu coù theå laáy veà töø cuoán video vaø töø chính Laudato si':
- Baûn chaát cuûa ta ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa taïo döïng vaø baûo boïc baèng hoàng phuùc taïo theá.
- Caùc thaát baïi cuûa ta laø: ta tieâu thuï thaùi quaù vaø khoâng chia seû hoàng phuùc taïo theá.Ta caày sôùi nhieàu quaù vaø baûo toàn ít quaù, mang laïi nhieàu haäu quaû toài teä cho ngöôøi ngheøo vaø haønh tinh.
- Vaø do ñoù, ñieàu khaån tröông laø ta phaûi thay ñoåi caùi hieåu cuûa ta veà tieán boä, veà vieäc quaûn trò kinh teá cuûa ta, vaø caû loái soáng cuûa ta nöõa.
Caùch tieáp caän ñôøi soáng coù tính gaén boù vaø laâu daøi naøy laø ñieàu ta goïi laø sinh thaùi toaøn dieän (integral ecology).
Söï ñoùng goùp cuûa toâi vaøo caùc suy tö hoâm nay cuûa chuùng ta coù töïa ñeà laø Hoïc thuyeát xaõ Hoäi Coâng Giaùo, sinh thaùi toaøn dieän vaø vieäc phaùt trieån laâu daøi, vaø ñieàu toâi hy voïng laø chöùng toû ba yeáu toá trong töïa ñeà naøy ñeàu gaëp nhau ra sao trong caùc ñeà xuaát phong phuù cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, nhaát laø trong Laudato si'.
Phaùt trieån beàn vöõng
Phaùt trieån beàn vöõng laø moät trong caùc thaùch ñoá lôùn nhaát maø gia ñình nhaân loaïi ñang phaûi ñoái dieän. YÙ nieäm chính nhìn nhaän raèng ño löôøng söï tieán boä cuûa con ngöôøi nguyeân baèng vieäc gia taêng Saûn Löôïng Soåi Trong Nöôùc (GDP) maø thoâi laø ñieàu khoâng ñuû. GDP luoân luoân laø thöôùc ño khoâng thoûa ñaùng cuûa phuùc lôïi (well-being). Laø moät thöôùc ño soåi, noù laøm ngô nhieàu bieán theå (variations) coù yù nghóa cuûa keát quaû nôi caùc boä phaän daân soá coù theå nhaän dieän ñöôïc, vaø hieän nay, ta ñang phaûi chöùng kieán nhöõng hoá phaân caùch bi thaûm giöõa ngöôøi heát söùc giaàu vaø ngöôøi heát söùc ngheøo. Laø moät thöôùc do ñôn nhaát, noù luoân boû qua caùc neàn taûng chuû yeáu khaùc cuûa phuùc lôïi. Ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng trong thöïc taïi hoaøn caàu hieän nay. Bôûi theá hieän nay, chuùng ta ñang töø töø nhöng chaéc chaén thöøa nhaän ñieàu naøy: vieäc bao goàm coù tính xaõ hoäi vaø tính beàn vöõng cuûa moâi tröôøng laø ñieàu noäi taïi cuûa phaùt trieån ñích thöïc. Phaùt trieån ñích thöïc phaûi laø phaùt trieån beàn vöõng. Noù phaûi nhö kieàng ba chaân: kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. Neáu boû queân moät chaân naøo, thì toaøn boä cô caáu seõ suïp ñoå.
Trong nhieàu phöông dieän, phaùt trieàn beàn vöõng laø caâu traû lôøi cho vaán ñeà qui moâ (scale). Töø thôøi caùch maïng kyõ ngheä, baét ñaàu töø theá kyû 18, daân soá hoaøn caàu taêng gaáp 9 laàn, vaø neàn kinh teá hoaøn caàu hieän ñang lôùn hôn tôùi 200 laàn. Vaø chieàu höôùng khoâng cho thaáy baát cöù daáu hieäu chaäm laïi naøo. Ñeán giöõa theá kyû, daân soá hoaøn caåu döï öùng seõ vuôït quaù 9 tyû ngöôøi, vaø theo öôùc tính hay nhaát, côõ neàn kinh teá hoaøn caàu seõ gia taêng gaáp ba. Ñaây laø moät thay ñoåi ñaày kinh ngaïc trong moät khoaûng thôøi gian ngaén nhö theá, vaø chaéc chaén noù seõ taïo ra nhieàu thaùch ñoá kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng.
Ngay töø luùc baét ñaàu coù nhöõng "taân söï" (res novae) treân, Giaùo Hoäi ñaõ tìm caùch ñoái phoù vôùi moïi thay ñoåi choaùng vaùng aáy. Ñaây laø lyù do taïi sao hoïc thuyeát xaõ hoäi Coâng Giaùo hieän ñaïi ñaõ ra ñôøi, trong coá gaéng cuûa Ñöùc Leâoâ XIII nhaèm song haøng caùc nguyeân taéc vöôït thôøi gian cuûa Kitoâ Giaùo vôùi nhöõng res novae (taân söï) cuûa neàn kinh teá kyõ ngheä hieän ñaïi. AÁy theá nhöng, luùc thoâng ñieäp vó ñaïi Rerum Novarum (Taân Söï) ñöôïc soaïn naêm 1891, cuoäc caùch maïng kyõ thuaät môùi ôû trong giai ñoaïn non nôùt cuûa noù. Thôøi cuûa hôi nöôùc vaø hoûa xa ñaõ xuoâng xeû roài, nhöng thôøi cuûa ñieän khí thì môùi chæ baét ñaàu, vaø nhöõng tieán boä vó ñaïi cuûa xe hôi vaø hoùa daàu (petrochemicals), chöa noùi tôùi kyõ thuaät thoâng tin, vaãn coøn laø chuyeän cuûa töông lai. Töø 1950, tieàm naêng kinh teá töø cuoäc caùch maïng kyõ thuaät môùi töø töø nhöng vaãn chöa ñoàng ñeàu gaây ích lôïi cho nhieàu nôi treân theá giôùi. Dieãn trình naøy baét ñaàu vôùi nhieàu baát bình ñaúng trong ñoù coù chuû nghóa thöïc daân vaø thaäm chí cheá ñoä noâ leä; vaø dieãn trình vaãn tieáp tuïc raát baát bình ñaúng, chöa hoaøn taát vaø, ôû moät soá nôi, raát trì treä neáu khoâng muoán noùi laø bò taéc ngheõn.
Duø thoâng ñieäp Taân Söï taäp chuù vaøo caùc ñieàu kieän vaø quyeàn lôïi cuûa coâng nhaân, noù cuõng chöùa ñöïng moät soá haït gioáng saûn sinh ra caùc yù nieäm hieän nay veà moâi tröôøng töï nhieân. Thí duï, noù quaû quyeát raèng nhöõng ngöôøi laõnh nhaän ñöôïc söï haøo phoùng cuûa Thieân Chuùa döôùi hình thöùc taøi nguyeân thieân nhieân hay taøi saûn neân thi haønh traùch nhieäm cuûa hoï "nhö laø ngöôøi quaûn lyù söï quan phoøng cuûa Thieân Chuùa, vì lôïi ích cuûa ngöôøi khaùc" (5). Hôn nöõa, thoâng ñieäp Taân Söï, vaø moïi thoâng ñieäp xaõ hoäi cuûa caùc vò giaùo hoaøng sau ñoù, ñeàu caûnh baùo ta veà khuynh höôùng tö baûn chuû nghóa hieän ñaïi laø taïo ra caùc chia reõ heát söùc roõ reät giöõa ngöôøi giaàu vaø ngöôøi ngheøo trong noäi boä caùc quoác gia, vaø giöõa caùc nöôùc giaàu vaø caùc nöôùc ngheøo vôùi nhau. Khi kích thích kinh teá chuû yeáu do tö lôïi, tham lam, muoán tích luõy cuûa caûi vaø tieâu thuï thoûa thích thuùc ñaåy, thì keát quaû seõ laø hoaït ñoäng baát thöôøng (dysfunction) vaø maát quaân bình, vaø seõ daãn tôùi vieäc moät soá ñoâng ngöôøi bò laõng queân, loaïi ra ngoaøi vaø vöùt boû. Vì taäp chuù töông ñoái quaù heïp vaøo phaùt trieån, noù ñeå caùc neàn kinh teá maëc söùc nghieâng veà nhöõng giaõn nôû co thaét coù haïi.
Naêm 2007, Ñöùc Giaùo Hoaøng Beâneâñíctoâ XVI noùi tôùi vieäc "loaïi tröø caùc nguyeân nhaân cô caáu gaây ra caùc haønh ñoäng baát thöôøng trong neàn kinh teá theá giôùi vaø söûa chöõa caùc moâ thöùc phaùt trieån chöùng toû khoâng coù khaû naêng baûo ñaûm vieäc toân troïng moâi tröôøng" (6). Ñieàu naøy trôû thaønh söù ñieäp maïnh meõ cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ trong Laudato si'. Neàn kinh teá hoaøn caàu môû roäng kích côõ vaø taàm vôùi nhö theá naøo, thì "caùc phöông thöùc thieån caän cuûa noù ñoái vôùi neàn kinh teá, thöông maïi vaø saûn xuaát" cuõng môû roäng nhö vaäy (S.32). Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ noùi raèng: ñieàu naøy phaùt sinh ra "neàn vaên hoùa vöùt boû", voán laø löïc ñaåy ñöùng ñaøng sau neàn kinh teá loaïi tröø. Ñöùc Thaùnh Cha pheâ phaùn raèng: nhöõng ngöôøi bò loaïi tröø thaäm chí bò coi khoâng phaûi laø moät thaønh phaàn cuûa xaõ hoäi, hoï laø nhöõng ngöôøi bò vöùt ra ngoaøi, "thöù thöøa thaõi".
Nhöng khoâng phaûi chæ coù theá. Khi thoâng ñieäp Taân Söï ñöôïc soaïn thaûo, qui moâ neàn kinh teá hoaøn caàu nhoû hôn nhieàu, cuõng nhö taùc ñoäng cuûa noù ñoái vôùi traùi ñaát vaù caùc heä thoáng vaø chu kyø töï nhieân. Ngaøy nay, tình hình khoâng coøn nhö vaäy nöõa. Khi vieát Laudato si', Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ tham khaûo moät soá khoa hoïc gia haøng ñaàu cuûa theá giôùi, keå caû ôû Ñöùc naøy. Söù ñieäp khaù to vaø roõ: con ngöôøi ñang gaây trôû ngaïi cho caùc chu kyø töï nhieân cuûa traùi ñaát moät caùch chöa töøng thaáy vaø raát nguy hieåm. Qui moâ hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi coù nghóa chuùng ta ñang ñuïng tôùi moät soá bieân giôùi sinh töû cuûa haønh tinh ta, trong ñoù coù thay ñoåi khí haäu, aùcxít hoùa ñaïi döông, phaù röøng, laøm caïn nguoàn nöôùc quùy gía, oâ nhieãm bôûi quaù duøng phaân hoùa hoïc, vaø oà aït ñoát nhieân lieäu hoùa thaïch, vaø phaù hoaïi caùc heä sinh thaùi moûng doøn vaø laøm maát söï ña daïng sinh hoïc moät caùch bi thaûm.
Ñoäc ñaùo ñoái vôùi moät thoâng ñieäp giaùo hoaøng, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaõ nhaéc tôùi caùc nguy cô naøy, nhaát laø trong chöông ñaàu tieân, "Ñieàu gì ñang xaåy ra cho caên nhaø chung cuûa chuùng ta". Lyù do raát ñôn giaûn. Neáu ta khoâng töø töø döøng laïi ñeå taùi thaåm ñònh taùc phong cuûa mình, ta seõ tieâu dieät traùi ñaát maø Thieân Chuùa ñaõ haäu hónh ban cho moïi ngöôøi chuùng ta. Laøm theá, ta ñaõ phaù hoaïi caùc ñieàu kieän ñeå con ngöôøi trieån nôû, nhaát laø ngöôøi ngheøo vaø caùc theá heä töông lai (7).
Ñoù laø lyù do taïi sao phaùt trieån beàn vöõng laïi laø moät thaùch ñoá lôùn lao ñeán theá cuûa thôøi ñaïi ta. Ta phaûi phuïc hoài caûm thöùc thích ñaùng veà quaân bình, vaø ñaët caùc coät truï xaõ hoäi vaø moâi tröôøng treân cuøng moät bình dieän nhö coät truï kinh teá. Phaùt trieån beàn vöõng keâu goïi moät theá giôùi trong ñoù tieán boä kinh teá ñöôïc roäng khaép, ngheøo ñoùi bò loaïi tröø, caùc taøi nguyeân cuûa traùi ñaát ñöôïc phaân chia coâng baèng, moâi tröôøng ñöôïc che chôû khoûi bò con ngöôøi haï giaù, vaø moïi ngöôøi ñeàu trieån nôû.
Trong tinh thaàn treân, caùc nhaø laõnh ñaïo theá giôùi tuï hoïp taïi New York thaùng Chín naêm ngoaùi ñeå chaáp thuaän 17 Muïc Tieâu Phaùt Trieån Beàn Vöõng; roài moät laàn nöõa, taïi Hoäi Nghò COP21 ôû Paris hoài thaùng Möôøi Hai, ñeå cam keát loaïi tröø daàn vieäc söû duïng nhieân lieäu hoùa thaïch ñaày nguy hieåm. Caùc muïc tieâu naøy laø nhöõng öu tieân ñuùng cho theá giôùi vaøo luùc naøy. Chuùng nhaèm laøm cho neàn kinh teá phuïc vuï moïi ngöôøi; chaám döùt tai tieáng ngheøo ñoùi trong moät theá giôùi dö thöøa; baûo ñaûm coù nöôùc saïch, naêng löôïng tôùi tay, chaêm soùc söùc khoûe vaø giaùo duïc cho moïi ngöôøi; baûo veä caùc heä thoáng sinh thaùi cuûa theá giôùi vaø bieát quay qua söû duïng caùch beàn vöõng caùc taøi nguyeân cuûa traùi ñaát; vaø xaây döïng caùc xaõ hoäi coù tính bao goàm, coâng lyù vaø hoøa bình hôn.
Trong neàn kinh teá treân, Caùc Muïc Tieâu Phaùt Trieån Beàn Vöõng ñöôïc xaây döïng treân ñoäng löïc cuûa caùc Muïc Tieâu Phaùt Trieån Thieân Nieân Kyû. Caùc muïc tieâu tröôùc ñoù chæ aùp duïng cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån, vaø taäp chuù vaøo moät danh saùch ngaén hôn goàm caùc phaïm vi öu tieân nhö ngheøo, ñoùi, söùc khoûe, giaùo duïc, vaø bình ñaúng phaùi tính. AÁy theá nhöng chuùng vaãn cho thaáy nhöõng ñieàu coù theå laøm ñöôïc khi theá giôùi hôïp nhaát quanh moät soá caùc öu tieân hôïp luaân hôn. Nhôø caùc muïc tieâu naøy, caûnh ngheøo ñaõ giaûm xuoáng moät caùch heát söùc ñaùng keå, vaø thaønh quaû söùc khoûe ñaõ ñöôïc caûi thieän caùch ñoät ngoät (8). Caùc muïc tieâu môùi daønh cho moïi ngöôøi khaép nôi treân theá giôùi, vaø chuùng bao truøm toaøn boä caùc thaùch ñoá ñang ñaët ra cho gia ñình nhaân loaïi cuûa chuùng ta. Thaønh thöû, ñuùng, Caùc Muïc Tieâu Phaùt Trieån Beàn Vöõng coù nhieàu tham voïng hôn. Tuy theá, ta ñaõ hoïc thaáy raèng khi ngöôøi ta, nhaát laø caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa hoï, taäp chuù vaøo khuoân khoå haønh ñoäng cuï theå, thaønh coâng laø ñieàu coù theå. Heä thoáng thò tröôøng chaéc chaén coù khaû naêng saûn sinh ra giaàu coù vaø ñem laïi phaùt trieån kinh teá. Ta coù theå thaáy ñieàu aáy. Nhöng noù khoâng theå thöïc söï ñi quaù vieäc ñoù. Ta cuõng coù theå thaáy ñieàu naøy. Thò tröôøng khoâng theå baûo ñaûm vieäc bao goàm theo nghóa xaõ hoäi, vaø chaéc chaén khoâng theå tìm caùch duy trì beàn vöõng caùc taøi nguyeân thieân nhieân coù giôùi haïn cuûa ta. Do ñoù, thò tröôøng maø thoâi seõ khoâng coù khaû naêng ñem laïi vieäc phaùt trieån beàn vöõng.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ noùi raèng vaán ñeà khoâng haún laø chính thò tröôøng, nhöng yù thöùc heä cuõng hay laáp loù ôû phía sau noù, thöù "thò tröôøng ñöôïc thaàn thaùnh hoùa" hay "quan nieäm aûo thuaät veà thò tröôøng", moät quan nieäm choáng laïi moïi thöù giaùm saùt vaø qui luaät chính trò caàn thieát. "Khoâng ñöôïc baét chính trò leä thuoäc kinh teá, cuõng khoâng ñöôïc baét kinh teá leä thuoäc caùc leänh truyeàn cuûa moät moâ thöùc kyõ trò (technocracy) chæ bieát coù hieäu naêng" (S.189). Theo giaùo huaán xaõ hoäi Coâng Giaùo, giaûi phaùp laø choïn lieân ñôùi hôn tö lôïi, ích chung hôn vieäc toái ña hoùa lôøi laõi, phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän hôn laø duy vaät chuû nghóa vaø söï beàn vöõng hôn laø ngaén haïn chuû nghóa. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa baùc boû thò tröôøng; noù coù nghóa thöøa nhaän caùc giôùi haïn roõ raøng cuûa noù, vaø giöõ noù döôùi söï kieåm soaùt nhaân baûn vaø ñaïo ñöùc.
Noùi ñeán lieân ñôùi, xin cho pheùp toâi ghi nhaän chuû tröông tuyeät vôøi cuûa Nöôùc Ñöùc hieän thôøi veà phöông dieän naøy. Vieäc nöôùc naøy tieáp nhaän caùc ngöôøi tî naïn laø moät thao taùc ñaùng löu yù, cuï theå cuûa loøng caûm thöông ñoái vôùi nhöõng ngöôøi bò loaïi tröø vaø haát huûi. Caû ôû ñaây nöõa, tính beàn vöõng cuõng laø ñieàu sinh töû. Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ töøng vieát:
"Veà vieäc di daân, hieän ñang caàn coù nhöõng keá hoaïch trung vaø daøi haïn khoâng chæ giôùi haïn vaøo caùc ñaùp öùng khaån caáp maø thoâi. Caùc keá hoaïch naøy neân bao goàm vieäc trôï giuùp höõu hieäu ñeå hoäi nhaäp di daân vaøo caùc nöôùc tieáp nhaän, trong khi vaãn coå vuõ vieäc phaùt trieån xöù sôû goác cuûa hoï baèng caùc chính saùch ñöôïc linh höùng bôûi tình lieân ñôùi, aáy theá nhöng khoâng ñöôïc lieân keát söï trôï giuùp naøy vaøo caùc chieán löôïc vaø thöïc haønh yù thöùc heä raát xa laï hay ñi ngöôïc laïi caùc neàn vaên hoùa cuûa caùc daân toäc ñang ñöôïc trôï giuùp" (9).
Soá phaän caùc di daân vaø ngöôøi tî naïn ñaõ laø moät yeáu toá soâi noåi cuûa trieàu giaùo hoaøng hieän nay; söï ñaùp öùng taïi Ñöùc quaû laø moät vieäc thi haønh Loøng Thöông Xoùt trong Naêm Thöông Xoùt vó ñaïi naøy.
Phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän, neàn sinh thaùi toaøn dieän vaø Giaùo Huaán Xaõ Hoäi Coâng Giaùo
Töø tröôùc ñeán baây giôø, toâi ñaõ taäp chuù vaøo caùc nhaän ñònh cuûa toâi veà phaùt trieån beàn vöõng. Tuy nhieân, trong Laudato si', Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ coøn keâu goïi moät ñieàu roäng hôn vaø bao truøm hôn ñieàu theá giôùi muoán hieåu veà vieäc phaùt trieån beàn vöõng. Ngaøi keâu goïi "vieäc phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän vaø beàn vöõng". Ñieàu naøy xem ra chæ theâm ñöôïc chöõ "toaøn dieän", nhöng chöõ theâm vaøo naøy taïo raát nhieàu khaùc bieät! Trong giaùo huaán xaõ hoäi Coâng Giaùo, phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän coù yù noùi tôùi vieäc phaùt trieån troïn caû con ngöôøi vaø moïi ngöôøi. Vieäc phaùt trieån nhieàu maët naøy vöôït xa GDP luùc naøo cuõng lôùn hôn, keå caû moät GDP ñöôïc phaân phoái toát hôn, vaø tieán boä chæ coù tính kinh teá hay vaät chaát. Noù bao truøm caùc chieàu kích vaên hoùa, xuùc caûm, tri thöùc, thaåm myõ, vaø toân giaùo. Noù laø moät lôøi môøi moãi ngöôøi treân haønh tinh naøy trieån nôû, söû duïng caùc hoàng phuùc Thieân Chuùa ban cho hoï ñeå trôû neân nhöõng ngöôøi hoï ñöôïc döï kieán trôû neân.
Phöông thöùc phaùt trieån bao truøm vaø toaøn boä hôn naøy vöôït xa caùc phöông thöùc duy giaûn löôïc chaät heïp. Khoâng neân quan nieäm phaùt trieån theo nghóa kyõ trò voán laøm ngô caùc xem xeùt luaân lyù. Laudato si' maïnh meõ leân aùn söï thoáng trò cuûa "khuoân maãu kyõ trò". Ñöùc Giaùo Hoaøng hieåu kieåu noùi naøy laø khuynh höôùng laáy hieäu naêng vaø naêng xuaát laøm thöôùc ño thaønh coâng, vaø coi thieân nhieân nhö moät vaät ñeå thao tuùng, khuaát phuïc vaø kieåm soaùt, khoâng moät chuùt quan taâm tôùi giaù trò vaø giôùi haïn noäi taïi cuûa noù. Ngöôïc laïi, ñieàu naøy seõ daãn tôùi côn caùm doã ñi tìm "moät lôùn maïnh khoâng cuøng vaø hay voâ giôùi haïn" vaø tôùi khuynh höôùng ñaët lôïi ích caù nhaân leân treân lôïi ích chung. Noù daãn tôùi khuynh höôùng xaùc ñònh thaønh coâng kinh teá döïa vaøo lôøi laõi vaø tính toaùn vaät chaát, laø thöù chæ phaûn aûnh theøm khaùt voâ traät töï muoán ñöôïc thoûa maõn töùc khaéc. Theo Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, chính thaùi ñoä thieån caän vaø töï phuïc vuï mình naøy naèm ñaøng sau cuoäc khuûng hoaûng xaõ hoäi vaø moâi tröôøng. "Lieân minh giöõa kinh teá vaø kyõ thuaät keát cuïc seõ loaïi qua moät beân baát cöù ñieàu gì khoâng lieân heä vôùi caùc lôïi ích töùc khaéc cuûa noù" (S.54).
Trong thöïc haønh, ñieàu treân ñoøi phaûi taùi löôïng giaù söï aùm aûnh cuûa ta ñoái vôùi vieäc taêng GDP vaø chuû nghóa duy tieâu thuï. Laudato Si' ghi nhaän raèng moät soá nöôùc quaû caàn moät taêng tröôûng kinh teá cao hôn, nghóa laø, caùc nöôùc ñang phaùt trieån naøo coù hy voïng hôïp lyù seõ caûi thieän ñöôïc tieâu chuaån soáng. Ñaây laø moät vaán ñeà coâng lyù. Nhöng ñieàu cuõng quan troïng laø caùc nöôùc giaàu coù hôn cuõng caàn phaûi taùi xem xeùt loái soáng cuûa hoï vaø vai troø cuûa nguyeân vieäc phaùt trieån kinh teá. Hoï (chuùng ta!) phaûi taùi thaåm ñònh côn xoaùy loác duy tieâu thuï ñang thuùc ñaåy vieäc lôùn maïnh cuûa hoï.
Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ ñang keâu goïi moïi ngöôøi theo ñuoåi thöù tieán boä toaøn dieän hôn, beàn vöõng hôn, vaø sau cuøng, xöùng ñaùng hôn. Ñaây laø moät khía caïnh trong sinh thaùi toaøn dieän cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng: giaù trò hoäi nhaäp vaø hoaø hôïp ñôøi soáng ta vôùi theá giôùi töï nhieân (S.225). Noù bao goàm "vò trí ñoäc ñaùo laøm ngöôøi cuûa chuùng ta trong theá giôùi naøy vaø moái lieân heä cuûa chuùng ta vôùi caùc khu vöïc chung quanh ta" (S.15), trong caùc khía caïnh khaùc nhau cuûa ñôøi soáng, trong kinh teá vaø chính trò, trong caùc neàn vaên hoùa ña daïng, nhaát laø caùc neàn vaên hoùa ñang bò ñe doïa hôn caû, vaø trong moïi khoaûnh khaéc ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa ta.
Ñaëc bieät, ta ñöøng queân ngöôøi ngheøo ngaøy nay "maø ñôøi soáng treân traùi ñaát naøy vaén voûi vaø khoâng theå cöù tieáp tuïc phaûi chôø ñôïi" (S.162). Trong theá giôùi ngaøy nay, nôi "ñaày baát coâng vaø soá ngöôøi bò töôùc caùc nhaân quyeàn caên baûn vaø bò coi coù theå hy sinh caøng ngaøy caøng gia taêng", laøm vieäc cho ích chung coù nghóa phaûi thöïc hieän caùc löïa choïn trong tình lieân ñôùi döïa treân vieäc "öu tieân choïn ngöôøi ngheøo nhaát" (S.158).
Ích chung cuõng lieân quan tôùi caùc theá heä töông lai: "chuùng ta khoâng theå noùi tôùi vieäc phaùt trieån beàn vöõng nöõa neáu khoâng coù tình lieân ñôùi giöõa caùc theá heä" (S.159). ÔÛ ñaây, trong ngöõ caûnh sinh thaùi toaøn dieän, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ vieän daãn vieäc chaêm soùc treû em cuûa chuùng ta ñeå ñöa ra caâu hoûi chuû yeáu cuûa ngaøi veà moâi tröôøng: "ta muoán ñeå laïi thöù theá giôùi naøo cho nhöõng ngöôøi ñeán sau ta, cho con chaùu hieän nay ñang lôùn leân?"(S.160).
Keát luaän
Toâi ñaõ noùi veà vieäc thay theá loái suy nghó truyeàn thoáng cuûa thò tröôøng, voán laøm meùo moù quan nieäm ñaày ñuû veà vieäc phaùt trieån toaøn dieän vaø beàn vöõng. Nhöng ñaây khoâng phaûi laø moät lôøi keâu goïi trôû veà vôùi chuû nghóa laõng maïn cuûa thôøi tieàn kyõ ngheä. Ñuùng hôn, toâi muoán thaáy caùc khí cuï cuûa thò tröôøng vaø caùc kyõ naêng cuûa caùc chuyeân vieân cuûa noù ñöôïc aùp duïng vaøo vieäc ñaït ñöôïc söï trieån nôû troïn veïn cuûa con ngöôøi vaø vieäc phaùt trieån beàn vöõng. Tham lam lôøi laõi khoâng noäi taïi ñoái vôùi caùc thò tröôøng ñöôïc ñieàu haønh toát ñeïp; tham nhuõng, hoái loä vaø taøn aùc cuõng khoâng noäi taïi ñoái vôùi caùc thò tröôøng ñöôïc ñieàu haønh toát ñeïp. Thöïc vaäy, ñieàu ngöôïc laïi môùi ñuùng. Cai quaûn toát hôn coù nghóa thònh vöôïng chaân chính seõ lôùn hôn. Caû caùc lyù thuyeát gia coå ñieån cuõng nhö ngaøy nay ñeàu nhaán maïnh raèng caên baûn cuûa caùc thò tröôøng ñöôïc ñeàu haønh toát laø caùc nhaân ñöùc nhö tin töôûng, trung thöïc, lieân ñôùi, hoã töông, vaø hôïp taùc. Neáu coù ñieàu gì ñoù noäi taïi ñoái vôùi thò tröôøng, thì ñoù khoâng phaûi ñieàu xaáu maø laø nhaân ñöùc. Thaønh thöû, khoâng coù ñieàu gì laï laãm caû khi thaùch thöùc thò tröôøng saûn xuaát caùc thaønh quaû hôïp nhaân ñöùc nhö ích chung, söï beàn vöõng vaø tình lieân ñôùi. Ñaây laø ñieàu toát nhaát trong nhöõng ñieàu maø Caùc Muïc Tieâu Phaùt Trieån Thieân Nieân Kyû tröôùc ñaây vaø Caùc Muïc Tieâu Phaùt Trieån Beàn Vöõng môùi ñaây hy voïng coù ñöôïc vaø coá gaéng ñaït ñöôïc.
Nieàm hy voïng nhö treân vang voïng laïi huaán quyeàn cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ. Vieäc vöôït qua caùc cuoäc khuûng hoaûng xaõ hoäi vaø moâi tröôøng lieân heä qua laïi vôùi nhau ñoøi phaûi coù moät thaùi ñoä hoaøn toaøn khaùc, theo ngaøi, laø moät cuoäc caùch maïng vaên hoùa. Qua kieåu noùi naøy, Ñöùc Thaùnh Cha khoâng muoán noùi tôùi vieäc ngaây thô baùc boû kyõ thuaät vaø caùc lôïi ích cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi. Khoâng, ngaøi muoán noùi ñaët taøi kheùo leùo cuûa con ngöôøi vaøo vieäc phuïc vuï moät thöù tieán boä toát ñeïp hôn, moät tieán boä laønh maïnh hôn, nhaân baûn hôn, xaõ hoäi hôn, vaø toaøn dieän hôn. Ngöôïc laïi, ñieàu naøy keâu goïi cuùng ta phaûi laät ngöôïc ñieàu ngaøi goïi laø caùc huyeàn thoaïi cuûa thôøi hieän ñaïi: chuû nghóa duy caù nhaân, tieán boä voâ giôùi haïn, caïnh tranh, chuû nghóa duy tieâu thuï, moät thò tröôøng voâ luaät leä. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ keâu goïi söï phaùt trieån beàn vöõng, ñuùng, nhöng cuoái cuøng laø moät vieãn kieán saâu xa hôn veà ñieàu vieäc phaùt trieån naøy phaûi phuïc vuï: Traùi Ñaát trôû veà vôùi söï khoûe maïnh vaø caùi ñeïp cuûa noù, thaønh nhaø chung cuûa moïi theá heä töông lai cuûa ta. Ñeå ñöôïc nhö theá, ta phaûi caàu nguyeän ñeå cuøng laøm vieäc vôùi nhau, ñöôïc Thieân Chuùa höôùng daãn, ngoõ haàu laøm cho Traùi Ñaát xöùng ñaùng moät laàn nöõa ñöôïc so saùnh vôùi Thieân Ñaøng. Dein Wille geschehe, wie im Himmel, so auf Erden. - YÙ Cha theå hieän döôùi Ñaát cuõng nhö treân Trôøi!
Hoàng Y Peter K.A. Turkson
Chuû Tòch
- - -
[1] Vôùi loøng bieát ôn Anthony Annett (New York) vaø Robert Czerny (Ottawa) vì ñaõ giuùp ñôõ soaïn thaûo vaø söûa chöõa baøi dieãn vaên naøy.
[2] ORDO SOCIALIS ñeå Coå Vuõ Giaùo Huaán Xaõ Hoäi Kitoâ Giaùo http://ordosocialis.de/en/wir-ueber-uns/
[3] Toïa laïc ôû Bad Honnef.
[4] Tieáng Anh: http://thepopevideo.org/en.html
[5] Thoâng Ñieäp Rerum novarum, Leo III (15 thaùng Naêm, 1891), 22.
[6] Dieãn Vaên vôùi Ngoaïi Giao Ñoaøn beân caïnh Toøa Thaùnh (8 thaùng Gieâng, 2007): AAS 99 (2007), 73.
[7] Easter Island laø moät minh hoïa cuûa caùc thöïc haønh baát caån daãn tôùi vieäc gaàn nhö taän dieät.
[8] Töø naêm 1990, ñaõ coù nhöõng caûi thieän ñaùng keå sau ñaây:
-soá ngöôøi ngheøo cuøng cöïc ñaõ giaûm moät nöûa, töø 1.9 tyû xuoáng coøn 836 trieäu.
-nhöõng ngöôøi thieáu aên ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån gaàn nhö giaûm moät nöûa, töø 23 phaàn traêm xuoáng 13 phaàn traêm.
-soá caùc treû em cheát döôùi 5 tuoåi giaûm hôn moät nöûa, töø 12.7 trieäu xuoáng 6 trieäu.
-töû xuaát khi sinh con cuûa baø meï giaûm 45 phaàn traêm.
-soá vuï laây nhieãm HIV môùi giaûm 40 phaàn traêm giöõa caùc naêm 2000-2013. 13 trieäu 6 traêm ngaøn ngöôøi ñöôïc ñieàu trò choáng taùi phaùt, naêm 2003 chæ coù 800,000 ngöôøi.
-maïng soáng ñöôïc cöùu khoûi moät soá beänh: AIDS 7.6 trieäu (1995-2013); soát reùt, 6.2 trieäu (2000-2015); lao, 37 trieäu (2000-2013).
Nguoàn: The Millennium Development Goals Report 2015 (United Nations).
2 tyû ngöôøi ñöôïc höôûng nhöõng ñieàu kieän veä sinh toát hôn.
[9] Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, Dieãn Vaên vôùi Ngoaïi Giao Ñoaøn beân caïnh Toøa Thaùnh, 11.01.2016.
Vuõ Vaên An