Lòch söû, phaùt trieån vaø truyeàn giaùo
töø ñaâu cho tôùi ngaøy nay cuûa Giaùo Hoäi Iraq
Lòch söû, phaùt trieån vaø truyeàn giaùo töø ñaâu cho tôùi ngaøy nay cuûa Giaùo Hoäi Iraq.
Roma (SD 17-02-2016) - Ngaøy 17 thaùng 2 naêm 2016, Ñöùc Hoàng Y Fernando Filoni, Toång tröôûng Boä Truyeàn Giaùo, ñaõ tham döï Ñaïi hoäi veà "caùc haäu quaû toân giaùo cuûa vieäc di cö trong caùc xaõ hoäi aâu chaâu", trieäu taäp taïi ñaïi hoïc Budapest thuû ñoâ Hungaria. Ñöùc Hoàng Y ñaõ thuyeát trình veà ñeà taøi "Giaùo Hoäi taïi Iraq: lòch söû, phaùt trieån vaø truyeàn giaùo töø ñaàu cho tôùi ngaøy nay". Ñaây cuõng laø ñeà töïa cuoán saùch cuûa Ñöùc Hoàng Y ñang ñöôïc dòch sang caùc thö tieáng Anh, Taây Ban Nha vaø A raäp.
Sau ñaây laø noäi dung baøi thuyeát trình cuûa Ñöùc Hoàng Y. Môû ñaàu baøi noùi chuyeän Ñöùc Hoàng Y khaúng ñònh raèng caùc xaõ hoäi aâu chaâu ñaõ khoâng bao giôø laø "moät" trong quaù khöù, trong hieän taïi vaø trong töông lai. Ñuùng hôn AÂu chaâu gioáng nhö moät caùi thuøng chöùa, trong ñoù lòch söû ñaõ cho chuùng ta thaáy caùc bieán coá cuûa quaù khöù, caùc daân toäc, tieáng noùi, vaên hoaù khaùc nhau, caùc xung khaéc, caùc cheá phuïc, caùc bieân giôùi ñöôïc vaïch ra, bò caét thaønh caùc mieáng nhoû, roài ñöôïc veõ laïi.
Coù ba yeáu toá khieán cho AÂu chaâu ñöôïc hieäp nhaát, maëc duø coù söï khaùc bieät. Thöù nhaát laø toân giaùo: noù cuõng thöôøng laø nguoàn goác gaây ra caùc xung khaéc vaø chia reõ. Thöù hai laø yù nieäm veà quyeàn lôïi gaén lieàn vôùi baûn vò con ngöôøi, ñöôïc phaùt trieån trong boái caûnh cuûa tö töôûng thôøi haäu phuïc höng. Yeáu toá thöù ba haáp daãn, vì ñoâi khi noù khôi daäy söï khaâm phuïc vaø ganh ñua, vaø trong nhieàu dòp khaùc söï ghen töông. Chaéc chaén raát thöôøng khi noù laø "khuùc xöông" ngöôøi ta tranh giaønh nhau. Toâi muoán noùi tôùi veû ñeïp vaø ngheä thuaät. Ba yeáu toá: toân giaùo, caùc quyeàn con ngöôøi vaø ngheä thuaät ñaõ taïo thaønh caùc daân toäc, caùc quoác gia vaø caùc töû töôûng taïi AÂu chaâu moät caùch khoâng theå taåy xoaù ñöôïc.
Caùc xaõ hoäi aâu chaâu taân tieán vaø haäu taân tieán ngaøy nay ñaõ caét chaët mình khoûi ba goác reã naøy, giôø ñaây ñang tìm kieám caên tính cuûa mình moät caùch voâ ích. Ñieàu naøy coù theå thöïc söï xaûy ra khoâng? Beân trong tình traïng khuûng hoaûng cuûa xaõ hoäi hieän nay ñöôïc coi nhö "loûng leûo", maø laïi vaãn coù theå döïng leân caùc haøng raøo ngaên caùch, beû gaãy chuùng, vaø ñeà ra moät loaïi phaûn khaùng nhö laø vieäc baûo veä choáng laïi söï khaùc bieät, gaây sôï haõi, khoù chòu vaø baát an hay sao? Laøm sao söï haáp daãn cuûa öôùc mong kín aån vaø saâu thaúm cuûa con ngöôøi muoán haïnh phuùc vaø soáng trong bình an laïi coù theå bò laëng xuoáng ñeán ñoä khieán chuùng ta trôû thaønh ngöôøi xa laï vaø döûng döng vôùi nhöõng ngöôøi ñang troán chaïy chieán tranh, tìm söï cöùu thoaùt hay khoâng coù coâng aên vieäc laøm?
Khi thaáy caùc xaõ hoäi aâu chaâu cuûa chuùng ta trôû thaønh nieàm hy voïng vaø giaác mô cuûa caùc ñaùm ñoâng daân chuùng ñeán töø Afghanistan, Pakistan, Syria, Iraq, Kurdistan, Palestina vaø vuøng Phi chaâu nam sa maïc Sahara, toâi töï hoûi: nhöõng ngöôøi naøy, ña soá laø caùc daân toäc tuyeân xöng nieàm tin vaøo Hoài giaùo, caùc daân toäc bò ñau khoå vì caùc cuoäc noäi chieán, caùc daân toäc khoâng coù coâng aên vieäc laøm hay vieãn töôïng thöïc söï naøo cho moät cuoäc soáng toát ñeïp hôn, taïi sao hoï laïi ñeán AÂu chaâu hay tìm qua Hoa Kyø, Canda hoaëc Australia? Taïi sao hoï khoâng di cö sang caùc vuøng maø hoï coù theå chia seû caùc quan ñieåm chính trò, toân giaùo vaø ngoân ngöõ gioáng hoï; caùc vuøng phong phuù daàu hoaû vaø ngaøy nay ñöôïc coi laø caùc xaõ hoäi giaàu suï? Ñöông nhieân laø con ngöôøi khoâng chæ soáng vì côm baùnh maø thoâi!
Caùc xaõ hoäi aâu chaâu haáp daãn, bôûi vì ñöôïc xaây döïng treân nguyeân taéc nhaân chuûng hoïc veà baûn vò con ngöôøi, veà caùc lyù töôûng töï do, huynh ñeä vaø bình ñaúng hoài haäu baùn theá kyû XVII, trong ñoù toân giaùo khoâng coøn laø yeáu toá gaây chieán tranh nöõa, cuõng nhö khoâng coù vai troø baét buoäc naøo. Caùc xaõ hoäi aâu chaâu ñaõ thaéng vöôït ñöôïc hoân nhaân nguy hieåm giöõa toân giaùo vaø chính trò, vaø giôø ñaây thöôøng xuyeân chaïy ñeán vôùi heä thoáng baàu cöû chính trò, trong ñoù ngöôøi daân ñuôïc töï do thaønh laäp gia nhaäp hieäp hoäi, maø khoâng sôï bò ñaøn aùp hay baïo haønh. Chính vì caùc lyù do naøy maø caùc xaõ hoäi aâu chaâu xem ra coáng hieán cho caùc daân toäc di cö naøy moät cuoäc soáng haáp daãn hôn vôùi caùc baûo ñaûm töï do, khoâng gioáng caùc xaõ hoäi thaàn quyeàn, maø hoï khoâng coøn tin töôûng nöõa.
Tieáp tuïc baøi thuyeát trình Ñöùc Hoàng Y Filoni cho bieát ngaøi ñaõ soáng nhieàu naêm beân vuøng Trung Ñoâng vaø nhaän thaáy raèng ñoái vôùi nhieàu ngöôøi tieáng keâu môøi tieáp ñoùn vaø mieàn Taây töï do thöïc söï trôû thaønh ñieàu khoâng theå cöôõng laïi ñöôïc. Ngöôøi treû ñang troán chaïy caùc xaõ hoäi thaàn quyeàn thoáng trò. Ñaøng khaùc, neáu caùc xaõ hoäi aâu chaâu naèm trong tay caùc cheá ñoä ñoäc taøi thuoäc ñuû moïi loaïi, thì lieäu chuùng coù cuøng söùc haáp daãn nhu theá khoâng? Chuùng coù tieáp tuïc laø ñích ñieåm ñeå ñaït tôùi khoâng, caû khi ngöôøi ta lieàu maát maïng soáng?
Tuy nhieân, lyù do coát noõi gaây ra cuoäc xuaát haønh cuûa caùc daân toäc vuøng Trung Ñoâng, coù caùc chieàu kích cuûa cuoäc xuaát haønh trong Thaùnh Kinh, ñoù laø vieäc thieáu hoaø bình. Moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn soáng trong an bình, laø khaùt voïng lôùn nhaát trong caùc khaùt voïng. Moïi cuoäc di cö lôùn ñeàu baét ñaàu vôùi chieán tranh. Coù theå naøo quyeàn ñöôïc soáng trong hoaø bình bò khöôùc töø hay sao? Caùc quyeàn töï do vaø hoaø bình ñaõ khoâng hieän dieän trong con tim cuûa ngöôøi daân Hungari caùch ñaây 30 naêm sao?
Tìm kieám hoaø bình gioáng nhö moät troø chôi chung, trong ñoù hoaø bình laø hình aûnh chính laûng traùnh caàn ñöôïc khaùm phaù ra. Nhöng hình aáy neáu noù ñöôïc hieåu moät caùch toát ñeïp, caàn ñöôïc giaûi thoaùt khoûi caùc haøm hoà, thí duï ngöôøi Latinh xöa kia noùi: "Neáu baïn muoán hoaø bình haõy söûa soaïn chieán tranh". Nhieàu ngöôøi khaùc thì nghó raèng hoaø bình caàn ñöôïc chieám höõu baèng caùch loaïi boû söï khaùc bieät, laøm nhö theå noù laø nguoàn goác cuûa söï baát oån. Ngöôøi khaùc nöõa thì nghó tôùi hoaø bình trong caùc phaïm truø cuûa vieäc khöôùc töø caùc quyeàn daân söï vaø toân giaùo cuûa ngöôøi khaùc. Ngöôøi ta laïi coøn cho raèng hoaø bình coù theå ñaït ñöôïc baèng caùch laøm cho moïi khaû naêng caù nhaân suy tö khaùc nhau chaûy vaøo moät ñaàu oùc giaøn döïng.
Taát caû nhöõng ñieàu treân ñaây daãn toâi tôùi vieäc trình baày veà Giaùo Hoäi taïi Iraq, laø moät coäng ñoaøn kitoâ coå xöa vì trong 2,000 naêm ñaõ soáng trong vuøng ñaát Löôõng Haø. Trong vuøng naøy caùch ñaây 100 naêm soá ngöôøi kitoâ chieám 15% toång soá daân. Ngaøy nay giaûm xuoáng chæ coøn 1 hay 2%. Töø thôøi kyø xaûy ra cuoäc dieät chuûng ngöôøi Armeni khieán cho 1.2 trieäu ngöôøi cheát vaø taøn saùt 250,000 ngöôøi Canñeâ, Armeni vaø Siri, caû coâng giaùo laãn chính thoáng, khieán cho ngöôøi daân trong vuøng baét ñaàu xuaát cö. Ngaøy nay caùc cuoäc di cö oà aït naøy ñaõ gia taêng maïnh meõ, vì chieán tranh, kyø thò, thieáu cuoäc chung soáng hoaø bình vaø thieáu coâng aên vieäc laøm. Toâi ñaõ vieát cuoán saùch naøy ñeå loâi keùo söï chuù yù treân lòch söû hay ñeïp cuûa Giaùo Hoäi Coå Ñoâng Phöông, ñöôïc bieát tôùi nhö Giaùo Hoäi Canñeâ. Toâi nghó noù caàn thieát, vì toâi ñaõ khoâng tìm thaáy lòch söû troïn veïn cuûa Giaùo Hoäi naøy, töø ñaàu cho tôùi nay. Thaät ra töïa ñeà cuoán saùch noùi leân ñieàu aáy: "Giaùo Hoäi taïi Iraq: lòch söû, phaùt trieån vaø truyeàn giaùo töø ñaàu cho tôùi nay".
Toâi nghó vieäc hieåu bieát lòch söû cuûa Kitoâ giaùo taïi vuøng Trung Ñoâng - ngaøy nay laø Iraq - khoâng phaûi laø moät söï löôøi bieáng vaên hoùa thaùi quaù, nhöng ñuùng hôn laø moät tieáp caän cho pheùp hieåu bieát caùc ly do vaø caùc bieán coá theâ thaûm cuûa vuøng naøy, vaø ñaùnh giaù cuoäc soáng vaø vaên hoùa cuûa noù, cuõng nhö caùc chöùng taù ñöùc tin vaø caùc lyù do ñaøng sau söï gaén boù cuûa caùc kitoâ höõu vôùi vuøng ñaát naøy, cuõng nhö söï thuø gheùt cuûa caùc keû thuø nghòch vôùi hoï. Ñoàng thôøi ngöôøi ta cuõng hieåu taâm hoàn cao quyù cuûa daân toäc naøy ñaõ ñöôïc toâi luyeän bôûi hai thöïc taïi neàn taûng: thöù nhaât hoï laø moät thieåu soá: söï kieän naøy laøm naûy sinh ra caùc moái daây gaén boù vôùi caùc giaù trò rieâng cuûa hoï, vôùi goác gaùc vaø neàn vaên hoùa cuûa hoï; vaø laø nhöõng ngöôøi thöøa töï cuûa caùc vò töû ñaïo vaø caùc vò tuyeân tín, laø nhöõng ngöôøi mang caùc giaù trò noäi taïi vôùi ñöùc tin cuûa cha oâng, maø khoâng ai khaùc coù theå khoe khoang trong cuøng moät caùch thöùc.
Baát cöù ai ñaõ soáng giöõa daân toäc naøy hay ñaõ ñoïc vaø hieåu bieát hoï khoâng theå khoâng yeâu thöông hoï, vì söï hieåu bieát gaén boù vaø laøm cho ngöôøi ta coù theå chia seû vaø tham gia. Lòch söû laø moät chieán thaéng treân söï ngu doát, treân chuû nghóa ngu daân vaø baát khoan nhöôïng. Noù thaêng tieán söï kính troïng vaø laø moät kích thích ñöøng laäp laïi caùc sai laàm quaù khöù. Chính vì caùc lyù do ñoù maø toâi nghó raèng vieäc vieát ra lòch söû naøy laø ñieàu ích lôïi.
Lòch söû cho pheùp ngöôøi ta hieåu raèng caùc coäng ñoaøn soáng soùt sau haøng theá kyû bò aùp cheá, phaûi traû thueá khoùa naëng neà, chòu ñöïng caùc vuï hoân nhaân ñöôïc giaøn xeáp tröôùc, caùc caám ñoaùn, kyø thò thuø gheùt, baát khoan nhöôïng, ghen töông vaø sau cuøng caû caùc baùch haïi nöõa! Khoâng chæ choáng cöï laïi taát caû nhöõng thöù ñoù, caùc kitoâ höõu ñaõ coù theå soáng coøn maø khoâng nhöôïng boä baát cöù gì lieân quan tôùi ñöùc tin, vì khaû naêng kieân trì khoâng theå töôûng töôïng noåi cuûa hoï, cuõng nhö vì khaû naêng thích öùng treân bình dieän thöïc tieãn vaø vaên hoùa. Khi Chuùa trôû laïi, Ngaøi seõ coù coøn tìm thaáy ñöùc tin treân traùi ñaát naøy khoâng?
Cuoán saùch naøy hieän coù baèng tieáng YÙ, nhöng seõ ñöôïc dòch ra tieáng Anh, Taây Ban Nha cuõng nhö A raäp, hy voïng coáng hieán moät söï hieåu bieát toát ñeïp hôn lieân quan tôùi söï sinh ra, bieán chuyeån vaø phaùt trieån cuûa coäng ñoaøn kitoâ taïi Meâdoâpoâtamia. Nhöng noù cuõng hy voïng cho thaáy veû ñeïp, caùc cuoäc khuûng hoaûng vaø nhuïc nhaõ noù ñaõ phaûi gaùnh chòu. Trong boái caûnh xaõ hoäi chính trò chuùng giaûi thích söï cöông quyeát vaø chöùng taù ñöùc tin tröôùc vaø trong cuoäc baùch haïi hieän nay. Coäng ñoaøn kitoâ naøy, gioáng nhö moät coäng ñoaøn kitoâ thôøi caùc toâng ñoà, ñem theo mình kinh nghieäm cuûa hai möôi moát theá kyû cuûa tình yeâu ñoái vôùi Chuùa Kitoâ vaø Giaùo Hoäi Ngaøi; moät coäng ñoaøn saün saøng töø boû moïi söï hôn laø cuùi xuoáng ñaàu haøng caùc keû chieán thaéng vaây quanh. Ñaây laø moät Giaùo Hoäi anh huøng, nhö Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI vaø Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ ñònh nghóa. Khoâng coù hoï, nghóa laø vôùi hoï - toâi ñang nghó tôùi taát caû caùc Giaùo Hoäi cuûa vuøng Trung Ñoâng ñang mang cuøng moät danh hieäu - vuøng naøy seõ khoâng coøn nhö theá nöõa. Hôn nöõa toâi khoâng theå khoâng nghó tôùi caùc chuûng toäc vaø caùc thieåu soá toân giaùo khaùc, thöôøng bò baùch haïi vaø khoå ñau trong vuøng naøy. ÔÛ ñaây chuùng ta coù moät böùc khaûm ñaù maàu cuûa caùc quoác gia, caùc toân giaùo vaø caùc nieàm tin, maø khoâng coù chuùng vuøng ñaát naøy seõ bò taøn phaù vónh vieãn. Ñaây laø söï kieän ñöôïc thöøa nhaän bôûi caû caùc chính quyeàn hoài giaùo, cuõng nhö ngöôøi daân thöôøng, nhö hoï ñaõ laäp laïi vôùi toâi nhieàu laàn. Vaø ñaây laø moät ñieàu tích cöïc. Tuy nhieân, phaûi noùi theâm raèng caàn taïo deã daõi cho söï tieáp tuïc vaø cuoäc soáng cuûa caùc nhoùm thieåu soá trong vuøng naøy.
Hoài thaùng 8 naêm 2014 khi Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ göûi toâi qua Iraq nhö ñaëc söù cuûa ngaøi ñeå quan saùt, gaëp gôõ, noùi chuyeän, oâm hoân, caàu nguyeän vaø lieân ñôùi vôùi caùc naïn nhaân khoå ñau vì khuynh höôùng cuoàng tín cuûa Nhaø nöôùc hoài IS, toâi ñaõ voâ cuøng caûm kích vaø xuùc ñoäng.
Cuoán saùch naøy ñuôïc vieát ñeå laøm chöùng cho caùc naïn nhaân naøy maø toâi ñaõ gaëp beân Iraq - kitoâ cuõng nhö khoâng kitoâ, nam giôùi, phuï nöõ - ñeå noùi vôùi hoï: "Xin caùm ôn loøng can ñaûm cuûa anh chò em" Cuõng xin caùm ôn nhöõng ngöôøi ñaõ xoa dòu caùc sôï haõi vaø aâu lo cuûa hoï vôùi tình yeâu thöông vaø loøng hy sinh. Öôùc chi loøng can ñaûm vaø nieàm hy voïng cuûa hoï khoâng bao giôø suïp ñoå!
Tieáp ñeán Ñöùc Hoàng Y Filoni ñaõ giôùi thieäu noäi dung cuoán saùch. Saùch daøi 255 trang goàm 5 chöông. Chöông I trình baày coäng ñoaøn kitoâ coå xöa töø khi rao giaûng Tin Möøng cho tôùi khi Giaùo Hoäi beân Ñoâng thaønh hình; caùc laïc giaùo, vieäc taùch rôøi vaø coâ laäp hoaù cuûa Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông. Chöông II trình baày Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông qua caùc thôøi ñaïi: A raäp (637-1259); Moâng Coå (1258-1410); vaø Thoå Nhó Kyø (1410-1508). Chöông III trình baày Giaùo Hoäi Latinh beân Meâdoâpoâtamia. Chöông IV trình baày caùc bieán coá theá kyû XX: caùc bieán ñoäng ñòa lyù vaø daân soá, söï chaøo ñôøi cuûa Iraq. Chöông V noùi veà caùc lieân laïc giöõa Toaø Thaùnh vaø Iraq.
Keát luaän, chuùng ta ñöøng queân raèng lòch söû cuûa vuøng ñaát naøy laø moät quaán quít caùc con ngöoøi vaø caùc bieán coá. Hieân taïi cuûa noù khoâng theå coi thöôøng quaù khöù. Vaøi khiaù caïnh xem ra ñöôïc laäp ñi laäp laïi: nhieàu cuoäc xaâm laêng cuûa Meâdoâpoâtamia, caùc cuoäc chieán kinh khuûng khieán noù ñaãm maùu, caùc cheá ñoä chuyeân cheá cöôõng hieáp noù, vaø loøng tham lam nghieán ngaáu noù. Caùc lôùn lao vaø baàn cuõng, caùc taøn phaù vaø cuôùp boùc, baét coùc vaø toáng tieán, tình yeâu vaø caùi cheát, taát caû ñeàu ñaõ hieän dieän ôû ñaây töø thôøi khoâng theå nhôù ñöôïc nöõa. Thaùnh Kinh keå laïi noù, caùc ñoå naùt noùi leân ñieàu ñoù, vaø caùc traän baõo caùt keâu leân ñieàu aáy, saùch vôû taøi lieäu vaø söû bieân ngaøy nay ghi cheùp noù. Caâu hoûi cuoái cuøng cuûa toâi ñoù laø: seõ vaãn coøn coù moät töông laïi toát ñeïp hay khoâng cho ñaát nöôùc naøy, cho ngöôøi daân cuûa noù, keå caû caùc kitoâ höõu?
(SD 17-2-2016)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)