Loøng thöông xoùt coù nghóa gì
ñoái vôùi ñôøi soáng vaø söù vuï Giaùo Hoäi
Ñöùc Hoàng Y Walter Kasper: Loøng thöông xoùt coù nghóa gì ñoái vôùi ñôøi soáng vaø söù vuï Giaùo Hoäi?
Roma (VietCatholic News 8-12-2015) - Luùc vöøa nghe tin Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ cho môû Naêm Thaùnh Thöông Xoùt, Ñöùc Hoàng Y Walter Kasper, ngöôøi maø cuoán saùch vieát veà loøng thöông xoùt, töùc cuoán "Loøng Thöông Xoùt: Yeáu Tính Tin Möøng vaø Chía Khoùa Ñôøi Soáng Kitoâ Höõu", ñaõ ñöôïc Ñöùc Phanxicoâ ca ngôïi ngay nhöõng ngaøy ñaàu môùi leân ngoâi giaùo hoaøng, ñaõ nhaän ñònh raèng Naêm Thaùnh Thöông Xoùt "töông hôïp vôùi caùc daáu chæ thôøi ñaïi" vì vieäc naøy seõ phoâ dieãn "göông maët thöïc söï cuûa Thieân Chuùa", khoâng phaûi göông maët khoù khaên, öa traû thuø.
Noùi treân Ñaøi Phaùt Thanh Vatican dòp ñoù, töùc ngaøy 10 thaùng Tö naêm 2015, Ñöùc Hoàng Y Kasper cho bieát theâm: Naêm Thöông Xoùt coøn laø dòp ñeå caùc Kitoâ höõu nhìn nhaän raèng hoï caàn tôùi loøng thöông xoùt cuûa Thieân Chuùa vaø hoï caàn bieåu loä loøng thöông xoùt cuûa mình cho ngöôøi khaùc. Ngaøi baùc boû lôøi toá caùo cho raèng laäp tröôøng cuûa ngaøi veà loøng thöông xoùt ñaõ phaàn naøo laøm loûng leûo giaùo huaán truyeàn thoáng cuûa Giaùo Hoäi. Thöïc ra, thöïc thi loøng thöông xoùt cuûa ta ñoái vôùi keû thuø laø moät thao taùc khoù khaên, raát ñoøi hoûi, chöù khoâng phaûi thöù "Kitoâ Giaùo reû tieàn" nhö moät soá ngöôøi nghó.
Muoán hieåu phaàn naøo laäp tröôøng cuûa Ñöùc Hoàng Y Kasper veà loøng thöông xoùt, thieån nghó neân ñoïc laïi baøi thuyeát trình cuûa ngaøi ñoïc taïi Boston College, Hoa Kyø ngaøy 1 thaùng 5, naêm 2014, ñaêng laïi treân taïp chí America ngaøy 15 thaùng 9 naêm 2014 vôùi töïa ñeà: Söù Ñieäp Thöông Xoùt.
* * *
Giôùi ñieàu thöông xoùt aùp duïng khoâng nhöõng cho caùc Kitoâ höõu caù theå, maø cho Giaùo Hoäi nhö moät toaøn theå. Nhieàu ngöôøi hoûi: neáu Thieân Chuùa luoân coù loøng thöông xoùt, thì taïi sao Giaùo Hoäi laïi khoâng nhö vaäy? Hoaëc, taïi sao Giaùo Hoäi xem ra khoâng coù loøng thöông xoùt nhö Thieân Chuùa? Caâu hoûi naøy töï noù noùi leân söï baên khoaên cuûa nhieàu Kitoâ höõu.
Hoï ñuùng: Taïi Coâng Ñoàng Vatican II, Giaùo Hoäi töï ñònh nghóa mình laø moät bí tích, moät daáu chæ phoå quaùt vaø laø duïng cuï cöùu roãi cuûa Thieân Chuùa qua Chuùa Gieâsu Kitoâ. Neáu Giaùo Hoäi laø bí tích cuûa tình yeâu Thieân Chuùa nôi Chuùa Kitoâ, thì Giaùo Hoäi cuõng laø bí tích cuûa loøng Thieân Chuùa thöông xoùt. Bôûi theá, leänh truyeàn cho Giaùo Hoäi phaûi thöông xoùt ñaët cô sôû treân baûn saéc Giaùo Hoäi nhö laø Nhieäm Theå Chuùa Kitoâ. Giaùo Hoäi khoâng phaûi laø moät cô quan xaõ hoäi hay baùc aùi; trong tö caùch Nhieäm Theå Chuùa Kitoâ, Giaùo Hoäi laø bí tích chæ söï hieän dieän lieân tuïc höõu hieäu cuûa Chuùa Kitoâ trong theá giôùi. Noù laø bí tích thöông xoùt cuûa "Chuùa Kitoâ toaøn dieän" nghóa goàm Chuùa Kitoâ ñöùng ñaàu vaø caùc chi theå. Nhö theá, Giaùo Hoäi gaëp gôõ Chuùa Kitoâ trong chính caùc chi theå cuûa mình vaø trong nhöõng ngöôøi ñang caàn ñöôïc giuùp ñôõ.
Nhöng vaãn coøn khía caïnh thöù hai nöõa. Giaùo Hoäi khoâng nhöõng laø taùc nhaân cuûa loøng Thieân Chuùa thöông xoùt; noù coøn laø ñoái töôïng cuûa loøng thöông xoùt naøy. Vì laø Nhieäm Theå Chuùa Kitoâ, Giaùo Hoäi ñaõ ñöôïc Chuùa Gieâsu Kitoâ cöùu chuoäc. Nhöng Giaùo Hoäi bao goàm nhöõng keû toäi loãi trong loøng mình vaø do ñoù luùc naøo cuõng caàn ñöôïc thanh taåy ñeå ñöôïc tinh tuyeàn vaø thaùnh thieän (Eph 5:23). Thaønh thöû, Giaùo Hoäi phaûi töï hoûi mình moät caùch coù pheâ phaùn vaø laëp ñi laëp laïi xem mình coù thöïc söï soáng ñuùng ñieàu mình laø vaø neân laø khoâng. Ngoaøi ra, nhö Chuùa Gieâsu ñaõ laøm, ta cuõng giaû thieát phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc thieáu soùt vaø sai phaïm cuûa Giaùo Hoäi, khoâng theo caùch bieän minh maø theo caùch thöông xoùt. Tuy nhieân, ta phaûi hieåu roõ ñieàu naøy: moät Giaùo Hoäi maø khoâng coù ñöùc aùi vaø loøng thöông xoùt thì khoâng coøn laø Giaùo Hoäi cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ nöõa.
Do ñoù, söù ñieäp thöông xoùt coù nhieàu hieäu quaû saâu roäng ñoái vôùi giaùo huaán, ñôøi soáng vaø söù vuï Giaùo Hoäi. Lôøi traùch moùc naëng neà nhaát coù theå neâu leân choáng laïi Giaùo Hoäi laø Giaùo Hoäi khoâng thöïc haønh ñieàu mình coâng boá cho ngöôøi khaùc. Thöïc vaäy, nhieàu ngöôøi caûm thaáy Giaùo Hoäi khaét khe vaø thieáu loøng thöông xoùt. Ñoù laø lyù do taïi sao luùc khai maïc Coâng Ñoàng Vatican II, Ñöùc Gioan XXIII noùi raèng tröôùc heát Giaùo Hoäi phaûi duøng tôùi thuoác thöông xoùt.
Ñieàu treân coù theå xaåy ra trong ba caùch: Giaùo Hoäi phaûi coâng boá loøng thöông xoùt cuûa Thieân Chuùa; Giaùo Hoäi phaûi cung caáp cho moïi ngöôøi loøng thöông xoùt cuûa Thieân Chuùa moät caùch cuï theå döôùi hình thöùc bí tích hoøa giaûi; vaø Giaùo Hoäi phaûi ñeå loøng thöông xoùt cuûa Thieân Chuùa hieån hieän vaø theå hieän trong toaøn boä ñôøi soáng cuûa mình, caùc cô caáu cuï theå vaø caû trong luaät leä cuûa mình nöõa.
Loøng thöông xoùt vaø ngöôøi ngheøo
ÔÛ ñaây, chuùng ta seõ khoâng baøn veà töøng moãi chieàu kích treân, maø chæ ñeà caäp tôùi moät khía caïnh raát quan troïng ñoái vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ. Giaùo Hoäi nhö chöùng taù cuûa loøng thöông xoùt voán laø ñieàu chuû yeáu trong chöông trình muoán trôû thaønh moät Giaùo Hoäi ngheøo cho ngöôøi ngheøo cuûa ngaøi.
Chöông trình naøy khoâng môùi nhö ngöôøi ta töôûng. Noù voán laø chöông trình cuûa chính Chuùa Gieâsu Kitoâ. Ngöôøi ñeán ñeå rao giaûng tin vui cho ngöôøi ngheøo (Lc 4:18). Khoâng nhöõng ngöôøi rao giaûng; Ngöôøi, voán laø Ñaáng giaàu coù, ñaõ trôû thaønh ngheøo ñeå chuùng ta trôû neân giaàu (2Cor 8:9). Coâng Ñoàng Vatican II tieáp nhaän söù ñieäp naøy trong moät chöông cuûa "Hieán Cheá Tín Lyù veà Giaùo Hoäi", moät chöông hay bò queân laõng sau Coâng Ñoàng nhöng ñaõ trôû neân quan troïng ñoái vôùi neàn thaàn hoïc Nam Baùn Caàu. Nay, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ ñaët noù leân baøn ñeå Giaùo Hoäi khaép theá giôùi ñoïc. Chuùng ta thöôøng queân maát raèng hai phaàn ba anh chò em Kitoâ höõu vaø Coâng Giaùo cuûa chuùng ta hieän ñang soáng ôû Nam Baùn Caàu vaø chuùng ta queân khuaáy caùc nhu caàu cuûa hoï, caùc vaán ñeà vaø caùc ñoøi hoûi cuûa hoï. Hoï ngheøo veà vaät chaát, nhöng veà thieâng lieâng, hoï laø caùc Giaùo Hoäi quan yeáu vaø ñaày sinh ñoäng maø ta caàn chuù yù laéng nghe. Hoï töôïng tröng cho töông lai cuûa Giaùo Hoäi.
Ñoái vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ, trôû thaønh Giaùo Hoäi ngheøo cho ngöôøi ngheøo chuû yeáu khoâng phaûi laø moät chöông trình xaõ hoäi maø laø moät vaán ñeà Kitoâ hoïc. Caùc anh chò em ngheøo cuûa chuùng ta laø chi theå cuûa Nhieäm Theå Chuùa Kitoâ. Nhö Ñöùc Giaùo Hoaøng töøng nhaán maïnh, trong caùc thöông tích cuûa ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi beänh, ta ñuïng tôùi caùc thöông tích cuûa Chuùa Kitoâ ngheøo. Chính Ngöôøi noùi vôùi ta: Caùc con laøm ñieàu gì cho hoï laø caùc con laøm ñieàu aáy cho Ta (Mt 25). Ñoù chính laø traûi nghieäm cuûa Thaùnh Phanxicoâ Assisi: luùc khôûi ñaàu con ñöôøng hoaùn caûi cuûa ngaøi, thaùnh nhaân oâm hoân moät ngöôøi cuøi vaø coù caûm giaùc mình ñang oâm hoân chính Chuùa Kitoâ. Meï Teâreâxa cuõng thuaät laïi cuøng moät traûi nghieäm nhö theá khi Meï quaøng tay oâm ngöôøi ñaøn oâng raùch röôùi ñang haáp hoái taïi truï sôû truyeàn giaùo ôû Calcutta. Xem theá, ta ñuû bieát Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ quaû baùm reã saâu vaøo lòch söû Kitoâ Giaùo. Di saûn ngaøi ñeå laïi cho Giaùo Hoäi laø bieán moät truyeàn thoáng coå xöa thaønh moät söù ñieäp khaån caáp cho chuùng ta ngaøy nay. Loøng thöông xoùt laø vaán ñeà chính trong trieàu giaùo hoaøng cuûa ngaøi vaø laø moät thaùch ñoá lôùn, nhaát laø ñoái vôùi caùc Giaùo Hoäi giaàu coù cuûa chuùng ta ôû Baéc Baùn Caàu.
Loøng thöông xoùt vaø giaùo luaät
Nhieàu ngöôøi ñaët caâu hoûi: ñieàu treân coù nghóa gì ñoái vôùi chính Giaùo Hoäi vaø taùc phong cuûa Giaùo Hoäi khoâng nhöõng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo theo nghóa vaät chaát maø coøn ñoái vôùi nhöõng ngöôøi trong Giaùo Hoäi bò boû rôi, bò ñaåy qua moät beân, bò ñaåy ra beân leà vaø bò tuyeät thoâng, neáu khoâng theo nghóa giaùo luaät thì cuõng theo nghóa treân thöïc teá, vì hoï khoâng ñöôïc pheùp döï phaàn vaøo baøn tieäc cuûa Chuùa? Ñoâi khi ta hoûi: ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ly dò vaø taùi hoân thì sao?
Tröôùc nhaát, toâi muoán ghi nhaän ñieàu naøy: haïn töø loøng thöông xoùt thöôøng hay bò hieåu laàm vaø söû duïng sai. Vieäc naøy dieãn ra khi ta laãn loän loøng thöông xoùt vôùi söï yeáu ñuoái boû qua (indulgence) vaø vieäc ñeå maëc ngöôøi ta muoán laøm gì thì laøm (laissez-faire) ra veû ta ñaây töø taâm. Söï nguy hieåm cuûa nhöõng vieäc nhö theá laø bieán ôn thaùnh quí baùu cuûa Thieân Chuùa, voán phaûi mua baèng giaù maùu cuûa Ngöôøi treân thaäp giaù, thaønh thöù ôn phuùc reû tieàn, bieán ôn thaùnh thaønh moùn haøng baùn reû ôû taàng haàm. Ñoù laø ñieàu Dietrich Bonhoeffer muoán noùi khi oâng quaû quyeát raèng "ôn thaùnh reû tieàn bieän minh cho toäi loãi chöù khoâng bieän minh cho ngöôøi coù toäi... Ôn thaùnh reû tieàn giaûng daïy söï tha thöù maø khoâng ñoøi loøng thoáng hoái, giaûng daïy Pheùp Röûa chöù khoâng giaûng daäy kyû luaät cuûa Giaùo Hoäi, giaûng daäy vieäc röôùc leã maø khoâng giaûng daäy vieäc xöng toäi, giaûng daäy söï giaûi toäi maø khoâng ñoøi vieäc ñích thaân xöng toäi".
Do ñoù, ta phaûi tìm hieåu laïi töø ñaàu veà yù nghóa cuûa kyû luaät Giaùo Hoäi. Haïn töø trong Taân Öôùc ñeå chæ Giaùo Hoäi laø ecclesia; Haïn töø naøy chöùa ñöïng caùc yeáu toá luaät phaùp ngay töø ñaàu. YÙ nieäm cho raèng Giaùo Hoäi luùc khôûi thuûy laø Giaùo Hoäi cuûa tình yeâu, sau ñoù, môùi trôû thaønh Giaùo Hoäi cuûa luaät phaùp laø ñieàu hieän chöa ai coù theå chöùng minh. Theo Tin Möøng Maùttheâu, Chuùa Gieâsu trao cho Thaùnh Pheâroâ quyeàn chìa khoùa vaø ban cho ngaøi cuõng nhö caùc toâng ñoà khaùc quyeàn buoäc vaø tha, nghóa laø quyeàn truïc xuaát caùc caù nhaân khoûi coäng ñoàng vaø quyeàn cho hoï taùi nhaäp coäng ñoàng. Tin Möøng Maùttheâu voán ñaõ thieát laäp qui luaät roõ raøng ñeå thöïc thi quyeàn naøy (Mt 16:19; 18:18).
Thaønh thöû, trong vieäc vi phaïm kyû luaät Giaùo Hoäi, ngöôøi ta khoâng coù caùch chi troâng chôø söï hoã trôï töø Chuùa Gieâsu hay Taân Öôùc. Nhöng vì kyû luaät Giaùo Hoäi luoân phuø hôïp vôùi yù nghóa cuûa Tin Möøng, neân noù cuõng phaûi ñöôïc giaûi thích vaø aùp duïng ñuùng yù nghóa vaø tinh thaàn cuûa Tin Möøng. Chính vì lyù do naøy, Thaùnh Phaoloâ ñaõ laøm saùng toû raèng: hình phaït xua ñuoåi coá yù nhaèm buoäc ngöôøi coù toäi suy nghó veà taùc phong cuûa mình vaø thoáng hoái. Neáu ngöôøi coù toäi hoái haän veà caùc haønh vi cuûa mình vaø thoáng hoái, thì coäng ñoàng phaûi ñeå loøng dòu daøng thaéng löôùt moät laàn nöõa (2Cor 2:5-11). Hình phaït phaûi laø phöông theá cuoái cuøng vaø, nhö theá, noù coù giôùi haïn veà thôøi gian. Noù laø phöông theá quyeát lieät vaø sau cuøng ñöôïc loøng thöông xoùt söû duïng.
Moät caùi hieåu veà kyû luaät Giaùo Hoäi nhö moät moân thuoác thöông xoùt tuy ñaéng ñoùt nhöng caàn thieát nhö theá raát phuø hôïp vôùi truyeàn thoáng voán hieåu Chuùa Gieâsu Kitoâ, trong caùc vuï chöõa laønh ñaày laï luøng cuûa Ngöôøi, nhö moät thaày thuoác, moät ngöôøi chöõa beänh vaø laø vò cöùu vôùt ngöôøi ta; phuø hôïp vôùi truyeàn thoáng trong ñoù, vò muïc töû, nhaát laø vò giaûi toäi, ñöôïc hieåu khoâng nhöõng nhö quan toøa, nhöng chuû yeáu coøn nhö moät thaày thuoác chöõa beänh linh hoàn. Caùi hieåu coù tính chöõa beänh naøy veà luaät leä vaø kyû luaät cuûa Giaùo Hoäi daãn chuùng ta tôùi vaán ñeà neàn taûng laø laøm sao giaûi thích vaø giaûi nghóa luaät Giaùo Hoäi. Ñaây laø moät phaïm vi roäng lôùn maø ta khoâng theå baøn ôû ñaây moät caùch thaáu ñaùo ñöôïc, nhöng chæ theo vieãn aûnh moái töông quan giöõa luaät Giaùo Hoäi vaø loøng thöông xoùt maø thoâi.
Leà Luaät vaø Tinh Thaàn
Do ñoù, giaùo luaät khoâng choáng laïi Tin Möøng, nhöng Tin Möøng choáng laïi caùi hieåu quaù duy luaät veà giaùo luaät. Phaûi giaûi thích vaø aùp duïng giaùo luaät döôùi söï soi saùng cuûa loøng thöông xoùt vì loøng thöông xoùt môû maét ñeå ta thaáy hoaøn caûnh cuï theå cuûa ngöôøi khaùc. Loøng thöông xoùt chæ cho thaáy caù nhaân khoâng phaûi chæ laø moät hoaøn caûnh coù theå bao haøm döôùi moät luaät leä toång quaùt. Ngöôïc laïi, ñieàu raát chuû yeáu ñoái vôùi neàn nhaân hoïc Kitoâ Giaùo laø tröôùc maët Thieân Chuùa, chuùng ta khoâng ôû "soá nhieàu"; moïi ngöôøi vaø moïi hoaøn caûnh ñeàu ôû soá ít. Neân, ta phaûi tìm caùc giaûi phaùp coâng chính vaø coâng bình cuøng moät luùc. Neáu ta khoâng tìm nhö theá, thì, nhö ngöôøi Roâma ñaõ noùi, summa ius (coâng lyù cao nhaát) seõ trôû thaønh summa iniuria (baát coâng cao nhaát).
Caùc suy nghó treân lieäu coù nghóa gì ñoái vôùi vaán ñeà ngöôøi Coâng Giaùo ly dò vaø taùi hoân thì hieän ñang ñöôïc thaûo luaän tröôùc khi coù Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc saép tôùi. Toâi khoâng coù caâu traû lôøi cuoái cuøng cho caâu hoûi naøy. Traùch nhieäm cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng cuøng vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng laø ñöa ra caùc quyeát ñònh cho vaán ñeà naøy. Tuy nhieân, trong maät nghò Hoàng Y cuoái cuøng maø toâi tham döï cuøng vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng, vôùi söï thoûa thuaän cuûa ngaøi, toâi coù ñeà nghò moät soá suy nghó nhoû moïn veà vaán ñeà caáp thieát naøy.
Khoâng thaàn hoïc gia naøo, thaäm chí khoâng vò giaùo hoaøng naøo, coù theå thay ñoåi tín lyù baát khaû tieâu cuûa bí tích hoân phoái. Ngöôïc laïi, taát caû chuùng ta ñeàu coù lyù khi giuùp ñôõ vaø hoã trôï ngöôøi ta trung thaønh vôùi hoân nhaân vì lôïi ích cuûa chính hoï vaø vì lôïi ích cuûa con caùi hoï. Do ñoù, tín lyù khoâng theå bò thay ñoåi vaø seõ khoâng bò thay ñoåi. Nhöng tín lyù phaûi ñöôïc khoân ngoan aùp duïng moät caùch coâng chính vaø coâng bình vaøo caùc hoaøn caûnh cuï theå nhöng thöôøng laø phöùc taïp. Vì caùc hoaøn caûnh naøy raát khaùc nhau. Khoâng heà coù moät tröôøng hôïp ly dò vaø taùi hoân ñaëc tröng; do ñoù, khoâng theà coù moät giaûi phaùp tieâu chuaån naøo cho moïi hoaøn caûnh. Bieän phaân vì theá raát caàn thieát, vaø bieän phaân, caån troïng (prudence) vaø khoân ngoan laø caùc nhaân ñöùc chính ñoái vôùi moät vò giaùm muïc muïc töû. Ta khoâng luoân laøm ñöôïc ñieàu toát nhaát nhöng ta luoân phaûi laøm heát söùc coù theå.
Do ñoù, caâu hoûi laø: neáu moät ngöôøi naøo ñoù, sau khi ly dò, böôùc vaøo moät cuoäc hoân nhaân thöù hai theo daân luaät nhöng roài hoái haän vì ñaõ thaát baïi trong vieäc chu toaøn ñieàu mình ñaõ höùa heïn tröôùc maët Thieân Chuùa, tröôùc ngöôøi baïn ñôøi cuûa mình vaø tröôùc Giaùo Hoäi trong cuoäc hoân nhaân ñaàu tieân, vaø heát söùc chu toaøn caùc boån phaän môùi vaø laøm nhöõng gì coù theå laøm ñöôïc ñeå con caùi ñöôïc giaùo duïc theo Kitoâ Giaùo, cuøng öôùc muoán nghieâm tuùc ñöôïc laõnh nhaän caùc bí tích, ñieàu maø hoï caàn coù ñeå coù söùc maïnh ñöông ñaàu vôùi hoøan caûnh khoù khaên cuûa hoï, thì sau moät thôøi gian höôùng daãn môùi vaø oån ñònh hoùa, lieäu ta coù nôõ choái töø giaûi toäi vaø tha thöù cho ngöôøi naøy hay khoâng? Trong Kinh Tin Kính, ta voán tuyeân xöng "toâi tin pheùp tha toäi". Khi Thieân Chuùa ban moät cô may môùi, moät töông lai môùi cho taát caû nhöõng ai thoáng hoái vaø laøm nhöõng gì coù theå laøm ñöôïc trong hoaøn caûnh cuûa hoï, thì taïi sao Giaùo Hoäi, voán laø bí tích cuûa loøng thöông xoùt Thieân Chuùa, laïi khoâng theå ban".
Ñieàu quan troïng ôû ñaây laø phaûi coù moät khoa chuù giaûi thoûa ñaùng veà vieäc aùp duïng hay, nhö Thaùnh Toâma Aquinoâ, töøng daïy theo Aristoát, phaûi coù moät caùch aùp duïng trí hieåu thöïc tieãn (khaùc vôùi trí hieåu lyù thuyeát hay suy lyù) vaøo hoaøn caûnh cuï theå, noùi caùch khaùc, laø nhaân ñöùc khoân ngoan: söï khoân ngoan thöïc tieãn trong vieäc aùp duïng moät nguyeân taéc toång quaùt vaøo moät hoaøn caûnh caù bieät vaø ñaëc thuø. Ñaây laø moät phöông thöùc ñaõ ñöôïc moät soá giaùo phuï tieân khôûi cuûa Giaùo Hoäi Kitoâ Giaùo ñöa ra, ñaëc bieät laø Thaùnh Basileâoâ thaønh Xeâdareâ, ñöôïc thöïc thi baèng caùch söû duïng nguyeân taéc oikonomia cuûa Chính Thoáng vaø nguyeân taéc epikeia cuûa truyeàn thoáng La Tinh. Khôûi ñaàu thôøi caän ñaïi, Thaùnh Alphoângsoâ ñeä Liguori ñeà xuaát phöông thöùc naøy trong heä thoáng duy caùi nhieân (probabilism) cuûa ngaøi. (Nhö theá, ngaøi trôû thaønh thaùnh quan thaày cuûa caùc nhaø thaàn hoïc luaân lyù). Thaønh thöû, neáu Thöôïng Hoäi Ñoàng caûm thaáy caàn phaûi ñi theo höôùng naøy, thì noù ñaõ töï thaáy mình naèm trong truyeàn thoáng toát nhaát cuûa Giaùo Hoäi. Ñieàu chaéc chaén laø caùc suy nghó treân ñaây khoâng khôûi dieãn moät phöông thöùc toång quaùt aùp duïng cho moïi hoaøn caûnh; coù leõ noù chæ ñöôïc daønh cho moät thieåu soá nhoû maø thoâi; nhöng noù vaãn coù theå trôû thaønh moät con ñöôøng cho nhöõng ai ñang heát söùc quan taâm vaø muoán ñi theo con ñöôøng hoùan caûi.
Ñaây coù theå laø moät caùch ñeå vöôït qua caùc cöïc ñoan cuûa chuû nghóa nghieâm khaéc (rigorism), moät chuû nghóa khoâng theå trôû thaønh ñöôøng loái cho ngöôøi Kitoâ höõu bình thöôøng, vaø cuûa caû chuû nghóa loûng leûo nöõa, moät chuû nghóa khoâng heà töông hôïp vôùi chuû tröông neân thaùnh cuûa Chuùa Gieâsu. Tìm moät loái ñi vöôït qua caùc cöïc ñoan luoân laø ñöôøng loái cuûa Giaùo Hoäi, moät ñöôøng loái bieän phaân, caån troïng vaø khoân ngoan, ñöôøng loái thöông xoùt cuï theå.
Loøng thöông xoùt töø beân döôùi
Thoâng thöôøng, vieãn aûnh thaàn hoïc baét daàu töø beân treân. Ta bieát moät tín lyù hay moät qui luaät, vaø ta khôûi töø ñoù ñeå aùp duïng noù vaøo thöïc taïi cuï theå, moät thöïc taïi thöôøng laø phöùc taïp vaø ña daïng. Loøng thöông xoùt daãn ta tôùi moät vieãn aûnh khaùc, khoâng khôûi ñi töø beân treân nhöng khôûi ñi töø beân döôùi, töùc tieán haønh vieäc xem xeùt moät hoaøn caûnh cuï theå ñeå aùp duïng moät leà luaät hay moät qui luaät. Ñaây khoâng phaûi laø ñaïo ñöùc hoïc hoaøn caûnh (situation ethics), vì qui luaät töï noù coù giaù trò chöù khoâng do hoaøn caûnh taïo ra. Ñaây laø phöông phaùp cuûa Thaùnh Inhaxioâ Thaønh Loyola trong cuoán Linh Thao cuûa ngaøi; vaø laø ñieàu Ñöùc Phanxicoâ, moät tu só toát cuûa Doøng Teân, voán thöïc haønh. Ngaøi baét ñaàu töø hoaøn caûnh roài môùi tieán haønh vieäc bieän phaân tinh thaàn.
Chuùa Gieâsu cuõng chæ cho ta cuøng moät phöông thöùc nhö theá. Khi Ngöôøi hoûi: "Ai laø ngöôøi laân caän cuûa Toâi?" Ngöôøi khoâng ñöa ra moät caâu traû lôøi tröøu töôïng. Ngöôøi keå moät caâu truyeän cuï theå, caâu truyeän cuûa ngöôøi Samaritanoâ toát laønh hay thöông xoùt (Lc 10:30-37): "Moät ngöôøi kia töø Gieârusalem xuoáng Gieârikhoâ, doïc ñöôøng bò rôi vaøo tay keû cöôùp. Chuùng loät saïch ngöôøi aáy, ñaùnh nhöø töû, roài boû ñi, ñeå maëc ngöôøi aáy nöûa soáng nöûa cheát. Tình côø, coù thaày tö teá cuõng ñi xuoáng treân con ñöôøng aáy. Troâng thaáy ngöôøi naøy, oâng traùnh qua beân kia maø ñi. Roài cuõng theá, moät thaày Leâ-vi ñi tôùi choã aáy, cuõng thaáy, cuõng traùnh qua beân kia maø ñi. Nhöng moät ngöôøi Samari kia ñi ñöôøng, tôùi ngang choã ngöôøi aáy, cuõng thaáy, vaø chaïnh loøng thöông. OÂng ta laïi gaàn, laáy daàu laáy röôïu ñoå leân veát thöông cho ngöôøi aáy vaø baêng boù laïi, roài ñaët ngöôøi aáy treân löng löøa cuûa mình, ñöa veà quaùn troï maø saên soùc. Hoâm sau, oâng laáy ra hai quan tieàn, trao cho chuû quaùn vaø noùi: 'Nhôø baùc saên soùc cho ngöôøi naøy, coù toán keùm theâm bao nhieâu, thì khi trôû veà, chính toâi seõ hoaøn laïi baùc.' Vaäy theo oâng nghó, trong ba ngöôøi ñoù, ai ñaõ toû ra laø ngöôøi thaân caän vôùi ngöôøi ñaõ bò rôi vaøo tay keû cöôùp? Ngöôøi thoâng luaät traû lôøi: 'Chính laø keû ñaõ thöïc thi loøng thöông xoùt ñoái vôùi ngöôøi aáy'. Ñöùc Gieâ-su baûo oâng ta: 'OÂng haõy ñi, vaø cuõng haõy laøm nhö vaäy'".
Ñoù chính laø loái Thieân Chuùa cö xöû vôùi chuùng ta. Ngöôøi cuùi xuoáng ñeå naâng ta daäy; ñeå an uûi ta vaø chöõa laønh caùc veát thöông cho ta; vaø ban cho ta cô may môùi, thoâng ban cho ta söï soáng môùi vaø nieàm hy voïng môùi. Vaø ai töï cho mình laø ngöôøi coâng chính ñeán noãi nghó mình khoâng caàn chi tôùi loøng thöông xoùt naøy? Loøng thöông xoùt laø thaùnh danh cuûa Thieân Chuùa. Loøng thöông xoùt laø lôøi keâu goïi trôû thaønh Kitoâ höõu thöïc söï, moät Kitoâ höõu bieát theo göông Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø gaëp gôõ Chuùa Kitoâ trong caùc anh chò em ñang ñau khoå cuûa Ngöôøi. Loøng thöông xoùt laø yeáu tính cuûa Tin Möøng vaø laø chìa khoùa daãn vaøo ñôøi soáng Kitoâ höõu. Loøng thöông xoùt laø tin laønh nhaát vaø ñeïp nhaát töøng ñöôïc keå cho ta nghe vaø ta neân ñem ñeán cho theá giôùi. Nhö Thieân Chuùa, nhôø loøng thöông xoùt cuûa Ngöôøi, ñaõ luoân ban cho ta moät cô may môùi, moät töông lai môùi theá naøo, thì loøng thöông xoùt cuûa ta cuõng phaûi ñem töông lai lai cho ngöôøi khaùc, vaø cho caû theá giôùi ñang raát caàn noù nhö vaäy.
Vuõ Vaên An