Töôøng thuaät ngaøy ñaàu tieân
Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ coâng du Kenya
Töôøng thuaät ngaøy ñaàu tieân Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ coâng du Kenya.
Ñöùc Thaùnh Cha gaëp gôõ giôùi laõnh ñaïo chính trò, kinh teá, vaên hoøa vaø ngoaïi giao Kenya.
Kenya (Vat. 25-11-2015) - Hoaït ñoäng vôùi söï toaøn veïn vaø trong saùng cho coâng ích, thaêng tieán moät tinh thaàn lieân ñôùi treân moïi bình dieän xaõ hoäi, aân caàn lo laéng cho caùc nhu caàu cuûa ngöôøi ngheøo, cho caùc khaùt voïng cuûa giôùi treû vaø cho moät vieäc phaân chia coâng baèng caùc taøi nguyeân nhaân löïc vaø thieân nhieân, giuùp chung xaây moät ñaát nöôùc coâng baèng huynh ñeä vaø phoàn thònh hôn.
Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ khích leä caùc vò laõnh ñaïo chính trò, daân söï, kinh teá vaø vaên hoùa Kenya nhö treân trong cuoäc gaëp gôõ taïi Dinh quoác gia trong thuû ñoâ Nairobi chieàu 25 thaùng 11 naêm 2015.
Baét ñaàu töø ngaøy 25 thaùng 11 naêm 2015 Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ leân ñöôøng vieáng thaêm ba nöôùc Phi chaâu, laø Kenya, Uganda vaø Coäng hoøa Trung Phi. Chaëng ñaàu tieân laø Kenya.
Luùc 7 giôø 15 phuùt saùng Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ ñi xe ñeán phi tröôøng quoác teá Fiumicino, caùch Vaticaêng 29 caây soá, ñeå laáy maùy bay ñi Kenya. Taïi nhaø troï Santa Marta coù moät nhoùm goàm 11 phuï nöõ vaø 6 treû em thuoäc moät nhaø truù aån daønh cho caùc naïn nhaân cuûa baïo löïc gia ñình vaø naïn buoân phuï nöõ maïi daâm do moät coäng ñoaøn doøng tu troâng coi trong vuøng Lazio, ñaõ ñeán chaøo ÑTC. Hoï thuoäc caùc nöôùc Italia, Nigeria vaø Rumania.
Chaøo ñoùn vaø tieãn chaân Ñöùc Thaùnh Cha taïi phi tröôøng coù Ñöùc Cha Gino Reali, Giaùm Muïc giaùo phaän Porto-Santa Rufina, bao goàm phi tröôøng Fiumicino. Chieác A330 cuûa haõng haøng khoâng Alitalia ñaõ caát caùnh luùc 7 giôø 45 vaø phaûi bay maát 7 tieáng vöôït ñoaïn ñöôøng daøi 5,389 caây soá ñeå ñeán phi tröôøng quoác teá Jomo Kenyatta cuûa thuû ñoâ Nairobi.
Kenya roäng hôn 580 ngaøn caây soá vuoâng naèm ôû maïn Ñoâng Phi chaâu quay ra AÁn Ñoä döông vaø giaùp giôùi vôùi caùc nöôùc: Nam Sudan, Ethiopia, Somalia, Tanzania vaø Uganda. Kenya coù 43 trieäu daân, 32.4% theo Coâng Giaùo, 47.7% theo Tin Laønh vaø 20% theo caùc toân giaùo khaùc. Giaùo Hoäi Coâng giaùo coù 38 Giaùm Muïc cai quaûn 28 giaùo phaän, vôùi 925 giaùo xöù vaø 6,542 trung taâm muïc vuï. Nhaân löïc cuûa Giaùo Hoäi goàm 2,744 linh muïc trong ñoù coù 1,830 linh muïc giaùo phaän, 914 linh muïc doøng, 794 tu huynh, 5.505 nöõ tu, 1.463 ñaïi chuûng sinh vaø 11,343 giaùo lyù vieân. Giaùo Hoäi ñieåu khieån 12,195 cô sôû giaùo duïc vaø 2,748 trung taâm baùc aùi xaõ hoäi.
Lòch söû Giaùo Hoäi Coâng giaùo Kenya ñaõ baét ñaàu hoài theá kyû XV, chính xaùc laø vaøo naêm 1498, khi ngöôøi Boà Ñaøo Nha gheù Kenya treân ñöôøng ñeán AÁn Ñoä ñeå mua baùn haøng hoaù, ñaëc bieät laø caùc thöù gia vò. Tuy nhieân, söï hieän dieän cuûa Kitoâ giaùo ñaõ khoâng ñaâm reã saâu. Chöùng tích cuûa bieán coá naøy laø caây Thaùnh Giaù baèng ñaù troàng treân moät caây coät do nhaø thaùm hieåm Vasco de Gama cho döïng treân nuùi Malindi vaãn coøn toàn taïi cho tôùi nay. Vaøo cuoái theá kyû XVI caùc thöøa sai doøng thaùnh Agostino ñeán rao giaûng Tin Möøng cho daân chuùng soáng doïc vuøng duyeân haûi. Naêm 1631 Sultan Mombasa theo Kitoâ giaùo teân laø Jeronimo Chingulia baét ñaàu baùch haïi caùc coäng ñoaøn kitoâ. Ngaøy 21 thaùng 8 naêm 1631 coù 150 kitoâ höõu bò gieát vì ñaïo: ñoù laø caùc vò töû ñaïo Mombasa, hieän ñang coù aùn phong chaân phöôùc cho caùc vò. Vieäc loan truyeàn Tin Möøng lan roäng vaøo haäu baùn theá kyû XIX vôùi caùc cha doøng Chuùa Thaùnh Thaàn, cuøng moät Giaùm Muïc cuûa doøng ñeán soáng treân ñaûo Zanzibar beân Tanzania.
Naêm 1860 Giaùo quaän toâng toaø Zanzibar ñöôïc thaønh laäp bao goàm Kenya, vaø naêm 1863 ñöôïc giao cho caùc tu só doøng Chuùa Thaùnh Thaàn troâng coi. Giöõa caùc naêm 1889-1892 caùc cha doøng Chuùa Thaùnh Thaàn môû caùc cöù ñieåm truyeàn giaùo taïi Bura vaø Mombasa treân soâng Tana. Naêm 1899 caùc thöøa sai doøng thaùnh Agostino vaø doøng Thaùnh Gia môû caùc cöù ñieåm truyeàn giaùo taïi Nairobi. Naêm 1902 caùc cha doøng Ñöùc Baø An UÛi môû moät cöù ñieåm truyeàn giaùo taïi Tuthu vaø Muran'a trong vuøng Kikuyu. Naêm 1903 caùc cha doøng Mill Hill môû moät cöù ñieåm truyeàn giaùo taïi Kisumu trong vuøng Luo.
Naêm 1929 Toøa Thaùnh cho thaønh laäp caùc Giaùm quaûn toâng toaø Nyeri, Kisumu, Zanzibar vaø giaùo quaän toâng toaø Meru. Naêm 1927 hai linh muïc baûn xöù Kenya ñaàu tieân ñöôïc thuï phong. Naêm 1953 Toaø Thaùnh cho thaønh laäp Haøng Giaùo Phaåm coâng giaùo Kenya vôùi caùc giaùo phaän ñaàu tieân laø Nairobi, Nyeri, Kisumu vaø Meru. Naêm 1957 Giaùm Muïc tieân khôûi ngöôøi Kenya ñöôïc taán phong laø Ñöùc Cha Maurice Otunga, sau naøy cuõng laø Hoàng Y tieân khôûi ngöôøi Kenya naêm 1973. Kenya ñaõ ñöôïc Ñöùc Gioan Phaoloâ II vieáng thaêm ba laàn: laàn ñaàu tieân naêm 1980, laàn thöù hai naêm 1985 nhaân Ñaïi Hoäi Thaùnh Theå quoác teá laàn thöù 50, vaø laàn thöù ba naêm 1995 nhaân dòp coâng boá Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc "Giaùo Hoäi taïi Phi chaâu".
Naêm 1989 Giaùo Hoäi Kenya ñaõ möøng kyû nieäm 100 naêm ñoùn nhaän haït gioáng Tin Möøng. Naêm 1990 Toøa Thaùnh naâng caùc giaùo phaän Kisumu, Mombasa vaø Nyeri leân haøng Toång Giaùo Phaän.
Teân goïi cuûa coäng hoøa Kenya baét nguoàn töø teân ngoïn nuùi Kenya. Trong caû ba thöù tieáng Kikuyu, Embu vaø Kamba nuùi naøy ñöôïc goïi laø Kirinyaga, Kirenyaa vaø Kiinyaa coù nghóa laø "Choã nghæ ngôi cuûa Thieân Chuùa". Ngöôøi Anh ñoïc laø Keenya. Vaøo theá kyû XIX nhaø thaùm hieåm ngöôøi Ñöùc laø Johann Ludwig Krapf soáng vôùi ngöôøi Bantu Kamba cho bieát khi hoûi teân nuùi daân chuùng traû lôøi laø " Ki-Nyaa" hay "Kiima-Kiinyaa", coù leõ vì maàu ñen cuûa ñaù vaø maàu traéng cuûa tuyeát phuû treân ñænh nuùi nhaéc cho hoï nhôù tôùi con ñaø ñieåu.
Kenya laø vuøng ñaát ñaõ coù ngöôøi sinh soáng töø haøng trieäu naêm tröôùc coâng nguyeân. Caùc nhaø khaûo coå ñaõ tìm thaáy gaàn hoà Turkana caùc boä xöông ngöôøi "Homo habilis" Ngöôøi kheùo leùo soáng trong khoaûng thôøi gian giöõa 1.8 tôùi 2.5 trieäu naêm, vaø "Homo erectus" Ngöôøi ñöùng thaúng soáng giöõa 1.8 trieäu tôùi 350,000 naêm tröôùc coâng nguyeân. Coù theå hoï ñaõ laø toå tieân cuûa "Homo sapiens" ngöôøi khoân ngoan. Ñaëc bieät caùc cuoäc ñaøo bôùi naêm 1984 ñaõ ñöa ra aùnh saùng boä xöông cuûa moät chuù beù soáng vaøo khoaûng thôøi gian 1.6 trieäu naêm tröôùc coâng nguyeân thuoäc nhoùm "Homo erectus".
Caùc ngöôøi ñaàu tieân soáng taïi Kenya laø caùc nhoùm chuyeân veà ngheà saên baén, baø con vôùi chuûng toäc Khoisan. Sau ñoù hoï ñöôïc thay theá bôûi caùc nhoùm Cush. Vaøo khoaûng naêm 500 tröôùc coâng nguyeân coù caùc nhoùm du muïc goác soâng Nilo di cö töø mieàn Nam Sudan sang Kenya, trong ñoù coù caùc nhoùm Samburu, Luo, Turkana vaø Maasai. Vaøo ngaøn naêm thöù nhaát coù caùc nhoùm noâng daân Bantu ñeán töø maïn Taây Phi chaâu, töùc Ñoâng Nigeria vaø Taây Camerun ngaøy nay. Nhoùm naøy bao goàm caùc chuûng toäc Kikuyu, Lyhya, Kamba, Kisii, Meru, Aembu, Ambeere, Wadawida-Watuweta, Wapokomo vaø Mijikenda.
Vuøng duyeân haûi coù caùc coäng ñoaøn chuyeân ngheà thôï reøn, vaø caùc nhoùm Bantu soáng veà ngheà noâng, saên baén vaø ñaùnh caù. Nhieàu thaønh phoá vuøng duyeân haûi ñaõ do ngöôøi A raäp thaønh laäp bao goàm Mombasa, Malindi vaø Zanzibar. Vaø töø theá kyû XII ngöôøi Araäp buoân baùn vôùi caùc nhoùm thoå daân. Töø söï gaëp gôõ naøy naûy sinh ra neàn vaên hoùa Swahili, bao goàm hai yeáu toá hieäp nhaát: ñoù laø tieáng Kiswahili vaø Hoài giaùo. Ngöôøi daân soáng taïi ñaây laø caùc noâng daân Kikuyu thuoäc chuûng toäc Bantu vaø ngöôøi Masai laø daân toäc goác vuøng soâng Nilo di cö sang Kenya vaøo theá kyû XVII. Hoài ñoù ngöôøi Boà Ñaøo Nha chieám ñoùng vaøi vuøng treân bôø duyeân haûi, nhöng hoï bò laán aùt bôûi caùc Sultan hoài Oman vuøng Zanzibar. Söï hieän dieän cuûa caùc ngöôøi aâu chaâu khaùc ñaõ chæ baét ñaàu gia taêng vaøo cuoái theá kyû XIX, khi Kenya trôû thaønh thuoäc ñòa cuûa Anh quoác.
Sau Ñeä Nhò Theá Chieán ngöôøi Kikuyu baét ñaàu cuoäc chieán daønh ñoäc laäp, vaø ngaøy 12 thaùng 12 naêm 1963 Kenya thoaùt aùch thoáng trò cuûa Anh quoác. Caùc cuoäc baàu cöû ñöa oâng Jomo Kenyatta, moät trong caùc laõnh tuï phong traøo ñoäc laäp, leân laøm toång thoáng ñaàu tieân cuûa Kenya. OÂng Kenyatta thaêng tieán moät ñöôøng loái chính trò taân tieán vaø theo AÂu chaâu, baèng caùch thöïc hieän caùc cuoäc caûi caùch kinh teá chính trò hieän ñaïi vaø kyõ ngheä hoùa ñaát nöôùc, duy trì caùc bang giaùo toát vôùi Anh quoác vaø caùc nöôùc laùng gieàng.
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)