Coäng Hoøa Trung Phi
Ba OÂng Thaùnh vaø Moät Vò Giaùo Hoaøng
Coäng Hoøa Trung Phi: Ba OÂng Thaùnh vaø Moät Vò Giaùo Hoaøng.
Trung Phi (VietCatholic News 23-11-2015) - Ñieåm döøng chaân cuoái cuøng trong chuyeán vieáng thaêm 3 nöôùc Phi Chaâu saép tôùi cuûa Ñöùc Phanxicoâ coù nhieàu ñieåm ñaùng ñöôïc dö luaän quoác teá löu yù.
Thöïc vaäy, duø caû ba nöôùc Kenya, Uganda vaø Coäng Hoøa Trung Phi ñeàu coù nhöõng baát oån veà chính trò vaø xaõ hoäi, nhöng nöôùc cuoái cuøng thöïc söï laø moät vuøng ñang coù chieán tranh. Neân cuoäc toâng du cuûa Ñöùc Phanxicoâ taïi ñoù quaû coù tính caùch lòch söû: laàn ñaàu tieân, moät vò giaùo hoaøng tôùi thaêm moät vuøng ñang coù chieán tranh thöïc söï.
Hoaøng Ñeá Bokassa vaø noäi chieán Trung Phi
Coäng Hoøa Trung Phi khoâng xa laï gì ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam vì ñoù laø nôi töøng dieãn ra caâu truyeän coâ beù loï lem Vieät Nam trôû thaønh coâng chuùa cuûa Hoaøng Ñeá Bokassa Ñeä Nhaát. Nöôùc naøy veà dieän tích (622,984 kiloâ meùt vuoâng) lôùn gaàn gaáp hai laàn Vieät Nam (331,200 kiloâ meùt vuoâng) nhöng daân soá hieän nay chæ coù 4 trieäu 709 ngaøn ngöôøi maø thoâi.
Keå töø ngaøy ñöôïc ñoäc laäp naêm 1960, nöôùc naøy khoâng ngôùt gaëp baát oån veà chính trò. Chính trong boái caûnh baát oån aáy, naêm 1965, Ñaïi Taù Jean-Beùdel Bokassa môùi laøm ñaûo chaùnh, deïp boû hieán phaùp, giaûi taùn quoác hoäi, töï phong laø toång thoáng maõn ñôøi naêm 1972 vaø leân ngoâi hoaøng ñeá laáy hieäu laø Hoaøng Ñeá Bokassa Ñeä Nhaát cuûa Ñeá Quoác Trung Phi naêm 1976. OÂng bò ngöôøi Phaùp laät ñoå naêm 1979 vaø laäp laïi neàn coäng hoøa cho nöôùc naøy.
Nhöng neàn coäng hoøa aáy lieân tieáp baát oån do caùc tranh chaáp noäi boä lieân mieân. Naêm 2006, chính phuû cuûa Bozizeù yeâu caàu quaân ñoäi Phaùp giuùp ñôõ ñeå ñaåy lui caùc löïc löôïng noåi loaïn, luùc aáy chieám ñoùng khaù nhieàu thò traán ôû phía baéc ñaát nöôùc. Duø thoûa hieäp can thieäp luùc ban ñaàu chæ bao goàm caùc trôï giuùp haäu caàn vaø tình baùo, nhöng roát cuoäc, ngöôøi Phaùp ñöa caû phaûn löïc Mirage vaøo deïp phieán loaïn.
Nhöng heát phieán loaïn naøy tôùi phieán loaïn noï tieáp tuïc quaáy roái. Naêm 2012, Seùleùka, moät lieân minh caùc nhoùm phieán loaïn, phaàn ñoâng goàm ngöôøi Hoài Giaùo, chieám nhieàu thò traán ôû mieàn baéc vaø mieàn trung. Cuoái cuøng, caùc nhoùm naøy ñaït ñöôïc thoûa hieäp chia quyeàn vôùi chính phuû Bozizeù. Nhöng thoûa hieäp tan vôõ vaø thaùng Ba naêm 2013, caùc nhoùm phieán loaïn chieám thuû ñoâ Bangui, khieán Bozizeù phaûi boû troán.
Löïc löôïng coøn laïi cuûa Bozizeù tieáp tuïc chieán ñaáu. Thaùng 5, 2013 Coäng Hoøa Trung Phi yeâu caàu Hoäi Ñoàng Baûo An Lieân Hieäp Quoác göûi löïc löôïng duy trì hoøa bình qua. Töø thaùng Chín naêm ñoù, tình hình an ninh vaãn khoâng khaû quan hôn, khieán Toång Thoáng Phaùp Francois Hollande yeâu caàu Hoäi Ñoàng Baûo An LHQ vaø Lieân HIeäp Phi Chaâu gia taêng löïc löôïng duy trì hoøa bình. Tranh chaáp caøng trôû neân toài teä vaøo cuoái naêm ñoù, ñeán noãi dö luaän quoác teá lo ngaïi seõ coù cuoäc dieät chuûng do caùc cuoäc taán coâng traû ñuõa giöõa Seùleùka Hoài Giaùo vaø caùc daân quaân Kitoâ giaùo töï goïi laø Anti-Balaka.
Thaùng Gieâng naêm 2014, Toång Thö Kyù Ban Ki-moon keâu goïi Hoäi Ñoàng Baûo An Lieân Hieäp Quoác laäp töùc göûi 3,000 quaân qua Coäng Hoøa Trung Phi ñeå cöùu caùc thöôøng daân khoûi bò coá tình taán coâng vaø saùt haïi haøng loaït. Löïc löôïng töø beân ngoaøi vì theá hieän leân ñeán 3,000 quaân duy trì hoøa bình cuûa Lieân Hieäp Quoác, 6,000 binh só cuûa Lieân Hieäp Phi Chaâu vaø 2,000 binh só Phaùp ñaõ coù saün ôû ñaáy töø tröôùc.
Cuoäc noäi chieán hieän gieát haïi 6,000 ngöôøi, vôùi hôn 400,000 ngöôøi tî naïn vaø 300,000 ngöôøi taûn cö.
Lo ngaïi an ninh cho Ñöùc Phanxicoâ
Nhöng, trong khi Lieân Hieäp Phi Chaâu vaø Hoäi Ñoàng Baûo An Lieân Hieäp Quoác khoâng noùi gì veà chuyeán toâng du cuûa Ñöùc Phanxicoâ taïi ñaây, thì boä quoác phoøng Phaùp ñaõ chính thöùc leân tieáng toû yù lo ngaïi veà chuyeán toâng du naøy. Hoï cho raèng löïc löôïng quaân söï cuûa hoï khoâng ñuû ñeå baûo ñaûm an ninh cho ngaøi. Hoï mong ngaøi huûy boû chuyeán toâng du hoaëc ít nhaát ruùt ngaén bao nhieâu coù theå.
Lo ngaïi treân ñöôïc caùc giôùi chöùc Toøa Thaùnh löu yù ñaëc bieät. Nhöng Ñöùc Phanxicoâ cöông quyeát vaãn tôùi Coäng Hoøa Trung Phi vaøo ngaøy 29 naøy vaø ôû laïi ñoù trong 30 tieáng ñoàng hoà nhö ñaõ döï tính. Theo Cha Lombardi, taïi Coâng Hoøa Trung Phi, Ñöùc Phanxicoâ cuõng seõ du haønh trong xe khoâng coù cöûa vaø taát nhieân, ngaøi seõ khoâng maëc aùo chaén ñaïn. Hôn nöõa, ngaøi vaãn tôùi thaêm moät ngoâi ñeàn Hoài Giaùo do nhöõng ngöôøi Thaùnh Chieán ñieàu haønh.
Theo vò toång thö kyù cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Trung Phi, Ñöùc Cha Cyriaque Gbate Doumalo, tuy ñaát nöôùc gaëp nhieàu khoù khaên veà an ninh, nhöng rieâng thuû ñoâ Bangui thì vaãn an toaøn. Cuoäc toâng du cuûa Ñöùc Phanxicoâ chæ dieãn ra trong khu vöïc naøy maø thoâi. Maët khaùc, Lieân Hieäp Quoác seõ göûi theâm 300 binh só nöõa ñuùng vaøo dòp Ñöùc Phanxicoâ vieáng thaêm taïi ñaây.
Tuy nhieân, duø khoâng coù nhöõng traán an nhö treân, thì phaàn chaéc Ñöùc Phanxicoâ cuõng vaãn seõ tôùi Coäng Hoøa Trung Phi. Vì ngaøi coù nhieàu vieäc quan troïng phaûi laøm ôû ñoù. Chæ caàn ñoïc söù ñieäp göûi tröôùc cho nhaân daân ba nöôùc ngaøi seõ tôùi thaêm, cuõng ñuû thaáy quyeát taâm aáy.
Söù ñieäp göûi ngöôøi daân Trung Phi
Thöïc vaäy, vaên phong hai söù ñieäp göûi cho ngöôøi daân Kenya vaø Uganda naëng tính ngoaïi giao thöôøng leä, nhö ñoái vôùi baát cöù cuoäc toâng du naøo: "Toâi ñeán nhö moät thöøa taùc vieân cuûa Tin Möøng, ñeå coâng boá tình yeâu cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø söù ñieäp hoøa giaûi, tha thöù vaø vaø bình an cuûa Ngöôøi. Chuyeán vieáng thaêm cuûa toâi nhaèm muïc ñích cuûng coá coäng ñoàng Coâng Giaùo trong vieäc hoï thôø phöông Thieân Chuùa vaø laøm chöùng cho Tin Möøng, moät Tin Möøng giaûng daäy phaåm giaù moïi ngöôøi vaø truyeàn cho ta môû loøng mình ra tröôùc ngöôøi khaùc, nhaát laø ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi thieáu thoán".
Coøn vaên phong cuûa söù ñieäp göûi ngöôøi Trung Phi thì khaùc haún veà cung gioïng, noù tha thieát hôn nhieàu, khoâng haún chæ laø ngoaïi giao thoâng thöôøng: "Chæ coøn vaøi ngaøy nöõa cuoäc toâng du seõ ñem toâi tôùi vôùi anh chò em, toâi muoán ngoû vôùi anh chò em nieàm vui ñang coù trong toâi vaø toâi muoán chaøo hoûi anh chò em vôùi moät taâm tình aâu yeám lôùn lao nhaát, baát luaän anh chò em thuoäc saéc toäc hay toân giaùo naøo. Ñaây laø laàn ñaàu tieân trong ñôøi, toâi tôùi Luïc Ñòa Phi Chaâu, heát söùc ñaùng yeâu vaø phong phuù trong thieân nhieân, trong con ngöôøi vaø trong neàn vaên hoùa cuûa noù, vaø toâi mong seõ coù nhieàu khaùm phaù ñeïp ñeõ vaø nhieàu cuoäc gaëp gôõ phong phuù. Ñaõ quaù laâu roài xöù sôû cuûa anh chò em ñaõ phaûi traûi qua moät tình theá ñaày baïo löïc vaø maát an ninh maø nhieàu ngöôøi trong anh chò em ñaõ laø naïn nhaân voâ toäi. Muïc ñích chuyeán vieáng thaêm cuûa toâi tröôùc nhaát laø nhaân danh Chuùa Gieâsu Kitoâ, ñem ñeán cho anh chò em lôøi khuyeân giaûi uûi an vaø hy voïng. Toâi heát loøng hy voïng raèng chuyeán vieáng thaêm cuûa toâi coù theå goùp moät phaàn, caùch naøy hay caùch khaùc, vaøo vieäc soa dòu caùc veát thöông vaø môû ra moät töông lai thanh bình hôn cho Trung Phi vaø moïi cö daân cuûa noù.
"Chuû ñeà cuûa chuyeán toâng du laø: ta haõy qua bôø beân kia. Ñaây laø moät chuû ñeà môøi goïi caùc coäng ñoàng Kitoâ höõu cuûa anh chò em cöông quyeát nhìn leân phía tröôùc, vaø khuyeán khích laãn nhau canh taân moái lieân heä vôùi Thieân Chuùa vaø vôùi anh chò em cuûa mình ñeå xaây döïng moät theá giôùi huynh ñeä hôn. Nhaát laø, toâi ñöôïc nieàm vui khai maïc Naêm Thaùnh Loøng Thöông Xoùt cho anh chò em tröôùc kyø haïn, moät naêm maø ñoái vôùi moïi ngöôøi, toâi hy voïng, seõ laø dòp ñaày quan phoøng ñeå tha thöù, nhaän laõnh vaø cho ñi, cuõng nhö ñoåi môùi yeâu thöông.
"Toâi tôùi ñaây nhö moät söù giaû cuûa hoøa bình. Toâi seõ heát loøng hoã trôï cuoäc ñoái thoaïi lieân toân vaø khuyeán khích vieäc soáng chung hoøa bình taïi queâ höông cuûa anh chò em. Toâi bieát ñieàu naøy laø ñieàu ta coù theå laøm döôïc vì taát caû chuùng ta ñeàu laø anh chò em vôùi nhau".
Môû Cöûa Thöông xoùt
Cöù theo söù ñieäp treân, vieäc coù yù nghóa ñöôïc chính Ñöùc Phanxicoâ nhaéc ñeán laø khai maïc Naêm Thaùnh Loøng Thöông Xoùt cho Trung Phi "tröôùc kyø haïn". Ngaøy chính thöùc khai maïc cho Giaùo Hoäi hoaøn vuõ laø ngaøy 8 thaùng 12 naêm 2015. Trung Phi laø nöôùc ñaàu tieân ñöôïc chính ngöôøi ñöùng ñaàu Giaùo Hoäi hoaøn vuõ khai maïc Naêm Thaùnh ñuùng 10 ngaøy tröôùc ñoù, moät vieäc khoâng haún laø tình côø.
Theo Cha Aurelio Gazzera, moät linh muïc doøng Caùt Minh, ñaõ phuïc vuï taïi Trung Phi 24 naêm nay, thì ñaây laø moät "ñaáu chæ heát söùc töôi ñeïp nhaèm ñem moät ñaát nöôùc voâ danh leân haøng tieàn ñaïo, moät ñaát nöôùc hieän raát caàn ñöôïc hoùan caûi nhôø Loøng Thöông Xoùt cuûa Chuùa Cha. Ñaây cuõng laø moät daáu chæ ñaày yeâu thöông nhaèm thöøa nhaän Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, moät Giaùo Hoäi luoân ôû tuyeán ñaàu ñeå chaøo ñoùn moïi ngöôøi, baát luaän laø Kitoâ Giaùo hay Hoài Giaùo, nhôø tieáng noùi cuûa nhieàu muïc töû, maø ñaàu tieân laø Ñöùc Toång Giaùm Muïc Bangui, Ñöùc Cha Dieudonneù Nzapalainga, treân thöïc teá laø ngöôøi ñaïi dieän cho thaønh luõy duy nhaát ngaên chaën caùi ñieân loaïn cuûa chieán tranh vaø huûy dieät"..
Thaønh luõy maø cha Gazzera vöøa nhaéc treân ñaây thöïc ra goàm tôùi ba vò maø kyù giaû John L. Allen goïi laø "ba oâng thaùnh cuûa Bangui: moät Muïc Sö, moät giaùo só Hoài Giaùo vaø moät vò Toång Giaùm Muïc böôùc vaøo chieán tranh", ba oâng thaùnh ñöôïc Ñöùc Phanxicoâ ngöôõng moä vaø ngaøi muoán tôùi Coäng Hoøa Trung Phi ñeå cuûng coá hoï, baát chaáp nguy hieåm baûn thaân.
Ba oâng thaùnh vaø vò giaùo hoaøng
Vò Muïc Sö chính laø Muïc Sö Nicolas Guerekoyame-Gbangou, Chuû Tòch Lieân Minh Tin Laønh; vò Giaùo Só Hoài Giaùo laø Imam Oumar Kobine Layama, Chuû Tòch Hoäi Ñoàng Hoài Giaùo, coøn vò Toång Giaùm Muïc chính laø Ñöùc Cha Dieudonneù Nzapalainga, Chuû Tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Trung Phi.
Caùc vò treân ñaïi dieän cho caùc toân giaùo chính cuûa Trung Phi: 50 phaàn traêm daân Trung Phi theo Tin Laønh, 30 phaàn traêm theo Coâng Giaùo vaø 15 phaàn traêm theo Hoài Giaùo. Ñieàu ñaùng löu yù laø ba vò naøy mau choùng trôû thaønh baèng höõu caû tröôùc khi caùc tranh chaáp döõ doäi dieãn ra vaø töø ñoù, caøng ngaøy moái lieân heä cuûa hoï caøng theâm ñaèm thaém.
Hoï cuøng nhau du haønh khaép nöôùc, ñi thaêm nhöõng vuøng naëng muøi baïo löïc, toå chöùc caùc buoåi gaëp gôõ ñeå xaây döïng laïi nieàm tin töôûng laãn nhau. Hoï coå vuõ haøng loaït caùc ngoâi "tröôøng hoøa bình" nôi treû em moïi toân giaùo cuøng theo hoïc cuõng nhö nhieàu beänh vieän chöõa trò ngöôøi cuûa ñuû tín ngöôõng.
Naêm ngoaùi, ba vò ñi thaêm caùc thuû phuû cuûa Taây Phöông ñeå vaän ñoäng vieäc chaám döùt ñoå maùu taïi queâ nhaø, gaëp caû Toång Thö Kyù Lieân Hieäp Quoác Ban Ki-moon ôû New York vaø Ñöùc Phanxicoâ taïi Roâma. Chính caùc vaän ñoäng cuûa hoï ñaõ khieán Lieân Hieäp Quoác göûi löïc löôïng duy trì hoøa bình qua naêm 2014.
Chính tôø Le Monde cuûa Phaùp goïi hoï laø "ba oâng thaùnh cuûa Bangui". Coøn baùo Time thì lieät keâ hoï vaøo danh saùch 100 ngöôøi coù aûnh höôûng nhaát treân theá giôùi naêm 2014 vaø Lieân Hieäp Quoác taëng hoï Huy Chöông Hoøa Bình Sergio Vieira de Mello naêm 2015.
Tình baïn cuûa hoï laø moät tình baïn chaân thöïc, khoâng phaûi ñeå chuïp hình ñaêng baùo. Thaùng 12 naêm 2013, khi caùc daân quaân Kitoâ Giaùo taán coâng moät khu Hoài Giaùo nôi giaùo só Layama soáng, chính Ñöùc Toång Giaùm Muïc Nzapalainga ñaõ môøi oâng vaø gia ñình oâng doïn tôùi nhaø ngaøi ôû giaùo xöù Thaùnh Phaoloâ. Hoï ôû ñoù 5 thaùng. Ñöùc Toång Giaùm Muïc cho hay: "khi söï soáng cuûa moät ngöôøi anh em bò ñe doïa, chuùng toâi phaûi giuùp nhau thoâi" vaø kinh nghieäm naøy "ñaõ ñem chuùng toâi laïi gaàn nhau hôn".
Ngoaøi ra, hoài thaùng Taùm naêm 2013, khi muïc sö Guerekoyame-Gbangou bò ngoài tuø vì daùm chæ trích Toång Thoáng luùc aáy laø François Bozizeù. Ñöùc Toång Giaùm Muïc Nzapalainga phaûn öùng baèng caùch xin ngoài tuø vôùi baïn mình. Ngaøi noùi vôùi tôø World Watch Monitor: "toâi xin moät chieác chieáu nguû ñeå coù theå ôû laïi vôùi muïc sö Nicolas. Baát cöù keùo daøi bao laâu, ba ngaøy hay vaøi thaùng, toâi nhaát quyeát ôû tuø vôùi muïc sö". Boái roái quaù, boä tröôûng noäi vuï phaûi cho thaû muïc sö Guerekoyame-Gbangou.
Ba vò töøng töï du mình vaøo nhöõng tình huoáng ñe doaï tôùi maïng soáng. Thaùng Hai vöøa roài, ba vò tôùi moät nhaø thôø ôû Bangui ñeå tham döï moät cuoäc ñoái thoaïi. Khoâng ngôø hoï bò ñaùm ñoâng cuoàng tín bao vaây töø 7 giôø saùng tôùi 4 giôø chieàu, khoâng thöïc phaåm hay nöôùc uoáng cho tôùi khi löïc löôïng duy trì hoøa bình ñeán giaûi cöùu.
Thaùng roài, Muïc Sö Guerekoyame-Gbangou suyùt nöõa bò maát maïng khi ngöôøi Hoài Giaùo coù vuõ trang taán coâng nhaø oâng taïi Nhaø Thôø Elim. May oâng boû nhaø tröôùc ñoù nöûa giôø, nhöng hai ngöôøi khaùc thì bò caét coå cheát, thaûm moät ñieàu hoï laø ngöôøi tî naïn ñöôïc muïc sö cöu mang.
Söù ñieäp coát loõi cuûa ba vò laø: tranh chaáp naøy khoâng phaûi laø tranh chaáp toân giaùo hay phe phaùi, maø ñuùng hôn laø do tö lôïi chính trò vaø kinh teá maø tra: Coäng Hoøa Trung Phi voán laø nöôùc xuaát caûng kim cöông lôùn thöù 12 treân theá giôùi!
Neáu hoaø bình ñeán vôùi Coäng Hoøa Trung Phi, phaàn lôùn caùc quan saùt vieân cho raèng coâng cuûa ba vò naøy khoâng nhoû. Trong moät thôøi ñaïi maø toân giaùo bò coi nhö moât nguoàn gaây ra tranh chaáp, ba vò naøy quaû ñaõ neâu moät taám göông maïnh meõ ñeå choáng laïi. Moät ngöôøi voán tha thieát vôùi ñoái thoaïi lieân toân, vôùi nhöõng coá gaéng ngoaïi thöôøng ôû ngoaïi vi, vaø ñaày loøng duõng caûm saün saøng bò traày truïa nhö Ñöùc Phanxicoâ, khoâng theå naøo laïi ñöùng ôû xa maø nhìn.
Vuõ Vaên An