Ñoïc caùc ghi chuù Thoâng Ñieäp Laudato Si
thaáy roõ hôn ñöôøng höôùng cuûa Ñöùc Phanxicoâ
Ñoïc caùc ghi chuù Thoâng Ñieäp Laudato Si, thaáy roõ hôn ñöôøng höôùng cuûa Ñöùc Phanxicoâ.
Roma (VietCatholic News 24-06-2015) - Ít nhaát cuõng coù hai taùc giaû coù caùch ñoïc Laudato Si ñaëc bieät: hoï chaêm chuù theo doõi caùc ghi chuù beân döôùi (footnotes) cuûa thoâng ñieäp.
Thöøa nhaän caùc bình dieän khaùc nhau cuûa huaán quyeàn
Thöïc vaäy, Kevin Ahern cuûa taïp chí America, moät giaùo sö toân giaùo hoïc taïi Cao Ñaúng Manhattan, nhaän ñònh raèng ngoaøi vieäc söû duïng ngoân töø phaùi tính bao haøm laàn ñaàu tieân trong caùc thoâng ñieäp xaõ hoäi Coâng Giaùo chính thöùc, moät trong caùc khía caïnh ñaùng chuù yù hôn caû cuûa Laudato Si laø caùc ghi chuù beân döôùi cuûa noù. Vaø ñoù laø nhöõng ñieàu ñaàu tieân taùc giaû naøy nhìn vaøo. Ñöùc Phanxicoâ quaû ñaõ ñi ra ngoaøi truyeàn thoáng cuûa caùc thoâng ñieäp xaõ hoäi Coâng Giaùo qua vieäc trích daãn nhieàu nguoàn khoâng Coâng Giaùo trong ñoù coù caùc taøi lieäu cuûa Lieân Hieäp Quoác, caùc hoäi ñoàng giaùm muïc vaø ngaïc nhieân nhaát laø moät nhaø huyeàn hoïc cuûa phaùi Sufi, Hoài Giaùo!
Theo taùc giaû naøy, khoâng gioáng caùc trích daãn trong caùc tieåu luaän cuûa sinh vieân oâng, thöôøng laø ñeå cho thaáy nguoàn goác caùc yù nieäm hay tö töôûng hoï trích daãn, caùc ghi chuù trong giaùo huaán cuûa caùc vò giaùo hoaøng coù chöùc naêng baùo ñoäng cho ngöôøi ñoïc thaáy baûn vaên ñang tieáp noái moät truyeàn thoáng. Caùc ghi chuù aáy, vì theá, ít quan taâm tôùi vieäc quy keát cho baèng muoán truyeàn ñaït ñieàu naøy: giaùo huaán naøy cuøng ñöôøng höôùng vôùi moät truyeàn thoáng laâu ñôøi lieân quan tôùi vaán ñeà, duø noù coù hôi baát ñoàng vôùi nguoàn.
Thí duï, thoâng ñieäp xaõ hoäi naêm 2009 cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, töïa laø Ñöùc AÙi trong Chaân Lyù, coù 159 ghi chuù. Phaàn lôùn caùc ghi chuù naøy tham chieáu caùc giaùo huaán xaõ hoäi chính thöùc cuûa caùc vò giaùo hoaøng khaùc; moät soá nhaéc tôùi chính caùc giaùo huaán cuûa ngaøi; moät soá tham chieáu tröôùc taùc cuûa caùc vò thaùnh lôùn hay caùc cô quan chính thöùc cuûa Toøa Thaùnh. Khoâng moät ghi chuù naøo nhaéc tôùi caùc nguoàn khoâng Coâng Giaùo hay khoâng phaûi laø tín lyù caû. Phaàn lôùn, ñaây cuõng laø tröôøng hôïp cuûa caùc thoâng ñieäp xaõ hoäi cuûa Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II.
Truyeàn thoáng treân phaûn aûnh moät neàn thaàn hoïc chuyeân bieät veà ngoâi vò giaùo hoaøng. Neàn thaàn hoïc naøy hieåu vò giaùo hoaøng nhö thaày daïy ñeä nhaát ñaúng cuûa tín lyù Coâng Giaùo vôùi söï phaân chia caùc vai troø thaày daïy vaø hoïc troø raát roõ reät. Trong caùi hieåu naøy, vò giaùo hoaøng khoâng bao giôø caàn phaûi hoïc töø caùc nguoàn ôû döôùi ngaøi. Caùc nguoàn naøy bao goàm caû caùc tuyeân boá cuûa caùc hoäi ñoàng giaùm muïc quoác gia. Gaàn 50 naêm nay, ñaõ coù cuoäc tranh luaän laâu daøi veà tö caùch huaán quyeàn cuûa caùc lôøi tuyeân boá do moät nhoùm giaùm muïc ôû bình dieän quoác gia, luïc ñòa hay theá giôùi ñöa ra.
Döôùi trieàu giaùo hoaøng cuûa caùc Ñöùc Gioan Phaoloâ II vaø Beâneâñíctoâ XVI, caùc tuyeân boá xaõ hoäi cuûa caùc hoäi ñoàng giaùm muïc quoác gia vaø caùc thöôïng hoäi ñoàng bò coi laø thieáu theá giaù cuûa thaåm quyeàn giaùo huaán (huaán quyeàn). Quan ñieåm naøy thöôøng thaáy trong caùc chæ trích ñoái vôùi caùc chính saùch xaõ hoäi cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Hoa Kyø, ñaëc bieät laø giaùo huaán cuûa caùc ngaøi veà coâng baèng kinh teá, hoøa bình vaø kyø thò chuûng toäc.
Trong "Nieàm Vui Tin Möøng", Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ coù ñeà caäp tôùi ñieåm naøy khi ngaøi keâu goïi vieäc khai trieån "tö theá phaùp lyù cho caùc hoäi ñoàng giaùm muïc" ñeå chuùng coù "thaåm quyeàn tín lyù chaân chính" ngoõ haàu phuïc vuï söù meänh cuûa Giaùo Hoäi toát ñeïp hôn (soá 32).
Duø khoâng ñöôïc moïi ngöôøi hoan nghinh, nhöng Laudato Si ñaõ khaúng ñònh theá giaù cuûa caùc cô caáu mieàn naøy vôùi 20 trích daãn caùc lôøi tuyeân boá cuûa 18 hoäi ñoàng giaùm muïc quoác gia vaø mieàn. Trong ñoù, coù lôøi tuyeân boá naêm 2001 cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Hoa Kyø veà "Thay Ñoåi Khí Haäu Hoaøn Caàu: Lôøi Tha Thieát Yeâu Caàu Ñoái Thoaïi, Khoân Ngoan vaø Ích Chung". Vieäc choïn caùc lôøi tuyeân boá cuûa caùc mieàn khaùc nhau treân theá giôùi xem ra muoán nhaán maïnh tôùi caùc quan taâm cuûa caùc vò giaùm muïc ñoái vôùi vaán ñeà ñang baøn. Thöïc vaäy, moät caùch xaây döïng, noù cho thaáy vieäc coå vuõ moät sinh thaùi toaøn dieän khoâng phaûi chæ laø quan taâm cuûa moät mình Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ. Vaø duø moät caùch tinh teá, ñaây cuõng laø caùch noùi leân vieãn kieán coù tính quy naïp vaø taûn quyeàn nhieàu hôn veà Giaùo Hoäi, trong ñoù, caùc tuyeân boá cuûa caùc hoäi ñoàng giaùm muïc cuõng coù giaù trò trong vieäc taïo neân neàn giaùo huaán xaõ hoäi Coâng Giaùo hoaøn vuõ.
Ngoaøi caùc tuyeân boá cuûa caùc hoäi ñoàng giaùm muïc ra, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ coøn trích daãn nhieàu nhaø tö töôûng Coâng Giaùo: Romano Guardini (8 laàn), moät linh muïc thaàn hoïc gia nhieàu aûnh höôûng (1885-1968); Teilhard de Chardin, nhaø tö töôûng Doøng Teân gaây nhieàu tranh caõi (ghi chuù soá 53), vaø Thuïng Phuï Bartholomew. Ngaøi coøn nhaéc tôùi moät cuoán saùch do Ñaïi Hoïc Fordham aán haønh ôû ghi chuù soá 15.
Nhöng tham chieáu gaây ngaïc nhieân hôn caû laø veà nhaø huyeàn hoïc Sufi cuûa Hoài Giaùo, Ali al-Khawas, ôû ghi chuù 159, raát hay nhö sau:
Vaên só linh ñaïo 'Ali al-Khawas caên cöù vaøo caûm nghieäm cuûa rieâng oâng ñaõ nhaán maïnh tôùi nhu caàu ñöøng ñaët moät khoaûng caùch quaù xa giöõa caùc vaät thuï taïo cuûa theá giôùi vaø caûm nghieäm noäi taâm veà Thieân Chuùa. Nhö chính oâng vieát: "Thieân kieán ñöøng neân khieán ta chæ trích nhöõng ai ñi tìm xuaát thaàn trong aâm nhaïc hoaëc thi ca. Trong moãi chuyeån ñoäng vaø aâm thanh cuûa theá giôùi naøy ñeàu coù moät huyeàn nhieäm tinh teá. Ngöôøi ñaõ ñöôïc khai taâm seõ naém baét ñöôïc nhöõng gì ñang ñöôïc noùi ra khi gioù thoåi, khi caây lay ñoäng, khi nöôùc chaåy, khi ruoài vo ve, khi cöûa coùt keùt, khi chim hoùt hay trong aâm thanh cuûa ñaøn daây hay saùo thoåi, tieáng thôû daøi cuûa ngöôøi beänh, tieáng than vaõn cuûa ngöôøi saàu muoän".
Vieäc naøy coøn gaây ngaïc nhieân hôn khi tôùi phaàn töïa laø "Caùc Daáu Chæ Bí Tích vaø Vieäc Cöû Haønh Nghæ Ngôi" (soá 232). Xeùt theo quan ñieåm thaàn hoïc, vieäc bao goàm caùc baûn vaên minh nhieân coù tính toân giaùo töø beân ngoaøi truyeàn thoáng Coâng Giaùo neâu ra nhieàu caâu hoûi lyù thuù veà vieäc khai trieån hoïc lyù. Ñoái vôùi lôøi tuyeân boá chính thöùc veà hoïc lyù xaõ hoäi, laáy töø nguoàn huyeàn hoïc Hoài Giaùo coù yù nghóa gì? Ñieàu naøy noùi gì veà vai troø cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn beân ngoaøi Giaùo Hoäi?
Tuy nhieân, trong soá 172 ghi chuù cuûa Laudato Si, khoâng phaûi ghi chuù naøo cuõng phaùt xuaát töø nhöõng nguoàn gaây ngaïc nhieân nhö theá. Caùc tröôùc taùc cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñöôïc tham chieáu 37 laàn; Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI ñöôïc trích daãn 30 laàn. Duø moät soá ngöôøi tìm caùch ñaët giaùo huaán xaõ hoäi cuûa Ñöùc Phanxicoâ veà moâi sinh vaø kinh teá caùch xa giaùo huaán cuøng loaïi cuûa caùc vò tieàn nhieäm cuûa ngaøi, caùc trích daãn naøy chaéc chaén phaûi nhaéc ngöôøi ñoïc nhôù raèng ngaøi vaãn xaây döïng giaùo huaán cuûa ngaøi treân moät truyeàn thoáng raát vöõng vaøng.
Ngöôøi con cuûa theá giôùi ñang phaùt trieån
Kyù giaû John L. Allen Jr. cuûa taïp chí Crux cuõng cho raèng caùc ghi chuù cuûa thoâng ñieäp Laudato Si noùi vôùi ta nhieàu ñieàu quan troïng veà vò giaùo hoaøng ñöông kim vaø caùch ngaøi quan nieäm coâng vieäc ngaøi laøm.
Cuõng nhö Ahern, Allen noùi raèng phaàn lôùn caùc thoâng ñieäp cuûa caùc vò giaùo hoaøng chæ trích daãn caùc vò giaùo hoaøng khaùc vaø caùc vaên kieän chính thöùc nhö Thaùnh Kinh hoaëc Saùch Giaùo Lyù Cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.
Laàn naøy coù khaùc, ñeán hôn 10% caùc ghi chuù (21 treân 172 ghi chuù) laø caùc trích daãn töø caùc hoäi ñoàng giaùm muïc theá giôùi. Theo Allen, ngaøi trích daãn caùc giaùm muïc töø 15 quoác gia, trong ñoù, coù Nam Phi, Phi Luaät Taân, Bolivia, Ñöùc, Coäng Hoøa Dominican, Ba Taây, Nhaät Baûn, UÙc vaø Taân Taây Lan, khoâng keå Hoa Kyø vaø AÙ Caên Ñình.
Ngaøi trích daãn hai hoäi ñoàng giaùm muïc mieàn, ñoù laø CELAM töùc Lieân Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Chaâu Myõ Latinh, vaø FABC, töùc Lieân Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc AÙ Chaâu, hai mieàn ñöôïc coi laø chòu nhieàu aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa thay ñoåi khí haäu.
Theo Allen, hieän töôïng treân noùi leân ba caùi nhìn thoâng suoát sau ñaây veà Ñöùc Phanxicoâ;
1. Ngaøi laø moät chính trò gia tinh khoân
Ñöùc Phanxicoâ bieát roõ Laudato Si seõ gaây neân moät chia reõ veà chính trò, nhaát laø vì lôøi keâu goïi cuûa ngaøi muoán ñaët giôùi haïn nghieâm ngaët cho vieäc tieâu thuï nhieân lieäu hoùa thaïch (fossil fuels) vaø vieäc thaûi caùc chaát hôi nhaø kieáng (greenhouse gases), aáy laø chöa keå vieäc ngaøi nhaán maïnh tôùi söï kieän: khoâng theå chænh söûa moâi tröôøng neáu khoâng coù caùc caûi toå nghieâm chænh ñoái vôùi "caùc maãu möïc saûn xuaát vaø tieâu thuï".
Chính vì theá, khi trích daãn caùc boä phaän giaùo huaán roäng khaép theá giôùi Coâng Giaùo ôû caùc bình dieän thaáp hôn, ngaøi muoán cho theá giôùi thaáy "khoâng phaûi chæ moät mình toâi leân tieáng!".
Noùi caùch khaùc, ngaøi muoán nhaén nhe vôùi moïi ngöôøi raèng ñaây khoâng phaûi chæ laø moät vaän ñoäng caù nhaân maø ñuùng hôn laø quan taâm roäng khaép cuûa caû theá giôùi Coâng Giaùo, moät theá giôùi goàm tôùi hôn 1.2 tyû con ngöôøi raûi raùc khaép nôi treân haønh tinh, moät theá giôùi ít ai coù theå laøm ngô.
2. Ngaøi laø ngöôøi con trung thaønh cuûa theá giôùi ñang phaùt trieån
Thöïc vaäy, ngaøi coi moät phaàn vai troø cuûa ngaøi laø laøm cho tieáng noùi töø nam xích ñaïo ñöôïc laéng nghe taïi baøn thaûo luaän hoaøn caàu.
Duø coù trích daãn moät soá vaên kieän cuûa caùc giaùm muïc taïi caùc quoác gia giaàu coù, trong ñoù, coù caùc tuyeân boá cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Hoa Kyø veà thay ñoåi khí haäu, phaàn lôùn Ñöùc Phanxicoâ trích daãn caùc giaùm muïc töø nam baùn caàu.
Trong thoâng ñieäp, ngaøi than phieàn raèng "nhieàu nhaø chuyeân nghieäp, nhieàu ngöôøi taïo yù kieán, nhieàu phöông tieän truyeàn thoâng vaø nhieàu trung taâm quyeàn löïc, vì ñöôïc ñaët taïi caùc khu vöïc thò töù giaàu coù, neân quaù xa caùch ñoái vôùi ngöôøi ngheøo, raát ít giao tieáp tröïc dieän vôùi caùc vaán ñeà cuûa ngöôøi ngheøo".
Neân khi trích daãn caùc muïc töû cuûa ngöôøi ngheøo theá giôùi, döôøng nhö Ñöùc Phanxicoâ muoán cho thaáy ngöôøi ta khoâng theå aùp duïng cuøng moät lôøi chæ trích nhö theá ñoái vôùi ngaøi. Ñöùc Cha Marcelo Saùnchez Sorondo, ngöôøi AÙ Caên Ñình, chuû tòch Giaùo Hoaøng Haøn Laâm Vieän veà Khoa Hoïc, noùi raèng "toâi tin ñaây laø thoâng ñieäp giaùo hoaøng ñaàu tieân trích daãn caùc hoäi ñoàng giaùm muïc# Ñöùc Phanxicoâ coù tình lieân ñôùi vó ñaïi vôùi caùc giaùm muïc cuûa caùc nöôùc khaùc, nhaát laø caùc nöôùc ngheøo nhaát".
3. Ngaøi laø moät giaùo hoaøng caûi caùch
Vaø ngaøi coá gaéng taùi hieäu chuaån (recalibrate) vieäc phaân phoái quyeàn haønh trong Giaùo Hoäi. Trong nhieàu naêm qua, ngöôøi ta tranh luaän soâi noåi veà thaåm quyeàn thöïc chaát cuûa caùc hoäi ñoàng giaùm muïc. Coù hai khuynh höôùng roõ reät: moät khuynh höôùng chuû tröông taäp quyeàn taïi Vatican, coi nheï taàm quan troïng cuûa caùc hoäi ñoàng giaùm muïc; moät khuynh höôùng uûng hoä vieäc taûn quyeàn, coi caùc hoäi ñoàng giaùm muïc nhö böùc töôøng ngaên Roâma khoûi ñoát chaùy.
Naêm 1998, vò giaùo hoaøng töông lai Beâneâñíctoâ XVI coâng boá moät vaên kieän vôùi söï chuùc laønh cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II, ñònh raèng caùc hoäi ñoàng giaùm muïc khoâng coù tö theá giaûng daïy moät caùch coù thaåm quyeàn, lyù do: "chaân lyù khoâng xuaát hieän nhôø ña soá phieáu".
Luùc coøn ôû AÙ Caên Ñình, theo Allen, Ñöùc Hoàng Y Jorge Mario Bergoglio hoài aáy laø moät trong soá caùc vò giaùm muïc caûm thaáy söï vieäc ñi hôi quaù xa theo höôùng taäp quyeàn, vaø kinh nghieäm cuõng nhö taàm nhìn cuûa caùc muïc töû ñòa phöông caàn coù vang doäi nhieàu hôn taïi Roâma.
Vôùi thoâng ñieäp Laudato Si, thöïc söï Ñöùc Phanxicoâ ñaõ ñi tieân phong trong vieäc môû ra moät moâ thöùc môùi ñeå khai trieån giaùo huaán xaõ hoäi Coâng Giaùo chính thöùc, moät moâ thöùc trong ñoù trung taâm Giaùo Hoäi coi troïng caùc khu ngoaïi vi.
Ñuùng, söù ñieäp chính cuûa Ñöùc Phanxicoâ naèm trong baûn vaên, nhöng caùc ghi chuù beân döôùi baûn vaên ñoù cuõng laø moät phaàn cuûa caâu truyeän.
Vuõ Van An