Thoâng ñieäp veà moâi sinh Laudato Si
seõ khoâng taû khoâng höõu
Thoâng ñieäp veà moâi sinh Laudato Si seõ khoâng taû khoâng höõu.
Roma (VietCatholic News 17-06-2015) - Nhö ñeå nhaán maïnh tôùi neàn sinh thaùi nhaân baûn, Toøa Thaùnh vöøa coâng boá: Chuû Tòch vaø Giaùm Ñoác Ñieàu Haønh cuûa Cô Quan Cöùu Trôï Coâng Giaùo Carolyn Woo seõ laø moät trong caùc trình baày vieân cuûa thoâng ñieäp Laudato Si (Praised Be You). Ba vò kia seõ laø Ñöùc Hoàng Y Peter Turkson, Chuû Tòch Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng veà Coâng Lyù vaø Hoøa Bình; Ñöùc Toång Giaùm Muïc Chính Thoáng Giaùo John Zizioulas cuûa Pergamon, ñaïi dieän Thöôïng Phuï Ñaïi Keát Constantinople; vaø Hans Joachim Schellnhuber, Giaùm Ñoác Vieän Potsdam Nghieân Cöùu Taùc Ñoäng Cuûa Khí Haäu vaø laø Chuû Tòch Hoäi Ñoàng Coá Vaán Ñöùc veà Thay Ñoåi Hoaøn Caàu.
Caøng gaàn tôùi ngaøy coâng boá, Laudato Si caøng thu huùt chuù yù cuûa theá giôùi maø hieän nay ñang phaân thaønh hai phe taû höõu raát roõ reät. Ineùs San Martin cuûa Crux, trong baøi ngaøy 16 thaùng 6 naêm 2015, ñaõ noùi tôùi söï chuù yù cuûa caû hai phe naøy roài, nhöng hoâm 17 thaùng 6 naêm 2015 coâ cho bieát nhieàu hôn caùc bình luaän, ñoâi luùc heát söùc naåy löûa vaø vì theá moät chieàu cuûa hoï.
Theo Martin, Ñöùc Hoàng Y Oscar Rodríguez Maradiaga cuûa Honduras, chuû tòch hoäi ñoàng 9 Hoàng Y coá vaán toái cao cho Ñöùc Phanxicoâ cho bieát ngaøi ñaõ ñoïc baûn vaên cuûa Laudato Si vaø thaáy noù laø moät "baûn vaên thuù vò" seõ baét maïch ñöôïc caùc vaán ñeà nhö "traùch nhieäm cuûa caùc ñaïi coâng ty trong vieäc tröøng phaït hoï ñang giaùng xuoáng haønh tinh".
Ngaøi quaû quyeát raèng Laudato Si seõ laø côn soác vó ñaïi khieán ai cuõng phaûi suy nghó. Caùc kyù giaû thuaät laïi: ngaøi "cöôøi" nhaïo taát caû nhöõng ai ñaû kích baûn vaên tröôùc khi ñoïc noù. Tuy nhieân, theo ngaøi, chaéc chaén baûn vaên seõ taïo neân nhieàu chæ trích. Nhaát laø taïi Hoa Kyø vaø Trung Hoa, "nhöõng nöôùc gaây haïi nhieàu nhaát cho moâi sinh".
Thaùng 5 naêm 2015, leân tieáng taïi Roâma, Ñöùc Hoàng Y Maradiaga ñaû kích "caùc phong traøo ôû Hoa Kyø" khi toû ra thuø nghòch ñoái vôùi chuû tröông cuûa Ñöùc Phanxicoâ veà moâi sinh. Ngaøi baûo: "YÙ thöùc heä bao quanh caùc vaán ñeà moâi sinh quaù lieân keát vôùi chuû nghóa tö baûn ñeán noãi khoâng muoán ngöng vieäc phaù hoaïi moâi sinh vì chuùng khoâng muoán töø boû lôïi nhuaän cuûa chuùng".
Bill Patenaude, moät giaûng vieân thaàn hoïc taïi Tröôøng Cao Ñaúng Providence vaø laø moät vieân chöùc kyø cöïu cuûa Boä Quaûn Trò Moâi Sinh thuoäc Rhode Island, tieân ñoaùn raèng phe taû duy tuïc cuõng seõ boàn choàn nhö phe höõu kinh doanh khi caùc ngöôøi uûng hoä chuùng lo ñoïc vaên kieän.
OÂng noùi vôùi taïp chí Crux: "phong traøo moâi sinh voán ñang ñöôïc phe taû höôùng daãn, thöôøng laø phe taû cöïc caáp tieán, caû haøng maáy thaäp nieân qua" thaønh thöû khoâng ngaïc nhieân gì khi nhieàu ngöôøi baûo thuû nghó raèng thoâng ñieäp cuûa Ñöùc Phanxicoâ chæ coù theå laø moät thoâng ñieäp cuûa phe naøy.
Nhöng theo Patenaude, "nhaát ñònh khoâng phaûi theá, nhö Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II, Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI vaø nay Ñöùc Phanxicoâ ñang cho ta thaáy". OÂng cho raèng Laudato Sii seõ thaùch thöùc caùc aán töôïng cuûa chuû nghóa duy moâi sinh coi chuùng nhö chính nghóa cuûa phe taû coå ñieån.
Ñeán moät möùc ñoä naøo ñoù, thì cuoäc tranh luaän chính trò veà Laudato Si laø ñieàu deã hieåu, vì chính Ñöùc Phanxicoâ töøng cho hay ngaøi muoán noù coù nhöõng heä luaän ñôøi thöïc veà chính saùch.
Ñaàu naêm 2015, ngaøi noùi ngaøi muoán thaáy noù ñöôïc coâng boá tröôùc thoûa hieäp ñöôïc Lieân Hieäp Quoác baûo trôï veà Caùc Muïc Tieâu Phaùt Trieån Laâu Daøi vaø tröôùc hoäi nghò thöôïng ñænh cuûa Lieân Hieäp Quoác veà thay ñoåi khí haäu taïi Paris vaøo cuoái naêm 2015.
Theo nguoàn tin quen thuoäc vôùi vaên kieän naøy trong Giaùo Hoäi, ñieàu môùi meû vó ñaïi laø "noù phaùt xuaát töø moät vò muïc töû luoân nghó tôùi taát caû nhöõng ai thuoäc veà ngaøi".
Nguoàn voâ danh ñoù cho bieát Ñöùc Phanxicoâ ñi tìm "moät sinh thaùi coù tính toaøn boä hôn, moät sinh thaùi bao goàm moïi ngöôøi vaø toaøn dieän".
Troïng ñieåm laø moïi ngöôøi, töø ngöôøi haêng say vôùi caây coû hay nöôùc uoáng, tôùi ngöôøi bình thöôøng soáng taïi caùc khu phoá, ngöôøi laøm vieäc cho caùc vaán ñeà thuoäc chính saùch moâi sinh taïi New York hay Washington, ñeàu caûm thaáy nhö ñöôïc "môøi goïi haønh ñoäng".
Khoâng ai caûm thaáy ñöôïc mieãn tröø khoûi phaùn keát cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng. "Khoâng ai coù theå noùi: 'löông taâm toâi an oån vì thoâng ñieäp coù ñeà caäp gì tôùi toâi ñaâu'".
Ñoái vôùi Patenaude, keát quaû chính trò chính yeáu cuûa thoâng ñieäp coù theå laø phaù naùt caùc kyø voïng cuûa nhöõng ai voán cho laø mình nhôø noù maø chieán thaéng. OÂng baûo: "nhieàu baèng höõu baûo thuû cuûa chuùng toâi bieát raèng hoï bò Laudato Si thaùch thöùc. Toâi khoâng nghó raèng nhieàu ngöôøi thuoäc phía beân kia cho raèng hoï bò thaùch thöùc, nhöng hoï seõ bò".
Moät trong nhöõng ngöôøi aáy coù theå laø Thöôïng Nghò Só Edward J. Markey, Daân Chuû, Tieåu Bang Massachusetts vaø laø ñoàng chuû tòch tieåu ban Climate Clearinghouse cuûa Thöôïng Nghò Vieän. Hoâm thöù hai 15 thaùng 6 naêm 2015, khi caùc töôøng trình veà vieäc baûn thaûo thoâng ñieäp bò rì roû xuaát hieän treân baùo chí, Markey ra moät tuyeân boá noùi raèng caùc töôøng trình naøy phaûn aûnh ñieàu Ñöùc Phanxicoâ töøng noùi trong quaù khöù: "raèng chính nhaân loaïi taïo ra vieäc thay ñoåi khí haäu, vaø chuùng ta phaûi haønh ñoäng ñeå giaûi quyeát vieäc naøy".
OÂng vieát theâm "toâi mong ñöôïc ñoïc troïn böùc thoâng ñieäp cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ khi noù ñöôïc chính thöùc coâng boá, vaø hoan ngheânh lôøi keâu goïi haønh ñoäng naøy ñeå giaûi quyeát thaùch thöùc coù tính theá heä veà vieäc thay ñoåi khí haäu".
AÁy theá nhöng vôùi thaønh tích phoø phaù thai cuûa Markey, chaéc chaén oâng ta seõ khoâng vui bao nhieâu vôùi ñoaïn 120 cuûa thoâng ñieäp, maø neáu ñuùng nhö ñaõ ñöôïc roø ræ, thì quaû quyeát raèng vieäc baûo veä thieân nhieân khoâng heà bieän minh cho vieäc phaù thai.
Nhö Patenaude nghó, vaên kieän naøy chaéc chaén "seõ gaây soác, seõ gaây vui vaø thaùch thöùc" ñoái vôùi haàu heát moïi ngöôøi.
Ñöùc Phanxicoâ chuû tröông neàn sinh thaùi nhaân baûn
Tieán só Thomas D. Williams, chuyeân vieân nghieân cöùu taïi Trung Taâm Ñaïo Ñöùc Hoïc vaø Vaên Hoùa cuûa Tröôøng Ñaïi Hoïc Notre Dame, nhaéc laïi caâu noùi baát huû cuûa Ñöùc Phanxicoâ khi quaû quyeát raèng "boùc loät traùi ñaát" laø moät troïng toäi vaø nay thoâng ñieäp saép coâng boá cuûa ngaøi ñang gaây ra moät thöù "haâm noùng hoaøn caàu" cho giôùi baùo chí quoác teá.
Thöïc theá, ngöôøi duy moâi sinh hoan nghinh vaên kieän, hy voïng raèng noù seõ taïo ra "moät söï thay ñoåi veà khuoân thöôùc" trong phöông thöùc cuûa Giaùo Hoäi ñoái vôùi caùc vaán ñeà moâi sinh. Haàu nhö moïi ngöôøi xem ra ñeàu ñaùnh cuoäc raèng Ñöùc Phanxicoâ seõ noùi moät ñieàu gaây chaán ñoäng ñòa caàu maø chöa moät vò giaùo hoaøng daùm noùi tröôùc ñaây...
Tuy nhieân, giöõa nhöõng ñoàn ñoaùn lan traøn nhö theá, moät söï kieän chuû yeáu daùm bò che ñaäy: duø Ñöùc Phanxicoâ laø moät nhaø tranh ñaáu cho moâi sinh, ngaøi seõ khoâng bao giôø laø ngöôøi duy moâi sinh trieät ñeå caû.
Lyù do ñôn giaûn laø caùc giaû thieát khôûi ñieåm cuûa ngaøi lieân quan tôùi nguoàn goác vaø muïc ñích cuûa moâi sinh hoaøn toaøn khaùc vôùi phong traøo aáy.
Trong khi ngöôøi duy moâi sinh trieät ñeå baùc boû quan ñieåm qui nhaân (anthropocentric view) veà theá giôùi, nghóa laø hoï khoâng coi con ngöôøi laø yeáu toá quan troïng nhaát cuûa vuõ truï vaät chaát, thì ngöôøi Kitoâ Giaùo nhaát thieát phaûi uûng hoä quan ñieåm naøy.
Noùi cho cuøng, Ñöùc Phanxicoâ chuû tröông moät sinh thaùi ñöôïc Thaùnh Kinh soi saùng. Trong buoåi yeát chung naêm 2013, ngaøi noùi: "Khi noùi tôùi moâi tröôøng, yù nghó cuûa toâi höôùng toâi veà caùc trang ñaàu tieân cuûa Thaùnh Kinh, Saùch Saùng Theá".
Quan ñieåm thaàn hoïc cuûa Ñöùc Phanxicoâ veà moâi sinh, hay neàn thaàn hoïc moâi sinh (theo-ecology), khoâng phaûi laø chuû nghóa duy moâi sinh ñaày tính yù thöùc heä kieåu Greenpeace. Noù laø söï khai trieån töï nhieân cuûa caùi hieåu Kitoâ Giaùo veà moái töông quan cuûa con ngöôøi vôùi caùc thaønh phaàn khaùc cuûa saùng theá.
Saùch Saùng Theá daønh cho caùc höõu theå nhaân baûn moät choã ñöùng ñoäc ñaùo vaø moät vai troø ñoäc ñaùo trong saùng theá. Hai ñoaïn ñaëc bieät moâ taû traùch vuï maø Thieân Chuùa muoán trao cho nhaân loaïi, caû hai ñoaïn ñeàu coù tính chuû yeáu trong suy nghó cuûa Ñöùc Phanxicoâ. Ñoaïn ñaàu noùi tôùi vieäc con ngöôøi thoáng trò traùi ñaát nhö sau:
"Thieân Chuùa ban phuùc laønh cho hoï, vaø Thieân Chuùa phaùn vôùi hoï: 'Haõy sinh soâi naûy nôû thaät nhieàu, cho ñaày maët ñaát, vaø thoáng trò maët ñaát. Haõy laøm baù chuû caù bieån, chim trôøi, vaø moïi gioáng vaät boø treân maët ñaát'" (St 1:28).
Trong cuoäc toâng du Phi Luaät Taân hoài thaùng Gieâng naêm 2015, nhaéc tôùi söï thoáng trò naøy, Ñöùc Phanxicoâ noùi vôùi giôùi treû: "Con ngöôøi nam nöõ ñaõ ñöôïc döïng neân gioáng hình aûnh vaø hoïa aûnh Thieân Chuùa vaø ñöôïc trao cho quyeàn thoáng trò saùng theá. Nhö nhöõng ngöôøi quaûn lyù coâng trình saùng taïo cuûa Thieân Chuùa, chuùng ta ñöôïc môøi goïi bieán theá giôùi naøy thaønh thöûa vöôøn töôi ñeïp cho gia ñình nhaân loaïi".
Ñoaïn hai cuûa Saùch Saùng Theá vieát nhö sau:
"Chuùa laø Thieân Chuùa ñem con ngöôøi ñaët vaøo vöôøn EÂ-ñen, ñeå caøy caáy vaø canh giöõ ñaát ñai" (St 2:15).
Veà ñoaïn treân, Ñöùc Phanxicoâ leân tieáng hoûi "Caøy caáy vaø canh giöõ traùi ñaát nghóa laø gì? Chuùng ta coù ñang caøy caáy vaø canh giöõ saùng theá khoâng? Hay chuùng ta ñang boùc loät vaø boû rôi noù? Ñoäng töø 'caøy caáy' nhaéc cha nhôù tôùi vieäc canh giöõ maø noâng gia voán laøm ñeå baûo ñaûm raèng ñaát ñai cuûa oâng seõ coù naêng xuaát vaø caùc saûn phaåm cuûa oâng ñöôïc chia seû".
Chuû nghóa moâi sinh Kitoâ Giaùo nhaát thieát phaûi coù tính qui nhaân, vì noù voán qui thieân (theocentric). Con ngöôøi khoâng chæ laø moät phaàn cuûa theá giôùi taïo döïng, maø coøn "gioáng nhö Thieân Chuùa" vaø ñöôïc uûy thaùc tieáp tuïc coâng vieäc cuûa Thieân Chuùa trong vieäc ñoàng saùng taïo vaø canh giöõ moâi sinh. Hoaëc nhö Ñöùc Gioan Phaoloâ II töøng noùi, Thieân Chuùa keâu goïi con ngöôøi "nhö hình aûnh cuûa chính Ngöôøi ñeå chia seû quyeàn chuùa teå theá giôùi cuûa chính Ngöôøi".
Ñöùc Phanxicoâ lieân tuïc nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa moâi sinh, coi noù nhö moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi. Ngaøy Theá Giôùi Moâi Sinh thaùng Saùu naêm 2015, ngaøi nhaán maïnh tôùi vieäc phaûi "caøy caáy vaø canh giöõ" moâi tröôøng, cho hay: moät phaàn trong keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa laø con ngöôøi "nuoâi döôõng theá giôùi moät caùch coù traùch nhieäm" bieán noù thaønh moät "thöûa vöôøn, moät nôi coù theå ôû ñöôïc cho moïi ngöôøi".
Ñoái vôùi Ñöùc Phanxicoâ, moâi sinh khoâng quan heä vì chính noù; noù quan troïng vì noù laø nhaø cuûa ta, laø nhaø cuûa con caùi ta vaø con chaùu chuùng nöõa. Noù laø toå aám cuûa chuùng ta.
Vôùi ngaøi, chuû nghóa moâi sinh noùi leân caû vieäc kính troïng Ñaáng Hoùa Coâng laãn tình lieân ñôùi nhaân baûn, gioáng nhö vieäc ñaët quaù taûi leân moâi sinh laø daáu chæ söï töï cao töï ñaïi vaø vò kyû. Ñoái vôùi ngaøi, sinh thaùi moâi tröôøng (environmental ecology) noái keát chaët cheõ vôùi sinh thaùi nhaân baûn.
Ngaøi nhieàu laàn thaùch thöùc moïi ngöôøi taùi suy nghó veà neàn vaên hoùa vöùt boû ñang thoáng trò hieän nay vaø choáng laïi vieäc thieáu ñaïo ñöùc trong kinh teá vaø taøi chaùnh.
Ngaøi noùi: "toâi muoán moïi ngöôøi chuùng ta nghieâm chænh cam keát toân troïng vaø che chôû saùng theá, chuù yù tôùi moïi ngöôøi, phaûn laïi neàn vaên hoùa vöùt boû vaø (naõo traïng) saøi roài boû, ñeå coå vuõ neàn vaên hoùa lieân ñôùi".
Ñöùc Giaùo Hoaøng laø ngöôøi maïnh meõ tin vaøo chuû nghóa ngoaïi thöôøng nhaân baûn (human exceptionalism), moät bieåu thöùc trieát lyù coù nghóa: söï dò bieät giöõa con ngöôøi vôùi caùc phaàn khaùc trong saùng theá laø moät dò bieät veà chuûng loaïi chöù khoâng phaûi veà möùc ñoä. Noù noùi leân söï khaùc bieät phaân reõ con ngöôøi thöïc söï vôùi moïi phaàn khaùc cuûa saùng theá, ñeán noãi hoï khoâng phaûi chæ laø ñieåm cao nhaát cuûa moät thaûm lieân tuïc, maø ñuùng hôn laø moät böôùc nhaåy voït veà phaåm.
Chuû nghóa duy moâi sinh trieät ñeå, traùi laïi, döïa treân giaû ñònh raèng chuûng ngöôøi khoâng coù choã ñöùng ñaëc bieät gì trong vuõ truï caû, vaø khoâng coù baát cöù söï troåi vöôït naøo veà yeáu tính ñoái vôùi caùc chuûng loaïi khaùc. Ta coù choã ñöùng chung vôùi con voi con seân, chung vôùi caây soài caây gaùo nhö nhöõng ñoàng cö daân treân maët ñòa caàu, bình ñaúng caû veà luaân lyù laãn sieâu hình. Thaäm chí coøn haï ñaúng laø ñaøng khaùc, vì ta voán nguy hieåm hôn.
Nhöõng ngöôøi töï nhaän mình laø duy moâi sinh trieät ñeå chính thöùc loaïi boû theá giôùi quan qui nhaân döïa treân Thaùnh Kinh, vaø chính thöùc chuû tröông moät trong ba phöông thöùc khaùc: qui sinh (biocentrism), qui moâi (eco-centrism) hay sinh thaùi saâu xa (deep ecology). Taát caû ñeàu khoâng coi con ngöôøi laø troïng taâm cuûa saùng theá, thay theá con ngöôøi baèng caùc sinh vaät, caùc heä thoáng moâi sinh hay caùc taàng sinh thaùi (ecosphere).
Cöông lónh Sinh Thaùi Saâu Xa, chaúng haïn, cho raèng phuùc lôïi vaø söï trieån nôû cuûa söï soáng nhaân baûn vaø phi nhaân baûn treân Maët Ñaát coù "giaù trò ngay trong chính chuùng". Caùc giaù trò naøy "ñoäc laäp tröôùc söï höõu duïng cuûa theá giôùi phi nhaân baûn ñoái vôùi caùc muïc ñích nhaân baûn".
Cöông lónh naøy lieân heä tôùi vieäc kieåm soaùt sinh ñeû, maø gaàn ñaây, bò Ñöùc Phanxicoâ vaïch traàn laø "thuyeát Taân Malthus", vì noù cho raèng vieäc trieån nôû cuûa söï soáng phi nhaân baûn ñoøi phaûi coù vieäc "giaûm thieåu ñaùng keå daân soá nhaân baûn".
Tieán só Warren M. Hern thaäm chí coøn so saùnh gioáng ngöôøi nhö moät thöù ung thö treân maët ñaát, ví vieäc gia taêng daân soá nhö vieäc vi truøng ung thö gia taêng khuûng khieáp trong thaân theå con ngöôøi, goïi daân soá nhaân baûn laø "dieãn trình beänh lyù moâi sinh ñoäc haïi" (malignant ecopathologic process).
Laøm sao coù theå ñaët Ñöùc Phanxicoâ trong haøng nguõ nhöõng ngöôøi nhö theá! Vôùi quan ñieåm döïa vaøo Thaùnh Kinh veà saùng theá, ngaøi khoâng theå laø ngöôøi duy moâi sinh trieät ñeå. Thaønh thöû, coù ñuû lyù do ñeå quaû quyeát raèng thoâng ñieäp cuûa ngaøi seõ khoâng taïo ra baát cöù söï thay ñoåi naøo veà khuoân thöôùc, maø chæ noùi leân moät lieân tuïc tính, khoâng noùi leân baát cöù cuoäc caùch maïng naøo maø chæ laø moät khai trieån lieân tuïc. Khuoân thöôùc ñaõ coù saün ñoù roài, ôû ngay caùc chöông ñaàu cuûa Saùng Theá Kyù.
Vuõ Van An