Toùm löôïc Lòch söû Ñaïo Hoài
Toùm löôïc Lòch söû Ñaïo Hoài.
AÛ Raäp (VietCatholic News 29-01-2015) - Trong lòch söû theá giôùi, chöa töøng coù moät toân giaùo naøo baønh tröôùng moät caùch maïnh meõ vaø nhanh choùng cho baèng ñaïo Hoài. Töø moät nhoùm ngöôøi du muïc soáng trong moät oác ñaûo heo huùt giöõa sa maïc Syro-Arabia ñaõ mau choùng bieán thaønh nhöõng con ngöôøi ñaày quyeàn löïc tung hoaønh töø Caän Ñoâng ñeán AÂu Chaâu vaø töø Baéc Phi ñeán taän caùc nöôùc Chaâu AÙ:
- Chæ trong voøng 10 naêm keå töø ngaøy giaùo chuû Muhammad qua ñôøi (632-642) quaân Hoài Giaùo AÛ Raäp ñaõ chieám troïn baùn ñaûo Arabia (roäng gaáp 8 laàn Vieät Nam), chieám Iraq, Syria, Palestine, Ai Caäp vaø phía Taây nöôùc Iran.
- Trong 2 naêm (648-649), quaân Hoài chieám Carthage, Tunisia.
Moät ñieàu laøm cho caû theá giôùi kinh ngaïc laø laàn ñaàu tieân ngöôøi AÛ Raäp chieám moät nöôùc AÂu Chaâu, ñoù laø Hy Laïp.
- Thöøa thaéng xoâng leân, ngöôøi Hoài Giaùo AÛ Raäp môû cuoäc chieán tranh ñaùnh Taây Ban Nha. Sau 5 naêm, ngöôøi Hoài chieán thaéng ñaõ chieám troïn nöôùc AÂu Chaâu roäng lôùn vaø noåi tieáng suøng ñaïo Coâng Giaùo nhaát thôøi baáy giôø.
- Naêm 712, quaân Hoài Giaùo chieám troïn Iran (Ba Tö) vaø duøng nöôùc naøy laøm baøn ñaïp tieán quaân ñaùnh chieám caùc nöôùc Trung AÙ ôû phía nam nöôùc Nga, chieám vuøng Baéc AÁn roäng lôùn (nay laø Pakistan vaø Afganistan) vaø xaâm nhaäp phía Taây Trung Quoác - Quaân Hoài bò quaân nhaø Ñöôøng chaän laïi taïi soâng Talas neân phaûi ruùt veà Trung AÙ.
Söï xuaát hieän vaø baønh tröôùng cuûa ñaïo Hoài trong theá kyû 7 hung baïo döõ doäi nhö côn gioù xoaùy (tornado) khieán cho caû theá giôùi phaûi kinh hoaøng.
Chuùng ta thöû tìm hieåu nhöõng nguyeân nhaân naøo ñaõ khieán cho ñaïo Hoài coù theå baønh tröôùng vôùi toác ñoä vuõ baõo nhö vaäy. Caùc söû gia ñaõ phaân tích 3 nguyeân nhaân sau ñaây:
Nguyeân nhaân 1: Qua nhieàu ngaøn naêm soáng treân caùc caùnh ñoàng coû ôû sa maïc Syro-Arabia, kieáp soáng lang thang cuûa nhöõng ngöôøi AÛ Raäp caøng ngaøy caøng trôû neân khoù khaên vì ñaát ñai ngaøy caøng trôû neân khoâ caèn. Töø theá kyû 6, boä laïc Quraysh (toå tieân cuûa Muhammad) coù saùng kieán boû ngheà du muïc ñeå chuyeån haún sang ngheà thöông maïi. Hoï toå chöùc caùc cuoäc ñi buoân ñöôøng xa vôùi nhöõng ñoaøn löõ haønh (caravans) goàm haøng traêm ngöôøi vaø raát nhieàu ngöïa, laïc ñaø ñeå chôû haøng hoùa löông thöïc, leàu vaûi, vuõ khí... Daàn daàn, thò tröôøng ngaøy caøng ñöôïc môû roäng, nhu caàu thöông maïi gia taêng, nhöõng ñoaøn löõ haønh coù theå gia taêng leân tôùi nhieàu ngaøn ngöôøi.
Do nhu caàu töï veä, moïi ngöôøi trong ñoaøn löõ haønh ñeàu phaûi hoïc cöôõi ngöïa, cöôõi laïc ñaø, luyeän taäp söû duïng caùc thöù vuõ khí nhö göôm giaùo cung teân, keå caû voõ thuaät vaø chieán thuaät quaân söï. Ngoaøi ra, hoï hoïc noùi nhieàu ngoaïi ngöõ, hoïc caû ñòa lyù vaø phong tuïc taäp quaùn cuûa caùc nöôùc laân caän ñeå gia taêng khaû naêng giao dòch thöông maïi. Traûi qua nhieàu thaäp nieân, nhöõng thöông gia (traders) AÛ Raäp trôû thaønh nhöõng ngöôøi ña taøi, ña naêng vaø ña hieäu. Hoï chaúng nhöõng laø nhöõng thöông gia raønh ngheà maø coøn laø nhöõng quaân nhaân thieän chieán, kyõ luaät vaø coøn laø nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo quaàn chuùng.
Vaøo ñaàu theá kyû 7, Mecca laø thuû phuû cuûa nhöõng ngöôøi Quraysh ñaõ trôû neân moät trung taâm thöông maïi lôùn nhaát taïi Trung Ñoâng. Nhöõng ngöôøi Quraysh khoâng coøn coù daùng daáp queâ muøa ngheøo khoå cuûa theá kyû tröôùc nöõa traùi laïi hoï ñaõ trôû thaønh nhöõng ngöôøi vaên minh giaøu coù. Ñieàu ñoù laøm cho nhieàu boä laïc AÛ Raäp khaùc phaûi theøm muoán vaø coá gaéng noi theo. Moät trong nhöõng boä laïc noåi tieáng hung döõ laø boä laïc Bedouins baét chöôùc boä laïc Quraysh ñaõ boû ngheà du muïc vaø tham gia vaøo caùc ñoaøn caravanscuûa Mecca.
Vaøo giöõa theá kyû 7, gaëp cô hoäi ñaïo Hoài phaùt trieån, caùc boä laïc AÛ Raäp, nhaát laø Quraysh vaø Bedouin, ñaõ noâ nöùc nhaäp cuoäc duøng toân giaùo laøm phöông tieän baønh tröôùng laõnh thoå ñeå thay ñoåi moâi tröôøng soáng taïi baùn ñaûo AÛ Raäp quaù caèn coãi.
Nguyeân nhaân 2: Töø theá kyû 4 ñeán theá kyû 7, toaøn vuøng Trung Ñoâng vaø Baéc Phi bò hai ñeá quoác Byzantine vaø Sassanian thay phieân nhau thoáng trò. Ñeá quoác Byzantine laø haäu thaân cuûa ñeá quoác La Maõ, ñöôïc Ñaïi Ñeá Constantine thaønh laäp naêm 330, ñaët thuû phuû taïi haûi caûng Byzantine cuûa Hy Laïp. Töø ñôøi Constantine (theá kyû 4) ñeán ñôøi hoaøng ñeá cuoái cuøng cuûa ñeá quoác Byzantine vaøo giöõa theá kyû 15, taát caû ñeàu laø nhöõng hoaøng ñeá theo Ki Toâ Giaùo Ñoâng Phöông (Eastern Christian Church) sau naøy trôû thaønh Chính Thoáng Giaùo. Ñeá Quoác Sassanian laø ñeá quoác Ba Tö, toàn taïi 427 naêm (töø naêm 224 ñeán 651). Caùc hoaøng ñeá cuûa ñeá quoác Sassanian ñeàu theo ñaïo Hoûa Giaùo (Zoroastrianism). Caû hai ñeá quoác noùi treân ñaùnh nhau lieân mieân suoát 4 theá kyû, ñeán ñaàu theá kyû 7 thì caû hai ñeá quoác naøy ñeàu bò kieät queä taïo neân moät khoaûng troáng quyeàn löïc (a power vacuum) taïi Trung Ñoâng vaø Baéc Phi. Do ñoù, nhöõng ñoaøn kî binh cuûa Hoài Giaùo AÛ Raäp ñaõ tieán vaøo laõnh thoå cuûa caû hai ñeá quoác naøy nhö tieán vaøo choã khoâng ngöôøi.
Nguyeân nhaân 3: Giaùo lyù ñaïo Hoài laø saûn phaåm cuûa ngöôøi AÛ Raäp neân ñöôïc ngöôøi AÛ Raäp ñoùn nhaän moät caùch deã daøng vaø töï nhieân. Töø thôøi xa xöa, ngöôøi AÛ Raäp ñaõ chaáp nhaän nieàm tin cuûa Abraham, nghóa laø tin coù Thieân Chuùa (tieáng AÛ Raäp goïi laø Allah) tin coù Thieân ñaøng, Hoûa nguïc, tin coù caùc thieân thaàn v.v... Cho neân ngöôøi AÛ Raäp khoâng coi Hoài Giaùo nhö moät ñaïo ngoaïi lai maø laø ñaïo coå truyeàn cuûa daân toäc. Vaên thô trong kinh Koran ñoái vôùi ngöôøi AÛ Raäp laø nhöõng aùng thô vaên tuyeät taùc. Moãi khi hoï ñoïc kinh Koran laø moät dòp hoï ngaâm thô, hoï caûm thaáy nhöõng vaàn thô ñoù raát haáp daãn vì raát hôïp vôùi khieáu thaåm myõ vaên chöông cuûa hoï. YÙ nieäm thaùnh chieán (Jihad) vaø yù nieäm töû ñaïo (martyrdom) hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi taâm lyù voán hung baïo cuûa ngöôøi AÛ Raäp vì hoï raát quen thuoäc vôùi cuoäc soáng ñaày baát traéc taïi sa maïc. Kinh Koran moâ taû thieân ñaøng raát haáp daãn ñoái vôùi caùc chieán binh treû tuoåi: Sau khi cheát traän, ñöôïc coi nhö töû ñaïo, seõ ñöôïc Chuùa cho leân thieân ñaøng ñeå höôûng ñuû laïc thuù cho ñeán muoân ñôøi. Laïc thuù ñoäc ñaùo nhaát maø chæ ñaïo Hoài môùi coù, ñoù laø nhöõng ngöôøi cheát traän hoaëc töû ñaïo ñeàu ñöôïc nhöõng coâ gaùi trinh tuyeät ñeïp ñoùn tieáp vaø phuïc vuï laïc thuù tình duïc cho ñeán muoân ñôøi vì moïi ngöôøi ôû thieân ñaøng ñeàu treû maõi khoâng giaø! Nieàm tin ñaëc bieät naøy ñaõ laø moät yeáu toá taâm lyù quan troïng khieán cho nhöõng ngöôøi lính Hoài Giaùo trôû thaønh nhöõng chieán só raát duõng caûm trong caùc cuoäc thaùnh chieán. Chæ vì cuoàng tín, nhöõng ñoaøn quaân Hoài Giaùo ñaõ laäp neân nhöõng chieán coâng oanh lieät nhö nhöõng kyø tích vöôït xa söï döï töôûng cuûa moïi ngöôøi.
Nhöõng cuoäc chieán tranh môû roäng nöôùc Chuùa cuûa Hoài Giaùo (Kingdom of Allah) töø ngaøy laäp ñaïo tôùi nay coù theå ñöôïc chia ra laøm hai thôøi kyø:
- Thôøi kyø I- töø theá kyû 7 ñeán theá kyû 13: Ñaïo Hoài baønh tröôùng vaø phaùt trieån taïo thaønh moät soá quoác gia theo ñaïo Hoài, ñöùng ñaàu coäng ñoàng Hoài Giaùo laø moät vò vua ñöôïc goïi laø Caliph, coù nghóa laø "ngöôøi keá vò giaùo chuû Muhammad veà phöông dieän theá quyeàn ". Xin ghi theâm ôû ñaây laø ñaïo Hoài tin giaùo chuû Muhammad laø thieân söù cuoái cuøng cuûa Allah cho neân khoâng moät ai coù quyeàn töï xöng laø keû thöøa keá cuûa Ngaøi veà phöông dieän thaàn quyeàn.
- Thôøi kyø II- töø theá kyû 13 ñeán theá kyû 20: Do nhöõng bieán coá ñaëc bieät cuûa theá giôùi ñaõ ñöa ñeán söï hình thaønh ba ñeá quoác Hoài Giaùo. Tröôùc heát laø söï xaâm laêng cuûa quaân Moâng Coå chieám caùc nöôùc Trung Ñoâng vaø sau ñoù chieám caùc nöôùc Baéc AÁn vaø nhieàu nöôùc AÙ Chaâu khaùc taïo thaønh moät ñeá quoác Moâng Coå roäng lôùn. Töø cuoái theá kyû 13, nhieàu hoaøng ñeá Moâng Coå theo ñaïo Hoài ñaõ taïo neân ñeá quoác Hoài Giaùo Mughul (do chöõ Mongol maø ra). Trong theá kyû 15, taïi AÂu Chaâu, ngöôøi Thoå Nhó Kyø Hoài Giaùo cheá ra thuoác suùng vaø laäp ra binh chuûng phaùo binh ñaàu tieân treân theá giôùi. Döïa vaøo söùc maïnh quaân söï, ngöôøi Thoå Hoài Giaùo xua quaân ñaùnh chieám nhieàu nöôùc treân caû 3 luïc ñòa AÂu, AÙ, Phi vaø laäp neân ñeá quoác Ottoman. Cuoái cuøng, daân toäc Azerbaizan ôû taây nam bieån Caspian boãng nhieân trôû neân huøng maïnh vaøo ñaàu theá kyû 16, caát quaân ñaùnh chieám nhieàu nöôùc AÂu Chaâu vaø Trung Ñoâng taïo thaønh ñeá quoác Safavids theo giaùo phaùi Shiite.
I. Thôøi Kyø Cai trò Cuûa Caùc Caliphs (The Caliphate Rulers)
Boán ngöôøi keá vò ñaàu tieân cuûa Muhammad (632-661):
Danh töø Hoài Giaùo AÛ Raäp goïi chung caû boán vò thöøa keá ñaàu tieân cuûa giaùo chuû Muhammad laø Rashidun - Hoï ñöôïc coi laø 4 truï coät cuûa Hoài Giaùo trong thôøi kyø sô khai. Hoï ñaõ laàn löôït thay theá nhau trong 29 naêm keå töø khi Muhammad qua ñôøi, nhöng nhöõng vieäc laøm cuûa hoï ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng heát söùc lôùn lao cho söï toàn vong cuûa ñaïo Hoài. Boán vò ñoù laø : Abu Bakr, Umar Khattab, Uthman Affan vaø Ali Talib.
1. Abu Bakr (632-634). Sau khi Muhammad qua ñôøi, coäng ñoàng Hoài Giaùo non treû laâm vaøo tình traïng hoãn loaïn vì khoâng coù laõnh ñaïo. Khoâng moät ai ñöôïc ña soá tín ñoà Hoài Giaùo tín nhieäm baàu leân laøm nguôøi keá vò Muhammad. Tröôùc tình theá beá taéc ñoù, Abu Bakr töï ñoäng ñöùng leân daønh quyeàn laõnh ñaïo. OÂng laø moät thöông gia giaøu coù vaø coù uy tín baäc nhaát ôû Mecca. OÂng ñaõ nghieâm khaéc ra 2 leänh caám khaån caáp ñeå baûo veä ñaïo Hoài vaø coäng ñoàng Hoài Giaùo:
- Tuyeät ñoái caám khoâng moät tín ñoà naøo ñöôïc rôøi boû coäng ñoàng Hoài Giaùo (Islamic confederacy)
- Khoâng moät ai ñöôïc töï xöng laø tieân tri vì Muhammad laø vò tieân tri cuoái cuøng cuûa Thieân Chuùa treân theá gian naøy.
Abu Bakr ñaõ mau choùng phaù tan caùc aâm möu chia reõ coäng ñoàng Hoài Giaùo vaø chæ sau 2 naêm, toaøn baùn ñaûo AÛ Raäp ñaõ theo ñaïo Hoài. Baùn ñaûo AÛ Raäp raát roäng lôùn, (gaáp 8 laàn dieän tích Vieät Nam) hieän ñöôïc chia thaønh nhieàu quoác gia ñoäc laäp: Saudi Arabia, Yemen, Quatar, Omar vaø Emerite.
2. Umar Khattab (634-644). Sau khi Abu Bakr qua ñôøi, Umar ñöôïc baàu laøm ngöôøi keá vò (Caliph) cai quaûn caû moät coäng ñoàng Hoài Giaùo roäng lôùn treân toaøn baùn ñaûo AÛ Raäp.
Umar laø moät thieân taøi quaân söï kieät xuaát trong lòch söû Hoài Giaùo. OÂng ñaõ ban haønh treân toaøn laõnh thoå AÛ Raäp nhöõng bieän phaùp sau ñaây:
- Ñeå baûo toaøn löïc löôïng Hoài Giaùo, caùc boä laïc trong Coäng ñoàng ñaïo Hoài tuyeät ñoái khoâng ñöôïc ñaùnh nhau.
- Moïi ngöôøi nam giôùi trong caùc boä laïc treân laõnh thoå baùn ñaûo AÛ Raäp ñeàu laø caùc binh só, taát caû ñeàu ñöôïc huaán luyeän quaân söï vaø ñöôïc saép xeáp thaønh caùc ñôn vò quaân ñoäi. Umar töï xöng laø "Tö leänh cuûa caùc tín ñoà" (The commander of the faithful). Sau hai naêm huaán luyeän caùc binh só vaø trang bò vuõ khí ñaày ñuû, Umar baét ñaàu môû mang nöôùc Chuùa baèng söùc maïnh quaân söï:
* Naêm 636, Umar ñích thaân chæ huy quaân Hoài Giaùo chieám Iraq vaø Syria.
* Naêm 637, Umar chieám toaøn laõnh thoå cuûa ñeá quoác Sassanian (Ba Tö) vaø chieám thaønh phoá lôùn nhaát cuûa ñeá quoác Byzantine laø Anatolia.
* Naêm 638, Umar xua quaân chieám Palestine vaø thaùnh ñòa Jerusalem.
* Naêm 641, Umar chieám toaøn boä caùc nöôùc Baéc Phi goàm Ai Caäp, Algeria, Tunisa vaø Maroc.
Moät ñieàu ñaùng chuù yù laø nhöõng ñoaøn quaân Hoài Giaùo ñaõ tieán chieám nhöõng vuøng ñaát xa xoâi thuoäc nhieàu höôùng khaùc nhau nhöng vò chæ huy toái cao laø Umar vaãn ñaët baûn doanh ôû Medina, moät oác ñaûo trong sa maïc Syro - Arabia. OÂng chæ huy caùc ñoaøn quaân Hoài Giaùo treân nhöõng sa baøn vaø nhöõng baûn ñoà taïi vaên phoøng cuûa oâng. Döôùi söï laõnh ñaïo kieät xuaát cuûa Umar trong 10 naêm, Hoài Giaùo töø moät giaùo phaùi nhoû ôû sa maïc ñaõ bieán thaønh moät ñeá quoác roäng lôùn. Caùc tín ñoà Hoài Giaùo cho ñoù laø moät pheùp laï cuûa Allah, trong khi AÂu Chaâu baét ñaàu caûm thaáy e ngaïi tröôùc söï lôùn maïnh cuûa moät toân giaùo môùi.
Hoï goïi ñaïo Hoài laø "ñöùc tin cuûa baïo löïc" (A violent faith) hoaëc laø moät "toân giaùo quaân phieät" (a militaristic religion). Vaøo moät ngaøy ñònh meänh trong thaùng 11 naêm 644, trong khi Umar ñang caàu nguyeän trong ñeàn thôø taïi Medina thì bò moät tuø binh ngöôøi Ba Tö ñaâm cheát.
3. Uthman (644-656). Uthman laø caùnh tay maët vaø phuïc vuï döôùi tröôùng cuûa Umar 10 naêm. Uthman ñaõ hoïc hoûi ñöôïc nhieàu kinh nghieäm veà taøi thao löôïc quaân söï cuûa ngöôøi tieàn nhieäm. Vaøo luùc naày, Hoài Giaùo laø moät quyeàn löïc quaân söï lôùn ôû trong vuøng vì hoï ñaõ tòch thu ñöôïc raát nhieàu chieán lôïi phaåm quaân söï vaø tích luõy ñöôïc raát nhieàu taøi nguyeân kinh teá döï tröõ taïi caùc vuøng chieám ñoùng. Döôùi söï laõnh ñaïo taøi ba cuûa Uthman trong 12 naêm, quaân Hoài ñaõ laäp neân nhieàu kyø tích chöa töøng thaáy:
- Tröôùc heát, quaân Hoài chieám Hy Laïp vaø nhieàu nöôùc phía ñoâng Ñòa Trung Haûi.
- Maáy naêm sau, moät caùnh quaân tieán veà phía Taây chieám Libya.
- Moät caùnh quaân khaùc tieán veà phía ñoâng chieám nöôùc AÂu Chaâu Armenia, tieán vaøo mieàn Caucase cuûa Nga. Trong khi ñoù moät caùnh quaân khaùc traøn xuoáng phía nam ñaùnh chieám Baéc AÁn Ñoä (töùc Afganistan vaø Pakistan ngaøy nay).
Tôùi luùc naøy, Hoài Giaùo ñaõ thaønh moät ñeá quoác meânh moâng keùo daøi töø AÂu sang AÙ tôùi Baéc Phi. Nhöõng quaân lính AÛ Raäp Hoài Giaùo haàu heát ñeàu ñaõ xa nhaø treân 10 naêm, phaàn ñoâng ñeàu caûm thaáy chaùn naûn. Nhieàu töôùng laõnh Hoài Giaùo xa chuû töôùng ñaõ quaù laâu neân cuõng maát ñi tình thaân ban ñaàu.
Naêm 656, moät nhoùm töôùng vaø binh só baát maõn ñaõ baát thaàn trôû veà Medina vaây baét vaø gieát cheát Uthman taïi choã. Nhoùm naøy ñöa Ali Talib leân laøm vò Caliph thöù tö cuûa Hoài Giaùo.
4. Ali Talib (656-662). Vuï saùt haïi Uthman ñeå ñöa Ali leân thay laø moät bieán coá voâ cuøng tai haïi cho Hoài Giaùo trong suoát nhieàu theá kyû qua vaø coù theå coøn keùo daøi maõi maõi veà sau. Ali laø em hoï vaø ñoàng thôøi laø con reå cuûa Muhammad. Khi vöøa ñöôïc baàu leân laøm Caliph, Ali ñaõ gaëp phaûi söï choáng ñoái cuûa Muawiyah laø ngöôøi nhaø cuûa Uthman. Muawiyah luùc ñoù laø quan toaøn quyeàn Hoài Giaùo cai trò Syria leân tieáng chæ trích Ali ñaõ khoâng tröøng phaït keû saùt haïi Uthman. Ali mang quaân ñeán ñaùnh Muawiyah nhöng hai beân ñaùnh nhau khaù laâu khoâng phaân thaéng baïi neân phaûi ngöng chieán. Naêm 662, Ali bò aùm saùt cheát. Muawiyah töï cho mình laø ngöôøi ñang naém quyeàn löïc quaân söï maïnh nhaát neân töï xöng laø Caliph laõnh ñaïo coäng ñoàng Hoài Giaùo. Y töï yù dôøi thuû ñoâ Hoài Giaùo töø Medina veà Damacus luùc ñoù laø thuû ñoâ cuûa Syria. Muawiyah môû ñaàu cho moät trieàu ñaïi Hoài Giaùo keùo daøi tôùi 6 theá kyû. Ñoù laø trieàu ñaïi Umayyad (Umayyad Dynasty) goàm nhöõng vò vua cai trò caùc nöôùc Hoài Giaùo, taát caû ñeàu töï xöng laø Caliph (661-1250). Do ñoù, taát caû caùc vua Hoài Giaùo thuoäc trieàu ñaïi Umayyad ñeàu ñöôïc goïi chung laø "Caliphate Rulers", coù nghóa laø caùc nhaø laõnh ñaïo coäng ñoàng vôùi tö caùch laø ngöôøi keá vò Muhammad.
Rieâng caù nhaân Muawiyah cai trò toaøn boä coäng ñoàng Hoài Giaùo roäng lôùn trong 19 naêm. OÂng bieán nhöõng ngöôøi theo oâng thaønh moät giai caáp quí toäc môùi, noùi ñuùng hôn laø moät giai caáp thoáng trò (a ruling class). Chuû thuyeát cuûa Muawiyah laø cai trò daân baèng söùc maïnh quaân söï (military aristocracy). Muawiyah cheát vì beänh naêm 680.
Trong thôøi gian ñoù, nhöõng ngöôøi Hoài Giaùo thaân Ali ñaõ laäp ra moät giaùo phaùi môùi laø giaùo phaùi Shiite. Soá tín ñoà Hoài Giaùo coøn laïi ñöôïc goïi chung laø Sunni, coù nghóa laø Ña soá. Naêm 680, vua Yazid (con cuûa Muawiyah) ñeán Medina chaën baét con trai cuûa Ali laø Husayn vaø gieát nhieàu ngöôøi thuoäc giaùo phaùi Shiite. Naêm sau (681), Yazid mang quaân trôû laïi Medina (nôi ôû cuoái cuøng cuûa Muhammad) taøn phaù vaø dìm thaønh phoá thaùnh ñòa naøy trong bieån maùu. Ñeå traû thuø, giaùo phaùi Shiite mang quaân chieám thaùnh ñòaMecca vaø taøn phaù naëng neà thaønh phoá naøy. Töø ñoù ñeán nay, traûi qua treân 13 theá kyû, hai giaùo phaùi Sunni vaø Shiite thöôøng xuyeân xung ñoät nhau nhieàu traän ñaãm maùu. Soá ngöôøi töû traän caû hai beân coù theå leân tôùi nhieàu chuïc trieäu ngöôøi. Ñaây laø moät thaûm hoïa lôùn nhaát trong lòch söû theá giôùi Hoài Giaùo.
II. Thôøi Kyø Cuûa Nhöõng Ñeá Quoác Hoài Giaùo - Töø Theá Kyû 13 Ñeán Theá Kyû 20
1. Ñeá Quoác Mughul :
Mughul laø tieáng phieân aâm AÛ Raäp ñeå goïi ngöôøi Moâng Coå (Mongol). Ngöôøi saùng laäp ñeá quoác Moâng Coå laø Thaønh Caùt Tö Haõn (Genghis Khan 1162-1227). Thoaït ñaàu oâng thoáng nhaát caùc boä laïc du muïc Moâng Coå voán coù taøi cöôõi ngöïa vaø baén cung. Sau ñoù oâng huaán luyeän vaø toå chöùc hoï thaønh quaân nguõ vaø bieán hoï thaønh nhöõng ñoaøn kî binh baùch chieán baùch thaéng. Vôùi ñoaøn quaân huøng maïnh naøy, Thaønh Caùt Tö Haõn ñaõ laàn löôït ñaùnh chieám nhieàu nöôùc töø AÙ sang AÂu tôùi taän Trung Ñoâng vaø Phi Chaâu. Luaät taùc chieán raát noåi tieáng cuûa Thaønh Caùt Tö Haõn laø : Heã tôùi nôi naøo ngoan ngoaõn ñaàu haøng thì tha, baát cöù moät thaønh phoá hay laøng maïc naøo choáng cöï ñeàu bò phaù bình ñòa vaø taát caû moïi ngöôøi daân khoâng keå giaø treû lôùn beù ñeàu phaûi cheát!
- Naêm 1219, quaân Moâng Coå cuûa Thaønh Caùt Tö Haõn ñaùnh chieám Thoå Nhó Kyø. Vua Thoå cuøng ñoaøn tuøy tuøng boû chaïy bò quaân Moâng Coå truy kích qua Iran tôùi taän Azerbaizan thì bò baét. Quaân Moâng Coå tôùi ñaâu ñeàu ñeå laïi phía sau söï ñoå naùt hoang taøn.
- Naêm 1231, haøng loaït caùc thaønh phoá noåi tieáng cuûa Hoài Giaùo nhö Baghdad, Bukhara, Damacus... ñeàu bò ñoát phaù bình ñòa vôùi nhöõng xaùc cheát la lieät treân ñöôøng phoá. Daân chuùng sôï haõi luõ löôït keùo nhau chaïy qua caùc nöôùc laân caän.
- Naêm 1255, Moâng Coå hoaøn thaønh moät ñeá quoác roäng lôùn bao la bao goàm Trung Quoác, Cao Ly, Ngoaïi Moâng, haøng chuïc nöôùc Trung AÙ vaø Baéc AÁn Ñoä, Syria, Palestine, Thoå Nhó Kyø.
Nhöng moät bieán coá quan troïng ñaõ xaûy ra cho caû Hoài Giaùo laãn Moâng Coå, ñoù laø vaøo naêm 1295, hoaøng ñeá Moâng Coå Ghazan Khan theo ñaïo Hoài thuoäc giaùo phaùi Sunni. Töø ñoù veà sau, caùc hoaøng ñeá Moâng Coå ñeàu theo ñaïo Hoài. Caøng veà sau, caùc quan vaø caû trieàu ñình Moâng Coå trong ñeá quoác ñeàu thaønh nhöõng tín ñoà Hoài Giaùo thaønh tín. Caùc hoïc só Hoài Giaùo AÛ Raäp (Ulama) ñöôïc troïng duïng, nhaát laø trong vieäc soaïn thaûo caùc boä luaät hình söï vaø daân söï phoûng theo luaät Hoài Giaùo Sharia.
Hoaøng ñeá Moâng Coå Timur Lenk ñoùng ñoâ taïi Thoå Nhó Kyø xua quaân ñaùnh chieám Iran naêm 1387, chieám haûi caûng Golden Horde cuûa Nga naêm 1395, chieám AÁn Ñoä naêm 1398, taøn phaù thuû ñoâ New Delhi vaø gieát haøng chuïc ngaøn tuø binh Hindu taïi ñaây. Naêm 1400,Timur chieám hai nöôùc Iran vaø Iraq. Taïi ñaây, Timur ra leänh taøn saùt haøng trieäu ngöôøi thuoäc giaùo phaùi Shiite. Vì quaù say maùu chieán thaéng, naêm 1404, Timur keùo quaân ngöôïc veà phía Trung AÙ roài vöôït bieân giôùi tieán ñaùnh vaøo phía Taây Trung Quoác. Cuoäc chieán keùo daøi qua naêm sau, Trung Quoác phaûn coâng gieát quaân Moâng Coå raát nhieàu vaø baûn thaân Timur cuõng bò töû traän trong naêm 1405.
Nhöõng hoaøng ñeá Moâng Coå keá tieáp chuù troïng vieäc môû roäng ñeá quoác ôû Chaâu AÙ:
- Naêm 1478, ñeá quoác Mughul chieám Indonesia vaø bieán nöôùc naøy thaønh nöôùc Hoài Giaùo. Ngaøy nay, Indonesia laø moät nöôùc ñoâng daân nhaát cuûa theá giôùi ñaïo Hoài vôùi treân 200 trieäu daân.
- Töø 1520 ñeán 1837, ñeá quoác Mughul cai trò toaøn AÁn Ñoä. (AÁn Ñoä mang teân Mughul Empire of India). Hoaøng ñeá Moâng Coå ñoùng ñoâ taïi New Delhi. Naêm 1643, hoaøng ñeá Moâng Coå cho xaây ngoâi moä cuûa hoaøng haäu ôû ngoaïi oâ New Delhi raát noåi tieáng, ñoù laø ngoâi moä Taj Mahal..
- Naêm 1747, ñeá quoác Mughul chieám Afganistan vaø cai trò nöôùc naøy 100 naêm.
Naêm 1831, ngöôøi Anh chieám AÁn Ñoä vaø chaám döùt ñeá quoác Mughul treân luïc ñòa Chaâu AÙ.
2. Ñeá quoác Ottoman (1289-1924)
Danh töø Ottoman xuaát phaùt töø teân cuûa moät boä laïc du muïc laø Osman ôû phía taây Thoå Nhó Kyø. Boä laïc naøy baét ñaàu khôûi binh töø naêm 1280. Chæ trong 9 naêm, hoï chieám moät vuøng laõnh thoå roäng lôùn goàm coù Taây Nam AÙ Chaâu, Ñoâng Nam AÂu Chaâu vaø Ñoâng Baéc Phi Chaâu. Hoï goïi ñeá quoác cuûa hoï laø Ottoman. Nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo ñeá quoác naøy ñeàu theo ñaïo Hoài thuoäc giaùo phaùi Sunni.Hoï chaúng nhöõng noåi tieáng veà taøi naêng thao löôïc quaân söï maø coøn noåi tieáng veà khaû naêng chính trò raát kheùo leùo cuûa hoï. Nhôø vaäy, ñeá quoác Ottoman ñaõ toàn taïi qua 7 theá kyû.
- Naêm 1389, quaân Ottoman chieám Albania vaø Kosovo, bieán vuøng naøy thaønh nhöõng nöôùc theo Hoài Giaùo.
- Naêm 1444, quaân Ottoman ñaùnh tan Thaäp Töï Quaân cuûa giaùo hoaøng La Maõ taïi Bulgaria.
- Thaùng 4.1453, quaân Hoài Giaùo Ottoman xoùa soå ñeá quoác Byzantine, töùc ñeá quoác Ki Toâ Giaùo Ñoâng Phöông vaø chieám thuû ñoâ cuûa ñeá quoác naøy laø thaønh phoá Constantinople. Ñieåm son cuûa Ottoman laø sau khi chieám Constantinople vaø nhieàu laõnh thoå cuûa Byzantine, Ottoman coâng boá chính saùch khoan dung toân giaùo ñoái vôùi Do Thaùi Giaùo vaø Ki Toâ Giaùo. Nhôø vaäy, trong nhieàu theá kyû sau, Ottoman ñaõ môû roäng thöông maïi vôùi caùc nöôùc AÂu Chaâu Ki Toâ Giaùo vaø trong laõnh thoå ñeá quoác khoâng coù moät cuoäc noåi loaïn naøo. Tuy nhieân, ñoái vôùi giaùo phaùi Shiite, Ottoman coù moät chính saùch quyeát lieät khoâng khoan nhöôïng.
- Naêm 1467, Ottoman coâng boá thaùnh chieán vôùi giaùo phaùi Shiite, caùc tín ñoà Shiite trong ñeá quoác bò luøng gieát.
- Töø 1467 ñeán 1520, quaân Ottoman tieán chieám Syria, Ai Caäp, Baéc Phi vaø toaøn baùn ñaûo Arabia.
- Töø 1520 ñeán 1534, quaân Ottoman chieám Nam Tö vaø moät phaàn AÂu Chaâu tôùi thuû ñoâ Vienne cuûa AÙo.
- Naêm 1606, Ottoman chieám Romania, Hungaria, Ba Lan vaø Tieäp Khaéc. Tôùi luùc naøy, ñeá quoác Ottoman trôû thaønh sieâu cöôøng quoác teá (World Power).
Töø ñaàu theá kyû 19, caùc cöôøng quoác AÂu Chaâu (Anh, Phaùp, Ñöùc) baét ñaàu xaâm chieám caùc phaàn ñaát cuûa Ottoman vaø doàn ñeá quoác naøy vaøo choã suy taøn.
3. Ñeá quoác Safavids cuûa giaùo phaùi Shiite (1501-1779)
Thoaït ñaàu Safavids laø moät nhaùnh cuûa giaùo phaùi Shiite xuaát phaùt taïi nöôùc Azerbaizan ôû taây nam bieån Caspian.
Naêm 1501, laõnh tuï cuûa giaùo phaùi Safavids laø Esmail khôûi binh chieám luoân caû nöôùc Azerbaizan. Esmail töï xöng laø "Vua Hoài Giaùo" (Sha/Sultan) vaø ra leänh cho toaøn daân phaûi theo ñaïo Hoài (giaùo phaùi Shiite). Ít laâu sau, Esmail xua quaân ñaùnh chieám caùc nöôùc laân caän theo Chính Thoáng Giaùo laø Armenia, Georgia vaø vuøng nuùi Caucase cuûa Nga. Trong thôøi gian chieám ñoùng, quaân Hoài Safavids ñaõ gieát haïi raát nhieàu ngöôøi Chính Thoáng Giaùo. Rieâng taïi Armenia, soá tín ñoà Chính Thoáng Giaùo bò gieát leân tôùi moät trieäu ngöôøi. Sau ñoù quaân Safavids chuyeån qua phía ñoâng taán coâng thaønh phoá Anatolia ñeå daèn maët ñeá quoác Ottoman theo giaùo phaùi Sunni. Trong khi ñoù, moät nhoùm khaùc thuoäc giaùo phaùi Shiite ôû Ba Tö noãi leân cöôùp chính quyeàn cuûa giaùo phaùi Sunni. Nhoùm noåi loaïn ra leänh cho caû nöôùc Ba Tö phaûi theo Shiite, ai baát tuaân leänh ñeàu bò gieát. Taát caû caùc hoïc só (Ulamas) laõnh ñaïo giaùo phaùi Sunni ñeàu bò cheùm ñaàu, khoâng soùt moät ai. Keå töø ñoù, nöôùc Ba Tö (Iran) trôû thaønh moät quoác gia toaøn toøng theo giaùo phaùi Shiite. Caùc vua Hoài Giaùo Ba Tö ñöôïc goïi laø SHA, vöøa laø vua vöøa laø giaùo chuû, phaàn ñoâng ñeàu cöïc ñoan vaø hung döõ.
Phaàn ñoâng caùc hoïc só Hoài Giaùo Ba Tö ñeàu theo moân phaùi trieát hoïc thaàn bí (mystical philosophy) toùm taét nhö sau: "Chính trò vaø toân giaùo laø moät, khoâng theå taùch rôøi. Moïi caûi caùch xaõ hoäi khoâng theå vöôït quaù tö töôûng toân giaùo".
Vôùi baûn chaát cuoàng tín cöïc ñoan coá höõu cuûa giaùo phaùi Shiite, nay laïi coù theâm chuû thuyeát thaàn bí cuûa caùc Mullahs (hoïc só) giaùo phaùi Shiite caøng ngaøy caøng trôû neân cöïc ñoan nguy hieåm. Hoï luoân luoân coù thaùi ñoä baát khoan dung vôùi caùc toân giaùo khaùc, nhaát laø ñoái vôùi giaùo phaùi Hoài Giaùo Sunni, chieám 80% daân soá ñaïo Hoài.
* * *
Nhö ñaõ trình baøy treân ñaây, töø theá kyû 13 ñeán theá kyû 20, trong theá giôùi Hoài Giaùo ñaõ xuaát hieän ba ñeá quoác rieâng bieät vaø luoân tranh chaáp vôùi nhau. Caû ba ñeá quoác Hoài Giaùo ñaõ ñöôïc thaønh laäp vaø suy taøn vaøo nhöõng thôøi ñieåm khaùc nhau:
- Ñeá quoác Mughul thaønh laäp ñaàu theá kyû 13, suy taøn cuoái theá kyû 19.
- Ñeá quoác Ottoman thaønh laäp cuoái theá kyû 13, suy taøn ñaàu theá kyû 20.
- Ñeá quoác Safavids thaønh laäp ñaàu theá kyû 16, suy taøn trong theá kyû 18.
Nhö vaäy, hai ñeá quoác Hoài Giaùo lôùn maïnh nhaát laø Ottoman vaø Mughul ñaõ cuøng toàn taïi song haønh vaø chia nhau thoáng trò theá giôùi Hoài Giaùo bao la trong 7 theá kyû. Ít nhaát laø trong 200 naêm, töø theá kyû 16 ñeán theá kyû 18, caû ba ñeá quoác Mughul, Ottoman vaø Safavids cuøng toàn taïi trong theá giôùi ñaïo Hoài (The Islamic World).
Töø theá kyû 18 trôû ñi, caùc nöôùc AÂu Chaâu trôû neân huøng cöôøng moïi maët ñaõ ñaåy luøi caùc ñeá quoác Hoài Giaùo ñeán choã suy taøn. Khôûi ñaàu laø nöôùc Nga ñaùnh tan quaân Ottoman ôû vuøng Bieån Ñen naêm 1774, chieám laïi Armenia vaø vuøng nuùi Caucase. Naêm 1792, Nga chieám Georgia vaø Romania töø tay Ottoman.
Ñaàu theá kyû 19, Nga chieám toaøn boä mieàn Trung AÙ goàm nhieàu nöôùc theo ñaïo Hoài thuoäc ñeá quoác Mughul. (Sau Cuoäc Caùch Maïng Thaùng Möôøi Nga naêm 1917, caùc nöôùc Hoài Giaùo Trung AÙ ñeàu bieán thaønh caùc tieåu bang thuoäc Lieân Bang Xoâ Vieát).
- Cuõng trong ñaàu theá kyû 19, Hoøa Lan chieám Indonesia vaø Maõ Lai. Anh chieám AÁn Ñoä bao goàm caû moät tieåu luïc ñòa (sau 1947, AÁn Ñoä bò chia thaønh nhieàu nöôùc: Pakistan, Bangladesh, Tích Lan vaø AÁn Ñoä).
- Cuoái theá kyû 19, Anh chieám Ai Caäp vaø Sudan. Phaùp chieám Algeria, Tunisia vaø Maroc.
- Ñaàu theá kyû 20, YÙ chieám Lybia. Anh vaø Phaùp chieám Palestine, Jordan, Iraq, Syria vaø Liban.
Toùm laïi, töø ñaàu theá kyû 20, chæ ngoaïi tröø moät nöôùc duy nhaát laø Thoå Nhó Kyø, coøn laïi toaøn boä theá giôùi Hoài Giaùo ñeàu trôû thaønh nhöõng thuoäc ñòa cuûa chuû nghóa thöïc daân AÂu Chaâu.
Lòch söû baønh tröôùng vaø phaùt trieån cuûa ñaïo Hoài luoân luoân gaén lieàn vôùi chieán tranh vaø baïo löïc. Vì theá ñaïo Hoài noåi tieáng laø "toân giaùo cuûa löôõi göôm" (Religion of Sword) hoaëc "toân giaùo quaân phieät" (Militaristic Religion). Kinh Thaùnh Koran cuûa Hoài Giaùo ñöôïc goïi laø "Cuoán saùch cuûa töû thaàn" (The Book of Death) vaø ñöùc tin Hoài Giaùo laø: "ñöùc tin hung baïo" (a violent faith). Trong hôn moät theá kyû qua, theá giôùi Hoài Giaùo ñaõ bò Taây Phuông doàn vaøo theá suy kieät moïi maët. Hoï khoâng coøn con ñöôøng naøo khaùc hôn laø thöïc hieän chuû nghóa khuûng boá. Veà hình thöùc thì ngaøy nay chieán tranh coù khaùc vôùi ngaøy xöa, nhöng veà thöïc chaát thì chuû nghóa khuûng boá cuõng laø moät hình thaùi cuûa chieán tranh vaø baïo löïc. Chæ khaùc moät ñieàu: chuû nghóa khuûng boá laø hình thaùi chieán tranh cuûa nhöõng keû ñaõ bò doàn vaøo theá yeáu nhöng buoäc phaûi chieán ñaáu vôùi keû thuø lôùn maïnh hôn mình ñeå toàn taïi.
Nhìn veà töông lai, chuùng ta khoù ñoaùn ñöôïc cuoäc chieán tranh khuûng boá seõ ñöa nhaân loaïi ñi veà ñaâu, nhöng nhìn veà quaù khöù chuùng ta phaûi coâng nhaän söùc maïnh cuûa Hoài Giaùo ñaõ taïo neân nhieàu thaønh tích quan troïng:
- Trong theá kyû 7, Hoài Giaùo AÛ Raäp tieâu dieät ñeá quoác Sassanian ñaõ töøng laøm möa laøm gioù ôû Trung Ñoâng trong 10 theá kyû tröôùc ñoù.
- Trong theá kyû 15, Hoài Giaùo Thoå Nhó Kyø tieâu dieät ñeá quoác Ki Toâ Giaùo Byzantine (haäu thaân cuûa ñeá quoác La Maõ) chaën ñöùng söï baønh tröôùng cuûa Ki Toâ Giaùo xuoáng baùn ñaûo AÛ Raäp vaø Trung Ñoâng.
PHS News