Chuyeán vieáng thaêm Etiopia
cuûa Ñöùc Hoàng Y Leonardo Sandri
Toång tröôûng Boä caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông
Chuyeán vieáng thaêm Etiopia cuûa Ñöùc Hoàng Y Leonardo Sandri, Toång tröôûng Boä caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông.
Roma (RG 5.6-12-2014; Vat. 9-12-2014) - Töø ngaøy muøng 5 thaùng 12 naêm 2014, Ñöùc Hoàng Y Leonardo Sandri, Toång tröôûng Boä caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông, ñaõ baét ñaàu vieáng thaêm Etiopia. Trong nhöõng ngaøy naøy ngaøi ñang thaêm vieáng moät soá giaùo phaän, chuûng vieän, tröôøng hoïc, caùc nhaø thöông vaø trung taâm baùc aùi cuûa Giaùo Hoäi coâng giaùo.
Giaùo Hoäi Etiopia theo nghi leã Alessandria hieän nay laø moät Giaùo Hoäi töï quaûn goàm moät toøa Toång Giaùm Muïc taïi Addis Abeba vaø boán giaùo phaän taïi Eritrea vaø ba giaùo phaän taïi Etiopia.
Tieáp ñoùn Ñöùc Hoàng Y Toång tröôûng taïi nhaø thôø chính toøa Addis Abeba coù Ñöùc Toång Giaùm Muïc Addis Abeba vaø caùc Giaùm Muïc Ñoâng Phöông cuõng nhö Latinh vaø caùc treû em. Caùc em ñaõ haùt caùc baøi ca coå truyeàn chaøo möøng Ñöùc Hoàng Y ñeán thaêm Etiopia, queâ höông cuûa caùc em.
Coäng hoøa lieân bang Etiopia roäng hôn 1.1 trieäu caây soá vuoâng coù hôn 91 trieäu daân, trong ñoù coù 61.6% theo Kitoâ giaùo, 32.8% theo Hoài giaùo vaø 5.6% theo ñaïo thôø vaät linh. Trong khoái kitoâ Chính Thoáng chieám 50.6%, Tin Laønh 10.1% ña soá thuoäc Giaùo Hoäi tin laønh Etiope Mekane Yesus, Coâng Giaùo chieám 0.9%. Ña soá tín höõu chính thoáng soáng taïi mieàn Trung vaø mieàn Baéc. Mieàn nam vaø mieàn taây Etiopia cuõng coù nhieàu tín höõu chính thoáng vaø tin laønh, trong khi mieàn nam gaàn Somalia coù ña soá daân theo Hoâi giaùo. Ngoaøi ra, cuõng coù moät coäng ñoaøn Do thaùi nhoû goïi laø Falascia, trong tieáng Aramei laø Beta Israel, soáng trong vuøng taây baéc Etiopia, caû khi 85% töùc khoaûng 90,000 ngöôøi ñaõ di cö veà Israel trong caùc naêm 1984 vôùi phong traøo "Mosheâ" vaø naêm 1985 vôùi phong traøo "Yoshua", khi vuøng naøy gaëp naïn ñoùi keùm, vaø vôùi phong traøo "Salomon naêm 1991 theo sau caùc vuï xung ñoät giöõa Etiopia vaø Eritrea. Moät vaøi hoïc giaû Israel cho raèng nhoùm do thaùi naøy laø phaàn coøn laïi cuûa moät trong 12 chi toäc Israel bò thaát laïc.
Etiopia goàm nhieàu nhoùm chuûng toäc khaùc nhau ñoâng nhaát laø Oromo hay Galla chieán 40%, roài Amhara chieám 32%. Tieáp ñeán laø Sidama chieám 9%, Tigrini va Tigreø chieám 7%, Shankella chieám 6%, Somali chieám 6% Afar chieám 4% Guragheù chieám 2% vaø 1% thuoäc caùc chuûng toäc khaùc.
Teân goïi Etiopia ñöôïc giaûi thích nhieàu caùch khaùc nhau. Trong caùc taùc phaåm vaên chöông Illiade vaø Odissea ngöôøi Hy Laïp goïi Etiopia laø vuøng ñaát do ngöôøi "Aithíoâu" ôû, nghóa laø nhöõng "ngöôøi maët chaùy", trong khi söû gia Erodoto duøng töø Etiopia ñeå goïi caùc vuøng ñaát ôû maïn nam Ai Caäp. Traùi laïi caùc nguoàn Etiopi cho raèng teân goïi Etiopia do töø "Ityapp'is" aùm chæ daân toäc con chaùu cuûa Cush, con cuûa Ham, laø ngöôøi thaønh laäp thaønh phoá Haksum nhö vieát trong caùc vaên baûn thaùnh Etiopi. Giaû thuyeát thöù ba cho raèng teân Etiopia phaùt xuaát töû kieåu noùi trong tieáng cuûa caùc "Pharao da ñen" cuûa Sudan goàm caùc töø: "et" coù nghóa laø söï thaät hay hoøa bình, "op" coù nghóa laø cao hay beân treân vaø "bia" laø xöù sôû hay vuøng ñaát. Nhö theá Etiopia laø "xöù sôû cuûa hoøa bình cao nhaát".
Vaøo thôøi thuoäc ñòa vuøng naøy ñöôïc goïi laàm laãn laø Abissinia, ñaát cuûa ngöôøi Abissini thuoäc chi toäc Habashat töø Arabia di cö tôùi ñaây.
Kitoâ giaùo ñaõ hieän dieän taïi Etiopia töø 17 theá kyû qua, khieán cho nöôùc naøy laø quoác gia kitoâ duy nhaát cuûa luïc ñòa Phi chaâu. Noù ñaõ ñeå laïi caùc daáu veát saâu ñaäm trong caùc cô caáu gia ñình, xaõ hoäi vaø chính trò cuûa Etiopia, ñaõ giuùp ngöôøi daân nöôùc naøy khaùng cöï laïi caùc aùp löïc vaø baùch haïi beân trong vaø beân ngoaøi cho tôùi naêm 1974, khi Etiopia phaûi soáng döôùi cheâ ñoä ñoäc taøi maùc xít keùo daøi 17 naêm trôøi, töùc cho tôùi naêm 1991.
Kitoâ giaùo ñaõ baét ñaàu taïi Etiopia vaøo ñaàu theá kyû thöù IV, khi vöông quoác Aksum môû cöûa cho Tin Möøng nhö söû gia Rufino thaønh Aquileia (345-411) keå laïi trong taùc phaåm "Lòch söû Giaùo Hoäi" cuûa oâng. Saùch keå raèng coù moät trieát gia noï ngöôøi thaønh Tiro sang AÁn Ñoä ñeå hoïc hoûi. OÂng ñem theo hai ngöôøi chaùu laø Edesio vaø Frumenzio maø oâng ñaõ daäy cho caùc ngheä thuaät töï do. Treân ñöôøng veà taàu gheù bôø bieån Ñoû ñeå tieáp teá nöôùc vaø löông thöïc, nhöng bò daân chuùng taán coâng, vì hoï ñang choáng laïi ñeá quoác Roma. Thuûy thuû ñoaøn vaø caùc haønh khaùch bò gieát heát, chæ tröø hai thanh nieân thoaùt naïn, nhöng bò baét laøm tuø binh vaø bò daâng cho vua Etiopia. Trí thoâng minh vaø taàm hieåu bieát cuûa hai ngöôøi treû khieân cho nhaø vua raát caûm phuïc neân chæ ñònh Frumenzio laøm thö kyù vaø quan coi kho baïc, coøn Edesio ñöôïc laøm quan ngöï töûu coù nhieäm vuï neám vaø daâng röôïu cho vua. Khi nhaø vua qua ñôøi, hai ngöôøi ñöôïc traû töï do. Nhöng hoaøng haäu nhieáp chính, trong khi chôø ñôïi hoaøng töû Ezanaø coøn nhoû tuoåi lôùn leân naém quyeàn thay vua cha, ñaõ xin Frumenzio vaø Edesio giuùp baø cai trò nöôùc, Lôïi duïng ñòa vò cao cuûa mình quan Frumenzio tieáp ñoùn caùc kitoâ höõu vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho hoï rao giaûng Tin Möøng vaø cho kitoâ höõu coù caùc nôi caàu nguyeän. Khi hoaøng töû Ezanaø leân ngoâi, hai ngöôøi giaõ töø trieàu ñình, Edesio trôû veà Tiro vaø chòu caùc chöùc thaùnh. Coøn Frumenzio sang Alessandria beân Ai Caäp ñeå baùo cho Ñöùc Thöôïng Phuï Atanasio bieát söï baønh tröôùng cuûa Kitoâ giaùo trong vöông quoác Aksum beân Etiopia, vaø oâng xin Ñöùc Cha Atanasio göûi moät Giaùm Muïc sang Etiopia ñeå lo laéng cho giaùo ñoaøn taïi ñaây. Sau khi hoïp caùc linh muïc laïi, Ñöùc Giaùm Muïc Atanasio thaûo luaän vieäc naøy vaø traû lôøi Frumenzio: "Chuùng ta coù theå tìm ñöôïc ngöôøi naøo coù thaàn khí cuûa Thieân Chuùa ngöï trò trong ñoù vaø coù theå chu toaøn nhieäm vuï ñoù baèng con?" Vaø theá laø ngaøi taán phong Frumenzio laøm Giaùm Muïc vaø göûi tôùi Aksum thuû ñoâ cuûa vöông quoác Etiopia. Ngöôøi ta khoâng bieát roõ naêm, nhöng bieát chaéc chaén raèng Atanasio ñaõ ñöôïc baàu laøm Thöôïng Phuï Alessandria naêm 328 vaø laàn ñaàu tieân Frumenzio gheù Etiopia laø nhieàu naêm tröôùc ñoù vaø leã taán phong Giaùm Muïc xaûy ra sau naêm 330. Söû gia Rufino coøn cho bieát Frumenzio rao giaûng Tin Möøng taïi vöông quoác Aksum trong 20 naêm, khieán cho raát nhieàu ngöôøi daân ôû ñaây theo ñaïo. Coù ñieàu chaéc chaén laø vaøo naêm 345 vua Ezanaø, meï vua ñöôïc röûa toäi laáy teân thaùnh laø Sofia cuõng nhö hoaøng gia vaø trieàu thaàn ñaõ theo Kitoâ giaùo. Giaùm Muïc Frumenzio raát ñöôïc ngöôøi daân Aksum kính meán vaø ñöôïc goïi laø "Abba Salama, ngöôøi cha hoøa bình", vôùi töoùc hieäu "Chesatieø Brhan, ngöôøi maïc khaûi aùnh saùng". Trong truyeàn thoáng Etiopi hai anh em hoaøng töû Ezanaø vaø Sexanaø trôû thaønh "Abrahaø ngöôøi soi saùng" vaø "Atsbhaø, ngöôøi laøm cho maët trôøi moïc leân". Hoï laø bình minh vaø aùnh saùng cuûa nöôùc Etiopia môùi, Etiopia kitoâ.
Vì Etiopia laø moät giaùo phaän cuûa Giaùo Hoäi Ai Caäp neân Giaùm Muïc ñöôïc Thöôïng Phuï Alessandria chæ ñònh vaø phaûi laø moät ngöôøi Ai Caäp. Vò Giaùm Muïc naøy ñöôïc goïi laø "Abuna Cha chuùng toâi" vaø coù quyeàn chæ ñònh caùc Giaùm Muïc ñòa phöông. Vaøo ñaàu theá kyû thöù V moät ñan só Hy laïp laø Eutiche, thuû laõnh tinh thaàn cuûa caùc tu só Costantinopoli rao giaûng laïc thuyeát monofisismo, theo ñoù nhaân tính cuûa Chuùa Kitoâ bò thieân tính thu huùt vaø chæ coù thieân tính laø hieän höõu maø thoâi. Coâng Ñoàng chung Calcedonia tuyeân boá Eutiche laïc giaùo vaø thieát ñònh raèng nôi Chuùa Kitoâ nhaân tính vaø thieân tính ñoàng hieän höõu. Vaøi Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông trong ñoù coù Giaùo Hoäi Alessandria khoâng chaáp nhaän caùc keát luaän cuûa Coâng Ñoàng vaø taùch rôøi khoûi Giaùo Hoäi Roma. Vì laø giaùo phaän tuøy thuoäc Alessandria Etiopia cuõng taùch rôøi khoûi Giaùo Hoäi Roma. Trong theá kyû thöù V Kitoâ giaùo tieáp tuïc phaùt trieån caû taïi ñoàng queâ do coâng taùc rao truyeàn Tin Möøng cuûa caùc ñan só tôùi töø Ñoâng Phöông Kitoâ. Tuy nhieân, coù vaøi hoïc giaû cho raèng "thuyeát moät baûn tính" ñaõ chæ gia nhaäp Etiopia sau naøy. Moät trong caùc baèng chöùng laø vua Caleb, cai trò Aksum vaøo tieàn baùn theá kyû thöù VI, ñöôïc Giaùo Hoäi coâng giaùo möøng kính nhö laø thaùnh ngaøy 27 thaùng 10.
Vaøo cuoái theá kyû thöù VI vöông quoác Aksum suy taøn, vaø Etiopia mau choùng bò bao vaây bôûi söï baønh tröôùng cuûa Hoài giaùo, vaø bò theá giôùi queân laõng trong moät ngaøn naêm.
Bieán coá caùc thöøa sai doøng Teân ñeán Etiopia trong hai theá kyû XVI-XVII khieán cho caùc hoaøng ñeá Ze-Dinghil vaø Susinios theo Coâng giaùo, nhöng chæ moät thôøi gian ngaén. Tuy nhieân, caùc thaûo luaän giöõa caùc tu só doøng Teân vôùi haøng giaùo só Etiopia ñaõ laøm naûy sinh ra hai traøo löu thaàn hoïc: moät traøo löu ñöôïc beânh vöïc trong caùc ñan vieän Goggiam bao goàm vuøng soâng Nilo xanh vaø maïn nam hoà Tana; traøo löu kia trong ñan vieän Debra Libanos trong vuøng Scioa. Traøo löu Goggiam cho raèng Chuùa Kitoâ ñaõ khoâng ñöôïc Chuùa Thaùnh Thaàn xöùc daàu nhöng do chính Ngöôøi, vaø trong vieäc hieäp nhaát vôùi Ngoâi Lôøi nhaân tính cuûa Ngöôøi bò thieân tính thu huùt. Traøo löu naøy ñöôïc goïi laø "qebaøt" xöùc daàu vaø "huleøt liddeøt" hai laàn sinh ra, vì thöøa nhaän söï kieän Chuùa Kitoâ ñöôïc sinh ra töø ñôøi ñôøi vaø ñöôïc sinh ra töø Ñöùc Trinh Nöõ. Trong khi traøo löu Debralibanos cho raèng Chuùa Kitoâ ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa cha xöùc daàu qua Chuùa Thaùnh Thaàn vaø ñöôïc goïi laø "sost liddeøt ba laàn sinh ra", bao goàm laàn sinh ra qua vieäc xöùc daàu. Noù cuõng ñöôïc goïi laø "teuahdoø" coù nghóa laø "trôû neân moät", vì nhaân tính vaø thieân tính hieäp nhaát vôùi vieäc nhaäp theå trong moät baûn tính goàm thieân tính vaø nhaân tính. Chuùa Kitoâ cuõng ñöôïc goïi laø "tseggaø ligg" ngöôøi con cuûa ôn thaùnh vì vôùi vieâc xöùc daàu nhaân tính cuûa Chuùa Kitoâ ñöôïc thaùnh hoùa bôûi ôn cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Caùc tranh caõi baát taän nôi haøng giaùo só Etiopi lieân quan tôùi vieäc xöùc daàu vaø baûn tính cuûa Chuùa Kitoâ, ñoâi khi bieán thaønh caùc cuoäc ñaáu tranh khoác lieät vaø ñaãm maùu, vôùi caùc traän chieán vaø caùc vuï taøn saùt toaøn ñan vieän.
Trong doøng lòch söû khi traøo löu naøy thaéng theá luùc traøo löu kia thaéng theá vôùi caùc cuoäc noåi loaïn bò deïp tan trong maùu. Chaúng haïn döôùi trieàu ñaïi vua David III vaøo phaàn tö ñaàu theå kyû XVIII taát caû caùc ñan só Debra Linanos ñaõ bò taøn saùt. Vôùi bieán coá Teodoro II leân ngoâi naêm 1855 giaùo phaùi Goggiam ñöôïc coi laø quoác giaùo, ñuôïc vua Giovanni IV taùi xaùc nhaän vaø aùp ñaët trong Coâng Nghò Boru Mieda naêm 1878. Ít naêm sau ñoù hoaøng ñeá Menelik leân ngoâi chaám döùt caùc tranh caõi toân giaùo. Vua Menelik raát khoan nhöôïng vaø ñeå cho moãi tín höõu töï do choïn löïa. Giaùo thuyeát Debra Libanos trôû thaønh giaùo thuyeát chình thöùc cuûa Giaùo Hoäi Etiopia.
Ngaøy nay Giaùo Hoäi Etiopia cuõng gioáng caùc Giaùo Hoäi ñoâng phöông khoâng Calcedonia, töùc caùc Giaùo Hoäi Siri, Armeni khöôùc töø thuyeát monofisis moät baûn tính duy nhaát, vaø tuyeân boá mình laø "miafisis", töùc söï hieäp nhaát cuûa hai baûn tính trong moät baûn tính hoãn hôïp. Teân goïi chính thöùc cuûa Giaùo Hoäi Etiopi laø Giaùo Hoäi chính thoáng Teuahdoø Etiopia. "Teuahdoø" coù nghóa laø "trôû thaønh moät". Ngoaøì ra töø naêm 1951 Giaùo Hoäi Etiopia ñoäc laäp vôùi Giaùo Hoäi Alessandria vôùi Thöôïng Phuï laø Abuna Basilios. Ñöùc Thöôïng Phuï chính thoáng Etiopia hieän nay laø Abuna Paulos.
Trôû laïi vôùi chuyeân vieáng thaêm Etiopia cuûa Ñöùc Hoàng Y Sandri, Toång tröôûng Boä caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông. Sau leã nghi chaøo ñoùn taïi nhaø thôø chính toøa Ñöùc Hoàng Y ñaõ laéng nghe töôøng trình cuûa hai nhoùm Giaùm Muïc leã nghi Gheez Alessandria Etiopia vaø leã nghi Latinh. Ngoû lôøi trong dòp naøy ngaøi chuyeån lôøi chaøo cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, Giaùm Muïc Roma, ngöôøi coù nhieäm vuï chuû toïa tình hieäp thoâng giöõa caùc chuû chaên trong Giaùo Hoäi. Muïc ñích chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Hoàng Y laø ñeå ñaùp leã chuyeán vieáng thaêm cuûa caùc Giaùm Muïc Etiopia hoài thaùng 5 naêm nay taïi Roma. Vöôït treân moïi hieåu laàm hay chia reõ, thieáu soùt vaø toäi loãi, ñieàu duy nhaát noái keát moïi ngöôøi laø nieàm tin nôi Chuùa Gieâsu Kitoâ Cöùu Theá, vaø maàu nhieäm hieäp thoâng cuûa caùc Thaùnh ôû nguoàn goác ñöùc tin cuûa daân nöoùc Etiopia. Chaúng haïn thaùnh Frumenzio ñöôïc thaùnh Atanasio taán phong Giaùm Muïc, thaùnh söû Marcoâ moân ñeä cuûa thaùnh Pheâroâ, ngöôøi ñaõ rao giaûng Tin Möøng vaø thaønh laäp Giaùo Hoäi taïi Alesssandria, cho tôùi caùc thöøa sai vaø thaùnh Giustino de Jacobis, qua bao nhieâu vui buoàn söôùng khoå vaø khoù khaên, laø nhöõng ngöôøi ñaõ khieán cho Tin Möøng ñöôïc ñaâm reã saâu trong loøng ñaát Etiopia, caû khi Giaùo Hoäi coâng giaùo hieän nay chæ laø moät thieáu soá nhoû nhoi ñi nöõa. Nhöng söï kieän naøy ñoøi hoûi chuùng ta phaûi daán thaân maïnh meõ hôn nöõa ñeå taùi laäp söï hieäp thoâng giöõa caùc Giaùo Hoäi. Kyû nieäm 50 thaønh laäp haøng Giaùo phaåm Etiopia laø dòp toát ñeå oân laïi lich söû töø ñoù ñeán nay.
Tieáp ñeán Ñöùc Hoàng Y Sandri ñaõ nhaéc tôùi ba taøi lieäu cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II laø Hieán cheá veà Giaùo Hoäi Lumen gentium, saéc leänh veà caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöong, vaø saéc leânh veà ñaïi keát Unitatis Redintegratio. Ñeå laø aùnh saùng muoân daân caàn taùi khaùm phaù ra vai troø cuûa caùc chöùng nhaân soáng ñoäng cuûa truyeàn thoáng toâng ñoà, vaø taát caû moïi Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông phaûi cuøng nhau daán thaân treân con ñöôøng taùi laäp söï hieäp nhaát. Vieäc ñoïc laïi caùc taøi lieäu Coâng Ñoàng coù theå laø ñieåm quan troïng giuùp kieåm thöïc caùc höôùng ñi cho tôùi nay vaø traùnh caùc vaán ñeà coù theå laøm laïc höôùng khieán queân ñi söï tuyø thuoäc Giaùo Hoäi, hay caùc goác reã, qua ñoù chuùng ta nhaän ñöôïc nhöïa soáng, hay queân ñi nhieäm vuï phaûi cuøng nhau laøm chöùng cho Chuùa. Kyù öùc kitoâ thoâi thuùc chuùng ta kieåm thöïc khaû naêng ñem Chuùa ñeán cho moïi ngöôøi.
Vöôït qua caùc loãi laàm lòch söû ñaõ phaïm trong quùa khöù vì caùc hieåu laàm hay caùc quan nieäm khaùc nhau veà Giaùo Hoäi, boån phaän rao giaûng Tin Möøng laø moät quyeàn khoâng theå huûy boû ñöôïc. Saéc leänh veà truyeàn giaùo Ad Gentes cuõng nhö caùc taøi lieäu Evangelii Nuntiandi cuûa Ñöùc Phaoloâ VI, Redemptoris Misio cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II vaø Evengelii Gaudium cuûa Ñöùc Phanxicoâ laø caùc nguoàn goïi höùng phong phuù cho coâng taùc rao truyeàn Tin Möøng vaø ñoàng haønh vôùi caùc coäng ñoaøn kitoâ, cuõng nhö cho vieäc coäng taùc giöõa caùc Giaùm Muïc Ñoâng phöông vaø caùc Giaùm Muïc Latinh. Moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc môøi goïi daán thaân trong nhieàu laõnh vöïc khaùc nhau töø ñaøo taïo giôùi treû qua vieäc giaûng daäy giaùo lyù, cho tôùi vieäc thaêng tieán ñaïi hoïc coâng giaùo thaùnh Toma Aquino, lo laéng cho ngöôøi di cö, trôï giuùp caùc tín höõu Etiopi soáng taïi nöôùc ngoaøi, thu thaäp caùc döõ lieäu thoáng keâ. Moïi coâng taùc muïc vuï ñeàu phaûi coù chieàu kích hoøa giaûi.
Tieáp theo ñoù Ñöùc Hoàng Y ñaõ böôùc sang phoøng hoäi cuûa Trung taâm muïc vu, ñeå cuøng caùc Giaùm Muïc keát thuùc ñaïi hoäi kyû nieäm 50 naêm thaønh laäp haøng giaùo phaåm Etiopia.
Ngaøy muøng 6 thaùng 12 naêm 2014 Ñöùc Hoàng Y Sandri ñaõ chuû söï thaùnh leã vaø gaëp gôõ haøng giaùo só tu só Etiopi trong nhaø thôø chính toaø Addis Abeba. Giaûng trong dòp naøy Ñöùc Hoàng Y ñaõ ñeå laïi ba töø chìa khoùa vaø caùc suy tö ruùt tæa ra töø caùc giaùo huaán cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ: nieàm vui phaùt xuaát töø ñöùc Tin; loøng can ñaûm laøm chöùng taù trong moïi moâi tröôøng cuoäc soáng, töø boû kieåu soáng kitoâ voâ danh; vaø soáng söï hieäp thoâng saâu xa döïa treân lôøi caàu nguyeän vaø tình lieân ñôùi vôùi tha nhaân, ñaëc bieät nhöõng ngöôøi tuùng thieáu nhaát. Ñöùc Hoàng Y ñaõ khich leä moïi ngöôøi noi göông soáng baùc aùi thaùnh thieän cuûa Meï Maria, cuõng nhö göông cuûa caùc thaùnh Frumenzio, Giustino de Jacobis vaø chaân phöôùc Gabriel ñaõ chòu nhieàu khoå ñau khoán khoù ñeå rao truyeàn Tin Möøng, giô tay leân ñeå caàu nguyeän vaø giang tay ra ñeå trôï giuùp daân ngheøo vaø hoøa giaûi vôùi tha nhaân.
Ngaøy 11 thaùng 12 naêm 2014 Ñöùc Hoàng Y Sandri gaëp gôõ Ñöùc Thöôïng Phuï Abune Mathias, Giaùo chuû Chính Thoáng Copte Etiopia vaø chaøo thaêm toång thoáng Coäng Hoøa Lieân Bang Etiopia.
(RG 5.6-12-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)