Nhaän ñònh veà
chuyeán vieáng thaêm Thoå Nhó Kyø
cuûa Ñöùc Phanxicoâ
Nhaän ñònh veà chuyeán vieáng thaêm Thoå Nhó Kyø cuûa Ñöùc Phanxicoâ.
Istanbul, Thoû Nhó Kyø (VietCatholic News 2-12-2014) - Chuyeán vieáng thaêm Thoå Nhó Kyø cuûa Ñöùc Phanxicoâ coù hai muïc tieâu roõ raøng: noùi chuyeän vôùi ngöôøi Hoài Giaùo vaø noùi chuyeän vôùi anh em Kitoâ Giaùo.
Gioáng moïi quoác gia ña soá theo Hoài Giaùo khaùc, ngöôøi Hoài Giaùo coù maët khaép nôi taïi Thoå Nhó Kyø vaø ranh giôùi giöõa nhaø nöôùc vaø Hoài Giaùo heát söùc môø nhaït, thaønh thöû cuoäc noùi chuyeän vôùi Hoài Giaùo dieãn ra ngay ôû dinh toång thoáng vaø Nha Giaùm Ñoác toân giaùo söï vuï (diyanet). Cuoäc noùi chuyeän naøy khoâng chaám döùt vôùi chuyeán vieáng thaêm ba ngaøy taïi Thoå Nhó Kyø, maø coøn keùo daøi treân chuyeán bay cuûa Ñöùc Phanxicoâ töø Istanbul trôû veà Roâma.
Vaø chính toång thoáng Recep Tayyip Erdogan vaø giaùm ñoác toân giaùo söï vuï, Mehmet Gormez, môû maøn cuoäc "noùi chuyeän" veà Hoài Giaùo naøy baèng caùch "ñaùnh phuû ñaàu" maø cho raèng hieän ñang coù traøo löu "kyø thò Hoài Giaùo" moãi ngaøy moät daâng cao hôn taïi Taây Phöông.
Toång Thoáng Erdogan, trong baøi dieãn vaên chaøo möøng Ñöùc Phanxicoâ hoâm thöù Saùu 28 thaùng 11 naêm 2014, noùi raèng, ñang coù "moät khuynh höôùng raát nghieâm troïng vaø phaùt trieån raát nhanh cuûa chuû nghóa chuûng toäc, kyø thò, vaø gheùt boû ngöôøi khaùc, nhaát laø kyø thò Hoài Giaùo, taïi Taây Phöông". Taát nhieân ñeå Ñöùc Giaùo Hoaøng coi ñaây laø moät vaán ñeà.
OÂng Mehmet Gormez cuõng phaùt bieåu cuøng moät quan ñieåm aáy. OÂng noùi: "chuùng toâi caûm thaáy lo laéng vaø öu tö ñoái vôùi töông lai khi beänh hoang töôûng kyø thò Hoài Giaùo, moät beänh voán raát thònh haønh trong coâng luaän Taây Phöông, ñang ñöôïc söû duïng laøm côù gaây aùp löïc naëng neà, ñe doïa, kyø thò, tha hoùa, vaø taán coâng thöïc söï anh chò em Hoài Giaùo cuûa chuùng toâi taïi Taây Phöông".
Hai nhaân vaät naøy dó nhieân muoán nhaén nhe Ñöùc Phanxicoâ raèng: neáu ngaøi muoán Thoå Nhó Kyø giuùp choáng laïi boïn ISIS vaø phong traøo quaù khích Hoài Giaùo noùi chung, thì ngaøi phaûi choáng laïi thieân kieán baøi Hoài Giaùo ngay taïi vöôøn nhaø cuûa ngaøi.
Theo John Allen, duø phaùt ngoân vieân Toøa Thaùnh, vaøo ngay ñeâm ñoù, noùi raèng Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ khoâng coù phaûn öùng naøo ñaëc bieät ñoái vôùi hai nhaän ñònh treân, nhöng ai cuõng ñoaùn ñöôïc phaûn öùng cuûa caùc phuï taù taïi Vatican vaø nhieàu nhaø bình luaän Coâng Giaùo khaùc. Dó nhieân, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo phaûi choáng ñoái baát cöù thöù kyø thò toân giaùo naøo, duø noù ñuïng tôùi ai ñi nöõa. AÁy theá nhöng, so saùnh nhöõng gì ñang xaåy ra cho caùc Kitoâ höõu vaø caùc nhoùm thieåu soá khaùc taïi Iraq vaø Syria hieän nay, vôùi soá phaän ngöôøi di daân Hoài Giaùo taïi Phaùp hay taïi Bæ thì quaû ñaõ laãn loän taùo vôùi cam roài.
Tyû leä ngöôøi treû thaát nghieäp cao hay caûm nghó bò cho ra rìa quaû laø nhöõng vaán ñeà thöïc söï, nhöng laøm sao so saùnh ñöôïc vôùi nhöõng ñe doïa trieät haï haøng loaït coäng ñoàng Kitoâ Giaùo, nhöõng cuoäc taán coâng theå lyù qui moâ, lôùn ñeán ñoä khoù maø khoâng keát luaän ñaây laø moät chöông trình thanh tröøng toân giaùo thöïc söï.
Söû duïng "vieäc kyø thò Hoài Giaùo" coù tính bieåu kieán laøm côù ñeå trì hoaõn khoâng chòu haønh ñoäng gì ñoái vôùi chuû nghóa cöïc ñoan duy Hoài Giaùo, nheï nhaát, cuõng bò coi laø khoâng trung thöïc. Maø teä nhaát, phaûi bò coi laø ñoàng loõa vaøo vieäc gaây ra ñau khoå cho ngöôøi khaùc.
Coù ngöôøi cho raèng Erdogan söû duïng chieâu baøi "kyø thò Hoài Giaùo" chaúng phaûi vì oâng thöïc söï quan taâm tôùi vaán ñeà töï do toân giaùo cho baèng vì oâng coù tham voïng muoán trôû thaønh dòch baûn cuûa Ñeá Quoác Ottoman trong theá kyû 21.
Nhaän ñònh treân khoâng haún voâ lyù vì oâng voán chieâu ñaõi Ñöùc Phanxicoâ taïi moät dinh toång thoáng môùi xaây lôùn nhaát theá giôùi hieän nay, lôùn hôn caû ñieän cuûa Nöõ Hoaøng Elisabeth II. OÂng muoán ñònh vò mình trong haøng nguõ caùc ñaïi vöông xöa cuûa Ñeá Quoác Hoài Giaùo.
Nhöng theo Allen, coù nhieàu lyù do khieán Ñöùc Phanxicoâ löu yù tôùi caùc nhaän ñònh treân. Thöù nhaát, nhieàu di daân Hoài Giaùo ôû Taây Phöông quaû ñang gaëp caùc thaùch thöùc thöïc söï, khieán Ñöùc Phanxicoâ voán ñaõ löu yù tôùi hoï roài. Ngaøi vaãn thöôøng xuyeân keâu goïi ngöôøi ta phaûi coù thieän caûm hôn nöõa ñoái vôùi caùc di daân naøy.
Thöù hai, baát chaáp tham voïng cuûa Erdogan coù ra sao, Thoå Nhó Kyø vaãn laø moät theá löïc chính ôû Trung Ñoâng hieän nay. Saùt bieân giôùi vôùi caû Iraq laãn Syria, caùc chính saùch cuûa nöôùc naøy ñoái vôùi ISIS laø ñieàu chuû yeáu vaø caùch ñoái xöû cuûa hoï ñoái vôùi soá ngöôøi tò naïn töø hai quoác gia naøy, trong ñoù, nhieàu ngöôøi laø Kitoâ höõu, cuõng chuû yeáu khoâng keùm. Laøm cho nöôùc naøy tích cöïc hôn trong hai khía caïnh naøy maø caùi giaù phaûi traû chæ laø vieäc ngaøi voán laøm xöa nay, thì ñaâu coù gì goïi laø thieät thoøi, tính theo loái tính theá tuïc!
Thöù ba, ngöôøi ta voán lo ngaïi tröôùc höôùng ñi cuûa Thoå Nhó Kyø döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Erdogan. OÂng ta khoâng ngaïi chôi laù baøi duy Hoài Giaùo khi caàn thieát ñoái vôùi muïc tieâu chính trò cuûa mình. Loâi oâng ta vaøo baát cöù lieân minh naøo vôùi Taây Phöông cuõng coù theå laøm oâng ta oân hoaø hôn.
Noùi nhö theá khoâng nhaát thieát coù nghóa Ñöùc Phanxicoâ seõ phaûi meàm dòu hôn trong caùc quan ñieåm cuûa ngaøi veà cuoäc baùch haïi caùc Kitoâ höõu taïi Trung Ñoâng hay cuoäc hoäi nhaäp hai chieàu cuûa ngöôøi di daân Hoài Giaùo taïi Taây Phöông.
Thöïc vaäy, treân chuyeán bay trôû veà Roâma, Ñöùc Phanxicoâ cho caùc kyù giaû hay ngaøi noùi vôùi Toång Thoáng Erdogan raèng seõ toát ñeïp xieát bao "neáu moïi nhaø laõnh ñaïo Hoài Giaùo, keå caû caùc chính trò gia, caùc nhaø laõnh ñaïo toân giaùo, vaø caùc nhaø khoa baûng, leân tieáng roõ raøng" choáng laïi chuû nghóa quaù khích Hoài Giaùo.
Cuõng trong cuoäc hoïp baùo treân, Ñöùc Phanxicoâ cho hay: "taát caû chuùng ta caàn coù söï leân aùn khaép theá giôùi, caû töø chính ngöôøi Hoài Giaùo, nhöõng ngöôøi voán cho raèng 'chuùng toâi khoâng nhö theá. Kinh Koâraêng khoâng nhö theá'".
Ngaøi cuõng cöông quyeát caûnh caùo tröôùc tình theá cuûa caùc Kitoâ höõu taïi Trung Ñoâng. "Thöïc söï, toâi khoâng muoán duøng caùc töø ngöõ boïc ñöôøng. Caùc Kitoâ höõu ñang bò xua ñuoåi ra khoûi Trung Ñoâng. Ñoâi khi, nhö ta thaáy ôû Iraq, khu vöïc Mosul, hoï phaûi ra ñi trong khi phaûi ñeå laïi moïi söï".
Nhöng khoâng thaáy ngaøi nhaéc gì tôùi soá phaän ngöôøi Coâng Giaùo AÙcmeâni taïi Thoå Nhó Kyø vaø cuoäc dieät chuûng hoï vaøo ñaàu theá kyû 20, moät cuoäc dieät chuûng maø nhaø nöôùc Thoå Nhó Kyø chöa bao giôø thöøa nhaän. Veà ñieåm naøy, vò ñaïi dieän toâng toøa ngöôøi Coâng Giaùo AÙcmeâni taïi Gioùcñan vaø Gieârusalem, laø Ñöùc Cha Kevork Noradounguian, cho hay: "Trong vai troø ñöùng ñaàu moät quoác gia nhoû nhaát treân theá giôùi vaø laø vò keá nhieäm Thaùnh Pheâroâ, Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ ñöa ra moät quyeát ñònh khoù khaên nhaát nhöng ñuùng ñaén. Trong neàn chính trò theá giôùi, moïi ñieàu ñeàu laø tính toaùn vaø quyeàn lôïi. Caùc cuoäc vieáng thaêm vaø hoäi kieán giöõa caùc vò voïng laø keát quaû cuûa nhieøu töông nhöôïng, thoûa hieäp vaø kheá öôùc ñaït ñöôïc tröôùc khi cuoäc hoäi kieán xaåy ra. Khi khoâng ñaït ñöôïc thoûa hieäp, cuoäc vieáng thaêm khoâng dieãn ra. Ñöùc Giaùo Hoaøng ñaõ laøm moät quyeát ñònh khoù khaên laø ñi tröôùc caùi ñaõ maø khoâng ñöa ra baát cöù ñieàu kieän naøo cho cuoäc vieáng thaêm. Hoäi kieán laø phöông thuoác hay nhaát trò moïi caâu hoûi vaø vaán ñeà".
Ñöùc Cha cho raèng duø khoâng tröïc tieáp nhaéc ñeán vaán ñeà, nhöng Ñöùc Giaùo Hoaøng coù maëc nhieân nhaéc ñeán noù vì taïi Nha Toân Giaùo Söï Vuï (Diyanet), ngaøi noùi raèng "chuùng ta coù boån phaän phaûi toá caùo moïi vi phaïm tôùi nhaân phaåm vaø nhaân quyeàn". Ñöùc Cha cho bieát theâm, khi khoâng theå noùi baèng lôøi Ñöùc Phanxicoâ seõ söû duïng cöû chæ vaø ñaây chính laø moät trong caùc cöû chæ cuûa ngaøi trong chuyeán vieáng thaêm Thoå Nhó Kyø.
Ñaïi keát
Neáu Ñöùc Phanxicoâ ít nhaán maïnh tôùi cuoäc ñoái thoaïi lieân toân vôùi ngöôøi Hoài Giaùo, thì chuû ñeà ñaïi keát hieån nhieân roõ neùt hôn vì ngaøi daønh gaàn 2/3 cuoäc vieáng thaêm cho noù. Treân chuyeán maùy bay trôû veà Roâma, chính Ñöùc Phanxicoâ nhìn nhaän raèng baøi dieãn vaên quan troïng nhaát cuûa ngaøi trong chuyeán toâng du naøy laø baøi dieãn vaên noùi veà vieäc hôïp nhaát giöõa hai Giaùo Hoäi Chính Thoáng vaø Coâng Giaùo.
Phöông thöùc cuûa Ñöùc Phanxicoâ trong vaán ñeà naøy, nhö moïi ngöôøi bieát, ñöôïc toùm löôïc trong coâng thöùc ñaõ ñöôïc löu truyeàn roäng raõi trong giôùi baùo chí: "Ñöùc Gioan Phaoloâ II daïy ta neân laøm gì; Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI daïy ta taïi sao neân laøm ñieàu ñoù; coøn Ñöùc Phanxicoâ daïy ta: laøm ñieàu ñoù ñi". Chính vì theá, trong cuoäc vieáng thaêm Thoå Nhó Kyø, ngaøi baûo lieân heä vôùi Giaùo Hoäi Chính Thoáng ñang tieán trieån , tuy nhieân "cöù ñôïi maáy thaàn hoïc gia ñaït thoûa hieäp, thì ngaøy aáy seõ chaúng bao giôø tôùi!".
Ngaøi cho hay: ngoaøi ñaïi keát taâm linh ra, coøn coù "ñaïi keát maùu" nöõa, töùc caùc Kitoâ höõu töû ñaïo ngaøy nay: "caùc vò töû ñaïo cuûa chuùng ta ñang lôùn tieáng noùi raèng chuùng ta laø moät. Ñaây chính laø ñaïi keát baèng maùu. Ta phaûi böôùc theo con ñöôøng naøy moät caùch can ñaûm".
Veà ñaïi keát söï thaät, Ngaøi cho raèng trong Buoåi Phuïng Vuï Thaùnh vôùi Thöôïng Phuï Ñaïi Keát, roõ raøng ngöôøi Chính Thoáng Giaùo chaáp nhaän quyeàn toái thöôïng (primacy) cuûa Giaùm Muïc Roâma. Tuy nhieân, theo ngaøi, "ta neân tieáp tuïc vôùi lôøi yeâu caàu cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II, khi ngaøi noùi raèng: haõy giuùp ngaøi tìm ra thöù toái thöôïng maø quùy vò saün saøng chaáp nhaän".
Nhaø baùo Andrea Gagliarducci löu yù tôùi moät thöù ñaïi keát môùi maø oâng goïi laø ñaïi keát nhaân quyeàn, ñöôïc caû Ñöùc Phanxicoâ vaø TP Baùctoâloâmeâoâ nhaán maïnh trong chuyeán toâng du laàn naøy. Vaø do ñoù, hai cuoäc toâng du tôùi hai cô cheá ñaàu naõo cuûa AÂu Chaâu vaø tôùi Thoå Nhó Kyø coù töông quan maät thieát vôùi nhau.
Nhaø baùo Allen thì chuù yù tôùi thöù "ñaïi keát" noäi boä, töùc giöõa caùc nghi leã Coâng Giaùo khaùc nhau taïi Trung Ñoâng vaø nhaát laø taïi Thoå Nhó Kyø, nôi toång soá ngöôøi Coâng Giaùo chæ vaøo khoaûng treân döôùi 60,000 ngöôøi, nhöng thuoäc ñuû thöù nghi leã khaùc nhau. Thöù ñaïi keát naøy xem ra khoâng keùm khaån thieát chuùt naøo so vôùi ñaïi keát ngoaïi boä, töùc vôùi caùc Giaùo Hoäi chò em, ñoâi khi coøn roõ neùt hôn. Vì theo oâng, "moät ngöôøi Theä Phaûn Tin Laønh vaø moät ngöôøi Coâng Giaùo baûo thuû coù khi caûm thaáy coù nhieàu ñieåm chung vôùi nhau hôn laø caùc thaønh vieân khaùc trong chính Giaùo Hoäi rieâng cuûa hoï". Cuõng theá, moät Kitoâ höõu Chính Thoáng phoø moâi sinh ("green") coù theå thaáy mình gaàn guõi vôùi ngöôøi Methodist coù cuøng khuynh höôùng hôn laø vôùi moät ñan só Chính Thoáng cöïc baûo thuû treân Nuùi Athos!
Thaønh thöû, trong ngaøy thöù hai cuûa chuyeán toâng du, khi gaëp gôõ ngöôøi Coâng Giaùo Thoå Nhó Kyø taïi Nhaø Thôø Chuùa Thaùnh Thaàn ôû Istanbul, Ñöùc Phanxicoâ noùi nhieàu tôùi hôïp nhaát trong ña daïng. Buoåi leã naøy qui tuï ngöôøi Coâng Giaùo theo nghi leã Syria, AÙcmeâni, Canñeâ vaø La Tinh. Caùc lieân heä giöõa caùc nghi leã vaø Giaùo Hoäi Coâng Giaùo naøy taïi Trung Ñoâng coù tieáng laø phaân reõ xöa nay. Söï caêng thaúng naøy xuaát hieän ngay trong luùc chuaån bò cho Thaùnh Leã thöù Baåy vöøa qua: tranh luaän veà soá veù môøi, veà vieäc ai ngoài haøng ñaàu.
Ñöùc Giaùo Hoaøng baûo hoï: "Chæ coù Chuùa Thaùnh Thaàn môùi coù khaû naêng khôi daäy söï ña daïng, tính ña nguyeân, maø ñoàng thôøi vaãn ñem ñeán hôïp nhaát". Caäy rieâng vaøo söùc mình, ta chæ bieán ña daïng thaønh chia reõ, vaø bieán hôïp nhaát thaønh ñoäc daïng.
Ngaøi cuõng khuyeân hoï ra khoûi naõo traïng ñeà phoøng, phoøng thuû, coá thuû trong caùc yù nieäm vaø söùc maïnh cuûa mình, ngaên caûn mình khoâng hieåu ngöôøi khaùc, khoâng môû loøng mình ra ñoái thoaïi vôùi hoï.
Tuy nhieân, ñaïi keát ngoaïi boä vaãn laø ñænh cao cuûa chuyeán toâng du maø hình aûnh seõ ñöôïc nhaéc tôùi maõi haún nhieân laø luùc Ñöùc Phanxicoâ xin Thöôïng Phuï Baùctoâloâmeâoâ chuùc laønh cho mình. Ngaøi töï ñoäng cuùi ñaàu xuoáng thaät saâu gaàn nhö ñuïng tôùi Thöôïng Phuï, buoäc Thöôïng Phuï "phaûi" haønh ñoäng theo yeâu caàu ñaày khieâm toán vaø thaønh khaån cuûa ngaøi. Vaø Thöôïng Phuï ñaõ laøm daáu thaùnh giaù leân ñaàu Ñöùc Phanxicoâ vaø hoân noù.
Veà thöù ñaïi keát naøy, Allen nhaán maïnh moät khía caïnh khaùc, cho thaáy phöông thöùc "laøm ñi" cuûa Ñöùc Phanxicoâ: ngaøi khoâng noùi tôùi traän chieán chung choáng chuû nghóa theá tuïc, nhaát laø neàn luaân lyù tính duïc quaù loûng leûo, maø ñeà caäp tôùi "Tin Möøng xaõ hoäi" (Social Gospel), sau khi noùi tôùi vieäc hieäp thoâng troïn veïn, moät hieäp thoâng khoâng heà coù nghóa beân naøy tuøng phuïc beân kia hay hoøa nhaäp vaøo beân kia. Tin Möøng xaõ hoäi naøy ñöôïc ngaøi khai trieån vôùi ba yù nieäm neàn taûng: baûo veä ngöôøi ngheøo, chaám döùt chieán tranh vaø hoaø giaûi tranh chaáp, giuùp ngöôøi treû töø boû duy vaät vaø chaáp nhaän chuû nghóa nhaân baûn chaân chính.
Allen cho raèng Ñöùc Phanxicoâ khoâng coù coâng thöùc phuø thuûy naøo ñeå xoùa tan caùc trôû ngaïi hieän vaãn coøn toàn taïi giöõa Chính Thoáng Giaùo vaø Coâng Giaùo, neân ngaøi nhaán maïnh nhieàu ñeán vieäc töø töø bình thöôøng hoaù tinh thaàn thaân höõu giöõa ngöôøi Coâng Giaùo vaø caùc Kitoâ höõu anh em, qua trieån voïng hôïp taùc trong nhieàu döï aùn xaõ hoäi, vaên hoùa vaø nhaân ñaïo.
Vuõ Vaên An