Caùc toân giaùo vaø caùc töông quan quoác teá
cuoán saùch baûn ñoà thaàn hoïc chính trò
Toân giaùo vaø töông quan quoác teá.
Phoûng vaán oâng Pasquale Ferrara, taùc giaû cuoán saùch "Caùc toân giaùo vaø caùc töông quan quoác teá, cuoán saùch baûn ñoà thaàn hoïc chính trò".
Roma (RG 9-11-2014; Vat. 25-11-2014) - Keå töø khi caùc löïc löôïng thaùnh chieán cuûa Nhaø nöôùc hoài ISIS chieám ñoùng thaønh Mossoul beân Irak hoài thaùng 8 naêm 2014, ñaõ coù haøng traèm ngaøn kitoâ höõu bò ñuoåi khoûi gia cö cuûa hoï. Nhaø nöôùc hoài ñöa ra cho hoï boán löïa choïn: moät laø bò chaët ñaàu, hai laø theo Hoài giaùo, ba laø muoán ôû laïi thì phaûi traû thueá toân giaùo, boán laø phaûi ra ñi.
Vì khoâng muoán maát ñöùc tin kitoâ neân chæ noäi trong moät sôùm moät chieàu haøng chuïc ngaøn tín höõu kitoâ ñaõ bò töôùc ñoaït heát moïi söï: nhaø cöûa, ñaát ñai, gia taøi saûn nghieäp, tieàn baïc, taát caû, vaø ñang ñeâm phaûi ra khoûi nhaø chæ voûn veïn vôùi boä quaàn aùo treân ngöôøi. Phuï nöõ, ngöôøi giaø, ngöôøi beänh treû em phaûi boàng beá nhau lang thang vaát vöôûng tìm ñeán nhöõng laøng maïc vaø thaønh phoá chöa rôi vaøo tay quaân hoài cuoàng tín. Beân caïnh haøng chuïc ngaøn kitoâ höõu cuõng coù haøng ngaøn tín höõu hoài Yazidi vaø caùc nhoùm khaùc khoâng thuoäc cuøng heä phaùi vôùi nhöõng löïc löôïng noùi treân.
Chæ vaøi tuaàn sau caùc kitoâ höõu beân Siria cuõng phaûi chòu cuøng soá phaän bò caùc löïc löôïng thaùnh chieán hoài baùch haïi nhö theá, khieán cho haøng traêm ngaøn ngöôøi ña soá laø phuï nöõ, ngöôøi giaø, ngöôøi beänh vaø treû em phaûi boàng beá nhau höôùng veà bieân giôùi Thoå Nhó Kyø ñeå laùnh naïn. Ban ñaàu chính quyeàn Thoå Nhó Kyø môû roäng cöûa bieân giôùi tieáp nhaän hoï, nhöng khi thaáy con soá quùa ñoâng, hoï laïi ra leänh ñoùng cöûa bieân giôùi, khieán cho haøng chuïc ngaøn ngöôøi khaùc bò keït laïi beân Siria trong caùc vuøng ñaát hoang vu khoâ caèn, chòu caûnh maøn trôøi chieáu ñaát, ñoùi khaùt vaø thieáu thoán moïi söï.
Sau khi nhaø nöôùc Hoài thaønh hình beân Irak, ñeán löôït caùc löïc löôïng thaùnh chieán hoài beân Siria vaø löïc löôïng khuûng boá hoài Boko Haram beân Nigeria cuõng tuyeân boá thaønh laäp Califat hoài. Tuy bò coäng ñoàng quoác teá leân aùn vaø khoâng nhìn nhaän, nhöng caùc Califat hoài naøy ñaõ laø moät thöïc taïi sôø sôø tröôùc maét, vaø chuùng daáy leân laøn soùng khieán cho caùc löôïng hoài cuoàng tín taïi nhieàu nôi khaùc treân theá giôùi cuõng muoán thaønh laäp quoác gia hoài giaùo, trong ñoù ngöï trò luaät Sharia vaø khoâng coù choã cho caùc toân giaùo khaùc, keå caû caùc heä phaùi hoài khoâng phaûi laø heä phaùi cuûa giôùi laõnh ñao vaø caùc löïc löôïng thaùnh chieán hoài naøy.
Rieâng beân Siria ngaøy muøng 9 thaùng 11 naêm 2014 cha Giuseppe Nazzaro, cho bieát ñaõ coù ít nhaát 21 thöôøng daân bò cheát vaø haøng traêm ngöôøi khaùc bò thöông, vì caùc cuoäc boû boûm vaø oanh kích cuûa chính quyeàn treân thaønh phoá Al-Bab ñaõ rôi vaøo tay caùc löïc löôïng thaùnh chieán Jihad. Caùc cuoäc doäi bom vaø oanh kích cuûa khoâng löïc lieân minh quoác teá vaãn tieáp tuïc. Coù tin cho bieát laõnh tuï Califat hoài Abu Bakr al Baghdadi ñaõ cheát trong caùc vuï doäi bom treân thaønh phoá Mossul beân Irak. Boä chæ huy Hoa Kyø ñaõ chæ xaùc nhaän caùc cuoäc doäi bom choáng laïi haøng laõnh ñaïo caùc löc löôïng hoài Jihad, nhöng khoâng xaùc nhaän caùi cheát hay bò thöông cuûa laõnh tuï Al Baghdadi. Trong khi ñoù chính quyeàn Hoa Kyø gia taêng söï lieân luïy quaân söï cuûa mình taïi Irak. Toång thoáng Barack Obama ñaõ quyeát ñònh göûi theâm 500 coá vaán quaân söï huaán luyeän vieân nöõa sang Irak, theâm vaøo soá 1,600 ngöôøi ñaõ ñeán Irak trong caùc tuaàn tröôùc ñaây.
Trong caùc ngaøy naøy taïi Bologna trung baéc Italia cha Nazzaro ñang phaùt ñoäng chieán dòch quyeân goùp trôï giuùp daân chuùng Aleppo tu söûa nhaø cöûa cuûa hoï bò bom ñaïn laøm hö haïi. Cha cho bieát ñaây laø moät cuoäc chieán maø nhaân daân Siria ñaõ vaø hieän nay khoâng muoán. Nhöng hoï phaûi gaùnh chòu noù vaø ñau khoå vì baát löïc khoâng theå laøm gì ñöôïc. Laø chuû chaên cha Nazzaro raát ñau khoå nhìn ñoaøn chieân cuûa mình bò thöông tích vaø haáp hoái. Cho tôùi naêm 2011 Siria laø moät quoác gia phaùt trieån, tieán boä vaø phoàn thònh cuûa vuøng Trung Ñoâng, nôi caùc tín höõu kitoâ vaø hoài giaùo thuoäc caùc heä phaùi khaùc nhau chung soáng trong tình huynh ñeä vaø hoøa binh; nhöng nay noù ñaõ trôû thaønh moät thuøng thuoác noå khoång loà, vaø laø moät ñaát nöôùc tan hoang. Toaøn daân ñang phaûi cheát vì ñoùi khaùt vaø laïnh, vaø neáu khoâng tî naïn taïi nöôùc ngoaøi thì laø ngöôøi tî naïn ngay treân chính queâ höông mình. Taïi Aleppo thöïc phaåm khan hieám, khoâng coù ñieän nöôùc vaø khí ñoát, cuõng khoâng coøn nöôùc trong laønh ñeå uoáng, khoâng coøn tieàn ñeå mua baát cöù thöù gì.
Siria laø moät quoác gia coù 23 trieäu daân coù 10% theo Kitoâ giaùo, nhöng ngaøy nay chæ soá kitoâ höõu chæ coøn laïi phaân nöûa vaø coù nguy cô bieán maát. Hieän nay Giaùo Hoäi laøm taát caû nhöõng gì coù theå, ñeå trôï giuùp daân chuùng. Caùc nhaø doøng trôû thaønh caùc nôi phaân phaùt thöïc phaåm, vaø cuõng ñöôïc nhieàu tín höõu hoài trôï giuùp. Ñöùc Cha Georges Abou Khaze, Giaùm quaûn toâng toøa Aleppo ñaõ phaùt ñoäng moät döï aùn nhoû giuùp tu söûa nhaø cöûa cho daân chuùng, ñeå giuùp hoï traùnh caùi giaù laïnh muøa ñoâng ñaõ ñeán.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán oâng Pasquale Ferrara, taùc giaû cuoán saùch "Toân giaùo vaø töông quan quoác teá, saùch baûn ñoà thaàn hoïc chính trò".
Hoûi: Thöa oâng Ferrara, caùc toân giaùo coù vai troø noøng coát trong caùc töông quan quoác teá khoâng, vaø xem ra ñoâi khi chuùng cuõng coù vai troø trong caùc xung ñoät giöõa caùc daân toäc, coù phaûi theá khoâng?
Ñaùp: Chaéc chaén roài. Caùc toân giaùo coù vai troø neàn taûng trong caùc töông giao quoác teá, nhöng ñoâi khi chuùng cuõng coù vai troø trong caùc xung khaéc giöõa caùc daân toäc. Nhöng ñieàu ñang xaûy ra ngaøy nay raát khaùc bieät. Caùc nhaø phaân tích chính trò quoác teá ñaõ nhaän ra raèng heä thoáng quoác teá khoâng chæ hoaït ñoäng döïa treân neàn taûng quyeàn löïc quaân söï vaø quyeàn löïc kinh teá maø thoâi. Coù caùc yeáu toá neàn taûng khaùc nöõa trong töông quan giöõa caùc nöôùc vuoät thoaùt khoûi caùi luaän lyù naøy vaø traùi laïi chuùng döïa treân caùc nhaân toá caên tính. Ñöông nhieân yeáu toá caên tính ñaàu tieân laø yeáu toá toân giaùo. Ñieåm khaùc bieät giöõa phaân tích ñöông thôøi vôùi phaân tích trong quùa khöù ñoù laø caùc toân giaùo khoâng luoân luoân vaø chæ ñöôïc coi nhö caùc yeáu toá tieâu cöïc. Chaúng haïn, ngöôøi ta noùi raèng khi toân giaùo vaøo cuoäc, caùc xung ñoät trôû thaønh trieät ñeå hôn, nhöng treân thöïc teá toân giaùo cuõng naém moät vai troø trong vieäc taïo ra moät thöïc theå taäp theå toaøn caàu. Nhö vaäy, ñaây laø laàn ñaàu tieân ngöôøi ta cuõng khaùm phaù ra raèng caùc toân giaùo coù moät vai troø neàn taûng trong vieäc hôïp thöùc hoùa moät traät töï quoác teá ñöôïc taùn ñoàng vaø khoâng bò aùp ñaët bôûi ngöôøi khaùc, hay do vaøi vuøng cuûa traùi ñaát nhö trong tröôøng hôïp cuûa vieäc toaøn caàu hoùa.
Hoûi: Thöa oâng, daáu dieám thaät laø voâ ích, khi ngöôøi ta noùi tôùi caùc toân giaùo, caùc töông quan quoác teá, caùc xung ñoät, ngöôøi ta nghó ngay tôùi Hoài giaùo vaø vai troø maø noù ñang coù trong caùc naêm sau naøy, khoâng phaûi chæ trong theá giôùi A raäp, maø caû giöõa theá giôùi A raäp vaø Taây phöông nöõa. OÂng nghó sao?
Ñaùp: Tröôùc heát caàn phaûi söûa laïi caû töø vöïng. Thöôøng khi chuùng ta duøng söï ñoái chieáu naøy giöõa Hoài giaùo, laø moät toân giaùo ñaïi ñoàng vaø khoâng nhaát thieát phaûi laø baéc phi hay trung ñoâng, chaúng haïn chuùng ta nghó tôùi nöôùc Indonesia ñi - nhöng ngoaøi chuyeän naøy ra, moät ñaøng chuùng ta noùi tôùi Hoài giaùo, ñaøng khaùc chuùng ta nghó tôùi Taây Phöông. Beân trong Taây Phöông coù Kitoâ giaùo chaéc chaén roài, nhöng Taây Phöông cuõng laø moät thöïc taïi ña dieän, keå caû treân bình dieän caùc neàn vaên hoùa. Theá roài, caâu chuyeän lieân quan tôùi lieân heä giöõa toân giaùo vaø chieán tranh, trong tröôøng hôïp ñaëc bieät laø Nhaø nöôùc hoài giaùo, nghóa laø: caùc toân giaùo coù phaûi laø caùc ñoäng cô cuûa chieán tranh hay khoâng? Vaø trong tröôøng hôïp cuûa Hoài giaùo cöïc ñoan toân giaùo coù phaûi laø lyù do neàn taûng cuûa söï xung ñoät khoâng? Veà ñieàu naøy toâi coù nhieàu nghi ngôø, bôûi vì caû trong tröôøng hôïp cuûa Nhaø nöôùc hoài giaùo Califato, chuùng ta cuõng thaáy raèng caùc löïc löôïng ñang hoaït ñoäng khoâng dính daùng gì tôùi toân giaùo. Thaät ra, muïc tieâu khoâng phaûi laø taïo ra moät chieàu kích "lieân quoác" cuûa Hoài giaùo, nhöng laø tìm kieám moät thöïc taïi chính trò, coù caû tính caùch nhaø nöôùc nöõa, vaø ñieàu naøy lieân quan tôùi quyeàn löïc, chöù khoâng lieân quan gì tôùi toân giaùo.
Hoûi: OÂng coù theå daãn chöùng caùc tröôøng hôïp trong ñoù vieäc tuøy thuoäc caùc toân giaùo ñaõ giuùp taùi xaây döïng hoøa bình khoâng?
Ñaùp: Chaéc chaén roài, caùc toân giaùo ñaõ naém giöõ moät vai troø neàn taûng trong vaøi cuoäc xung ñoät trong caùc quoác gia, tuy nhieân chuùng ta phaûi ñoàng yù vôùi nhau ñieàu naøy: ñoù laø chuùng ta khoâng theå yeâu saùch caùc toân giaùo giaûi quyeát caùc xung ñoät. Chính trò phaûi giaûi quyeát caùc xung ñoät. Ñieàu neàn taûng laø laéng nghe tieáng noùi cuûa caùc toân giaùo, khi chuùng höôùng tôùi moät luaän lyù hieäp thoâng chöù khoâng phaûi luaän lyù xung ñoät.
Hoûi: Caùc toân giaùo coù theå laøm gì nhieàu hôn ñeå aûnh höôûng moät caùch tích cöïc treân caùc töông quan giöõa caùc daân toäc vaø caùc chính quyeàn khoâng thöa oâng?
Ñaùp: Theo toâi, caùc toân giaùo coù moät vai troø trung taâm trong vieäc chæ cho thaáy ñaâu laø caùc vaán ñeà chieán thuaät. Chaúng haïn, vaán ñeà phaùt trieån, hay vaán ñeà moâ thöùc phaùt trieån, vaán ñeà laø theá naøo ñeå cuøng nhau ñoái phoù vôùi caùc beänh ñia phöông beân Phi chaâu, vaán ñeà toân troïng caùc caên tính cuûa nhau. Khi coù caùc hoäi nghò thöôïng ñænh cuûa khoái G8, cuõng nhö cuûa khoái G20, thaät laø hay khi thaáy giôùi laõnh ñaïo caùc toân giaùo lôùn treân theá giôùi hoïp nhau tröôùc vaøi ngaøy ñeå thaûo luaän chính caùc ñeà taøi ñöôïc ñeà ra trong nghò söï laøm vieäc cuûa hoäi nghi thöôïng ñænh quoác teá, ñeå ñöa ra caùc ñeà nghò. Khoâng phaûi voâ tình maø caû caùc chính quyeàn cuõng baét ñaàu nhaän ra nôi söï kieän naøy caùc tieàm naêng tích cöïc.
(RG 9-11-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)