Hieän tình Giaùo Hoäi taïi Cap Vert
Hieän tình Giaùo Hoäi taïi Cap Vert.
Phoûng vaán Ñöùc Cha Arlindo Gomes Furtado, Giaùm Muïc Santiago de Cabo Verde.
Roma (SD 6-09-2014; Vat. 14-10-2014) - Trong caùc ngaøy ñaàu thaùng 9 naêm 2014 caùc Giaùm Muïc nöôùc Cap Vert ñaõ veà Roma vieáng moä hai Thaùnh Toâng Ñoà Pheâroâ Phaoloâ vaø thaêm Toøa Thaùnh.
Cap Vert roäng hôn 4,000 caây soá vuoâng laø moät quaàn ñaûo goàm 10 ñaûo chính vaø moät soá ñaûo nhoû. Caùc ñaûo chính goàm: Saõo Tiago, Santo Antaõo, Boa Viosta, Fogo vaø Saõo Nicolau. Quaàn ñaûo naøy laø vuøng phaùt xuaát töø nuùi löûa coù ngoïn Pico de Fogo, cao 2,829 meùt naèm treân ñaûo Fogo.
Daân soá Cap Vert ñöôïc 566 ngaøn ngöôøi, coäng theâm 1.5 trieäu soáng taïi caùc nöôùc ngoaøi. Ngöôøi daân Cap Vert goàm nhieàu chuûng toäc khaùc nhau goác phi chaâu cuõng nhö aâu chaâu, noùi tieáng Creol laø thoå ngöõ vaø tieáng Boà Ñaøo Nha laø ngoân ngöõ chính thöùc. Treân bình dieän toân giaùo 93% toång soá daân theo Coâng Giaùo, soá coøn laïi theo Tin Laønh hay Hoài giaùo. Cuõng coù ngöôøi töï xöng laø voâ thaàn.
Cap Vert ñöôïc caùc nhaø thaùm hieåm Diego Gomes vaø Antonio da Noli khaùm phaù ra giöõa caùc naêm 1450-1460, vaø töø ñoù trôû thaønh thuoäc ñòa cuûa Boà Ñaøo Nha cho tôùi naêm 1975 môùi ñöôïc ñoäc laäp. Tieáp ñeán Cap Vert hieäp nhaát vôùi Guinea Bissau cho tôùi naêm 1980. Ngay töø ñaàu chính quyeàn ñaûng Phi chaâu ñoäc laäp Guinea vaø Cap Vert ñaõ laõnh ñaïo ñaát nöôùc vaø coù khuynh höôùng phoø Lieân Xoâ. Chæ sau khi taùch rôøi khoûi Guinea Bissau naêm 1990 ñaûng naøy môùi khöôùc töø ñòa vò ñoäc toân ñeå roäng môû cho cheá ñoä ña nguyeân. Sau 10 naêm do ñaûng Phong traøo daân chuû laõnh ñaïo, naêm 2001 ñaûng Phi chaâu ñoäc laäp laïi trôû laïi naém quyeàn.
Cap Vert laø moât daân toäc treû coù tuoåi trung bình laø 21, vaø 35% toång soá daân döôùi 15 tuoåi, chæ coù 6% treân 64 tuoåi. Laõnh vöïc giaùo duïc, y teá tieán trieån maïnh, nhöng soá caùc nhaø thöông vaãn coøn thieáu. Vì khoâng coù quaëng moû vaø nöôùc khan hieám neân Cap Vert ñaõ khoâng theå phaùt trieån nhieàu veà kinh teá. Cuoäc soáng khoù khaên khieán cho ngöôøi daân di cö ra nöôùc ngoaøi ñeå tìm coâng aên vieäc laøm taïi Brasil, Hoa Kyø, vaø caùc nöôùc AÂu chaâu nhö Boà Ñaøo Nha vaø Italia.
Giaùo Hoäi Cap Vert chæ coù hai giaùo phaän tröïc thuoäc Toøa Thaùnh laø Santiago de Cap Vert ñöôïc thaønh laäp naêm 1553 vaø hieän do Ñöùc Cha Arlindo Gomes Furtado cai quaûn; vaø giaùo phaän Mindelo, ñöôïc thaønh laäp naêm 2003, do Ñöùc Cha Dos Santos Lopes Fortes cai quaûn. Cho tôùi khi ñöôïc ñoäc laäp naêm 1975 haøng giaùo só goàm caùc thöøa sai Boà Ñaøo Nha vaø Italia.
Caùc thöøa sai Italia laø caùc cha doøng Capucino ñaõ laøm vieäc taïi ñaây töø 60 naêm qua. Nhoùm ñaàu tieân ñaõ tôùi Cap Vert vaøo naêm 1940. Song song vôùi vieäc truyeàn giaùo caùc tu só Capucino ñaõ goùp phaàn raát tích cöïc vaøo vieäc phaùt trieån nhaân baûn vôùi caùc tröôøng hoïc vaø vöôøn treû, caùc trung taâm ñaøo taïo, baùc aùi xaõ hoäi, thoâng tin vaø vaên hoùa. Trong soá haøng traêm chöông trình thaêng tieán an sinh coù Nhaø cho ngöôøi ngheøo, xaây hoà chöùa nöôùc, caùc khoùa ñaøo taïo quaûn trò khaùch saïn haøng quaùn, nguyeät san "Ñaát Môùi", vaø ñaøi phaùt thanh "Radio Nova". Ngaøy nay ña soá caùc tu só laø ngöôøi goác Cap Vert ñaõ tu hoïc beân Boà Ñaøo Nha vaø Italia. Phuï tænh Cap Vert hieän coù taát caû 35 tu só, 4 taäp sinh vaø 5 thænh sinh.
Vì quùa nhoû Cap Vert khoâng coù Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc rieâng, nhöng laø thaønh phaàn cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Seùneùgal, Mauritania, Cap Vert vaø Guinea Bissau, cuõng nhö laø thaønh vieân cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc mieàn Taây Phi chaâu noùi tieáng Phaùp, vaø cuûa Lieân Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Phi chaâu vaø Madagascar.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán Ñöùc Cha Arlindo Gomes Furtado, Giaùm Muïc Santiago de Cabo Verde, veà hieän tình Giaùo Hoäi taïi Cap Vert. Ñöùc Cha Furtado naêm nay 64 tuoåi. Naêm 2004 ngaøi ñaõ ñöôïc chæ ñònh laøm Giaùm Muïc ñaàu tieân cuûa giaùo phaän taân laäp Mindelo, vaø naêm 2009 ñöôïc thuyeân chuyeån veà Santiago de Cabo Verde laø giaùo phaän ñaõ ñöôïc thaønh laäp naêm 1553.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha Furtado, treân bình dieän toân giaùo Cap Vert coø ña soá daân theo Coâng Giaùo, nhöng cuõng coù tín höõu caùc toân giaùo khaùc nöõa chöù, coù phaûi theá khoâng?
Ñaùp: Vaâng, taïi Cap Vert cuõng coù caùc giaùo phaùi tin laønh ñeán töø Brasil chieám 3% daân soá. Theá roài coù giaùo phaùi Nazareen ñeán töø Hoa Kyø chieám 5%. Ngöôøi ta cuõng tìm thaáy giaùo phaùi "Adventist ngaøy thöù baåy" vaø "Pentecotist caùc coäng ñoàng cuûa Thieân Chuùa". Trong khi caùc tín höõu Do thaùi thì ñaõ hieän dieän taïi Cap Vert töø theá kyû XVI. Hoï thuoäc nhöõng ngöôøi ñaàu tieân ñeán soáng treân quaàn ñaûo naøy. Ngoaøi ra coøn coù moät aáp goïi laø Hoäi ñöôøng, ñieàu naøy coù nghóa laø ñaõ coù moät hoäi ñöôøng Do thaùi. Nhöng vôùi thôøi gian ngöôøi do thaùi ñaõ bò ñoàng hoùa vaø theo Kitoâ giaùo. Toøa ñaïi söù Israel ñaõ tìm thaáy caùc moä do thaùi vaø ñaõ truøng tu caùc moä naøy.
Cap Vert cuõng coù moät soá nhöõng ngöôøi "khoâng toân giaùo" vaø ngöôøi hoài, töø Phi chaâu tôùi. Beân trong caùc nöôùc thuoäc Lieân Hieäp Kinh Teá Phi chaâu coù quyeàn töï do di chuyeån, ñieàu naøy cho pheùp ngöôøi Phi chaâu deã daøng tôùi soáng treân quaàn ñaûo cuûa chuùng toâi. Chuùng toâi cuõng coù caùc ngöôøi di cö ñeán töø caùc nöôùc Guinea Bissau, Seùneùgal, Nigeria, Ghana, Guinea Konakry vaø Mali. Nhöng chuùng toâi cuõng ñaõ di cö vaø tieáp tuïc di cö. Cap Vert coù 1,5 trieäu ngöôøi di cö, töùc ba laàn nhieàu hôn con soá ngöôøi daân soáng treân quaàn ñaûo. Raát ñoâng ngöôøi di cö soáng taïi Boà Ñaøo Nha, nhöng cuõng coù ngöôøi soáng beân Hoa Kyø, Phaùp, Hoøa Lan, Luxembourg, Thuïy Só vv... Nhieàu ngöôøi thuoäc theá heä thöù hai hay thöù ba roài, nhöng hoï vaãn luoân luoân coi mình laø coâng daân Cap Vert.
Hoûi: Giöõa ngaõ tö cuûa caùc ñaïi luïc AÂu chaâu, Phi chaâu vaø Myõ chaâu, ngöôøi Cap Vert coù phaûi laø Phi chaâu khoâng thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Cap Vert thaät ra chòu caùc aûnh höôûng cuûa caû ba ñaïi luïc. Chuùng toâi coi mình nhö laø nhöõng ngöôøi lai gioáng treân bình dieän vaên hoùa cuõng nhö treâm bình dieän sinh hoïc. Vaø söï kieän chuùng toâi noùi tieáng Boà Ñaøo Nha taïo deã daøng cho vieäc hoäi nhaäp vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Trong khi Ñaïo Coâng Giaùo ñaõ raát coå truyeàn treân quaàn ñaûo, thì gioáng nhö Coâng giaùo bình daân Boà Ñaøo Nha, Giaùo Hoäi Cap Vert cuõng phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc thaùch ñoá cuûa söï tuïc hoùa. Hieän töôïng naøy ñaõ xuaát hieän treân ñaát nöôùc chuùng toâi cuõng nhö beân AÂu chaâu vaøo cuoái thaäp nieân 1960. Cuoäc caùch maïng naêm 1968 ñaõ laø ñieåm khôûi ñaàu cuûa vieäc yù thöùc raèng caùc söï vaät thay ñoåi trong theá giôùi.
Hoûi: Cuoäc caùch maïng choáng laïi thöïc daân Boà Ñaøo Nha coù bò aûnh höôûng bôûi chuû thuyeát maùc xít khoâng thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Caùc ngöôøi trí thöùc ñaõ chieán ñaáu ñeå thoaùt khoûi cheá ñoä thöïc daân, nhöng ñaõ khoâng coù caùc traän ñaùnh du kích treân caùc ñaûo, vì ñaây laø ñieàu khoâng theå laøm ñöôïc, bôûi khoâng coù choã truù aån. Ñoù ñaõ laø moät cuoäc chieán ñaáu leùn luùt, moät vieäc laøm yù thöùc heä. Caùc traän ñaùnh choáng laïi ngöôøi Boà Ñaào Nha ñaõ xaûy ra treân ñaát cuûa nöôùc Guinea Bissau.
Sau cuoäc Caùch maïng hoa Caåm chöôùng taïi Boà Ñaøo Nha vaøo thaùng tö naêm 1974 chuùng toâi ñaõ giaønh ñöôïc ñoäc laäp. Cheá ñoä môùi coù gôïi höùng xaõ hoäi chuû nghóa do aûnh höôûng cuûa Cuba vaø Lieân Xoâ ñaõ keùo daøi cho tôùi naêm 1990.
Giaùo Hoäi ñaõ raát gaén boù vôùi heä thoáng thuoäc ñòa, neân ñaõ phaûi gaùnh chòu caùc haäu quûa vaø vì theá ñaõ ñau khoå nhieàu. Ñaûng Phi chaâu ñoâc laäp cuûa Guinea vaø Cap Vert laø ñaûng duy nhaát, naêm 1980 trôû thaønh ñaûng Phi chaâu ñoäc laäp Cap Vert. Sau khi coù cuoäc ñaûo chaùnh taïi Guinea Bissau hai nöôùc taùch rôøi nhau. Ñaûng naøy ñaõ coi Giaùo Hoäi laø ñoàng loõa vôùi cheá ñoä thöïc daân. Vaø cuõng coù moät phaàn thaät. Caùc ngöôøi caùch maïng ngôø vöïc Giaùo Hoäi, vaø Giaùo Hoäi ñaõ coù theå trôû thaønh moät ñoái khaùng ít nhieàu coâng khai.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha, Giaùo Hoäi coù bò baùch haïi bôûi cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa khoâng?
Ñaùp: Ñaõ khoâng coù baùch haïi thöïc söï, nhöng ñaõ coù moät vieäc gaït boû Giaùo Hoäi ra ngoaøi leà naøo ñoù, moät söï khinh bæ tinh teá... Phaûi noùi raèng haàu heát caùc nhaân vieän muïc vuï, caùc thöøa sai, ñaõ thuoäc thôøi cuûa ngöôøi ngoaïi quoác, chính yeáu laø ngöôøi Boà Ñaøo Nha vaø vaøi tu só Capucino ngöôøi YÙ. Ñaõ coù raát ít ngöôøi goác Cap Vert trong haøng giaùo só, vaø ñoù laø ñieåm yeàu cuûa Giaùo Hoäi Cap Vert. Ban ñaàu sau thôøi gian ñoäc laäp ngöôøi ta ñaõ caûm thaáy söï haêng say cuûa caùch maïng, vaøi ngöôøi ngoaïi quoác ñaõ ra ñi, trong ñoù coù ba thöøa sai bò coi nhö nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc chaáp nhaän. Nhöng sau ñoù caùc söï vieäc ñaõ laéng dòu. Trong khi ñoù thì caùc chuûng sinh ngöôøi Cap Vert ñaõ ñöôïc thuï phong linh muïc, vaø caùc linh muïc naøy ñöôïc chaáp nhaän toát. Hoï laø nhöõng ngöôøi Cap Vert trong thaân xaùc cuõng nhö trong taâm hoàn, hoï laø "ngöôøi nhaø". Lieân quan tôùi Giaùo Hoäi vaán ñeà ñích thaät cuûa caùc nhaø chính trò thôøi ñoù laø hình aûnh thöïc daân dính treân da. Ñöôïc ngöôøi Boà Ñaøo Nha thaønh laäp naêm 1553, Giaùo Hoäi cuûa chuùng toâi ñaõ chæ coù Giaùm Muïc baûn ñòa ñaàu tieân khi ñöôïc ñoäc laäp, ñoù laø Ñöùc Cha Paulino Livramento Evora, doøng Chuùa Thaùnh Thaàn.
Noùi chung, Giaùo Hoäi ñöôïc traân troïng, nhaát laø keå töø sau khi thieát laäp cheá ñoä chính trò ña daûng vaø caùc cuoäc baàu cöû ña nguyeân naêm 1991. Töø ñoù ñeán nay khoâng coøn coù caùc xung ñoät yù thöùc heä giöõa caùc ñaûng phaùi nöõa, vaø neàn daân chuû hoaït ñoäng toát. Neáu khoâng coù thoûa hieäp nöõa, thì ñaõ coù moät söï ñoàng yù phaùp lyù ñöôïc kyù keát vôùi Toøa Thaùnh; vaø chính quyeàn thöøa nhaän Giaùo Hoäi vaø caùc cô caáu cuûa Giaùo Hoäi, nhö toå chöùc Caritas vaø caùc chi nhaùnh ñòa phöông cuûa noù.
Hoûi: Nhö theá Giaùo Hoäi coù daân thaân cho vieäc phaùt trieån ñaát nöôùc khoâng thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Nhôø tình lieân ñôùi cuûa caùc toå chöùc trôï giuùp quoác teá nhö Caritas quoác teá chuùng toâi coù theå hoaït ñoäng cho vieäc phaùt trieån. Ñaát nöôùc chuùng toâi naèm trong vuøng sa maïc Sahel, neân thöôøng coù caùc vaán ñeà haïn haùn. Trong quùa khöù, Cap Vert ñaõ coù nhieàu thôøi gian bò ñoùi keùm, traän ñoùi cuoái cuøng xaûy ra vaøo naêm 1947. Ñaõ coù nhieàu ngöôøi cheát ñoùi naêm ñoù. Hoài ñoù khoâng coù caùc toå chöùc nhaân ñaïo quoác teá nhö ngaøy nay. Chính quyeàn thuoäc ñòa Boà Ñaøo Nha ñaõ muoán daáu nheïm caùc naïn ñoùi khuûng khieáp naøy tröôùc maét theá giôùi vaø che daáu chuùng. Nhöng caùc thôøi ñieåm ñoù ñaõ trôû thaønh kyù öùc roài...
Vieäc thieáu nöôùc vaãn coøn ñoù. Ñaây laø moät vaán ñeà thöôøng xuyeân. Nhöng ngaøy nay chuùng toâi coù ñöôïc vieäc ñaøo taïo kyõ thuaät daãn nöôùc, maëc duø laø daãn nöôùc nhoû gioït. Coù caùc chöông trình taøi trôï nhoû giuùp mua rôm coû. Coù caùc ñaäp vaø caùc ñeâ giöõ nöôùc ñöôïc xaây caát. Ñaây laø saùng kieán toát ñeïp cuûa chính quyeàn. Hieän nay lo laéng ñaàu tieân cuûa chuùng toâi laø naïn ngöôøi treû thaát nghieäp, nhaát laø giôùi treû ñaõ toát nghieäp ñaïi hoïc. Tuy coù baèng chuyeân moân, nhöng hoï khoâng tìm ra vieäc laøm taïi choã. Vì theá hoï di cö sang caùc nöôùc khaùc nhö Angola, Guinea Equatorial, nôi coù nhieàu khaû theå hôn. Caû khi soá sinh giaûm moãi gia ñình coù 3-4 ngöôøi con, so vôùi 6 ngöôøi con caùch ñaây 25 naêm, ñaát nöôùc Cap Vert khoâng theå thu nhaän taát caû soá coâng nhaân naøy. Traùi laïi, ngaønh du lich phaùt trieån toát, nhaát laø töø khi coù cuoäc khuûng hoaûng do "muøa xuaân A Raäp" taïo ra, vì du khaùch boû vuøng Baéc Phi ñeå höôùng tôùi Cap Vert. Coù hy voïng, vì ngöôøi ta thaáy tình hình Cap Vert töø töø caûi tieán vaø trôû neân toát hôn.
(SD 6-9-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)