Vò Giaùo Hoaøng cuûa nhöõng caùi nhaát
Vò Giaùo Hoaøng cuûa nhöõng caùi nhaát.
Roma (VIetCatholic News 22-08-2014) - Leã Thaùnh Pioâ X naêm 2014, 21 thaùng Taùm, coù ñieàu ñaëc bieät, vì naêm 2014 kyû nieäm ñuùng 100 naêm ngaøy sinh vaøo nöôùc trôøi cuûa ngaøi.
Thöïc vaäy, ngaøi qua ñôøi vì nhoài maùu cô tim vaøo ngaøy 20 thaùng Taùm, naêm 1914, ñuùng moät traêm naêm nay. Ngaøy ngaøi qua ñôøi cuõng laø ngaøy quaân ñoäi Ñöùc tieán vaøo Bæ, khôûi ñaàu cho moät theá chieán ñaãm maùu vôùi 9 trieäu binh só thieät maïng vaø hôn 7 trieäu thöôøng daân cheát oan. Thöïc ra cuoäc chieán tranh naøy ñaõ baét ñaàu tröôùc ñoù vôùi vieäc ngöôøi thanh nieân teân Princip cuûa Sarajevo aùm saùt ñaïi quaân coâng Ferdinand cuûa AÙo ngaøy 28 thaùng Baåy naêm 1914.
Coù theå noùi Ñöùc Pioâ X laø vò giaùo hoaøng ñaàu tieân ñau caùi ñau cuûa moät theá chieán. Nhieàu ngöôøi cho raèng duø ñang beänh naëng, ngaøi cuõng ñaõ heát söùc coá gaéng vaän ñoäng ñeå theá chieán ñöøng xaåy ra. Vieäc naøy ñaõ gia toác côn beänh hieåm ngheøo maø ngaøi maéc phaûi hoâm 15 thaùng Taùm, naêm 1914 khieán ngaøi leân côn nhoài maùu cô tim vaø qua ñôøi raát nhanh sau ñoù maáy ngaøy.
Coù leõ caûm nhaän ñöôïc caùi ñau naøy, vò keá nhieäm vaø laø ngöôøi voán phuïc vuï döôùi trieàu ñaïi ngaøi laø Ñöùc Pioâ XII, moät giaùo hoaøng khaùc cuûa theá chieán, Theá Chieán thöù II, ñaõ heát söùc ñaåy nhanh dieãn trình phong chaân phuùc cho ngaøi naêm 1951 vaø 3 naêm sau, phong hieån thaùnh cho ngaøi naêm 1954, bieán ngaøi thaønh vò giaùo hoaøng thöù nhaát cuûa theá kyû 20 vaø cuõng laø vò giaùo hoaøng thöù nhaát ñöôïc phong hieån thaùnh keå töø Thaùnh Giaùo Hoaøng Pioâ V naêm 1712. Khoâng may maén nhö ngaøi, vò keá nhieäm sau naøy, töùc ñöùc Pioâ XII, vöôùng phaûi moät theá löïc kinh taøi khuûng khieáp nhaát theá giôùi neân cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc phong chaân phuùc, duø heát söùc xöùng ñaùng.
Ngoaøi caùi nhaát treân ñaây, Ñöùc Pioâ X coøn coù nhieàu caùi nhaát khaùc. Nhieàu ngöôøi cho raèng Ñöùc ñöông kim Giaùo Hoaøng Phanxicoâ laø vò giaùo hoaøng ñaàu tieân töø khöôùc khoâng ñeo thaùnh giaù ngöïc baèng vaøng duø laø trong leã ñaêng quang. Ñieàu naøy khoâng ñuùng, vinh döï ñoù laø cuûa Ñöùc Pioâ X. Thöïc vaäy, ngaøy ñaêng quang, ngaøi vaãn ñeo caây thaùnh giaù ngöïc baèng kim loaïi maï vaøng heát söùc taàm thöôøng. Bò caùc phuï taù phaûn ñoái, ngaøi baûo ñoù laø caây thaùnh giaù ngaøi vaãn mang töø luùc coøn ôû Mantua, giaùo phaän ñaàu tieân cuûa ngaøi, ngaøi khoâng coù caây thaùnh giaù naøo khaùc. Caâu ngaøi thöôøng noùi vôùi moïi ngöôøi: "toâi sinh ra ngheøo, toâi soáng ngheøo vaø toâi seõ cheát ngheøo" ñöôïc ngaøi thi haønh hoaøn toaøn theo nghóa ñen.
Vaø ngaøi giöõ troïn söï thaät cuûa caâu noùi aáy baèng caùch ñeå laïi di chuùc noùi raèng ngaøi coù sao, choân ngaøi nhö vaäy, nhö moät ngöôøi ngheøo, khoâng moi ruoät, khoâng öôùp xaùc nhö thoùi quen cuûa caùc vua chuùa, giaùo hoaøng sang troïng xöa nay. Ngaøi laø vò giaùo hoaøng thöù nhaát ñöôïc choân xaùc theo kieåu naøy.
Ngaøi cuõng laø vò giaùo hoaøng thöù nhaát baõi boû quyeàn phuû quyeát cuûa theá quyeàn ñoái vôùi vieäc baàu giaùo hoaøng. OÙai oaêm moät ñieàu: baûn thaân ngaøi nhôø caùi quyeàn phuû quyeát naøy maø ñöôïc baàu laøm giaùo hoaøng. Thöïc theá, khi Ñöùc Leâoâ XIII qua ñôøi naêm 1903, ai cuõng tin chaéc quoác vuï khanh cuûa ngaøi laø Ñöùc Hoàng Rampolla seõ ñöôïc baàu keá vò. Maø ñuùng vaäy, voøng phieáu ñaàu vò naøy ñöôïc 24 phieáu, trong khi Ñöùc HY Sarto thaân yeâu cuûa chuùng ta, duø cuõng raát noåi tieáng veà ñaïo ñöùc vaø taøi huôùng daãn muïc vuï, chæ ñöôïc 5 phieáu, 17 phieáu kia laø cuûa moät vò Hoàng Y khaùc. Thaáy theá, Ñöùc Hoàng Y Kosielsko cuûa Ba Lan, nhaân danh hoaøng ñeá Franz-Joseph cuûa ñeá quoác AÙo Hung, ñaõ phuû quyeát soá phieáu naøy.
Vieäc phuû quyeát treân laøm caùc Hoàng Y cöû tri "böøng tænh" côn meâ chính trò, voán khaù naëng döôùi thôøi Ñöùc Leâoâ XIII, ñeå "sentire cum ecclesia", cuøng caûm thöùc vôùi Giaùo Hoäi luùc aáy muoán coù moät vò giaùo hoaøng muïc vuï, bieát chaêm lo cuoäc soáng beân trong cho Giaùo Hoäi. Ta thaáy baàu khí aáy sao gioáng baàu khí cuûa ta baây giôø ñeán theá, vì naêm 2013, khi Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI töø nhieäm, caûm thöùc cuûa Giaùo Hoäi cuõng y heät nhö vaäy vaø ta coù Ñöùc Phanxicoâ. Taï ôn Chuùa! Vò Hoàng Y aên khôùp vôùi caûm thöùc luùc aáy khoâng ai khaùc ngoaøi thöôïng phuï Venise, töùc ñöùc Hoàng Y Sarto cuûa chuùng ta. Ñeán voøng phieáu thöù 5, ngaøi ñöôïc 50 phieáu, quaù ñuû ñeå leân ngoâi giaùo hoaøng, laáy hieäu Pioâ X.
Ngaøi khoâng laøm Giaùo Hoäi thaát voïng. Vieäc ñaàu tieân laø ngaøi baõi boû quyeàn phuû quyeát cuûa theá quyeàn trong vieäc baàu giaùo hoaøng, ñeå giaùo hoaøng töø nay laø cuûa rieâng Giaùo Hoäi. Bôûi Giaùo Hoäi môùi laø muïc tieâu phuc vuï cuûa giaùo hoaøng.
Vôùi khaåu hieäu Khoâi Phuïc Moïi Söï Trong Chuùa Kitoâ, ngaøi laø vò Giaùo Hoaøng ñaàu tieân lo soaïn thaûo Boä Giaùo Luaät cho toaøn theå Giaùo Hoäi, boä giaùo luaät thöù nhaát, baèng caùch thieát laäp moät uûy ban soaïn thaûo, thu thaäp moïi khoaûn luaät voán raûi raùc trong Giaùo Hoäi töø bao theá kyû tröôùc. Boä Giaùo Luaät naøy maõi naêm 1917 môùi ñöôïc Ñöùc Beâneâñíctoâ XV coâng boá. Nhöng vò giaùo hoaøng naøy vaø vò keá nhieäm sau ñoù laø Pioâ XII voán laø thaønh vieân cuûa UÛy Ban soaïn thaûo kia.
Ñöùc Pioâ X cuõng laø vò giaùo hoaøng thöù nhaát soáng hoøa mình vôùi ngöôøi chung quanh. Ñöùc Phanxicoâ thöôøng ñöôïc ngöôøi ta coi laø vò giaùo hoaøng ñaàu tieân duøng böõa haøng ngaøy vôùi baèng höõu vaø ngöôøi hôïp taùc gaàn guõi. Nhöng thöïc ra, moät laàn nöõa, caùi vinh döï naøy laø cuûa Ñöùc Pioâ X: ngaøi khoâng chòu duøng böõa moät mình, luoân coù baïn höõu cuøng duøng.
Nhöng coù leõ caùi nhaát ñaùng löu yù nhaát cuûa ngaøi laø ñaõ thay ñoåi toaøn dieän quan ñieåm cuûa Giaùo Hoäi veà Thaùnh Theå. Chính vì theá, khi phong chaân phuùc cho ngaøi, Ñöùc Pioâ XII goïi ngaøi laø Giaùo Hoaøng cuûa Thaùnh Theå. Thöïc vaäy, ngaøi laø vò giaùo hoaøng thöù nhaát coå vuõ vieäc naêng röôùc leã vaø röôùc leã haøng ngaøy vaø ngaøi laø vò giaùo hoaøng thöù nhaát haï thaáp tuoåi röôùc leã laàn ñaàu cho treû em xuoáng 7 tuoåi. Ñoái vôùi ngaøi, röôùc leã khoâng phaûi laø phaàn thöôûng chæ daønh cho nhöõng ngöôøi thaùnh thieän maø laø cuûa nuoâi döôõng cho taát caû nhöõng ai ñang ñaáu tranh soáng cuoäc soáng Kitoâ höõu cuûa mình. Ñieàu naøy raát coù vang doäi vaøo luùc naøy, ôû thôøi ta, luùc Giaùo Hoäi ñang tìm caùch giuùp nhöõng ngöôøi Coâng Giaùo ly dò vaø taùi hoân coù theå ñöôïc röôùc leã: Giaùo Hoäi heát coøn coi hoï laø nhöõng keû toäi loãi caàn tröøng phaït maø laø nhöõng naïn nhaân ñaùng thöông.
Trong nhöõng caùi ñaùng thöông nhaát cuûa hoï laø khoâng ñöôïc röôùc leã. Chuùng ta vöøa ñöôïc nghe nguyeän voïng tha thieát cuûa cha Miguel F. d'Escoto Brockmann, cöïu boä tröôûng ngoaïi giao Nicaragua, vaø töøng laø chuû tòch Ñaïi Hoäi Ñoàng Lieân Hieäp Quoác khoùa hoïp naêm 2008: chính vì tham gia chính trò, cha bò huyeàn chöùc khoâng ñöôïc cöû haønh thaùnh leã caû 30 naêm nay. Nay ñaõ 80 tuoåi, gaàn ñaát xa trôøi, nguyeän voïng duy nhaát cuûa ngaøi laø ñöôïc cöû haønh Thaùnh Leã tröôùc khi cheát. Tröôùc nguyeän voïng tha thieát ñoù, Ñöùc Phanxicoâ ñaõ tha vaï cho ngaøi! Ngaøi tha thieát cöû haønh thaùnh leã theá naøo, thì nhöõng ngöôøi Coâng Giaùo ly dò vaø taùi hoân cuõng tha thieát ñöôïc röôùc leã nhö theá vì ñoù laø cuûa nuoâi döôõng giuùp hoï chieán ñaáu soáng cuoäc soáng Kitoâ höõu cuûa hoï. Nguyeän voïng tha thieát naøy ñang laø moät trong caùc chuû ñeà noùng boûng nhaát cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng giaùm muïc baát thöôøng vaøo thaùng 10 naêm 2014 cuõng nhö cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng giaùm muïc bình thöôøng naêm 2015.
Quan ñieåm coi Thaùnh Theå nhö cuûa nuoâi döôõng naøy cuõng ñaõ môû ñöôøng cho caùi hieåu Thaùnh Leã nhö moät böõa aên chung seõ ñöôïc Vatican II khai trieån sau naøy vôùi cuoäc canh taân Phuïng Vuï xaây döïng treân hai yù nieäm neàn taûng: baøn aên Thaùnh Theå vaø Baøn aên Lôøi Chuùa.
Ñöùc Pioâ X, toùm laïi, laø moät vò Giaùo Hoaøng ñi tieân phong trong raát nhieàu phöông dieän. Noùi tôùi Giaùo Hoäi Vieät Nam, ngaøi laø vò giaùo hoaøng thöù hai (vò thöù nhaát laø Ñöùc Leâoâ XIII, naêm 1900) ñaët Giaùo Hoäi naøy leân baûn ñoà theá giôùi Coâng Giaùo hai laàn nöõa: naêm 1906, ngaøi phong chaân phuùc cho 8 vò töû ñaïo Vieät Nam vaø naêm 1909, ngaøi phong theâm 20 vò nöõa, trong ñoù coù hai chaân phuùc Anreâ Nam Thuoâng (hay Anreâ Nguyeãn Kim Thoâng) vaø Anneâ Ñeâ (hay Anneâ Leâ Thò Thaønh).
Tröôùc khi keát thuùc, thieát töôûng neân noùi maáy lôøi veà moät khía caïnh gaây tranh caõi cuûa Thaùnh Pioâ X, nhaát laø ñoái vôùi thôøi nay. Ñoù laø coâng trình dieät tröø thuyeát duy hieän ñaïi cuûa ngaøi. Coâng trình naøy ñöôïc ngaøi doàn heát taâm trí vaøo thöïc hieän vôùi moät loøng say meâ ñeán ñoä theo saùch tieân tri Malaki, teân cuûa ngaøi laø Ignis Ardens: ngoïn löûa böøng böøng! Söï böøng böøng naøy khieán ngaøi duøng moïi phöông theá coù theå coù ñeå loaïi boû hoïc thuyeát naøy: khoâng nhöõng ngaøi duøng caùc phöông theá quen duøng cuûa moät vò giaùo hoaøng laø ban haønh haøng chuïc vaên kieän nhaát laø saéc chæ Lamentabili Sane Exitu (xin taïm dòch: quaû laø moät leäch laïc ñaùng traùch) chính thöùc keát aùn 65 ñeà xuaát duy hieän ñaïi hay duy töông ñoái lieân quan tôùi baûn chaát Giaùo Hoäi, maïc khaûi, giaûi thích Thaùnh Kinh, caùc bí tích vaø thaàn tính Chuùa Kitoâ. Vaø thoâng ñieäp Pascendi Dominici Gregis (Nuoâi Döôõng Ñoaøn Chieân cuûa Chuùa) trong ñoù ngaøi goïi thuyeát duy hieän ñaïi laø "toång hôïp moïi laïc giaùo". Ngaøi coøn baét caùc giaùo só tuyeân lôøi theà choáng laïi thuyeát naøy vaø nhaát laø ngaøi duøng caû moät phöông phaùp khoâng chính thoáng chuùt naøo ñoái vôùi moät vò giaùo hoaøng laø khuyeán khích vieäc thaønh laäp vaø caùc coá gaéng cuûa Lieân Ñoaøn Pioâ V (Sodalium Pianum), moät heä thoáng thöïc söï nhaèm maùch leûo nhöõng ngöôøi theo thuyeát duy hieän ñaïi, chuyeân rình moø nhaèm keát aùn hoï laïc giaùo döïa treân nhöõng chöùng côù yeáu ôùt nhaát.
Chieán dòch choáng thuyeát duy hieän ñaïi treân do Ñöùc Cha Umberto Benigni thuoäc Phaân Boä Baát Thöôøng Söï Vuï cuûa Phuû Quoác Vuï Khanh phuï traùch, chuyeân phaân phoái caùc aán phaåm tuyeân truyeàn choáng duy hieän ñaïi vaø thu thaäp tin töùc "caùc toäi phaïm". Ñöùc Cha Benigni hoaït ñoäng döôùi maät danh, chính Ñöùc Pioâ X cuõng ñöôïc hoï goïi laø Mama.
Ñieàu aáy cho thaáy thaùi ñoä cuûa Ñöùc Pioâ X ñoái vôùi thuyeát duy hieän ñaïi laø baát khoan nhöôïng. Ngaøi coù tieáng laø ngöôøi nhaân aùi, nhöng, theo moät taùc giaû, khi coù ngöôøi khuyeân ngaøi neân caûm thöông caùc toäi phaïm duy hieän ñaïi, ngaøi traû lôøi: "hoï muoán ñöôïc ñoái ñaõi vôùi daàu thôm, xaø boâng vaø môn trôùn. Nhöng hoï neân ñöôïc ñaùnh baèng nhöõng cuù ñaám. Trong moät cuoäc ñaáu tay ñoâi, baïn khoâng ñeám hay ño caùc cuù ñaám, baïn chæ ñaùnh bao nhieâu coù theå".
Thôøi ta, taùc phong treân cuûa Thaùnh Pioâ X khoù coù theå ñöôïc chaáp nhaän. Nhöng ngöôøi thôøi ngaøi, khoâng ai naëng lôøi pheâ phaùn. Traùi laïi, loøng suøng kính ngaøi chæ coù taêng sau ngaøy ngaøi baêng haø. Thöïc vaäy, ngay naêm 1916, ñaõ coù ngöôøi goïi ngaøi laø "Thaùnh caû", khaùch haønh höông ñöùng chaät loái vaøo haàm moä ngaøi ñeán noãi phaûi ñaët moät caây thaùnh giaù nhoû baèng kim loaïi ôû neàn nhaø thôø Thaùnh Pheâroâ vôùi haøng chöõ ghi: Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ X, ñeå tín höõu quøy ngay phía treân moä ngaøi. Caùc thaùnh leã lieân tuïc ñöôïc cöû haønh taïi moä ngaøi cho tôùi naêm 1930. Naêm 1923, moät ñaøi kyû nieäm ngaøi ñaõ ñöôïc döïng trong Nhaø Thôø Thaùnh Pheâroâ. Naêm 1944, quan taøi cuûa ngaøi ñöôïc khai quaät, ai cuõng ngaïc nhieân khi thaáy xaùc ngaøi vaãn coøn töôm taát duø khoâng ñöôïc öôùp nhö caùc vò giaùo hoaøng khaùc. Do ñoù, ñaõ ñöôïc tröng baøy cho tín höõu kính vieáng trong 45 ngaøy, sau ñoù môùi ñaët laïi vaøo moä. Raát nhieàu pheùp laï ñaõ dieãn ra nhôø lôøi chuyeån caàu cuûa Ñöùc Pioâ X caû tröôùc vaø sau khi ngaøi ñaõ ñöôïc phong thaùnh.
Ñieàu aáy khieán ta nghó raèng loøng ñaïo ñöùc baûn thaân cuûa Ñöùc Pioâ X ñaõ ñeàn buø moïi thieáu soùt coù theå coù cuûa ngaøi. Moät ñaáng thaùnh vaãn coù theå coù sai laàm, nhöng neáu laø ñaáng thaùnh thaät, thì sai laàm aáy ñöôïc ngöôøi ta daønh cho thöù maø ngöôøi Anh voán goïi laø benefit of doubt, ñieàu maø Ñöùc Phanxicoâ hieän nay ñang ñöôïc höôûng eâ heà. Benefit of doubt laø khoâng keát toäi ai vì thieáu baèng chöùng, vì khoâng baét ñöôïc quaû tang hay ñôn thuaàn vì tin theá giaù cuûa ngöôøi naøy vaø nhaän laø mình hoaøi nghi chöù khoâng phaûi vò naøy ñaùng hoaøi nghi.
Xa hôn chuùt nöõa, ta coù theå cho raèng taùc phong cuûa Thaùnh Pioâ X phaûn aûnh "sensus fidei" hay caûm thöùc ñöùc tin thôøi ngaøi. Nhö taøi lieäu cuûa Uyû Ban Thaàn Hoïc Quoác Teá gaàn ñaây, ñaõ ñöôïc chuyeån sang tieáng Vieät vaø ñaêng taûi treân Vietcatholic, caûm thöùc gioáng nhö moät baûn naêng, khoâng haún laáy luaän lyù maø giaûi thích ñöôïc, noù laø thöù tri giaùc nguyeân khôûi khi ta ñuïng tôùi moät ñoái töôïng, chöa bò leäch laïc bôûi phaùn ñoaùn (tri thöùc laø moät phaùn ñoaùn). Noùi caùch khaùc, noù laø moät tröïc giaùc, moät caûm nghieäm tröïc tieáp caän keà, thaáy maø nhö khoâng thaáy, khoâng hieåu, khoâng dieãn taû ñöôïc, nhöng noù vaãn coù ñoù, coù thöïc. Baûn thaân ngöôøi vieát thích nghe baøi haùt cuûa Trònh Lam gaàn ñaây, coù caâu khôûi ñaàu laø "Maria Meï, Meï Ñang ÔÛ Ñaâu..." baèng tieáng Vieät nhöng duyeân daùng ôû choã noái hai vaàn "ng" cuûa chöõ "ñang" qua chöõ "ôû" thaønh "ngôû ñaâu", ñuùng ñieäu theá heä thöù hai ngöôøi Vieät treân ñaát Myõ. Vaø Trònh Lam raát töï nhieân nhaåy töø tieáng Vieät qua tieáng Anh khoâng moät chuùt söôïng suøng do döï, töï nhieân nhö moät noái daøi giöõa hai neàn vaên hoùa quen thuoäc, ñeå traû lôøi moät caùch xaùc tín baèng tieáng Anh raèng: "Somehow I know you are still there" (Daãu sao con bieát Meï vaãn ôû quanh ñaâu ñaây). Chöõ "Somehow" (daãu sao) naøy chính laø caûm thöùc ñöùc tin. Anh ta khoâng theå noùi ñöôïc baèng lôøi laøm sao anh bieát ñöôïc nhö vaäy. Coù theå ñoù cuõng laø caùi "somehow" cuûa Ñöùc Pioâ X vaø ngöôøi ñoàng thôøi cuûa ngaøi.
Chæ mong sao chuùng ta luoân "sentire cum Ecclesia": luaän lyù khoâng nhaát thieát noùi heát ñöôïc ñöùc tin cuûa ta. Ñöøng ngaïi ngaàn khi ñöùng veà phía Giaùo Hoäi. Vì nhö Ñöùc Phanxicoâ nhaán maïnh vaø ñöôïc muïc sö Traettino, vò muïc sö noåi tieáng ôû Caserta YÙ Ñaïi Lôïi, nhaéc laïi, söï thaät cuûa ta khoâng phaûi laø söï thaät luaän lyù, trieát hoïc, sieâu hình, kinh teá, xaõ hoäi hay chính trò gì caû, söï thaät cuûa ta laø moät con ngöôøi, ñoù laø Chuùa Kitoâ. Ñieàu gì daãn tôùi Chuùa Kitoâ, ñieàu aáy laø söï thaät. Coøn coù ñònh cheá naøo daãn ta tôùi Chuùa Kitoâ baèng Giaùo Hoäi?
Vuõ Vaên An