Nhaân dòp Ñöùc Phanxicoâ thaêm Ñaïi Haøn

tìm hieåu Löôïc Söû Giaùo Hoäi Ñaïi Haøn

Nhaân dòp Ñöùc Phanxicoâ thaêm Ñaïi Haøn, tìm hieåu Löôïc Söû Giaùo Hoäi Ñaïi Haøn.

Ñaïi Haøn (VietCatholic News 8-08-2014) - Ñöùc Giaùo Hoaøng Phanxicoâ seõ tôùi Ñaïi Haøn nhaân dòp Ngaøy Giôùi Treû AÙ Chaâu laàn thöù saùu taïi giaùo phaän Daejeon töø 14 tôùi 18 thaùng 8 naêm 2014. Ñaây laø laàn thöù ba, vò ñöùng ñaàu Giaùo Hoäi Coâng Giaùo tôùi ñaây (laàn thöù nhaát naêm 1984 vaø laàn thöù hai naêm 1989 laø cuûa Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II). Moät vinh döï chæ thua tröôûng nöõ Giaùo Hoäi AÙ Ñoâng laø Phi Luaät Taân, vaø hôn haún Giaùo Hoäi Vieät Nam. Laõnh nhaän ñöùc tin sau Vieät Nam vaø taát nhieân baét ñaàu bò baùch haïi chaäm hôn Giaùo Hoäi Vieät Nam, nhöng caùc vò töû ñaïo Ñaïi Haøn ñaõ ñöôïc phong hieån thaùnh sôùm hôn caùc vò töû ñaïo Vieät Nam, töùc vaøo naêm 1984, vaø ñöôïc phong ngay treân queâ höông, nôi caùc vò ñoå maùu ñaøo minh chöùng loøng trung thaønh vôùi söù ñieäp Tin Möøng cuûa mình, moät söù ñieäp caùc vò môùi vöøa tieáp nhaän khoâng laâu.

Muoán hieåu ñöôïc caùi vinh döï lôùn lao aáy, thieån nghó khoâng theå khoâng xem qua löôïc söû cuûa Giaùo Hoäi sinh ñoäng Ñaïi Haøn.

I. Söï phaùt trieån cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo sô khai taïi Ñaïi Haøn

1. Thieát laäp Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn

Yi Seung-hun, ngöôøi Ñaïi Haøn ñaàu tieân ñöôïc röûa toäi taïi Baéc Kinh, laáy teân laø Pheâroâ. Töø Trung Hoa trôû veà, oâng röûa toäi cho Yi Byeok vaøo thaùng Chín naêm 1784 vaø thieát laäp neân coäng ñoàng Kitoâ Giaùo. Chính Yi Byeok ñaõ khuyeân Yi Seung-hun tieáp xuùc vôùi caùc nhaø truyeàn giaùo Taây Phöông taïi Baéc Kinh vaø hoïc hoûi tín lyù Coâng Giaùo. Chính vì theá, Yi Byeok ñöôïc coi laø khôûi ñieåm cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn.

Sau khi röûa toäi cho Yi Byeok, Yi Seung-hun röûa toäi cho Gwon Il-sin thuoäc doøng doõi moät gia ñình baùc hoïc haøng ñaàu vaøo luùc ñoù vaø laø ngöôøi nghieân cöùu Ñaïo Coâng Giaùo qua saùch vôû Taây Phöông baèng tieáng Trung Hoa. Ba ngöôøi Coâng Giaùo ñaàu tieân cuûa Ñaïi Haøn naøy, töùc Pheâroâ Yi Seung-hun, Gioan Baotixita YI Byeok vaø Phanxicoâ Xavieâ Kwon Il-sin, ñöôïc goïi laø Caùc Cha Giaø Saùng Laäp ra Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn. Ba "thaùnh Toâng Ñoà" naøy loan truyeàn Ñaïo Coâng Giaùo cho caû caùc nhaø trí thöùc cuûa giai caáp quí toäc laãn caùc giai caáp trung vaø haï löu.

Coäng ñoàng Kitoâ Giaùo phaùt trieån nhanh choùng nhôø söï taän tuïy noàng chaùy cuûa hoï ñoái vôùi vieäc truyeàn giaùo. Hoï dòch caùc saùch tín lyù Coâng Giaùo töø tieáng Trung Hoa sang tieáng Ñaïi Haøn cho tín höõu söû duïng. Trong giai ñoaïn phaùt trieån Giaùo Hoäi döôùi söï laõnh ñaïo cuûa giaùo daân naøy, hoï ñaõ töï choïn ngöôøi laøm linh muïc vaø baét ñaàu cöû haønh Thaùnh Leã vaø ban caùc bí tích. Thôøi naøy voán ñöôïc meänh danh laø " thôøi nguïy phaåm traät" (pseudo-hierarchy) cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn. Noù ñöôïc khôûi dieãn do yù ngay laønh cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo chæ bieát bí tích vaø phuïng vuï qua saùch vôû hoï nghieân cöùu. Hoï laøm theá cuõng ñeå thoaû maõn nhu caàu cuûa moät coäng ñoàng ñang phaùt trieån nhanh choùng. Tuy nhieân, cuõng do söï doát naùt cuûa hoï veà tín lyù Coâng Giaùo.

Chaúng bao laâu sau ñoù, hoï baét ñaàu nghi nghôø tính hôïp phaùp trong vieäc thöïc haønh vaø ban caùc bí tích cuûa hoï. Cuoái cuøng, hoï tham khaûo Giaùm Muïc Baéc Kinh ñeå coù ñöôïc söï giaûi thích chaân chính ñoái vôùi vieäc thöïc haønh cuûa hoï. Vaø hoï ngöng vieäc thöïc haønh ñoù ngay laäp töùc khi hieåu ra raèng noù baát hôïp phaùp vaø hoï yeâu caàu göûi caùc linh muïc qua Ñaïi Haøn.

2. Phaùt trieån Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn

Khi nhaän ñöôïc laù thö cuûa ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn, Giaùm Muïc Baéc Kinh raát coù aán töôïng tröôùc vieäc chính ngöôøi Ñaïi Haøn töï thaønh laäp moät coäng ñoaøn tín höõu ñeå thöïc haønh ñöùc tin cuûa mình. Ñeå traû lôøi caâu hoûi lieân quan tôùi saùng kieán ban caùc bí tích cuûa hoï, ngaøi cho bieát ñieàu aáy khoâng hôïp phaùp nhöng khoâng tra vaán chi vì hoï laøm theá hoaøn toaøn vì khoâng bieát vaø do yù ngay laønh. Roài ngaøi höùa seõ göûi moät nhaø truyeàn giaùo tôùi Ñaïi Haøn maø luùc ñoù ñaõ coù tôùi 4,000 tín höõu nhöng chöa coù moät linh muïc naøo.

Do bieán coá ñoù, Ñaïi Haøn ñöôïc ñaët döôùi thaåm quyeàn taøi phaùn cuûa Giaùm Muïc Baéc Kinh vaø Cha James Zhou Wen-mo, moät linh muïc Trung Hoa cuûa Giaùo Phaän Baéc Kinh ñaõ ñöôïc phaùi qua Ñaïi Haøn vaøo naêm 1794. Sau khi tôùi ñoù, Cha Zhou phaûi giaûng daïy Tin Möøng moät caùch bí maät vôùi söï trôï giuùp vaø che chôû cuûa tín höõu Ñaïi Haøn. Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn, vaøo luùc ñoù, ñöôïc söï trôï giuùp cuûa ngöôøi daân thöôøng vaø moät soá trí thöùc thuoäc giai caáp thöôïng löu.

Ñeán naêm 1801, ñaõ coù khoaûng 10,000 ngöôøi theo ñöùc tin Kitoâ Giaùo, nhöng vieäc phaùt trieån nhanh choùng naøy chaúng bao laâu gaëp ngaõng trôû bôûi caùc cuoäc baùch haïi. Ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn coá gaéng lieân laïc vôùi Giaùm Muïc Baéc Kinh vaø Toøa Thaùnh ñeå töôøng trình tình huoáng cuûa hoï. Hoï lieân læ van naøi Toøa Thaùnh phaùi caùc nhaø truyeàn giaùo tôùi vaø thieát laäp cho hoï moät giaùo phaän rieâng. Do ñoù, naêm 1831, Thaùnh Boä Truyeàn Baù Ñöùc Tin ôû Roâma ñaõ thieát laäp Ñaïi Dieän Toâng Toøa Joseon.

Hoäi Thöøa Sai Paris (MEP) ñöôïc uûy nhieäm troâng coi Ñaïi Dieän Toâng Toøa môùi ñöôïc thaønh laäp naøy. Thaønh thöû, caùc nhaø truyeàn giaùo Phaùp ñaõ bí maät tôùi Ñaïi Haøn. Giaùm Muïc Imbert laø moät trong soá caùc vò naøy. Naêm 1846, thaày Anreâ Kim Tae-gon ñöôïc thuï phong vaø trôû thaønh vò linh muïc ñaàu tieân cuûa Ñaïi Haøn. Ñaàu naêm 1866, soá ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn leân tôùi khoaûng 20,000 baát chaáp nhieàu cuoäc baùch haïi taøn nhaãn.

3. Ñôøi soáng caùc tín höõu

Ngöôøi Coâng Giaùo bò baùch haïi khoâng nhöõng bôûi chính phuû maø coøn bôûi coäng ñoàng laøng xoùm vaø thaân thuoäc cuûa hoï nöõa. Trong tình huoáng ngaët ngheøo naøy, hoï ñaõ phaûi thaønh laäp caùc Laøng Kitoâ Giaùo rieâng cho mình goïi laø "Gyouchon" taïi nhöõng ñòa ñieåm heûo laùnh, mong coù nôi yeân oån ñeå thöïc haønh toân giaùo cuûa mình. Ñôøi soáng cuûa hoï khoâng oån ñònh vaø an ninh vì hoï phaûi di chuyeån heát nôi naøy tôùi nôi noï, ñeå traùnh söï rình moø cuûa nhöõng ngöôøi baùch haïi. Moïi ngöôøi Coâng Giaùo thôùi ñoù ñeàu soáng trong thaân phaän toäi phaïm vì ñaõ theo moät toân giaùo bò chính phuû caám caûn. Taïi caùc Laøng Kitoâ Giaùo, hoï sinh hoaït coäng ñoàng döôùi söï höôùng daãn cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo giaùo daân, vaø ñoâi khi chia seû taøi saûn chung gioáng caùc Kitoâ höõu thôøi caùc Toâng Ñoà. Caùc nhaø truyeàn giaùo ngöôøi Phaùp tôùi Ñaïi Haøn giöõa thaäp nieân 1800 coù aán töôïng saâu saéc tröôùc loái soáng cuûa tín höõu Ñaïi Haøn trong caùc laøng Kitoâ Giaùo vaø ngöôõng phuïc cho hay "Loái soáng Kitoâ Giaùo thôøi caùc Toâng Ñoà chöa bieán haún nhöng ñang sinh ñoäng ôû Ñaïi Haøn naøy".

Baát chaáp caùc cuoäc baùch haïi ngaët ngheøo, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn tieáp tuïc phaùt trieån vaø neân vöõng maïnh nhôø söï taän tuïy tuyeät vôøi cuûa caùc nhaø truyeàn giaùo vaø caùc laõnh ñaïo giaùo daân. Ngoaøi ra, saùch vôû Coâng Giaùo ñöôïc aán haønh baèng tieáng Ñaïi Haøn, moät thöù tieáng deã hoïc khoâng nhö tieáng Trung Hoa voán ñöôïc caùc nhaø trí thöùc thuoäc giai caáp cao söû duïng. Noù ñoùng goùp ñaùng keå vaøo vieäc phaùt trieån ñöùc tin Kitoâ Giaùo nôi ngöôøi bình daân.

Ñoøi hoûi nhaân phaåm vaø bình ñaúng cuûa ngöôøi bình daân, voán laø moät söùc maïnh thuùc ñaåy xaõ hoäi tieán trieån, ñaõ tìm ñöôïc ñaùp öùng nôi giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo. Ngöôøi Coâng Giaùo hieåu ñöôïc nieàm tin môùi vaø loøng toân kính Thieân Chuùa baèng chính neàn vaên hoùa cuûa hoï nhôø nhöõng haïn töø nhö "trung vôùi vua" vaø "hieáu vôùi cha meï". Nhôø theá, moät loaïi vaên hoùa Coâng Giaùo Ñaïi Haøn heát söùc ñoäc ñaùo ñaõ ñöôïc khai sinh.

II. Vieäc baùch haïi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn

1. Boái caûnh cuûa vieäc baùch haïi

Ñöùc tin Coâng Giaùo va chaïm vôùi neàn vaên hoùa coå truyeàn cuûa Ñaïi Haøn ngay töø luùc noù ñöôïc du nhaäp vaøo xöù sôû naøy. Chính phuû thôøi ñoù khoâng cho ngöôøi daân Ñaïi Haøn höôûng quyeàn töï do ñöôïc tin theo toân giaùo môùi vì hoï coi ñöùc tin Coâng Giaùo laø "giaùo huaán baát kính" (profane teaching). Nhaø caàm quyeàn cuõng baùc boû tín lyù Coâng Giaùo vì noù khaùc vôùi taân Khoång Hoïc, luùc ñoù voán laø yù thöùc heä haøng ñaàu cuûa chính phuû. Thí duï, giaùo huaán Coâng Giaùo ngaên caám thoùi quen thôø cuùng toå tieân trong khi phong tuïc cuûa Khoång Giaùo coi vieäc thôø cuùng naøy laø bieåu thöùc quan troïng noùi leân loøng hieáu kính con thaûo ñoái vôùi cha meï.

Nhöng duø Ñaïo Coâng Giaùo bò luaät phaùp ngaên caám, nhieàu ngöôøi vaãn tin nhaän noù moät caùch chaân thaønh tuy bí maät. Thaønh thöû, caùc nhaø cai trò coi söï gaén boù cuûa ngöôøi Coâng Giaùo vôùi nieàm tin cuûa hoï nhö moät thaùch thöùc tröïc dieän ñoái vôùi thaåm quyeàn nhaø vua. Caùc tín höõu thì tin vaøo söï taùch bieät giöõa ñöùc tin vaø nhaø nöôùc vaø nhaán maïnh tôùi ñöùc tin cuûa mình. Nhöng chính phuû khoâng theå chaáp nhaän moät quan nieäm nhö theá, vaø töï giaûi thích taùc phong cuûa ngöôøi Coâng Giaùo nhö moät choáng ñoái tröïc dieän ñoái vôùi nhaø vua. Ñaøng khaùc, ngöôøi Coâng Giaùo cuõng baùc boû heä thoáng phaåm traät cuûa xaõ hoäi vaø söï kyø thò phaùi tính voán ñöôïc duøng ñeå duy trì trieàu ñaïi nhaø Yi vaø traät töï xaõ hoäi. Do ñoù, chính phuû caøng coù lyù do hôn ñeå baùch haïi ngöôøi Coâng Giaùo vì hoï nghó raèng nhöõng ngöôøi naøy gaây roái traät töï xaõ hoäi. Caùc Kitoâ höõu cuõng coâng khai lieân laïc vôùi Giaùo Hoäi taïi Trung Hoa vaø caùc nhaø truyeàn giaùo ngöôøi Phaùp trong khi chính phuû caám hay kieåm soaùt gaét gao baát cöù söï lieân laïc naøo cuûa ngöôøi daân thöôøng vôùi ngöôøi ngoaïi quoác.

Taát caû caùc xöû söï treân cuûa ngöôøi Coâng Giaùo ñöôïc hieåu nhö moät thaùch thöùc tröïc tieáp ñoái vôùi thaåm quyeàn nhaø vua vaø chính saùch cuûa chính phuû. Thaønh thöû, cuoái cuøng, trieàu ñaïi nhaø Yi ñaõ tieán tôùi choã ñònh nghóa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo laø "giaùo huaán baát kính" vaø baét ñaàu chính thöùc baùch haïi noù.

2. Dieãn trình baùch haïi

Cuoäc baùch haïi ngöôøi Coâng Giaùo ñaàu tieân baét ñaàu vaøo naêm 1785, khoaûng moät naêm sau khi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñöôïc thieát laäp taïi Ñaïi Haøn. Cuoäc baùch haïi naøy ñöôïc coâng khai môû maøn khi caûnh saùt khaùm phaù ra moät cuoäc tuï taäp cuûa caùc tín höõu. Tuy nhieân, trong giai ñoaïn thöù nhaát cuûa cuoäc baùch haïi naøy, hình phaït töông ñoái nheï. Chæ chuû nhaø bò tröøng phaït vaø phaùt vaõng. Coøn caùc tín höõu thuoäc giai caáp quí toäc bò bò aùp löïc töø boû nieàm tin cuûa hoï vaøo toân giaùo môùi. Trong moät xaõ hoäi laáy gia ñình laøm trung taâm, hình phaït do gia ñình cuõng coù taùc duïng y nhö hình phaït cuûa chính phuû.

Cuoäc baùch haïi naêm 1791 xaåy ra do caùc tín höõu thuoäc giai caáp quí toäc laøm ngô saéc leänh cuûa chính phuû choáng laïi ñöùc tin Coâng Giaùo. Caùc tín höõu naøy baùc boû vieäc thôø cuùng toå tieân vaø thaép höông tröôùc baøi vò cuûa caùc vò. Caùc haønh vi naøy bò chính gia ñình cuûa hoï vaø xaõ hoäi leân aùn nhö laø caùc vi phaïm traàm troïng choáng laïi loøng hieáu thaûo. Ngöôøi Coâng Giaùo lieân luïy vaøo vieäc naøy bò keát aùn töû hình ngay töùc khaéc. Bieán coá naøy daãn tôùi vieäc nhieàu tín höõu thuoäc giai caáp quí toäc ra khoûi Giaùo Hoäi. Cuoäc baùch haïi naêm 1791 töông ñoái nhoû nhöng laø moät bieán coá quan troïng veà nhieàu phöông dieän.

Tieáp theo cuoäc baùch haïi treân, moät thaùi ñoä truyeàn giaùo naêng noå nhaèm choáng laïi neàn vaên hoùa coå truyeàn ñaõ chieám theá thöôïng phong trong Giaùo Hoäi Ñaïi Haøn thay vì moät chuû tröông truyeàn giaùo nhaèm töï thích öùng mình vôùi neàn vaên hoùa ñòa phöông. Söï kình choáng vaên hoùa naøy ñaõ kích ñoäng nhieàu cuoäc baùch haïi gay gaét hôn. Cuoäc baùch haïi trong caùc naêm 1801, 1839, 1846 vaø 1866 daãn tôùi caùi cheát cuûa khoaûng 100,000 töû ñaïo. Trong soá caùc vò töû ñaïo naøy, coù nhieàu nhaø laõnh ñaïo giaùo daân xuaát chuùng. Ngoaøi ra, vieäc maát moät nhaø truyeàn giaùo Trung Hoa vaø 12 nhaø truyeàn giaùo cuûa Hoäi Thöøa Sai Paris laø moät maát maùt lôùn ñoái vôùi Giaùo Hoäi. Trong soá caùc vò töû ñaïo, 103 vò ñaõ ñöôïc Ñöùc Gioan Phaoloâ II phong hieån thaùnh vaøo ngaøy 6 thaùng 5 naêm 1984 taïi Yoido, Haùn Thaønh. Vaø laàn naøy, Ñöùc Phanxicoâ seõ phong chaân phuùc cho hôn moät traêm vò khaùc.

3. Taùc ñoäng cuûa baùch haïi

Baùch haïi ñaõ taêng cöôøng ñöùc tin nôi caùc tín höõu nhöng ñoàng thôøi cuõng laø moät trôû ngaïi ñoái vôùi vieäc phaùt trieån bình thöôøng cuûa Giaùo Hoäi. Maùu caùc töû ñaïo luoân trôû thaønh haït gioáng ñöùc tin vaø laø moät cô hoäi ñeå tuyeân xöng ñöùc tin cuûa ta vaøo Thieân Chuùa. Tuy nhieân, moûi moøn vì baùch haïi, Giaùo Hoäi coøn laïi khaù ít naêng löïc ñeå truyeàn giaùo. Baùch haïi cuõng aûnh höôûng tôùi loái soáng Kitoâ Giaùo cuûa tín höõu. Trong nhöõng ngaøy ñaàu, ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn bieát caùch phaûi hoøa hôïp ñöùc tin cuûa hoï ra sao vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi, nhöng töø khi bò ngaên caûn bôûi baùch haïi, söù ñieäp cuûa Tin Möøng göûi theá giôùi ñaõ khoâng coøn ñöôïc theo ñuoåi nöõa. Baùch haïi cuõng ñaõ laøm ngöôøi Coâng Giaùo chæ hoaøi mong theá giôùi saép ñeán maø thoâi. Hoï hoïc ñöôïc söï phaân laäp coù tính nhò nguyeân giöõa "theá giôùi phaøm tuïc" vaø "theá giôùi thaùnh thieän". Trong ñöùc tin, hoï ñi tìm söï soáng thöôïng giôùi hay söï hoaøn haûo cuûa Kitoâ Giaùo ñeå töï giaûi thoaùt mình khoûi thöù theá giôùi ñang ñaøn aùp hoï.

Ñoái vôùi giai caáp quí toäc thôøi ñoù, vieäc baùch haïi caùc tín höõu coù nghóa laø maát heát moïi ñaëc quyeàn hoï voán ñöôïc höôûng. Vaø do ñoù, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo trôû thaønh moät toân giaùo cuûa ngöôøi daân thöôøng chöù khoâng haún cuûa giai caáp öu tuyeån. Chính vì theá, noù coù ñaëc tính cuûa moät "phong traøo toân giaùo Minjung" coù nghóa laø bình daân.

Keát quaû laø vaøo cuoái theá kyû 19, luùc töï do toân giaùo ñöôïc cho pheùp, ngöôøi Coâng Giaùo toû ra ít quan taâm tôùi vieäc thaêng tieán xaõ hoäi cuûa mình vaø do döï khoâng muoán laõnh nhaän vai troø laünh ñaïo naøo trong thôøi phaùt trieån mau choùng. Tuy nhieân, vieäc baùch haïi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaãn laø moât bieán coá quan troïng trong lòch söû Ñaïi Haøn. Chính nhôø noù, moät soá nhaø trí thöùc baét ñaàu löu taâm tôùi vieäc nghieân cöùu giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi vaø tieáp nhaän ñöùc tin Coâng Giaùo. Caûm kích vì göông hy sinh cuûa caùc tín höõu, ngöôøi daân thöôøng cuõng trôû neân quan taâm tôùi Kitoâ Giaùo hôn vaø tieáp nhaän ñöùc tin Coâng Giaùo. Xeùt veà nhieàu phöông dieän, ñôøi soáng tin höõu cuõng laø moät thaùch thöùc ñoái vôùi traät töï xaõ hoäi vaø naâng cao yù thöùc veà taàm quan troïng cuûa töï do tö töôûng vaø töï do löông taâm. Nhôø ñoù, trieàu ñaïi nhaø Yi buoäc phaûi thay ñoåi chính saùch phaûn hieän ñaïi cuûa hoï trong vieäc kieåm soaùt löông taâm ngöôøi ta.

III. Taùc ñoäng cuûa ñöùc tin Coâng Giaùo ñoái vôùi xaõ hoäi coå truyeàn Ñaïi Haøn

1. Tieàn ñeà phaân tích

Moïi toân giaùo vaø tín ngöôõng ñeàu aûnh höôûng tôùi xaõ hoäi nôi chuùng thuoäc veà vaø ngöôïc laïi chòu aûnh höôûng cuûa caùc xaõ hoäi naøy. Tính hoã töông naøy voán hieän dieän giöõa xaõ hoäi coå truyeàn Ñaïi Haøn vaø ñöùc tin Coâng Giaùo ngay töø luùc du nhaäp vaøo ñaây vaøo cuoái theá kyû 18.

Sau ñaây laø moät khaûo saùt vaén voûi nhaèm ñeå thaáy ñöùc tin Coâng Giaùo ñaõ taùc ñoäng ra sao ñoái vôùi xaõ hoäi coå truyeàn vaø lòch söû Ñaïi Haøn ngoõ haàu coù ñöôïc moät hieåu bieát roõ raøng veà lòch söû cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi ñaây.

Ta caàn xem xeùt ba ñieåm sau ñaây: Thöù nhaát, hieåu bieát chính xaùc caùc ñaëc ñieåm cuûa ñöùc tin Coâng Giaùo luùc ñöôïc du nhaäp vaøo Ñaïi Haøn vaø caùc xu höôùng thaàn hoïc vaøo thôøi ñoù. Thöù hai, hieåu bieát aûnh höôûng cuûa ñöùc tin Coâng Giaùo ñoái vôùi xaõ hoäi vaø boái caûnh xaõ hoäi thôøi aáy. Thöù ba, phaân tích chöùc naêng xaõ hoäi cuûa nhöõng ngöôøi thöïc haønh ñöùc tin Coâng Giaùo. Khi suy tö veà ba ñieåm vöøa keå, ta seõ khaûo saùt aûnh höôûng cuûa Coâng Giaùo ñoái vôùi xaõ hoäi Ñaïi Haøn giöõa caùc naêm 1784, naêm ñöùc tin Kitoâ Giaùo ñöôïc du nhaäp vaøo Ñaïi Haøn, vaø naêm 1876, naêm ñöôïc coi nhö khôûi ñaàu cho cuoäc hieän ñaïi hoùa Ñaïi Haøn.

ÔÛ ñaây, ta neân nhaán maïnh raèng ñöùc tin Coâng Giaùo mang vaøo Ñaïi Haøn theá kyû 18 coù nhieàu ñaëc ñieåm trung coå. Noù khoâng cuøng nhòp vôùi neàn thaàn hoïc hieän ñaïi. Xaõ hoäi coå truyeàn Ñaïi Haøn vaøo luùc ñoù cuõng ñang ôû moät khuùc reõ sau thôøi trung coå vaø ñang treân ñöôøng tìm kieám caùc giaù trò hieän ñaïi. Moät soá nhaø trí thöùc ñaõ baét ñaàu tieáp nhaän ñöùc tin Coâng Giaùo luùc aáy ñang ñöôïc truyeàn baù cho giai caáp haï löu. Trong boái caûnh cuûa xaõ hoäi cuoái thôøi trung coå, nhieàu ngöôøi thuoäc giai caáp haï löu coi ñöùc tin Coâng Giaùo laø moät heä thoáng soáng coù giaù trò. Thaønh thöû, vieäc thöïc haønh ñöùc tin naøy nguï yù moät ñoái khaùng xaõ hoäi.

2. Phaùt huy nhaân phaåm

Moät trong caùc hieäu quaû cuûa ñöùc tin Coâng Giaùo ñoái vôùi tín ngöôõng vaø heä thoáng giaù trò cuûa ngöôøi Ñaïi Haøn laø vieäc khaúng nhaän nhaân phaåm. Heä thoáng giaù trò troåi vöôït luùc aáy laø thuyeát Taân Khoång Hoïc, moät thuyeát bieän minh cho söï hieän höõu cuûa giai caáp thoáng trò. Taân Khoång Hoïc ñaët caên baûn treân söï baát bình ñaúng giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi vaø do ñoù bieän minh cho vieäc giai caáp treân laøm chuû giai caáp döôùi. Tuy nhieân, tôùi theá kyû 18, loái suy nghó aáy bò giai caáp döôùi thaùch thöùc. Quan nieäm veà con ngöôøi nhaân baûn trong ñöùc tin Coâng Giaùo khaùc vôùi cuøng quan nieäm naøy trong Taân Khoång Hoïc.

Giaùo Hoäi giaûng daïy söï bình ñaúng vaø phaåm giaù cuûa moïi con ngöôøi nhaân baûn vì hoï ñöôïc taïo döïng theo hình aûnh Thieân Chuùa. Giaùo Hoäi coå vuõ vieäc toân troïng caùc giaù trò cuûa con ngöôøi nhaân baûn vaø quyeàn töï do cuûa hoï.

Giaùo huaán cuûa ñöùc tin Coâng Giaùo treân gaây ngôõ ngaøng cho phaàn lôùn caùc nhaø trí thöùc thôøi ñoù. Cuoái cuøng, noù daãn hoï tôùi choã khaùm phaù laïi caùc giaù trò cuûa neàn hieàn trieát AÙ Chaâu lieân quan tôùi vieäc toân troïng con ngöôøi nhaân baûn. Thí duï, Jeong Yak-yong (1762-1836), moät trieát gia noåi tieáng, chòu aûnh höôûng cuûa saùch vôû Coâng Giaùo, ñaõ nhaán maïnh khaù nhieàu tôùi phaåm giaù con ngöôøi, khoâng nhö caùc hieàn giaû Taân Khoång Hoïc. Döïa vaøo quan nieäm môùi meû naøy veà nhöõng con ngöôøi nhaân baûn, vaø ñöôïc vieãn aûnh Coâng Giaùo gôïi höùng, ngöôøi ta baét ñaàu suy nghó veà phöông phaùp cai trò vaø cô caáu xaõ hoäi. Keát quaû laø, ngöôøi ta yù thöùc ñöôïc söï bình ñaúng giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, yù thöùc ñöôïc quyeàn lôïi phuï nöõ vaø phaåm giaù treû em, coi chuùng nhö nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi quan troïng. Ñöùc Tin Coâng Giaùo ñoùng moät vai troø coù yù nghóa trong vieäc phaùt huy phaåm giaù con ngöôøi vaøo luùc aáy.

3. Coå vuõ bình ñaúng giöõa moïi ngöôøi

Xaõ hoäi coå truyeàn Ñaïi Haøn laø moät xaõ hoäi baát bình ñaúng döïa treân heä thoáng gia tröôûng. Gioáng nôi nhieàu xaõ hoäi coå truyeàn khaùc, coù moät söï kyø thò phaùi tính ñoái vôùi phuï nöõ vaø treû em bò ñaùnh giaù thaáp. Trong boái caûnh xaõ hoäi nhö theá, söï ñoùng goùp cuûa ñöùc tin Coâng Giaùo vaøo vieäc phaùt trieån xaõ hoäi, baèng caùch nhaán maïnh tôùi taàm quan troïng cuûa nguyeân taéc bình ñaúng giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, heát söùc ñaùng keå.

Ngay töø khi Giaùo Hoäi du nhaäp vaøo Ñaïi Haøn, ngöôøi Coâng Giaùo ñaõ taïo neân moät coäng ñoàng ñöùc tin môùi, vöôït quaù nguoàn goác gia ñình vaø ñòa vò xaõ hoäi. Thöïc vaäy, hoï baùc boû heä thoáng giai caáp voán phaân chia ngöôøi ta thaønh quí toäc, trung löu vaø haï löu, vaø hoï goïi nhau laø "baèng höõu trong ñöùc tin" (Gyou). Tuy nhieân, xaõ hoäi döïa treân heä thoáng giai caáp chaët cheõ khoâng chaáp nhaän hieän töôïng naøy.

Moät soá ngöôøi thuoäc giai caáp thöôïng löu, khi chòu pheùp röûa, ñaõ giaûi phoùng caùc ñaày tôù nam nöõ cuûa hoï vì hoï hoïc ñöôïc raèng moïi con ngöôøi nhaân baûn ñeàu bình ñaúng, baát chaáp giai caáp vaø ñòa vò xaõ hoäi. Vôùi quan ñieåm Kitoâ Giaùo naøy veà con ngöôøi nhaân baûn, ngöôøi thuoäc giai caáp haï löu thaáy mình nhö soáng trong "thieân ñaøng haï giôùi". Xaõ hoäi Ñaïi Haøn coi moái lieân heä nam nöõ nhö moät lieân heä haøng doïc chuû tôù. Nhöng Giaùo Hoäi Coâng Giaùo coå vuõ söï bình ñaúng giöõa nam vaø nöõ vaø coá gaéng coå vuõ ñòa vò xaõ hoäi cuûa ngöôøi ñaøn baø, vaø moät xaõ hoäi hieän ñaïi döïa treân söï bình ñaúng giôùi tính.

4. YÙ thöùc vaên hoùa môùi

Trong boái caûnh xaõ hoäi coå truyeàn cuûa Ñaïi Haøn, Giaùo Hoäi naâng cao moät yù thöùc vaên hoùa môùi vaø ñem noù ra thöïc haønh. Trong khi xaõ hoäi Ñaïi Haøn laáy Taân Khoång Hoïc laøm trung taâm, coi noù nhö heä thoáng vaên hoùa duy nhaát coù theå chaáp nhaän ñöôïc, thì Giaùo Hoäi coå vuõ vieäc toân troïng chuû nghóa ña nguyeân vaên hoùa vaø nhaán maïnh tôùi tính khai phoùng cuûa vaên hoùa. Trong phöông dieän naøy, söï ñoùng goùp cuûa Giaùo Hoäi vaøo xaõ hoäi coå truyeàn Ñaïi Haøn vaø vaøo loái hieåu vaên hoùa hieän ñaïi, bao goàm vieäc tieáp caän vôùi caùc traøo löu cuûa theá giôùi, ñaõ ñöôïc thöøa nhaän cao ñoä.

Giaùo Hoäi cuõng ñoùng goùp nhieàu vaøo vieäc nghieân cöùu vaø söû duïng "Hangeul", töùc maãu töï Ñaïi Haøn. Saùch veà toân giaùo ñöôïc vieát baèng Hangeul, chöù khoâng phaûi baèng chöõ Trung Hoa. Caùc saùch vaên phaïm vaø töø ñieån Ñaïi Haøn ñöôïc Giaùo Hoäi aán haønh.

Duø bò baùch haïi, Giaùo Hoäi vaãn coá gaéng naâng ñôõ caùc treû moà coâi vôùi söï phuï giuùp cuûa hoäi "Caùc Thaùnh Anh Haøi" vaø thaän troïng coá gaéng phaùt trieån moät heä thoáng hoïc ñöôøng hieän ñaïi.

Nhö ñaõ nhaéc treân ñaây, taùc ñoäng cuûa Giaùo Hoäi ñoái vôùi xaõ hoäi coå truyeàn Ñaïi Haøn raát ñaùng keå. Bò baùch haïi gaét gao, chöùc naêng cuûa Giaùo Hoäi trong vieäc coå vuõ tieán boä xaõ hoäi taïi Ñaïi Haøn chæ coù tính tieàm naêng hôn laø ñoäng naêng. AÁy theá nhöng, ñieàu khoâng coøn hoaøi nghi laø Giaùo Hoäi ñaõ thöïc hieän ñöôïc söï ñoùng goùp tích cöïc vaøo lòch söû Ñaïi Haøn vaø döï phaàn vaøo dieãn trình hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc.

IV. Thôøi khaùm phaù môùi

1. Boái caûnh thôøi gian

Ñaïi Haøn voán duy trì lieân heä ngoaïi giao vôùi Trung Hoa vaø Nhaät Baûn tröôùc cuoái theá kyû 14 khi trieàu ñaïi Joseon ñöôïc thieát laäp. Tuy nhieân, caùc lieân heä ngoaïi giao vaøo luùc ñoù chæ coù tính qui öôùc vaø, trong thöïc haønh, raát khaùc vôùi caùc qui öôùc hieän ñaïi.

Naêm 1876, Ñaïi Haøn baét ñaàu caùc lieân heä ngoaïi giao, theo loái hieän ñaïi, vôùi caùc nöôùc beân ngoaøi. Hieäp Öôùc Thöông Maïi vaø Höõu Nghò vôùi Nhaät Baûn ñaõ ñöôïc kyù keát cuøng vôùi caùc Hieäp Öôùc kyù vôùi Hieäp Chuùng Quoác, Anh, Ñöùc, Nga vaø Phaùp. Thôøi kyø naøy ñöôïc goïi laø "Thôøi Chính Saùch Môû Cöûa" trong khi thôøi töø 1876 tôùi luùc trieàu ñaïi Joseon suïp ñoå naêm 1910 ñöôïc goïi laø "Thôøi Chính Saùch Môû Caûng" trong lòch söû Ñaïi Haøn.

Ñaïi Haøn ñaåy maïnh hôn nöõa vieäc hieän ñaïi hoùa cuûa mình trong "thôøi Chính Saùch Môû Caûng". Trong dieãn trình naøy, moät soá hoïc giaû Khoång Hoïc coå truyeàn cöïc löïc choáng ñoái caùc caûi tieán. Tuy nhieân, doøng lòch söû ñaõ xoay chieàu, höôùng tôùi moät theá giôùi môùi vaø nhieàu nhaø trí thöùc Ñaïi Haøn laáy heä thoáng vaø neàn vaên minh Taây Phöông laøm kieåu maãu cho vieäc hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Töø ñoù trôû ñi, thaùi ñoä kieâu haõnh qua ñoù daân Ñaïi Haøn coi neàn vaên minh Taây Phöông laø man rôï hoaëc chaäm tieán ñaõ töø töø thay ñoåi. Haäu quaû laø thaùi ñoä tieâu cöïc ñoái vôùi Ñaïo Coâng Giaùo, tröôùc ñaây coi noù nhö ñaïo Taây Phöông, nay ñaõ thay ñoåi vaø caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác ñöôïc chaáp nhaän. Giaùo Hoäi taïi Ñaïi Haøn coá gaéng duøng ñaø naøy ñeå ñöôïc töï do toân giaùo.

2. Töï do toân giaùo

Nhieäm vuï khaån caáp nhaát ñaët ra cho Giaùo Hoäi Coâng Giaùo thôøi Chính Saùch Môû Caûng laø baûo ñaûm ñöôïc töï do toân giaùo. Thöïc ra, keå töø luùc ñöôïc du nhaäp vaøo Ñaïi Haøn naêm 1784, quan taâm lôùn nhaát cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaãn laø ñöôïc töï do thôø phöôïng Thieân Chuùa trong bình an. Tuy nhieân, trong hôn moät traêm naêm, quyeàn töï do naøy ñaõ bò töø khöôùc vaø caùc tín höõu chòu baùch haïi naëng neà. Vieäc töû ñaïo cuûa caùc tín höõu laø tieáng keâu than noùi leân khaùt voïng ñöôïc töï do toân giaùo vaø töï do thôø phöôïng Thieân Chuùa cuûa hoï. Cuoái cuøng, khi töï do toân giaùo ñöôïc coâng boá, noù ñöôïc coi nhö moät chieán thaéng cuûa caùc hy sinh vaø söï töû ñaïo cuûa caùc tín höõu.

Caùc coá gaéng chính thöùc ñeå coù töï do toân giaùo baét ñaàu coù sau thôøi Chính Saùch Môû Caûng vaø cuoái cuøng ñaõ ñem laïi keát quaû. Coù theå xeùt dieãn trình naøy qua hai giai ñoaïn: Giai ñoaïn ñaàu laø chính phuû ngaám ngaàm baèng loøng cho pheùp thöïc haønh toân giaùo. Thöïc vaäy, töø naêm 1882, töï do toân giaùo haàu nhö ñaõ ñöôïc ban caáp döôùi loát khoan dung. Leõ dó nhieân, caùc luaät leä ngaên caám ñöùc tin Coâng Giaùo vaãn coøn ñoù vaø phong traøo cuûa caùc hoïc só Khoång Hoïc choáng laïi Ñaïo Coâng Giaùo vaãn coøn tieáp dieãn. Tuy nhieân, duø bieát coù söï hieän höõu cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaø hoaït ñoäng cuûa caùc nhaø truyeàn giaùo, chính phuû vaãn khoâng baùch haïi theâm nöõa.

Giaùo Hoäi lôïi duïng tình theá treân ñeå thieát laäp caùc tröôøng hoïc taïi Haùn Thaønh nhaèm giaùo duïc tín höõu vaø caùc hoïc sinh khaùc. Tuy nhieân, hoaït ñoäng coâng khai nhö theá chæ coù theå coù ñöôïc vôùi söï cho pheùp cuûa chính phuû. Cho neân, naêm 1882 ñöôïc coi laø naêm khôûi ñaàu chính saùch khoan dung cuûa chính phuû ñoái vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.

Ñaøng khaùc, naêm 1886, Ñaïi Haøn kyù vôùi Phaùp moät Hieäp Öôùc Thöông Maïi vaø Höõu Nghò. Thaønh thöû, hoaït ñoäng cuûa ngöôøi Phaùp taïi Ñaïi Haøn ñöôïc baûo ñaûm. Nhôø theá, caùc nhaø truyeàn giaùo ngöôøi Phaùp coù chieáu khaùn ñöôïc töï do ñi laïi trong xöù duø luaät leä vaãn coøn ngaên caám ñöùc tin Coâng Giaùo. Chính phuû Ñaïi Haøn khoan dung cho caùc nhaø truyeàn giaùo ngöôøi Phaùp hoaït ñoäng vaø ñeå cho caùc tín höõu Coâng Giaùo ñöôïc thöïc haønh ñöùc tin.

Sau thôøi gian khoan dung, hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñöôïc chính phuû Ñaïi Haøn chính thöùc cho pheùp naêm 1895. Sau ñoù khoâng laâu, chính phuû coøn ban haønh moät saéc leänh aân xaù cho moät soá tín höõu thuoäc giai caáp thöôïng löu cheát vì ñaïo naêm 1866. Hoaøng Ñeá Gojong cho pheùp Giaùm Muc Mutel, Ñaïi Dieän Toâng Toøa taïi Ñaïi Haøn, ñöôïc trieàu kieán. Dòp naøy, hoaøng ñeá coøn phaùt bieåu yù kieán veà töï do toân giaùo vaø toû yù aân haän veà vieäc ñaõ baùch haïi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo. Vôùi nghóa cöû naøy cuûa Hoaøng Ñeá, chính phuû Ñaïi Haøn chính thöùc thöøa nhaän töï do toân giaùo. Naêm 1899, Chính Phuû Ñaïi Haøn vaø Giaùm Muïc Mutel kyù Hieäp Öôùc Toân Giaùo vaø Nhaø Nöôùc. Hieäp öôùc naøy sau ñoù ñaõ ñöôïc boå tuùc baèng Hieäp Öôùc Truyeàn Giaùo naêm 1904.

Chính Saùch Môû Caûng, voán laø moät ñaùp öùng hôïp thôøi, ñaõ ñoùng goùp raát nhieàu vaøo vieäc chính thöùc cho pheùp ngöôøi Coâng Giaùo ñöôïc höôûng töï do toân giaùo. Tuy nhieân, noù cuõng laø keát quaû cuûa nhieàu coá gaéng trì chí nôi caùc tín höõu vaø caùc nhaø truyeàn giaùo tröôùc thôøi Chính Saùch Môû Caûng. Cuøng vôùi vieäc tuyeân boá töï do toân giaùo, caùc haïn cheá ñoái vôùi vieäc thöïc haønh Phaät Giaùo cuõng ñaõ ñöôïc baõi boû vaø Giaùo Hoäi Theä Phaûn cuõng daán thaân troïn veïn vaøo söù vuï truyeàn giaùo cuûa hoï. Xeùt chung, phong traøo ñoøi töï do toân giaùo do ngöôøi Coâng Giaùo theo ñuoåi ñaõ ñoùng goùp raát lôùn vaøo vieäc coå vuõ daân quyeàn cuûa nhaân daân Ñaïi Haøn.

3. Ñôøi soáng tín höõu thôøi Chính Saùch Môû Caûng

Ngöôøi Coâng Giaùo thôøi Chính Saùch Môû Caûng taäp trung caùc coá gaéng cuûa hoï vaøo vieäc giaønh töï do toân giaùo trong khi vaãn tieáp tuïc vieäc truyeàn giaùo cuûa hoï. Nhôø theá, soá tín höõu taêng töø 13,625 ngöôøi naêm 1885 leân tôùi 73,517 ngöôøi naêm 1910, hay 7 phaàn traêm moãi naêm. Trong hoaøn caûnh naøy, töø naêm 1882, Giaùo Hoäi baét ñaàu thieát laäp caùc giaùo xöù taïi Haùn Thaønh vaø caùc thaønh phoá lôùn vaø cöû caùc nhaø truyeàn giaùo cai quaûn caùc giaùo xöù naøy. Töø naêm 1885, hoï thaønh laäp caùc chuûng vieän ñeå huaán luyeän caùc linh muïc Ñaïi Haøn vaø baét ñaàu tích cöïc tìm toøi tö lieäu trong ñôøi soáng caùc vò töû ñaïo Ñaïi Haøn ñeå thieát laäp truyeàn thoáng töû ñaïo cuûa Giaùo Hoäi taïi Ñaïi Haøn.

Trong soá caùc taân toøng Coâng Giaùo, ngöôøi ta thaáy moät soá trí thöùc tuyeät vôøi thaønh taâm tìm caùch hieän ñaïi hoùa Ñaïi Haøn. Tuy nhieân, ña soá caùc taân toøng laø noâng daân ngheøo vaø moät soá khoâng ít ñeán vôùi Giaùo Hoäi vôùi hoaøi mong thoùat ñöôïc nanh vuoát boùc loät cuûa caùc vieân chöùc tham nhuõng. Moät soá tín höõu khaùc töøng aån troán thôøi baùch haïi nay coá gaéng phuïc hoài ñòa vò xaõ hoäi cuõng nhö söï giaàu coù hoï voán bò maát thôøi baùch haïi. Chính vì theá, tin höõu thôøi naøy ñoâi khi ñuïng chaïm vôùi caùc vieân chöùc vaø nhaø caàm quyeàn. Chính phuû goïi dieãn trình naøy laø 'gyoan' qua ñoù, ngöôøi Coâng Giaùo coù theå môû roäng quyeàn töï do toân giaùo vaø phaùt huy ñòa vò xaõ hoäi cuûa hoï. Thôøi 'gyoan', caùc nhaø truyeàn giaùo vaø caùc vieân chöùc chính phuû thöôøng hay ñoái khaùng vôùi nhau.

Caùc nhaø truyeàn giaùo Theä Phaûn baét ñaáu tôùi Ñaïi Haøn naêm 1884. Hoï khai trieån moät vieäc truyeàn giaùo heát söùc naêng ñoäng ngay töø naêm 1895 vaø con soá ngöôøi theo trong naêm 1907 vöôït quaù soá ngöôøi Coâng Giaùo voán coù hôn moät traêm naêm lòch söû. Nhôø tham döï vaøo giaùo duïc vaø caùc dòch vuï y khoa, caùc Giaùo Hoäi Theä Phaûn ñaõ coù theå thaønh coâng trong moät khoaûng thôøi gian ngaén ôû Ñaïi Haøn. Giaùo Hoäi Theä Phaûn cuõng coù nhöõng nguoàn taøi nguyeân veà ngöôøi vaø vaät chaát ñeå truyeàn giaùo hôn caùc nhaø truyeàn giaùo ngöôøi Phaùp ôû phía Coâng Giaùo raát nhieàu. Ngöôøi Coâng Giaùo baét ñaàu tranh luaän vôùi ngöôøi Theä Phaûn veà caùc vaán ñeà tín lyù vaø caùc vaán ñeà lieân quan tôùi kieán truùc thaùnh ñöôøng. Töø luùc ñoù trôû ñi, caùc lieân heä giöõa caùc Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaø Theä Phaûn caøng ngaøy caøng teä ñi.

V. Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn vaø Phong Traøo Quoác Gia

1. Ñöông ñaàu vôùi caùc thay ñoåi cuûa thôøi ñaïi

Thôøi kyø töø cuoái theá kyû 19 qua ñaàu theá kyû 20, trong lòch söû Ñaïi Haøn, ñöôïc goïi laø thôøi xaâm löôïc cuûa chuû nghóa ñeá quoác. Vôùi Chính Saùch Môû Caûng, Ñaïi Haøn buoäc phaûi môû caùc caûng bieån cuûa mình do aùp löïc cuûa caùc cöôøng quoác beân ngoaøi vaø söï xaâm laêng cuûa caùc löïc löông quaân söï ngoaïi quoác, daãn tôùi vieäc Nhaät xaâm laêng vaø saùt nhaäp Ñaïi Haøn vaøo naêm 1910.

Döôùi söï chieám ñoùng cuûa Nhaät, nhaân daân Ñaïi Haøn chieán ñaáu ñeå baûo veä chuû quyeàn cuûa mình baèng caùch thaønh laäp phong traøo choáng chuû nghóa ñeá quoác baèng caû phöông phaùp baát baïo ñoäng laãn khaùng chieán coù vuõ trang. Caùc söû gia Ñaïi Haøn tin raèng caùc phong traøo naøy baét nguoàn töø chuû nghóa quoác gia Ñaïi Haøn.

Nhieàu nöôùc Taây Phöông nhìn chuû nghóa quoác gia moät caùch tieâu cöïc vì moái lieân heä cuûa noù vôùi chuû nghóa kyø thò saéc toäc vaø caùc cuoäc xaâm löôïc cuûa caùc laân bang voán taïo ra caùc tranh chaáp veà laõnh thoå. Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, vaøo cuoái theá kyû 19 qua ñaàu theá kyû 20, cuõng nhìn chuû nghóa quoác gia moät caùch tieâu cöïc. Nhöng ñoái vôùi caùc nöôùc yeáu keùm, chuû nghóa quoác gia mang moät yù nghóa khaùc haún. Noù cung caáp cho hoï moät söùc maïnh tinh thaàn trong cuoäc chieán ñaáu duy trì ñoäc laäp hay ñeå giaønh töï do khoûi caùc cöôøng quoác Taây Phöông vaø chuû nghóa ñeá quoác Hoa Kyø.

2. Caùc phong traøo quoác gia theo vieãn aûnh baát baïo ñoäng

Töø thôøi Chính Saùch Môû Caûng, phong traøo quoác gia ñaõ ñöôïc baùo chí vaø giaùo duïc tích cöïc coå vuõ moät caùch hoøa bình. Trong quaù trình naøy, nhaân daân hieåu roõ söï caàn thieát phaûi nghieân cöùu phöông caùch baûo veä chuû quyeàn quoác gia vaø phaûi thöïc hieän caùc coá gaéng cuï theå ñeå thöïc hieän cho baèng ñöôïc muïc tieâu naøy. Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn vaøo thôøi naøy chaáp nhaän caùc phong traøo baát baïo ñoäng treân nguyeân taéc vaø hoã trôï chuùng. Nhieàu ngöôøi Coâng Giaùo can döï vaøo caùc phong traøo coâng daân ñoøi ñoäc laäp. Thöïc vaäy, Giaùo Hoäi vaø caùc caù nhaân Coâng Giaùo ñaõ ñoùng goùp ñaùng keå vaøo söï tieán trieån cuûa chuû nghóa quoác gia Ñaïi Haøn.

Coâng cuoäc giaùo duïc laø moät trong caùc phong traøo quoác gia baát baïo ñoäng, trong ñoù, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñaõ tham gia moät caùch tích cöïc. Heä thoáng giaùo duïc hieän ñaïi laàn ñaàu tieân coù hình daïng laø ôû giai ñoaïn naøy. Naêm 1882, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo môû Tröôøng Inhyeon ôû Haùn Thaønh, moät vieäc voán ñöôïc coi nhö böôùc ñaàu tieán tôùi vieäc khôûi dieãn heä thoáng giaùo duïc hieän ñaïi taïi Ñaïi Haøn. Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñieàu haønh tôùi 124 ngoâi tröôøng treân khaép ñaát nöôùc ngay töø thaäp nieân ñaàu tieân 1900. Caùc ngoâi tröôøng naøy daïy caùc hoïc sinh veà giaùo huaán Coâng Giaùo vaø ñöa ra caùc coá gaéng nhaèm khoâi phuïc chuû quyeàn cuûa hoï. Tuy nhieân, phaàn ñoâng caùc tröôøng naøy ñaõ bò ñoùng cöûa vì chính saùch giaùo duïc aùp cheá cuûa chuû nghóa ñeá quoác Nhaät Baûn vaø vì caùc khoù khaên taøi chaùnh.

Moät phong traøo quoác gia khaù maïnh nhaèm cöùu ñaát nöôùc cuõng ñaõ ñöôïc baùo chí khôûi xöôùng. Ñeå saùnh böôùc vôùi phong traøo naøy, Giaùo Hoäi laäp ra moät tôø tuaàn san laáy teân laø "Gyeonghyang Sinmun". Ñaây laø tôø tuaàn san do giaùo quyeàn vaø moät soá giaùo daân Coâng Giaùo coù lieân heä tôùi caùc phong traøo quoác gia nhö "Hieäp Hoäi Ñoäc Laäp" ñieàu khieån. Tôø tuaàn san "Gyeonghyang Sinmun" luùc ñoù laø moät trong caùc tuaàn san coù aûnh höôûng nhaát trong xaõ hoäi Ñaïi Haøn, nhöng chaúng bao laâu sau, bò ñoùng cöûa vì aùp löïc cuûa chính phuû thöïc daân Nhaät Baûn.

Moät phong traøo quoác gia baát baïo ñoäng khaùc trong Giaùo Hoäi laø caùc buoåi tuï taäp caàu nguyeän. Naêm 1904, giôùi treû Coâng Giaùo taïi Haùn Thaønh toå chöùc moät cuoäc tuï taäp ñeå caàu nguyeän taïi Nhaø Thôø Chaùnh Toøa Myeongdong nhaèm choáng laïi möu toan cuûa chính phuû Nhaät muoán cöôõng ñoaït ñaát ñai quoác gia. Caàu nguyeän ñeå baûo veä xöù sôû cuûa mình voán laø moät haønh vi töï nhieân ñoái vôùi ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn. Trong khi ñoù, vaøo naêm 1907, moät chieán dòch thanh thoûa nôï naàn cuûa quoác gia vôùi Nhaät Baûn ñaõ ñöôïc phaùt ñoäng. Muïc tieâu cuûa phong traøo naøy laø baûo veä ñaát nöôùc khoûi chuû nghóa ñeá quoác Nhaät Baûn baèng caùch traû laïi caùc khoaûn tieàn quoác gia ñaõ vay. Nhaân daân Ñaïi Haøn vaøo thôøi naøy nghó raèng chuû quyeàn cuûa hoï bò laâm nguy vì caùc khoaûn nôï Nhaät Baûn. Nhöõng ngöôøi coå vuõ cho chieán dòch löøng danh naøy laø Seo Sang-don, moät ngöôøi Coâng Giaùo nhieät thaønh taïi Daegu. Chieán dòch naøy ñöôïc thi haønh tích cöïc trong Giaùo Hoäi. Nhöng suïp ñoå khi Ñaïi Haøn bò saùt nhaäp vaøo Nhaät naêm 1910.

3. Khaùng chieán coù vuõ trang

Töø giai ñoaïn ñaàu cuoäc chieám ñoùng cuûa Nhaät, caùc phong traøo khaùng chieán coù vuõ trang ñaõ xuaát hieän khaép trong nöôùc. Cuoäc chieán ñaáu quoác gia choáng chuû nghóa thöïc daân Nhaät aùc lieät ñeán ñoä ñaõ coù tôùi 50,000 ngöôøi Ñaïi Haøn hy sinh töø thaùng Taùm naêm 1907 tôùi thaùng Chín naêm 1909. Baát chaáp chuû tröông chính thöùc cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo laø uûng hoä cheá ñoä thöïc daân, raát nhieàu ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn ñaõ tham gia phong traøo khaùng chieán coù vuõ trang. Nhöõng ngöôøi Coâng Giaùo naøy theo tieáng löông taâm cuûa hoï ñeå tích cöïc tham gia caùc chính nghóa quoác gia.

Toâma An Jung-geun laø moät tröôøng hôïp ñieån hình. Daán thaân ñaàu tieân cuûa anh cho ñaát nöôùc laø trong laõnh vöïc giaùo duïc, nhöng sau ñoù, anh chuyeån höôùng vaø tham gia khaùng chieán vuõ trang giaønh coâng lyù. Khi An Jung-geun aùm saùt Ito Hirobumi, vieân cai trò Ñaïi Haøn cuûa thöïc daân Nhaät, taïi nhaø ga xe löûa Harbin ôû Trung Hoa ngaøy 26 thaùng Möôøi naêm 1909, anh trôû thaønh bieåu töôïng cuûa loøng aùi quoác anh huøng ñoái vôùi nhaân daân Ñaïi Haøn.

Naêm 1910, nhaø caàm quyeàn Nhaät khaùm phaù ra moät phong traøo quoác gia sau khi nhaän ñöôïc tin maät töø moät nhaø laõnh ñaïo Giaùo Hoäi Coâng Giaùo. Naêm 1911, moät soá ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn tích cöïc tham gia phong traøo giaønh ñoäc laäp. Ñieàu naøy ñöôïc xaùc nhaän bôûi chính nhöõng ngöôøi Coâng Giaùo bò baét thuoäc Phong Traøo Giaønh Ñoäc Laäp Moät Thaùng Ba. Moät soá ngöôøi Coâng Giaùo tham gia Chính Phuû Laâm Thôøi Ñaïi Haøn ôû Thöôïng Haûi. ÔÛ Chien-tao, Trung Hoa, moät nhoùm khaùng chieán coù vuõ trang ñaõ ñöôïc caùc ngöôøi Coâng Giaùo thaønh laäp, vaø cuøng vôùi Phong Traøo Giaønh Ñoäc Laäp Ñaïi Haøn, hoï ñaõ chieán ñaáu anh duõng choáng laïi quaân ñoäi Nhaät. Nhieàu ngöôøi Coâng Giaùo tham gia phong traøo khaùng chieán treân bình dieän caù nhaân cho tôùi taän luùc Ñaïi Haøn ñöôïc ñoäc laäp naêm 1945.

Tuy nhieân, giaùo quyeàn minh nhieân choáng ñoái cuoäc khaùng chieán coù vuõ trang cuûa ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn nhaèm choáng laïi ngöôøi nhaät vì caùc ngaøi cho raèng cheá ñoä thöïc daân vaø vieäc xaâm laêng cuûa chuû nghóa ñeá quoác laø ñieàu coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Haøng giaùo phaåm Coâng Giaùo nhaán maïnh tôùi vieäc phaân laäp giöõa Giaùo Hoäi vaø nhaø nöôùc vaø nhìn chuû nghóa quoác gia phaàn lôùn theo vieãn töôïng chính trò. Bôûi theá, giaùo quyeàn töø khöôùc khoâng ban bí tích hoøa giaûi vaø röôùc leã cho An Jung-geun. Caùc ngaøi cuõng ñaõ tuyeät thoâng moät nhaø aùi quoác Coâng Giaùo, ngöôøi töøng bò caûnh saùt Nhaät tra taán daõ man vì "toäi" tham gia phong traøo quoác gia. Trong caùc hoaøn caûnh khoù khaên nhö theá, caùc ngöôøi Coâng Giaùo aùi quoác vaãn khoâng ngöng hoaït ñoäng, vì cho raèng ñöùc tin vaøo Thieân Chuùa cuûa hoï vaø tình yeâu queâ höông coù theå cuøng hieän höõu.

4. Keát luaän

Ñaïi Haøn lieân tuïc bò chuû nghóa ñeá quoác gaây haán suoát töø naêm 1876 tôùi naêm 1945. Trong quaù trình naøy, Giaùo Hoäi cho thaáy roõ yù ñònh cuûa mình laø uûng hoä chuû nghóa quoác gia baát baïo ñoäng vaø coå vuõ yù thöùc quoác gia. Tuy nhieân, Giaùo Hoäi phaûn ñoái khaùng chieán coù vuõ trang choáng ngöôøi Nhaät, vì thöøa nhaän cheá ñoä thöïc daân Nhaät taïi Ñaïi Haøn laø hôïp phaùp, vaø khoâng uûng hoä vieäc tín höõu can döï vaøo phong traøo giaønh ñoäc laäp. Baát chaáp chuû tröông chính thöùc naøy, moät soá raát ñoâng ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn khoâng maøng nguy hieåm tôùi tính maïng ñaõ tham gia caùc phong traøo giaønh ñoäc laäp. Giaùo Hoäi ñaõ thaát baïi trong vieäc trôû neân moät vôùi nhaân daân Ñaïi Haøn. Haäu quaû cuûa thaát baïi naøy seõ thaáy roõ trong vieäc giaûm thieåu ñaùng keå con soá taân toøng vaø hieän töôïng bò caùc nhaø trí thöùc cuõng nhö xaõ hoäi noùi chung coâ laäp. Taùc duïng xaõ hoäi cuûa chuû tröông chính thöùc thôøi cheá ñoä thöïc daân cuûa Giaùo Hoäi ñaõ coù nhöõng hieäu quaû tieâu cöïc sau ngaøy ñoäc laäp khi Giaùo Hoäi coù nhieäm vuï ñònh vò mình trong loøng xaõ hoäi Ñaïi Haøn.

VI. Tình huoáng Giaùo Hoäi Coâng Giaùo thôøi thöïc daân

1. Boái caûnh thôøi gian

Naêm 1910, Ñaïi Haøn bò Nhaät xaâm laêng vaø trôû thaønh moät khu khai khaån cuûa Nhaät. Keå töø luùc ñoù cho tôùi luùc giaûi phoùng naêm 1945, ngöôøi Ñaïi Haøn lieân tuïc chieán ñaáu choáng cheá ñoä thöïc daân cuûa Nhaät ngoõ haàu baûo veä chuû quyeàn cuûa mình. Trong caùc phong traøo giaønh ñoäc laäp hoài ñoù, quan troïng nhaát laø Phong Traøo Giaønh Ñoäc Laäp Moät Thaùng Ba xuaát hieän naêm 1919. Phong traøo naøy thuùc ñaåy vieäc thaønh laäp Quaân Ñoäi Ñoäc Laäp Ñaïi Haøn taïi Maõn Chaâu vaø Chính Phuû Laâm Thôøi Ñaïi Haøn taïi Thöôïng Haûi laø toå chöùc ñaõ daãn tôùi Phong Traøo Giaønh Ñoäc Laäp cho Ñaïi Haøn.

Trong quaù trình treân, Nhaät caøng taêng cöôøng cheá ñoä thöïc daân cuûa hoï taïi Ñaïi Haøn. Caùc nhaø caám quyeàn Nhaät höùa heïn töï do toân giaùo cho caùc nhaø truyeàn giaùo Taây Phöông, nhöng hoï thöôøng xuyeân vi phaïm quyeàn töï do naøy baèng caùch ñaøn aùp vaø haïn cheá hoaït ñoäng truyeàn giaùo cuûa caùc ngaøi. Thôøi kyø naøy, Ñaïi Haøn trôû thaønh baøn ñaïp ñeå Nhaät xaâm chieám caùc nöôùc AÙ Chaâu khaùc. Haäu quaû laø nhaân daân Ñaïi Haøn chòu ñuû moïi hình thöùc boùc loät. Giaùo Hoäi Ñaïi Haøn ñaõ phaûi thi haønh coâng vieäc truyeàn giaùo cuûa mình trong nhöõng ñieàu kieän khoù khaên nhö theá.

2. Chuû tröông cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo Giaùo Hoäi veà cheá ñoä thöïc daân

Khi Ñaïi Haøn bò saùt nhaäp vaøo Nhaät naêm 1910, coù taát caû 73,517 ngöôøi Coâng Giaùo, vaø ña soá haøng giaùo só ñeàu laø caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác keå caû vò Ñaïi Dieän Toâng Toøa taïi Ñaïi Haøn. Caùc nhaø truyeàn giaùo naøy taïo thaønh giôùi laõnh ñaïo Giaùo Hoäi luùc saùt nhaäp vaøo Nhaät. Naáp ñaøng sau nguyeân taéc phaân laäp Giaùo Hoäi vaø caùc nhaø caàm quyeàn thöïc daân, caùc ngaøi coá gaéng giaäp taét tieáng noùi cuûa ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn ñang chieán ñaáu cho chuû quyeàn cuûa hoï. Do ñoù, caùc nhaø truyeàn giaùo, caû Theä Phaûn laãn Coâng Giaùo, ñeàu saün saøng chaáp nhaän baát cöù tình huoáng chính trò naøo mieãn laø töï do toân giaùo ñöôïc baûo ñaûm. Nhaø caàm quyeàn Nhaät, baèng moïi phöông tieän, coá gaéng hoøa hoaõn vôùi caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác taïi Ñaïi Haøn ngoõ haàu ngaên chaën coâng luaän quoác teá khoûi choáng laïi vieäc hoï saùt nhaäp Ñaïi Haøn. Thaønh thöû, caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác keát cuïc ñaõ tin töôûng nhaø caàm quyeàn Nhaät vì hoï höùa heïn baûo ñaûm töï do toân giaùo, vaø chaáp nhaän cheá ñoä thöïc daân cuûa Nhaät aùp ñaët leân nhaân daân Ñaïi Haøn. Caùc ngaøi sôï raèng vieäc can döï cuûa ngöôøi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn vaøo caùc phong traøo quoác gia seõ gaây ra moät cuoäc baùch haïi ñoái vôùi Giaùo Hoäi. Tuy nhieân, moät soá nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác vaãn phaùt bieåu nhieàu taâm tö choáng Nhaät cuûa mình vaø cöông quyeát choáng cheá ñoä ñaøn aùp cuûa thöïc daân. Moät soá linh muïc Ñaïi Haøn ñaõ lieân laïc vôùi Chính Phuû Laâm Thôøi Ñaïi Haøn ôû Thöôïng Haûi vaø hoã trôï hoï moät caùch giaùn tieáp. Nhö ñaõ nhaéc treân ñaây, nhöõng ngöôøi Coâng Giaùo naøy coi thöôøng vieäc caám caûn cuûa Giaùo Hoäi vaø ñaõ tieáp dieãn caùc hoaït ñoäng cuûa mình döïa treân quan ñieåm löông taâm. Tình huoáng naøy tieáp dieãn tôùi taän ngaøy giaûi phoùng Ñaïi Haøn khoûi cheá ñoä thöïc daân Nhaät vaøo naêm 1945.

3. Tình hình truyeàn giaùo cuûa Giaùo Hoäi

Töø ngaøy saùt nhaäp Ñaïi Haøn vaøo Nhaät naêm 1910, chính phuû thöïc daân ñöa ra chính saùch hai maët ñoái vôùi caùc sinh hoaït cuûa Giaùo Hoäi: hoøa hoaõn vaø ñaøn aùp. Hoï kieåm soaùt Giaùo Hoäi moät caùch giaùn tieáp, cho tôùi naêm 1915, qua vieäc qui ñònh veà giaùo duïc, truyeàn thoâng vaø vaên hoùa. Hoï laäp "caùc qui ñònh veà toân giaùo" ñeå kieåm soaùt caùc sinh hoaït cuûa giaùo xöù moät caùch höõu hieäu hôn. Theo caùc qui ñònh naøy, moïi nhaø truyeàn giaùo, giaùo só vaø nöõ tu, bao goàm luoân caùc nhaø laõnh ñaïo caùc ñòa ñieåm truyeàn giaùo, buoäc phaûi coù pheùp cuûa nhaø caàm quyeàn Nhaät môùi ñöôïc thi haønh coâng vieäc truyeàn giaùo. Caùc ngaøi khoâng ñöôïc laäp nhaø thôø hay caùc ñòa ñieåm truyeàn giaùo môùi neáu khoâng coù pheùp cuûa nhaø caàm quyeàn Nhaät. Giaáy pheùp chæ ñöôïc ban caáp khi nhu caàu caàn xaây döïng nhaø thôø hay ñòa ñieåm truyeàn giaùo môùi, vaø chöùng côù coù nguoàn taøi chaùnh vöõng chaéc, ñöôïc xaùc nhaän. Quaân caûnh Nhaät thöôøng xuyeân lui tôùi caùc nhaø thôø ñeå thanh tra vieäc tuaân thuû caùc qui ñònh veà truyeàn giaùo, ñoàng thôøi xaùch nhieãu giaùo só vaø giaùo daân.

Caùc qui ñònh veà truyeàn giaùo ñöôïc thu hoài vaøo thaäp nieân 1920 nhôø Phong Traøo Ñoäc Laäp Moät Thaùng Ba, nhöng caùc nhaø caàm quyeàn thöïc daân tieáp tuïc kieåm soaùt vaø can thieäp vaøo caùc vaán ñeà rieâng cuûa Giaùo Hoäi maõi tôùi luùc Ñaïi Haøn ñöôïc giaûi phoùng naêm 1945. Thôøi Theá Chieán II, chính phuû Nhaät toáng xuaát nhieàu nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác vaø ñaøn aùp haøng giaùo só ñòa phöông vaø caùc nhaø truyeàn giaùo coøn ôû laïi Ñaïi Haøn. Caùc vò giaùm muïc Phaùp bò buoäc phaûi töø chöùc, khoâng ñöôïc laøm baûn quyeàn caùc giaùo phaän.

Khi chính phuû Nhaät chính thöùc thöøa nhaän töï do toân giaùo, Giaùo Hoäi coá gaéng toå chöùc laïi giaùo phaän, hy voïng noù seõ phaùt trieån. Naêm 1911, Toâng Toaø Ñaïi Dieän Taegu ñöôïc laäp theâm vaø moät vò thöøa sai ngöôøi Phaùp ñaõ ñöôïc cöû cai quaûn toøa môùi. Tuy nhieân, sau khi chia giaùo phaän, ñaø phaùt trieån cuûa Giaùo Hoäi bò chaäm laïi moät caùch ñaùng keå. Möùc gia taêng ngöôøi Coâng Giaùo haøng naêm töø naêm 1910, naêm Ñaïi Haøn bò saùt nhaäp vaøo Nhaät, tôùi naêm 1919, naêm Phong Traøo Ñoäc Laäp Moät Thaùng Ba dieãn ra, chæ coøn laø 2.1, chaäm so vôùi möùc 6.9 gia taêng haøng naêm thôøi Chính Saùch Môû Caûng, cuoái theá kyû 19, vaø gaàn töông ñöông vôùi möùc taêng daân soá vaøo luùc ñoù. Ta coù theå thaáy coãi nguoàn cuûa vieäc nguoäi laïnh loøng nhieät thaønh toân giaùo naøy trong vieäc saùt nhaäp Ñaïi Haøn vaøo Nhaät, trong chính saùch ñaøn aùp Giaùo Hoäi Coâng Giaùo cuûa nhaø caàm quyeàn thöïc daân vaø trong thaùi ñoä thoûa hieäp cuûa Giaùo Hoäi. Töø naêm 1919 tôùi naêm 1944, Giaùo Hoäi cho thaáy moät möùc taêng haøng naêm khaù thaáp vaøo khoaûng 3 phaàn traêm.

Töø ngaøy coù Phong Traøo Ñoäc Laäp Moät Thaùng Ba naêm 1919 cho tôùi ngaøy giaûi phoùng naêm 1945, Giaùo Hoäi tieáp tuïc tieán trieån, baát chaáp baàu khí ñen nghòt, nhôø caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác, caùc doøng tu vaø caùc nhaø laõnh ñaïo Coâng Giaùo Ñaïi Haøn. Caùc Nöõ Tu Doøng Thaùnh Phaoloâ Thaønh Chartres tôùi Ñaïi Haøn naêm 1888, Doøng Bieån Ñöùc Othilien ñeán Ñaïi Haøn naêm 1909. Naêm 1920, Doøng Bieån Ñöùc Othilien ñöôïc trao cho vieäc cai quaûn toâng toaø ñaïi dieän Wonsan. Toâng toøa ñaïi dieän Yenki ñöôïc taùch khoûi toâng toaø ñaïi dieän Wonsan naêm 1937. Naêm 1940, Ñan Vieän Ñoäc Laäp Dokson vaø Toâng Toøa Ñaïi Dieän Hamheung ra ñôøi. Moät phuû doaõn toâng toøa Maryknoll ñöôïc thieát laäp naêm 1927 vaø caùc cha Doøng Columban ñöôïc trao cho phuû doaõn toâng toøa Ch'unchon vaø Kwangju laàn löôït trong caùc naêm 1937 vaø 1939. Trong caùc thaäp nieân 1920 vaø 1930, nhieàu nhaø truyeàn giaùo noùi tieáng Anh ñaõ tôùi Ñaïi Haøn.

Thôøi naøy ñöôïc ñaùnh daáu baèng vieäc haøng giaùo só Ñaïi Haøn ñoùng goùp vaøo vieäc phaùt trieån Giaùo Hoäi. Vieäc huaán luyeän troïn veïn haøng giaùo só Ñaïi Haøn baét ñaàu ngay töø naêm 1895, nhôø vaäy, tôùi naêm 1900, Ñaïi Haøn ñaõ coù 12 linh muïc ngöôøi baûn xöù. Naêm 1910, con soá naøy leân tôùi 15, vaø tôùi naêm 1944, coù taát caû 132 giaùo só Ñaïi Haøn toaøn taâm toaøn löïc phuïc vuï Giaùo Hoäi. Con soá naøy cao hôn con soá 102 giaùo só ngoaïi quoác ñang phuïc vuï Giaùo Hoäi Ñaïi Haøn vaøo luùc ñoù. Naêm 1937, phuû doaõn toâng toaø Chonju ra ñôøi döôùi söï cai quaûn cuûa haøng giaùo só Ñaïi Haøn. Phuû doaõn naøy doïn ñöôøng cho vieäc chuyeån giao quyeàn kieåm soaùt caùc giaùo xöù do caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác saên soùc cho haøng giaùo só ñòa phöông. Naêm 1942, giaùm muïc Ñaïi Haøn ñaàu tieân ñöôïc cöû laøm Giaùm Quaûn Toâng Toøa Haùn Thaønh.

Cuøng vôùi söï gia taêng con soá caùc toâng toøa ñaïi dieän, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn cuõng thöïc hieän nhieàu sinh hoaït suøng kính, vaên hoùa vaø xaõ hoäi khaùc nhau, duø vôùi phaïm vi haïn cheá. Loøng suøng kính Ñöùc Meï, Pheùp Thaùnh Theå vaø Thaùnh Taâm Chuùa Gieâsu maø ngöôøi Ñaïi Haøn voán thöïc haønh töø nhöõng ngaøy bò baùch haïi nay ñöôïc taêng cöôøng. Vôùi vieäc phong chaân phöôùc cho 79 vò töû ñaïo Ñaïi Haøn, loøng suøng kính caùc vò töû ñaïo coå truyeàn laâu ñôøi nay ñöôïc röïc saùng leân. Ñoàng thôøi, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn coá gaéng gia taêng caùc coâng trình phuùc aâm hoùa cuûa mình ngoõ haàu leân sinh löïc môùi cho Giaùo Hoäi. Caùc coá gaéng lôùn lao ñöôïc ñöa ra nhaèm coå vuõ vieäc xuaát baûn caùc taäp san ñònh kyø vaø caùc saùch vôû coù theå ñoùng goùp vaøo vieäc phaùt trieån Giaùo Hoäi.

4. Keát luaän

Sau cuoäc saùt nhaäp Ñaïi Haøn vaøo Nhaät naêm 1910, vieäc phaùt trieån Giaùo Hoäi bò chaäm laïi haún. Caùc nhaø truyeàn giaùo Phaùp caûm thaáy coù cuoäc khuûng hoaûng truyeàn giaùo neân ñaõ coá gaéng môøi caùc nhaø truyeàn giaùo cuûa caùc nöôùc khaùc ñeå phaùt huy coâng vieäc truyeàn giaùo. Thaùi ñoä cuûa Giaùo Hoäi taïi Ñaïi Haøn ñoái vôùi chuû nghóa quoác gia phaàn naøo coù traùch nhieäm ñoái vôùi ñaø phaùt trieån chaäm naøy. Thöïc vaäy, ña soá ngöôøi Coâng Giaùo ôû Ñaïi Haøn khaùt khao ñöôïc ñoäc laäp, nhöng giaùo quyeàn thì laïi ñöùng ñaøng sau nguyeân taéc phaân laäp Giaùo Hoäi vaø nhaø caàm quyeàn thöïc daân, ñeå ra leänh cho tín höõu phaûi döûng döng vôùi caùc khaùt voïng quoác gia cuûa noï. Thaønh thöû, ngöôøi daân Ñaïi Haøn ít löu taâm tôùi caùc coá gaéng truyeàn giaùo cuûa Giaùo Hoäi.

Tuy theá, Giaùo Hoäi vaãn tieáp tuïc thöïc hieän nhieàu tieán trieån nhôø caùc coá gaéng cuûa haøng giaùo só Ñaïi Haøn vaø caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác. Ngoaøi ra, Giaùo Hoäi coøn phaùt huy caùc vieäc suøng kính coå truyeàn trong ñôøi soáng tín höõu. Caùc vieäc suøng kính naøy laø ñoäng löïc duy trì ñöùc tin cuûa hoï vaø giuùp hoï vöôït qua vieäc ñaøn aùp vaø can thieäp cuûa caùc nhaø cai trò thöïc daân.

VII. Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaø Xaõ Hoäi Ñaïi Haøn döôùi aùch cai trò thöïc daân (1)

1. Boái caûnh thôøi gian

Giai ñoïan giöõa naêm 1910 vaø naêm 1945 ñöôïc ñaùnh daáu baèng nhieàu thay ñoåi xaõ hoäi taïi Ñaïi Haøn vì nay noù ñaõ trôû thaønh moät xaõ hoäi ña toân giaùo döôùi söï cai trò thöïc daân cuûa Nhaät. Chính töø boái caûnh lòch söû naøy, ta coù theå hieåu ñöôïc lòch söû cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn vaø lòch söû cuûa nöôùc naøy vaøo luùc ñoù.

Beà ngoaøi, caùc nhaø duy ñeá quoác Nhaät thöøa nhaän töï do toân giaùo vaø töï do bieåu loä ñöùc tin cho ngöôøi Ñaïi Haøn. Chính vì lyù do naøy, phaàn lôùn caùc nhaø truyeàn giaùo Kitoâ giaùo ñaõ khoan dung chaáp nhaän cheá ñoä thöïc daân Nhaät taïi Ñaïi Haøn. Tuy theá, caùc nhaø cai trò thöïc daân ñoøi moät phaân laäp nghieâm nhaët giöõa Giaùo Hoäi vaø nhaø nöôùc nhaèm haïn cheá phaïm vi cuûa toân giaùo vaøo ñôøi sau maø thoâi. Treân thöïc teá, hoï muoán kieåm soaùt toân giaùo vaø can thieäp vaøo moïi vuï vieäc toân giaùo cuûa ngöôøi daân Ñaïi Haøn chæ vì chính saùch thöïc daân cuûa hoï. Nhöng hoï khoâng theå baùch haïi toân giaùo moät caùch böøa baõi vì ñaõ cho pheùp töï do toân giaùo.

Trong tình huoáng treân, Khoång Giaùo, voán laø toân giaùo haøng ñaàu cuûa Trieàu Ñaïi Joseon, ñaõ lieân tuïc thònh trò. Caû Phaät Giaùo nöõa, toân giaùo naøy töøng bò baùch haïi thôøi Joseon, nay baét ñaàu ñöôïc truyeàn lan trôû laïi. Döôùi aûnh höôûng cuûa Phaät Giaùo Nhaät, moät soá boä phaän trong Phaät Giaùo Ñaïi Haøn cuõng ñaõ chaáp nhaän chính saùch thaân Nhaät. Ngoaøi ra, nhieàu toân giaùo baûn ñòa ñaõ nôû roä trôû laïi, trong ñoù coù Daejong-gyo, thôø Dangun, ngöôøi, theo daõ söû, voán laäp ra Ñaïi Haøn, vaø Cheondo-gyo (Ñaïo Trôøi) ñöôïc thaønh laäp vaøo giöõa theá kyû 19. Moät soá ñaïo naøy bò nhaø caàm quyeàn thöïc daân baùch haïi vì ñaõ trôû thaønh caùc löïc löôïng tranh ñaáu cho ñoäc laäp quoác gia. Trong Giaùo Hoäi Theä Phaûn, caùc giaùo phaùi cöïc ñoan giöõ moät vai troø tích cöïc trong hoaït ñoäng truyeàn giaùo.

2. Caùc lieân heä cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vôùi caùc toân giaùo khaùc

Sau Thôøi Chính Saùch Môû Caûng, laø thôøi baûo ñaûm töï do toân giaùo, cuøng vôùi ngöôøi Theä Phaûn, ngöôøi Phaät Giaùo vaø tín höõu caùc toân giaùo baûn ñòa khaùc, ngöôøi Coâng Giaùo cuõng ñöôïc töï do phaùt bieåu ñöùc tin cuûa mình. Thöïc theá, nhieàu toân giaùo môùi baét nguoàn töø xaõ hoäi Ñaïi Haøn trong thôøi naøy vaø ñem laïi nhieàu ñaëc ñieåm cho moät xaõ hoäi ña toân giaùo.

Tuy nhieân, trong quaù trình naøy, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, vì xaùc tín yù nieäm "Extra ecclesia, nulla salus" (beân ngoaøi Giaùo Hoäi, khoâng coù cöùu roãi), neân ñaõ soáng taùch bieät vôùi caùc toân giaùo khaùc vaø baùc boû vieäc thoâng ñaït vôùi hoï. Giaùo Hoäi coi Phaät Giaùo nhö ñaïo thôø taø thaàn. Roõ raøng vì cuoäc tranh caõi taïi Trung Hoa naêm 1742 lieân quan tôùi vieäc tham döï caùc leã nghi toân kính toå tieân, Toøa Thaùnh ñaõ ngaên caám ngöôøi Coâng Giaùo khoâng ñöôïc thöïc haønh vieäc daâng cuùng toå tieân theo nghi leã, moät vieäc maø ngöôøi daân Ñaïi Haøn raát traân quùi nhö moät phong tuïc truyeàn thoáng vaø tin raèng ñaây laø caùc bieåu loä töï nhieân loøng hieáu kính con thaûo ñoái vôùi caùc baäc cha oâng. Tôùi taän naêm 1939, Giaùo Hoäi vaãn coøn coi vieäc thôø cuùng toå tieân naøy laø meâ tín, nhöng sau ñoù, ñaõ cho pheùp tín höõu tham döï vôùi moät soá haïn cheá.

Ngaên caám thôø cuùng toå tieân coù nghóa: ngöôøi Ñaïi Haøn phaûi töø boû caùc giaù trò vaø phong tuïc truyeàn thoáng rieâng cuûa hoï. Caùc nhaø trí thöùc Ñaïi Haøn truyeàn thoáng ñöông nhieân phaûn öùng baèng caùch quay löng laïi vôùi Ñaïo Coâng Giaùo vaø coi Giaùo Hoäi nhö laø ñoàng loõa vôùi nhöõng keû xaâm laêng ngoaïi quoác.

Ñeå laøm gia troïng tình theá, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Ñaïi Haøn coøn môû roäng cuoäc khuûng hoaûng vôùi caùc Giaùo Hoäi Theä Phaûn nöõa. Theä Phaûn ñöôïc du nhaäp laàn ñaàu vaøo Ñaïi Haøn khoaûng naêm 1884, moät theá kyû sau Ñaïo Coâng Giaùo vaø ngöôøi Coâng Giaùo ñöôïc caûnh giaùc veà caùc giaùo phaùi naøy töø naêm 1840. Taïi moät soá nôi, ngöôøi Coâng Giaùo vaø ngöôøi Theä Phaûn chaïm traùn nhau vì caùc vaán ñeà truyeàn giaùo. Tôùi naêm 1907, soá ngöôøi Theä Phaûn vöôït haún soá ngöôøi Coâng Giaùo duø Giaùo Hoäi Coâng Giaùo du nhaäp sôùm hôn nhieàu vaø ñaõ hieán cho xöù sôû nhieàu vò töû ñaïo. Caùc Giaùo Hoäi Theä Phaûn cuõng phaùt trieån nhanh hôn Coâng Giaùo thôøi thöïc daân vaø cho tôùi nay, vaãn vöôït con soá ngöôøi Coâng Giaùo.

Coù moät soá lyù do toát ñeïp hôn cho söï thaønh coâng cuûa ngöôøi Theä Phaûn. Thöù nhaát, Giaùo Hoäi Theä Phaûn, song song vôùi vieäc phuùc aâm hoùa tröïc tieáp, ñaõ ñaët naëng caùc vieäc truyeàn giaùo giaùn tieáp nhö giaùo duïc vaø chaêm soùc y teá. Nhöõng coâng vieäc giaùn tieáp naøy khieán ngöôøi ta trôû laïi ñöùc tin Theä Phaûn caùch deã daøng hôn. Ñaøng khaùc, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo chæ coù theå tieáp xuùc vôùi moät soá ngöôøi coù giôùi haïn qua vieäc phuùc aâm hoùa tröïc tieáp cuûa mình nhôø soá ít caùc linh muïc vaø caùc nhaø truyeàn giaùo Ñaïi Haøn.

Thöù hai, Giaùo Hoäi Theä Phaûn thaønh coâng trong vieäc huaán luyeän thaønh phaàn öu tuù Ñaïi Haøn. Nhôø theá, hoï coù khaû naêng ñaøo taïo ñöôïc moät soá muïc sö Ñaïi Haøn coù trình ñoä cao. Duø hoï ñöôïc laõnh ñaïo bôûi caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác, nhöng caùc muïc sö ngöôøi Ñaïi Haøn naøy thöïc hieän ñöôïc nhieàu coâng trình truyeàn giaùo raát coù hieäu naêng vaø ñoùng goùp lôùn lao vaøo söï phaùt trieån cuûa Giaùo Hoäi Theä Phaûn.

Thöù ba,caùc muïc sö vaø tín höõu Theä Phaûn thaønh thöïc daán thaân vaøo vieäc phaùt trieån xaõ hoäi vaø caùc chính nghóa quoác gia. Göông saùng cuûa hoï coù nhieàu aûnh höôûng tích cöïc ñoái vôùi quaûng ñaïi quaàn chuùng Ñaïi Haøn hôn laø caùc nhaø laõnh ñaïo Coâng Giaùo maø aûnh höôûng chæ quanh quaån dieãn ra beân trong Giaùo Hoäi.

Thöù tö, ngöôøi Theä Phaûn coù nguoàn taøi nguyeân veà ngöôøi vaø veà vaät tö ñeå yeåm trôï coâng cuoäc truyeàn giaùo cuûa hoï hôn Giaùo Hoäi Coâng Giaùo.

Caùc nhaân toá treân gaây taùc ñoäng ñaùng keå ñoái vôùi söï gia taêng veà thoáng keâ cuûa Giaùo Hoäi Theä Phaûn vaø vieäc phaùt trieån cuûa noù. Do baàu khí caïnh tranh vaø söï thaát baïi cuûa Coâng Giaùo khoâng theo kòp Theä Phaûn, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn ñaõ caét ñöùt moïi lieân heä vôùi Giaùo Hoäi Theä Phaûn vaø caùc toân giaùo khaùc cuõng nhö quyeát ñònh ñi theo ñöôøng rieâng cuûa mình, do ñoù, ñaõ töï coâ laäp mình.

Caét ñöùt ñoái thoaïi vôùi caùc toân giaùo coå truyeàn vaø Giaùo Hoäi Theä Phaûn laø khía caïnh noåi baät nhaát trong lòch söû Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Ñaïi Haøn thôøi thöïc daân. Luùc ñoù, chæ nhôø coù toân giaùo, ngöôøi ta môùi toå chöùc hay thieát laäp ñöôïc tình lieân ñôùi vôùi ngöôøi khaùc. Ñoù laø caùch thuaän tieän nhaát ñeå ngöôøi Ñaïi Haøn ñeán vôùi nhau vì caùc vieân chöùc thöïc daân caám ngöôøi Ñaïi Haøn khoâng ñöôïc thieát laäp caùc hieäp hoäi daân söï. Caùc nhaø laõnh ñaïo toân giaùo, nhôø leân tieáng trong tình lieân ñôùi vôùi ngöôøi khaùc, coù aûnh höôûng lôùn treân coâng luaän.

Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, ñaõ töï coâ laäp vôùi caùc toân giaùo khaùc vaø töø khöôùc baát cöù lieân heä naøo vôùi hoï, coøn haïn cheá aûnh höôûng cuûa mình hôn nöõa trong xaõ hoäi Ñaïi Haøn. Thí duï, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo laø toân giaùo lôùn duy nhaát khoâng coù ñaïi dieän trong ban laõnh ñaïo cuûa Phong Traøo Ñoäc Laäp Moät Thaùng Ba; phong traøo naøy laø phong traøo ñoäc laäp choáng söï cai trò cuûa Nhaät quan troïng nhaát cuûa Ñaïi Haøn; noù laø moät phong traøo do caùc nhaø laõnh ñaïo toân giaùo toå chöùc vaø ñieàu haønh tröôùc nhaát.

(Coøn tieáp)

Vuõ Vaên An

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page