Thaûm caûnh cuûa ngöôøi daân Nam Sudan
ba naêm sau ngaøy ñoäc laäp
Thaûm caûnh cuûa ngöôøi daân Nam Sudan ba naêm sau ngaøy ñoäc laäp.
Phoûng vaán baø Enrica Valentini, giaùm ñoác ñaøi phaùt thanh Coâng giaùo Nam Sudan.
Sudan (RG 9-07-2014; Zenit 11-07-2014; Vat. 27-07-2014) - Caùch ñaây ba naêm, ngaøy muøng 9 thaùng 7 naêm 2011, mieàn Nam Sudan ñöôïc ñoäc laäp taùch rôøi khoûi mieàn Baéc vaø trôû thaønh quoác gia treû nhaát theá giôùi. Nhöng raát tieác ngöôøi daân nöôùc naøy ñaõ khoâng ñöôïc höôûng hoøa bình, vì xung ñoät buøng noå hoài thaùng 12 naêm ngoaùi 2013 giöõa toång thoáng Salva Kiir, thuoäc boä toäc Dinka, vaø nguyeân phoù toång thoáng Riek Machar, thuoäc boä toäc Nuer. Baåy thaùng chieán tranh ñaõ khieán cho hôn 10,000 ngöôøi thieät maïng vaø 1 trieäu ngöôøi phaûi di cö tî naïn treân toång soá 8 trieäu daân.
Nam Sudan laø moät vuøng coù nhieàu moû daàu hoûa vaø coù tieàm naêng kinh teá raát lôùn, nhöng hieän ñang phaûi chöùng kieán caûnh ñoùi khaùt nguy hieåm cho tính maïng cuûa 900 ngaøn treû em. Chính daàu hoûa vaø caùc taøi nguyeân cuûa mình ñaõ khieán cho Nam Sudan lieân mieân laâm caûnh noäi chieán, ban ñaàu laø giöõa chính quyeàn Baéc Sudan laø vuøng coù ña soá daân theo Hoài giaùo vaø caùc boä laïc mieàn nam Sudan coù ña soá daân theo Kitoâ giaùo vaø ñaïo thôø vaät linh.
Cuoäc noäi chieán ñaõ raát laø khoác lieät trong vuøng Darfur giöõa caùc naêm 2003-2006 khieán cho gaàn 200 ngaøn ngöôøi cheát vaø 300 ngaøn ngöôøi phaûi di cö laùnh naïn. Caùc cuoäc giao tranh xaûy ra giöõa quaân ñoäi chímh phuû vaø haøng chuïc löïc löôïng vaø ñaûng phaùi chính trò khaùc nhau, trong ñoù coù "Phong traøo coâng lyù vaø bình ñaúng" goàm hai nhoùm vôùi haõi laõnh tuï, "Phong traøo quoác gia caûi caùch vaø phaùt trieån", "Maët traän caùc löïc löôïng caùch maïng daân chuû", "Maët traän löïc löôïng caùch maïng thoáng nhaát", "Phong traøo giaûi phoùng Sudan" goàm hai nhoùm vôùi hai laõnh tuï, "Lieân minh lieân bang daân chuû Sudan", "Phong traøo hieäp nhaát giaûi phoùng Sudan".
Ñeå ñaùnh chieàm Darfur chính quyeàn Khartum phaùt ñoäng caùc cuoäc haønh quaân ñaùnh phaù caùc laøng maïc cuûa caùc boä laïc trong vuøng, khieán cho hai boä laïc Zaghawa vaø Fur noåi leân phaûn khaùng ñeå baûo veä caùc quyeàn lôïi cuûa hoï. Haàu heát ngöôøi daân soáng taïi Darfur theo Hoài giaùo, bao goàm caû boä toäc Janjaweed vaø nhieàu thaân nhaân nhaân vieân cuûa chính quyeàn Khartum. Caùc phieán quaân taán coâng caùc ñoàn boùt caûnh saùt vaø ñe doïa vieäc xaây heä thoáng daãn daàu môùi. Caùc löïc löôïng phieán quaân ñöôïc chính quyeàn Eritrea trôï giuùp khí giôùi aùp daûo caùc binh só cuûa chính quyeàn Khartum khoâng thieän chieán trong sa maïc. Nhöng khoâng löïc cuûa chính quyeán Khartum gaây ra nhieàu toån thaát cho caùc phieán quaân. Naêm 2003 ba nhoùm "Quaân ñoäi giaûi phoùng Sudan", "Phong traøo Coâng lyù vaø Bình ñaúng", vaø "Quaân ñoäi giaûi phong nhaân daân Sudan" nhaäp cuoäc. Cuoäc noäi chieán Baêc Nam Sudan ñaõ keùo daøi trong 20 naêm laïi buøng leân. Tieáp ñeán boä laïc Janjaweed nhaäp cuoäc vaø thi haønh chính saùch haõm hieáp ñaøn baø con gaùi, cöôùp boùc vaø ñoát phaù caùc laøng maïc, khieán cho laøn soùng di cö tî naïn taêng maïnh. Trong khi ñoù thì khoâng löïc cuûa chính quyeàn Khartum lieân tuïc boû bom vaø oanh kích khieán cho ngöôøi daân phaûi soáng giöõa hai laèn ñaïn. Chieán tranh keùo daøi cho tôùi thaùng 9 naêm 2007 môùi chaám döùt vôùi caùc cuoäc thöông thueát hoøa bình toå chöùc taïi Sirte beân Lybia. Nhöng ñaõ coù 4 nhoùm phieán quaân khoâng tham döï.
Trong chieán tranh Sudan ñaõ coù söï tham gia cuûa nhieàu nöôùc A raäp vaø Taây AÂu cung caáp khí giôùi cho chính quyeàn Khartum, trong khi Nga vaø Trung Quoác yeåm trôï khí giôùi cho caùc löïc löôïng Nam Sudan ñeå nhaän nhaän ñöôïc daàu hoûa, caàn thieát cho neàn kinh teá ñang leân cuûa Trung Quoác. Chieán cuoäc keùo daøi cho tôùi naêm 2011 khi Nam Sudan tuyeân boá ñoäc laäp. Nhöng sau ñoù laïi xaûy ra noäi chieán giöõa hai löïc löôïng phoø toång thoáng vaø phoø phoù toång thoáng.
Trong caùc ngaøy vöøa qua Ñöùc Cha Eduardo Hiiboro Kussala, Giaùm Muïc giaùo phaän Tombura-Yambio beân Uganda giaùp giôùi vôùi Nam Sudan, ñaõ vieáng thaêm truï sôû trung öông cuûa Hoài Ñoàng Toøa Thaùnh "Trôï giuùp caùc Giaùo Hoäi ñau khoå". Ñeà caäp tôùi tình hình taïi Sudan ngaøi nhaän ñònh raèng maëc duø Hieán phaùp Sudan baûo ñaûm söï bình quyeàn cho moïi coâng daân, khoâng phaân bieät tín ngöôõng, nhöng caùc tín höõu kitoâ bò xem nhö caùc coâng daân haïng nhì. Caùc giaùo só khoâng ñöôïc caáp thoâng haønh vaø khi rôøi khoûi ñaát nöôùc, hoï khoâng bieát coù ñöôïc pheùp trôû laïi queâ höông hay khoâng. Ñaõ coù nhieàu linh muïc tu só bò truïc xuaát vaø caùc Giaùm Muïc khoâng ñöôïc leân tieáng hay töï do phaùt bieåu tö töôûng. Caùc tín höõu kytoâ ñöôïc tham döï caùc leã nghi phuïng töï, nhöng nhaø caàm quyeàn Sudan khoâng baûo veä töï do toân giaùo. Ñieån hình nhaát laø tröôøng hôïp cuûa baø Meriam Yahia Ibrahim Ishaq môùi ñaây. Ñöùc tin cuûa baø ñaõ ñöôïc moïi ngöôøi bieát roõ. Baø bò cha laø tín höõu hoài giaùo boû rôi töø naêm leân 5 tuoåi, vaø ñaõ lôùn leân trong ñöùc tin chính thoáng cuûa meï, roài xin gia nhaäp Giaùo Hoäi coâng giaùo hoài naêm 2011 chæ ít laâu tröôùc khi gaëp vaø laäp gia ñình vôùi choàng laø Daniel Wani. Theá nhöng baø baát ngôø bò baét giam vaø keát aùn töû hình vì toäi boû ñaïo. Baø ñaõ phaûi sanh ñöùa con gaùi trong tuø vaø ñöôïc thaû ra sau ñoù chæ vì aùp löïc cuûa dö luaän theá giôùi.
Söï kieän tín höõu ky toâ bò kyø thò khoâng phaûi laø ñieàu môùi meû taïi Sudan, nhöng tình hình trôû neân toài teä hôn keå töø thaùng 7 naêm 2011, khi mieàn Nam Sudan taùch ra thaønh moät quoác gia ñoäc laäp. Giaùo Hoäi coâng giaùo Sudan coâng khai uûng hoä quyeát ñònh naøy vaø ñaõ nhieàu laàn yeâu caàu chính quyeàn Sudan toân troïng yù chí cuûa daân chuùng. Chính vì theá, giaùo hoäi bò xem laø coù traùch nhieäm trong vieäc naøy, maëc duø giaùo hoäi chæ giôùi haïn trong lôøi keâu goïi chính quyeàn baûo veä quyeàn töï do tín ngöôõng vaø töï do löông taâm.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø aùc baïn baøi phoûng vaán baø Enrica Valentini, giaùm ñoác ñaøi phaùt thanh coâng giaùo Nam Sudan, do Hoäi Ñoàng Giaùm Nöôùc naøy thaønh laäp.
Hoûi: Thöa baø Enrica, ba naêm sau ngaøy ñoäc laäp tình hình Nam Sudan hieän nay ra sao?
Ñaùp: Tình hình khoâng coù maàu hoàng khieán cho nhieàu ngöôøi daân ngaõ loøng chaùn naûn. Moïi nieàm hy voïng hoï ñaõ coù sau khi ñöôïc ñoäc laäp vôùi öôùc mong ñaát nöôùc phaùt trieån toát ñeïp hôn, ñeàu ñaõ tan bieán heát. Ñieàu maø daân chuùng hieän chôø ñôïi ñoù laø khoâng coù moät giaûi phaùp cho cuoäc xung ñoät vaø caùc khaùc bieät giöõa caùc phe phaùi lieân heä trong thôøi gian ngaén haïn. Nhöng ñaøng khaùc, cuõng coù ngöôøi coøn hy voïng: nhieàu ngöôøi noùi raèng coøn coù yù chí cho moät thay ñoåi, vaø dòp kyû nieäm ñoäc laäp naøy laø moät thôøi ñieåm giuùp taát caû moïi ngöôøi suy tö. Ñeà taøi ñaõ ñöôïc choïn cho ngaøy kyû nieäm ñoäc laäp naêm nay laø "Moät daân toäc, moät quoác gia". Noù nhö laø moät lôøi môøi goïi taát caû moïi ngöôøi nhôù laïi raèng yù töôûng ñoäc laäp laø hieäp nhaát con ngöôøi trong moät nöôùc vôùi nhau.
Hoûi: Theo baø, thì trong boái caûnh cuoäc khuûng hoaûng hieän nay tình hình chính trò nam Sudan nhö theá naøo?
Ñaùp: Caûm töôûng ñoù laø ngöôøi ta khoâng thöïc söï muoán ngoài laïi vôùi nhau ñeå thaûo luaän. Lieân quan tôùi caùc keát quûa cuûa caùc cuoäc thöông thaûo taïi Addis Abeba thì chuùng chæ coù treân giaáy tôø hôn laø trong thöïc teá, bôûi vì moãi beân ñeàu baùm chaët vaøo caùc tö töôûng, laäp tröôøng vaø caùc quyeát ñònh cuûa mình... Coù moät yeáu toá khaùc nöõa: ñoù laø trong caùc tuaàn qua ngöôøi ta thaûo luaän veà chuû thuyeát lieân bang, ñöôïc coi nhö laø moät trong nhöõng giaûi phaùp khaû theå cho tình hình chính trò Nam Sudan. Nhöng daân chuùng khoâng hieåu roõ lieân bang laø g vaø ngay caû caùc giôùi chöùc chính trò cuõng lôø môø; ngöôøi ta khoâng hieåu roõ lieân bang coù nghóa laø gì. Vaø söï kieän naøy laïi caøng gia taêng caêng thaúng hôn nöõa.
Hoûi: Thöa baø Valentini, trong tình hình nhö theá thì Giaùo Hoäi coù theå laøm gì?
Ñaùp: Giaùo Hoäi tieáp tuïc nhaán maïnh treân yø nghóa cuûa töø "hieäp nhaát" vaø ñieàu naøy Giaùo Hoäi coù theå laøm baèng lôøi noùi, nhöng cuõng qua göông saùng. Toâi tin raèng söï coäng taùc giöõa caùc Giaùo Hoäi khaùc nhau ñaõ ñöôïc thöïc thi trong bao nhieàu naêm nay, cuõng nhö caùc cuoäc ñoái thoaïi hoøa bình, laø moät thí duï cuï theå maø ngöôøi daân coù theå giöõ laïi trong taâm trí, vaø baét chöôùc laäp laïi trong cuoäc soáng thöôøng ngaøy.
Hoûi: Môùi ñaây töø Nam Sudan ñaõ coù caùc baùo ñoäng treân bình dieän cöùu trôï nhaân ñaïo. Theo moät loaït caùc toå chöùc phi chính quyeàn Anh quoác, ngöôøi daân coù nguy cô gaëp naïn ñoùi keùm, coù ñuùng theá khoâng thöa baø?
Ñaùp: Ñuùng vaäy. Coù moät loaït caùc yeáu toá ñöa ñeán choã khieán cho tình hình trôû neân traàm troïng hôn. Muøa möa laø luùc daân chuùng baét ñaàu troàng tæa, nhöng muøa möa naøy ñaõ khoâng ñöôïc taän duïng toái ña, bôûi vì daân chuùng ñaõ khoâng theå nhaän haït gioáng vaø caùc duïng cuï canh taùc thöôøng ñöôïc phaân phaùt cho hoï. Coù moät yeáu toá khaùc lieân quan tôùi caùc ngöôøi tî naïn: hoï ñaõ phaûi rôøi boû ruoäng vöôøn ñaát ñai cuûa hoï neân khoâng coù ai coù theå troàng tiaû taïi caùc thöûa ruoäng aáy. Raát nhieàu noâng daân hieän ñang phaûi soáng trong caùc traïi tî naïn nhöng hoï lo sôï, khoâng daùm ñi ra ngoaøi ñeå troàng tæa: hoï sôï bi traû thuø. Trong caùc vuøng khaùc möa ñaõ khoâng rôi nhieàu nhö thöôøng leä, vì theá caû caùc vieäc troàng caáy coù theå ñaõ phaûi baét ñaàu, khoâng ñöôïc toát vì thieáu nöôùc möa.
Hoûi: Ngoaøi caùc khoù khaên treân ñaây vaãn coùn coù nuùt thaét khoù khaên trong töông quan vôùi Baêc Sudan, vôùi chính quyeàn Khartum. Caùc khoù khaên naøy aûnh höôûng treân hieän tình cuûa Nam Sudan nhö theá naøo thöa baø Valentini?
Ñaùp: Khoù maø coù theå hieåu noåi... Moät caùch chính thöùc Baêc Sudan ñaõ löïa choïn giaûi phaùp hoøa bình, lam sao ñeå vuøng naøy ñöôïc oån ñònh, bôøi vì söï oån ñònh cuõng taïo thuaân tieän cho caùc lôïi loäc kinh teá. Nhöng ñaøng khaùc, cuõng coù tin ñoàn raèng chính quyeàn Baêc Sudan yeåm trôï cho caùc nhoùm daân quaân khaùc nhau. Vaø ôû ñaây nöõa cuõng khoâng ñôn sô, vì khoù maø hieåu ñöôïc caùc löïc löôïng daân quaân naøy coù gaén lieàn vôùi chính quyeàn Khartum, hay ñoù chæ la caùc phong traøo khaùc nhau choáng Khartum hieän dieän beân Sudan.
(RG 9-7-2014; Zenit 11-7-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)