Kyû nieäm 60 naêm di cö tò naïn coäng saûn

vaø coâng lao cuûa caùc vò cha giaø

Kyû nieäm 60 naêm di cö tò naïn coäng saûn vaø coâng lao cuûa caùc vò cha giaø.

Saøigoøn, Vieät Nam (VietCatholic News 20-07-2014) - Caùc vò cha giaø laø danh xöng vöøa ñaày loøng kính troïng vöøa daït daøo tình caûm thöông meán, bieát ôn cuûa ñoàng baøo di cö Coâng Giaùo tò naïn Coäng Saûn 1954 daønh cho caùc vò linh muïc coù coâng daãn daét hoï ñi môû xöù. Maëc duø laø theá, nhöng trong baøi naøy, chuùng toâi xin gaùc sang moät beân khía caïnh toân giaùo, chæ thuaàn ñöùng treân phöông dieän ñôøi, phöông dieän daân söï ñeå ñaùnh giaù coâng lao cuûa caùc vò cha giaø trong coâng cuoäc di cö 1954 maø chuùng toâi coi nhö laø moät cuoäc di daân vó ñaïi, ñöa daân ñi töø Baéc voâ Nam ñeå khai khai khaån ñaát ñai, taïo döïng ñôøi soáng aám no, an cö laïc nghieäp cho haøng traêm ngaøn ñoàng baøo vaøo thôøi kì ñaëc bieät cuûa ñaát nöôùc sau Hieäp ñònh Geneøve chia ñoâi laõnh thoå naêm 1954.

Chuùng toâi vieát baøi naøy vì gia ñình chuùng toâi cuõng ôû trong ñoaøn löu daân aáy. Luùc ñoù tuy tuoåi coøn nhoû, song chuùng toâi vaãn coøn nhôù tình caûnh ñoàng baøo di cö ñaõ phaûi traûi qua taïi caùc traïi ñònh cö luùc ban ñaàu ñaày khoù khaên. Chuùng toâi ñaõ nhìn thaáy vai troø laõnh ñaïo cuûa caùc vò linh muïc caàn thieát nhö theá naøo trong vieäc oån ñònh cuoäc soáng môùi cho ñoàng baøo. Sau naøy lôùn leân ñi ra ngoaøi xaõ hoäi, moãi khi coù dòp trôû veà moät traïi ñònh cö naêm xöa, chuùng toâi ñeàu kinh ngaïc veà khaû naêng thay hình loät xaùc mau choùng vaø toát ñeïp trong ñôøi soáng moïi ngöôøi. Coâng cuoäc ñònh cö ñaõ thaønh coâng toát ñeïp, chaúng nhöõng laø ôn ích cho chính nhöõng löu daân maø coøn laø phuùc lôïi xeùt veà nhieàu maët cho ñaát nöôùc nöõa.

Nhieàu saùch baùo ñaõ noùi veà cuoäc di cö vó ñaïi naêm 1954, nhöng chöa coù taùc giaû naøo ñeà caäp tôùi coâng lao cuûa haøng traêm vò linh muïc ñaõ goùp söùc ñaùng keå vaøo söï thaønh coâng toát ñeïp cho coâng cuoäc naøy. Hoâm nay nhaân laø thôøi ñieåm kæ nieäm vieäc thaønh laäp caùc traïi ñònh cö ñöôïc ñuùng moät nöûa theá kæ, chuùng toâi caûm thaáy caàn phaûi noùi leân tình caûm bieát ôn ñoái vôùi caùc vò cha giaø baèng caùch tuyeân döông coâng lao cuûa caùc vò. Caùc vò linh muïc naêm xöa aáy haàu heát ñaõ ra ngöôøi thieân coå, chæ moät soá raát ít coøn soùt laïi nay ñaõ leân baäc ñaïi thoï. Tuy laø chaäm treã song vaãn hôn laø khoâng bao giôø.

Cuoäc di cö tò naïn Coäng Saûn naêm 1954 ñaõ ñöa vaøo Mieàn Nam gaàn moät trieäu ñoàng baøo mieàn Baéc. Trong soá naøy, coù khoaûng 200 ngaøn quaân nhaân, coâng chöùc vaø daân caùc thaønh thò, ñaõ cung caáp cho Mieàn Nam (Vieät Nam Coäng Hoøa) nhieàu ngöôøi coù taøi naêng, hoïc thöùc, ñoùng goùp xuaát saéc treân caùc laõnh vöïc: chính trò, haønh chaùnh, an ninh, quaân söï, vaên hoùa, giaùo duïc, vaên hoïc, ngheä thuaät, kinh teá, thöông maïi, khoa hoïc kó thuaät, v. v.. Nhöng thaønh phaàn öu tuù naøy khoâng phaûi laø ñoái töôïng cuûa baøi naøy. ÔÛ ñaây chuùng toâi chæ noùi tôùi khoái ña soá ñoàng baøo di cö thuoäc thaønh phaàn thôï thuyeàn vaø noâng daân Coâng Giaùo. Hoï laø nhöõng ngöôøi bình daân, laø noâng daân chöa bao giôø ra khoûi luõy tre laøng, nay vì naïn Coäng Saûn maø phaûi rôøi boû nôi choân nhau caét roán, troán chaïy vaøo Mieàn Nam xa xoâi, töông lai khoâng bieát seõ ra sao. Hoï môùi laø thaønh phaàn caàn coù ngöôøi laõnh ñaïo, höôùng daãn trong cuoäc soáng môùi. Ngöôøi höôùng daãn, laõnh ñaïo hoï chính laø caùc vò linh muïc ñöôïc sai tôùi.

Trong tình hình roái loan luùc ñoù, moãi ngöôøi, moãi gia ñình troán thoaùt Coäng Saûn moät caùch khaùc nhau. Chæ coù raát ít tröôøng hôïp vò linh muïc ra ñi cuøng giaùo daân, ña soá laø nhöõng cuoäc vöôït thoaùt caù nhaân, khoâng coù toå chöùc. Gia ñình chuùng toâi troán khoûi laøng baèng 3 ñôït khaùc nhau. Cuoái cuøng chuùng toâi ñöôïc gaëp laïi nhau taïi tröôøng trung hoïc Duõng Laïc caïnh nhaø thôø lôùn Haø Noäi, tröôùc khi ñöôïc toå chöùc ñi maùy bay Dakota vaøo Saøi Goøn. Khoâng bieát vò linh muïc chính xöù cuûa chuùng toâi ra ñi caùch naøo, chæ bieát chaéc laø oâng ñaõ phaûi bí maät vöôït thoaùt, bôûi khi Coäng Saûn veà laøng, chuùng toâi coøn thaáy oâng maëc boä quaàn aùo maøu naâu, haèng ngaøy cuoác ñaát ngoaøi vöôøn, maët luùc naøo cuõng ñaêm chieâu lo laéng. Caûnh oâng linh muïc cuoác ñaát chuùng toâi chöa töøng thaáy xaåy ra tröôùc ñoù.

Luùc ban ñaàu, haøng traêm linh muïc di cö thuoäc 10 giaùo phaän mieàn Baéc vaø Baéc Trung phaàn soáng taäp trung vôùi nhau taïi nhöõng ñòa ñieåm rieâng cuûa töøng giaùo phaän di cö. Ñeán khi caùc traïi ñinh cö ñöôïc thaønh laäp, caùc linh muïc laàn löôït ñöôïc giaùo quyeàn göûi ñi theo vôùi giaùo daân. Ñoàng baøo Coâng Giaùo chieám tôùi 80% toång soá daân di cö vaø ña soá hoï laø nhöõng noâng daân, moät soá ít laø ngö phuû, cho neân haàu heát caùc traïi ñònh cö cuõng trôø thaønh caùc xöù ñaïo, hoï coù khuynh höôùng choïn laøm ngheà cuõ vaø ôû raát nhieàu nôi, nhöõng ngöôøi ñoàng höông laïi tìm veà vôùi nhau. Do ñoù maø coù caùc ñòa danh nhö Haø Noäi, Haø Ñoâng, Haûi Döông, Taân Haø, Baéc Haø, Laïng Sôn, Buøi Chu, Taân Buøi, Buøi Moân, Phaùt Dieäm, Taân Phaùt, Buøi Phaùt, Thanh Hoùa, Taân Thanh, Taân Sa Chaâu, Keû Saët, Xaõ Ñoaøi, Phuùc Nhaïc, Ninh Phaùt, Kim Thöôïng, Baïch Laâm, Ngoïc Ñoàng, v.v.

Theo luaät leä thuôû tröôùc, caùc linh muïc Coâng Giaùo ñöôïc huaán luyeän kó löôõng qua 7 naêm Trung hoïc (Tieåu chuûng vieän), roài ít nhaát laø 2 naêm Trieát hoïc, 1 naêm ñi thöû vaø 4 naêm Thaàn hoïc, tröôùc khi coù theå trôû thaønh linh muïc. Do ñoù, vöøa vì nieàm tin toân giaùo cuûa giaùo daân vaøo thieân chöùc linh muïc, vöøa vì caùc linh muïc, noùi chung, coù kieán thöùc cao hôn giaùo daân cho neân giaùo daân raát kính troïng caùc linh muïc. Gaëp thôøi buoåi quoác bieán, trong luùc noâng daân Coâng Giaùo di cö tò naïn Coäng Saûn ñang laâm caûnh bieät xöù, hoang mang, laïc loõng thì caùc linh muïc ñöôïc sai tôùi vôùi hoï töï khaéc trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo hoï caû veà tinh thaàn laãn vaät chaát.

Veà tinh thaàn, haøng ngaøy, sôùm toái, caùc linh muïc cuøng vôùi boån ñaïo tuï hoïp ñeå kinh saùch, leã haït, giaûng giaûi, ñem ñeán nguoàn an uûi voâ bieân, nieàm tin kính tuyeät ñoái vaøo tình thöông cuûa Chuùa Nhaân Laønh, giuùp cho tín höõu caûm nhaän ñaày ñuû nghò löïc haàu coù theå vöôït qua moïi ñau thöông thöû thaùch. Chuùng toâi ñaõ töøng tham döï thaùnh leã ôû ngoaøi trôøi taïi moät vaøi traïi ñònh cö, vì caûnh chaân öôùt chaân raùo traïi chöa kòp döïng leân moät nôi thôø phöôïng, duø laø baèng caây laù thoâ sô. Chính trong caûnh thieáu thoán vaät chaát aáy, döôøng nhö laïi thaáy giaàu coù hôn, sung maõn hôn veà tin töôûng, soát meán.

Luùc ban ñaàu naøy, vò linh muïc khoâng phaûi chæ chaêm lo phaàn tinh thaàn cho ñoàng baøo maø coøn ñoùng vai troø laõnh ñaïo phaàn ñôøi lo ñôøi soáng vaät chaát cho ñoàng baøo ôû traïi ñònh cö nöõa, bôûi vì oâng laø ngöôøi hieåu bieát luaät leä thuû tuïc hôn, coù uy tín hôn. ÔÛ traïi ñònh cö naøo chuùng toâi cuõng thaáy chính vò linh muïc, cuøng vôùi vaøi ba giaùo daân thaân tín, töông ñoái coù trình ñoä vaø loøng chung hôn, ñaõ ñoân ñaùo, ñi ñi veà veà, lo tieáp nhaän vaø phaân phaùt nhöõng ñoà vieän trôï nhö quaàn aùo, thöïc phaåm, maùy may, noâng cuï, v.v.. Coù moät soá traïi ñònh cö vì moät lí do naøo ñoù xeùt thaáy khoâng thích hôïp cho cuoäc soáng môùi cuûa ñoàng baøo, vò linh muïc ñaõ 'nhoå' toaøn traïi ra ñi tìm moät nôi sinh soáng thuaän tieän hôn. Coâng vieäc naøy thaät söï khoù khaên, nhöng caùc vò linh muïc aáy ñaõ laøm ñöôïc, chaúng haïn nhö linh muïc Phaïm Baù Nha ñaõ ñöa ñoàng baøo töø Ñoác Vaøng, Chaâu Ñoác veà taùi ñònh cö taïi An Hieäp, Beán Tre; linh muïc Nguyeãn Duyeân Maäu ñöa ñoàng baøo töø Hoá Ñoàn, Taây Ninh veà taùi ñònh cö taïi Ninh Phaùt, Long Khaùnh, v. v.. Taïi moät soá traïi, Phuû Toång UÛy Di Cö ñaõ laøm nhaø saün cho ñoàng baøo, caùch xeáp ñaët trang traïi do Phuû Toång UÛy quy hoaëch coù lôùp lang thöù töï. Nhöng ôû nhieàu traïi, nhaø cöûa do ñoàng baøo töï laøm laáy vôùi söï trôï caáp töø Phuû Toång UÛy. Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, vò linh muïc cuøng nhöõng ngöôøi phuï taù ñaõ cuøng nhau veõ phaùc sô ñoà toaøn traïi, saép xeáp vò trí thaùnh ñöôøng, tröôøng hoïc, nhaø xöù, traïm y teá, chôï, ñöôøng xaù, caùc daãy nhaø cuûa ñoàng baøo, nghóa trang, v.v.. Ñaõ coù nhaø thôø bao giôø cuõng coù tröôøng hoïc keá beân. Nhieàu nôi coøn coù tröôøng trung hoïc ñeä nhaát caáp vaø ñeä nhò caáp (caáp ba ngaøy nay) nöõa. Nhôø vaäy, chæ sau khoaûng 10 naêm, caùc traïi ñònh cö ñaõ cung caáp cho quoác gia raát nhieàu sinh vieân, haï só quan, só quan, coâng chöùc, giaùo chöùc, v.v.. Cuõng do vò trí ñaëc bieät cuûa moät vò laõnh ñaïo vöøa tinh thaàn vöøa vaät chaát, maø linh muïc coù theå ñoùng goùp tích cöïc, höõu hieäu vaøo vieäc giaùo duïc thanh thieáu nieân trong traïi, goùp phaàn giöõ gìn an ninh traät töï. Nhöõng toäi phaïm nhö troäm caép, voâ luaân, aåu ñaû, v.v., laø toái thieáu. Ñaõ coù moät thôøi, vò linh muïc coøn ñoùng ñöôïc caû vai troø cuûa moät vò thaåm phaùn hoøa giaûi cho nhöõng caëp vôï choàng baát hoøa, baát trung, nhöõng vuï tranh chaáp nhaø cöûa, ñaát ñai, v.v..

Ngaøy nay ai xuoâi Mieàn Haäu Giang - Raïch Giaù, taát phaûi ñi qua vuøng ñònh cö Caùi Saén truø maät baùt ngaùt, seõ thaáy laøng maïc, kinh raïch, ruoäng nöông vaø caùc cô sôû vaên hoaù giaùo duïc coù lôùp lang, ngoaïn muïc. Caùc boâ laõo keå laïi tröôùc khi ñoàng baøo di cö tôùi ñaây khai phaù töø naêm 1956, toaøn vuøng naøy chæ laø coû laùc cao nguùt ñaàu vaø muoãi moøng thì daày ñaëc nhö traáu. Neáu coù ai leân xöù hoa ñaøo qua quoác loä 1, tieáp noái qua quoác loä soá 20, seõ chöùng kieán caùc thò traán nhoû saàm uaát moïc leân nhö naám, nhaø cöûa ñan kín doïc hai beân ñöôøng, daân chuùng ñoâng vui taáp naäp. Coù ai ngôø tröôùc naêm 1955, vuøng Hoá Nai chæ laø vuøng ñaát baïc maàu, hoang vu vaø khoâ choài; coøn vuøng Gia Kieäm, Doác Mô, Tuùc Tröng, La Ngaø, Phöông Laâm chæ laø röøng tre giaø vaø maây gai ra tôùi taän leà ñöôøng; quoác loä 20 hoaøn toaøn maát an ninh, xe coä khoâng theå löu thoâng ñöôïc. Roài coøn nhöõng Ñöùc Laäp, nhöõng Ban Meâ Thuoät, nhöõng Bình Giaû, nhöõng Baûo Loäc...

Song duø theá naøo, cuoái cuøng linh muïc vaãn chæ laø ngöôøi coù nhieäm vuï chuyeân bieät lo phaàn thieâng lieân toân giaùo chöù khoâng coù nhieäm vuï phaàn ñôøi. Caùc vò ra gaùnh vaùc giuùp ñôõ ñoàng baøo di cö, vì gaëp hoaøn caûnh ñaëc bieät ngoaïi leä. Cho neân tôùi ngaøy 10 thaùng 4 naêm 1956, giaùm muïc Phaïm Ngoïc Chi, phuï traùch UÛy Ban Hoä Trôï Ñònh Cö Coâng Giaùo, ñaõ yeâu caàu caùc linh muïc chuyeån giao moïi vieäc thuoäc haønh chaùnh cho daân chuùng ñeå trôû veà thuaàn tuùy lo vieäc ñaïo. Töø nay, caùc linh muïc coù chaêng chæ coøn laø vò coá vaán giuùp ñôõ chính quyeàn xaõ, aáp ñòa phöông maø thoâi.

Trôû leân, chuùng ta ñaõ thaáy cuoäc di cö tò naïn Coäng Saûn naêm 1954 cuûa gaàn moät trieäu ñoàng baøo Mieàn Baéc vaø Baéc Trung phaàn chaúng nhöõng coù yù nghóa chính trò, quaân söï quan troïng maø coøn laø moät cuoäc di daân khoång loà goùp phaàn phaùt trieån quoác gia. Cuoäc di cö aáy ñaõ ñöôïc chính phuû vaø quoác teá giuùp ñôõ tích cöïc, ñöa tôùi thaønh coâng toát ñeïp. Töø baøn tay traéng, vaäy maø caùc traïi ñònh cö ñaõ mau choùng oån ñònh cuoäc soáng.

Rieâng veà caùc traïi ñònh cö maø haàu heát laø cuûa ñoàng baøo Coâng Giaùo thì caùc vò linh muïc ñaõ goùp coâng to lôùn xaây döïng caû veà maët tinh thaàn laãn vaät chaát. Caùc vò aáy, nhaø nöôùc khoâng maát coâng ñaøo taïo, huaán luyeän, nhöng ñaõ trôû thaønh moät thöù 'caùn boä' ñaày khaû naêng, giuùp vaøo coâng taùc coù taàm voùc quoác gia, xem ra coøn caùch ñaéc löïc hôn laø caùc caùn boä nhaø nöôùc thöù thieät.

Ngöôøi ta heát söùc caûm ñoäng chöùng kieán leã tang cuûa moãi vò cha giaø, taát caû ñoàng baøo trong traïi ñònh cö xöa, khoâng bieät tuoåi taùc, coù gia ñình goàm caû ba theá heä, ñeàu chít khaên tang ñeå toû loøng kính troïng, nhôù ôn vò aân nhaân coù coâng khai saùng. Nhieàu nôi ñoàng baøo an taùng vò cha giaø ngay caïnh giaùo ñöôøng ñeå haèng ngaøy khi tôùi giaùo ñöôøng, ñoàng baøo nhö coøn ñöôïc nhìn thaáy, nhö laø ngaøi vaãn coøn ñaáy, chöa ñi xa!

Öôùc mong caùc traïi ñònh cö xöa thu thaäp laïi nhöõng taøi lieäu, hình aønh, nhöõng con soá thoáng keâ trong lòch söû thaønh laäp traïi; thaâu thaäp tieåu söû vaø ñieáu vaên cuûa cha giaø khai saùng ñeå löu truyeàn cho con chaùu hoaëc laø taäp trung veà taøng tröõ taïi moät trung taâm Coâng Giaùo naøo ñoù ñeå trôû thaønh taøi lieäu lòch söû.

Cuoäc ñôøi daâu beå. Saùu möôi naêm troâi mau nhö boùng caâu vuùt qua song. Naêm theo meï di cö vaøo Nam chuùng toâi laø caäu beù 9 tuoåi theá maø nay ñaõ vöøa gaàn 7 boù! Hoài töôûng laïi cuoäc di cö, ñoái vôùi soá phaän moãi caù nhaân, moãi gia ñình, vieäc ra ñi hay ôû laïi, coù theå coù caùi hay caùi dôû, nhöng noùi chung caùi hay laø vöôït troäi. Song ñoái vôùi quoác gia, cuoäc di cö aáy hoaøn toaøn laø moät cuoäc di daân chæ ñem laïi lôïi ích to lôùn maø thoâi. Caùc vò cha giaø ñaõ ñoùng goùp tích cöïc, laøm cho cuoäc di cö aáy thaønh coâng toát ñeïp, töùc laø ñaõ ñoùng goùp ñaéc löïc vaøo cuoäc di daân phaùt trieån quoác gia.

Tham khaûo:

* Vaên Phoøng Toång Thö Kyù Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam. Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Vieät Nam Nieân Giaùm 2004. Nhaø xb Toân giaùo. Haø Noäi, 2004.

* Tröôøng Cao Ñaúng Sö Phaïm Thaønh phoá Saøigoøn & Cuïc Ño Ñaïc Vaø Baûn Ñoà Nhaø Nöôùc. Vieät Nam Taäp Baûn Ñoà Haønh Chính Vaø Du Lòch. 1989.

* Phan Phaùt Huoàn. Vieät Nam Giaùo Söû. Quyeån II. Cöùu Theá Tuøng Thö. Saøi Goøn, Vieät Nam. 1962.

* Ñoaøn Theâm. Hai Möôi Naêm Qua 1945 - 1964 Vieäc Töøng Ngaøy. Xuaân Thu.

* Ñoaøn Theâm. 1969 Vieäc Töøng Ngaøy. Xuaân Thu.

* Laâm Thanh Lieâm & Gustave D. Meillon. Töø Saøigoøn Tôùi Thaønh phoá Saøigoøn. Nam AÙ.

* Ñoã Höõu Nghieâm. Giaùo Hoäi Vaø Caùc Ñoàng Baøo Thieåu Soá ÔÛ Vieät Nam. Ñònh Höôùng 26.

* Toân Thaát Trình. Khaûo Luaän veà Coâng Cuoäc Phaùt Trieån Vuøng Haäu Giang Vieät Nam. Ñònh Höôùng. Soá 45.

Traàn Vinh

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page