Hoaït ñoäng cuûa
Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV
trong Ñeä Nhaát Theá Chieán
Hoaït ñoäng cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV trong Ñeä Nhaát Theá Chieán.
Roma (RG 29-06-2014; Vat. 8-07-2014) - Phoûng vaán Linh Muïc Massimo Mancini giaùo sö Lòch söû Giaùo Hoäi phaân khoa Thaàn Hoïc Triveneto Venezia baéc Italia.
Trong caùc tuaàn tôùi ñaây AÂu chaâu töôûng nieäm 100 naêm Ñeä Nhaát Theá Chieán buøng noå, moät cuoäc chieán ñaõ khieán cho 20 trieäu ngöôøi thieät maïng vaø taøn khoác hôn taát caû moïi cuoäc chieán tröôùc ñoù, vì coù sö tham döï cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi vaø vieäc söû duïng caùc vuõ khí môùi chöa töøng coù nhö maùy bay, xe taêng, taàu ngaàm, vaø caû vuõ khí hoùa hoïc nöõa.
Naêm 1914 tình hình AÂu chaâu caêng thaúng vì caùc ñoái nghòch giöõa caùc cöôøng quoác lôùn Phaùp, Ñöùc vaø Anh. Hai nöôùc Phaùp vaø Anh coù nhieàu thuoäc ñòa roäng lôùn cung caáp caùc nguyeân lieäu reû tieàn vaø haàu nhö voâ taän. Ñöùc maëc duø coù neàn kinh teá phaùt trieån vöôït Phaùp vaø baét kòp Anh quoác, nhöng coù ít thuoäc ñòa, neân khoâng coù caùc nguoàn taøi nguyeân phong phuù vaø coù thò tröôøng quoác teá nhoû hôn so vôùi Phaùp vaø Anh. Phaùp vaø Anh muoán ngaên chaën neàn kinh teá baønh tröôùng ñang leân cuûa Ñöùc. Ngoaøi söï caïnh tranh kinh teá naøy, coøn coù söï ñua tranh chính trò nöõa. Caùc cöôøng quoác AÂu chaâu muoán kieåm soaùt vuøng Balcan vaø bieån Ñòa Trung Haûi, nhaát laø ngöôøi Nga vaø ngöôøi AÙo muoán lôïi duïng söï yeáu keùm cuûa ñeá quoác Ottoman ñeå baønh tröôùng baèng caùch chinh phuïc caùc vuøng ñaát laøm thaønh baùn ñaûo Balcan. Coù moät yeáu toá khaùc nöõa taïo ra caùc caêng thaúng lôùn giöõa caùc nöôùc ñoù laø khuynh höôùng quoác gia, ñaëc bieät laø cuûa Phaùp vì Phaùp muoán chieám caùc vuøng ñaát Alsace vaø Lorraine ñaõ bò maát trong chieán tranh Phaùp - Phoå naêm 1870-1871. Italia thì muoán chieám laïi mieàn Trento vaø Trieste.
Chính trong tình hình ñua tranh caêng thaúng ñoù Tröôûng quaän coâng Francesco Ferdinando, ngöôøi seõ keá vò vua AÙo, vaø vôï bò moät sinh vieän ngöôøi Serbi aùm saùt ngaøy 28 thaùng 6 naêm 1914 taïi Sarajevo. Vuï aùm saùt naøy ñaõ laø côù khieán cho Ñeä Nhaát Theá Chieán buøng noå giöõa caùc ñeá quoác vuøng trung AÂu chaâu laø Ñöùc, AÙo, Hungari, Ottoman, vaø caùc cöôøng quoác cuûa Thoûa hieäp tay ba goàm Phaùp, Anh vaø Nga. Ñöùc mô thaønh laäp moät nöôùc lôùn bao goàm taát caû caùc vuøng noùi tieáng Ñöùc. Trong khi Nga öôùc muoán hieäp nhaát taát caû caùc daân toâc noùi tieáng Slave.
Theá laø AÙo tuyeán chieán vôùi Serbia, vì coi Serbia laø nôi tieáp ñoùn moïi löïc löôïng Slave ñoøi ñoäc laäp, vaø muoán tröøng phaït vuøng ñaát naøy moät laàn cho luoân maõi. Chæ noäi trong maáy ngaøy nhieàu quoác gia khaùc nhau tham chieán. Beân caïnh Ñöùc, AÙo laø Thoå Nhæ Kyø, Bulgaria, Nhaät Baûn vaø Rumania. Caùc ngöôøi ñaûng xaõ hoäi vaø caùc tín höõu coâng giaùo chuû tröông hoøa bình, nhöng laäp tröôøng cuûa hoï khoâng ñöôïc laéng nghe. Caùc phe laâm chieán cuõng khoâng chuù yù ñeán caùc lôøi caûnh caùo raát nghieâm ngaët cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV coi chieán tranh laø haäu quûa cuûa ích kyû, cuûa chuû thuyeát duî vaät vaø vieäc thieáu caùc giaù trò luaân lyù vaø tinh thaàn.
Ban ñaàu ngöôøi ta chæ nghó tôùi moät cuoäc chieán keát thuùc nhanh choùng, nhöng moïi tính toaùn ñeàu sai vaø cuoäc chieán bieán thaønh "chieán tranh haàm truù" keùo daøi heát naêm naøy sang naêm khaùc. Binh só ñaøo caùc ñöôøng haàm daøi haøng traêm caây soá, vôùi caùc baõi mìn vaø haøng raøo keõm gai, roài soáng vaø di chuyeån trong ñoù ñeå caàm chaân nhau. Maët traän traûi daøi haøng ngaøn caây soá giöõa hai beân vaø caàn binh só tôùi ñoä phaûi toång ñoäng vieân ñaøn oâng con trai. Tình traïng naøy baét buoäc caùc phuï nöõ phaûi laøm vieäc trong caùc nhaø maùy saûn xuaát quaân trang quaân duïng. Tuy coù caùc traän ñaùnh ñaãm maùu nhöng khoâng beân naøo tieán ñöôïc. Ngöôøi ta ñaõ phaûi duøng tôùi maùy bay oanh taïc caùc ñöôøng haàm töø treân cao, cuõng nhö xe taêng, hôi ngaït vaø suùng phun löûa.
Phía ngoaøi bieån haûi quaân Anh phong toûa khoâng cho quaân Ñöùc tieáp vieän. Quaân Ñöùc baét ñaàu söû duïng caùc taàu ngaàm vaø naïn nhaân thöôøng laø caùc taàu cuûa Hoa Kyø tieáp teá cho Anh quoác.
Naêm 1917 caùc cuoäc taøn saùt theâ thaûm bò phôi baày tröôùc maét moïi ngöôøi. Maëc duø Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV lieân tuïc keâu goïi ngöng chieán vaø dònh nghóa nhaân loaïi ñaùng xaáu hoå, chieán tranh vaãn tieáp dieãn khieán cho caùc daân toäc AÂu chaâu meät moûi vì ñoùi khaùt, haøng ngaøn ngöôøi tò naïn veà nhaø vôùi thaân theå queø cuït. Khoâng coøn noâng daân ñeå caày caáy, cuõng khoâng coøn coâng nhaân trong caùc haõng xöôûng, taát caû ñeàu do phuï nöõ, treû em vaø ngöôøi giaø ñaûm traùch.
Muøa xuaân naêm 1917 nhieàu vuï noåi daäy ñaõ baét buoäc Nga hoaøng Nicola II phaûi töø chöùc, haøng trieäu binh só Nga meät noûi ñoùi khaùt boû chieán tuyeán veà nhaø. Ñaûng Boânxeâvích cuûa Lenin leân naém quyeàn, vaø kyù thoûa hieäp ñình chieán vaø hoøa bình vôùi Ñöùc. Nga ra khoûi chieán tranh nhöng maát Ba Lan, Estonia, Lettonia, Lituania vaø Phaàn Lan. Ñöôïc raûnh tay, AÙo vaø Ñöùc doàn toaøn löïc ñaùnh Phaùp, Anh vaø Italia.
Vuï taàu xuyeân ñaïi taây döông Lusitania bò quaân Ñöùc ñaùnh chìm laøm cho 124 ngöôøi Myõ bò cheát, khieán cho vaøo muøa xuaân naêm 1917 Hoa Kyø tuyeân chieán vôùi Ñöùc. Cuøng vôùi caùc binh só Myõ laø caùc ñoà tieáp teá, quaân trang quaân duïng vaø thöïc phaåm. Treân bình dieän quaân söï tuy khoâng tieán xa hôn, nhöng Ñöùc vaø AÙo xem ra coøn vöõng. Nhöng treân bình dieän kinh teá thì voâ cuøng thaûm haïi, vì ñoàng ruoäng bò boû hoang khoâng coù ngöôøi canh taùc, thieáu nhieân lieäu, thöïc phaåm, caû ñeán phaàn aên cuûa binh só cuõng bò haïn cheá. Sau caùc noã löïc cuoái cuøng taán coâng maø khoâng chieán thaéng, thaùng 11 naêm 1918 AÙo kyù thoûa hieäp ngöng baén vôùi Italia, vaø Ñöùc xin caàu hoøa. Caùc vuï noåi loaïn cuûa daân chuùng ñaõ khieán cho hai hoaøng ñeá AÙo vaø Ñöùc phaûi töø chöùc.
Chính trong boái caûnh chieán tranh treân ñaây ngaøy muøng 3 thaùng 9 naêm 1914 Ñöùc Hoàng Y Giacomo Della Chiesa, Toång Giaùm Muïc Bologna, ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng, laáy teân laø Bieån Ñöùc XV. Vuï baàu cöû ñaõ dieãn ra giöõa tieáng bom ñaïn cuûa Ñeä Nhaát Theá Chieán, maø Ñöùc taân Giaùo Hoaøng ñònh nghóa laø moät "tai öông voâ ích". Trong hôn 7 naêm laøm Giaùo Hoaøng Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XV tìm caùch ngaên chaën cuoäc xung khaéc, haêng say taùi phaùt ñoäng caùc töông quan vôùi mieàn nam theá giôùi vaø Vieãn Ñoâng, coâng boá Boä giaùo luaät môùi, giaûm caùc gioïng ñieäu cuûa phong traøo duy taân tieán, taùi toå chöùc vieäc truyeàn giaùo, vaø uûng hoä tín höõu coâng giaùo trong cuoäc soáng chính trò. Nhöng hoaït ñoäng lôùn nhaát cuûa ngaøi laø hoaït ñoäng cho hoøa bình.
Sau ñaäy chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán Linh Muïc Massimo Mancini, giaùo sö Lòch söû Giaùo Hoäi phaân khoa Thaàn Hoïc Triveneto Venezia baéc Italia, veà hoaït ñoäng cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XV cho hoøa bình.
Hoûi: Thöa cha Mancini, trong lòch söû Giaùo Hoäi thuoäc theá kyû XX göông maët cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XV xem ra laø moät göông maët lu môø, ít ñöïôc bieát tôùi, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Ñöùc Bieån Ñöùc XV laø moät vò Giaùo Hoaøng ñaõ soáng trong caùc hoaøn caûnh khoù khaên, khi Toøa Thaùnh chöa ñöôïc thöøa nhaän treân bình dieän quoác teá, nhöng ngaøi ñaõ thaønh coâng trong vieäc laø moät ñoái taùc coù giaù trò vaø höõu hieäu beân caïnh caùc quoác gia huøng maïnh ñeå ñi tôùi hoøa bình. Caû khi hoøa bình ñaõ chæ tôùi sau boán naêm chieán tranh. Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV môøi goïi moïi daân toäc laâm chieán laøm hoøa vôùi nhau. Ngaøi ñaõ khoâng beânh vöïc beân naøo heát, vaø ñaây laø moät khía caïnh seõ bò nhieàu ngöôøi chæ trích. Nhöng Ñöùc Bieån Ñöùc XV bieát raèng nhieäm vuï cuûa ngaøi laø cha cuûa taát caû moïi kitoâ höõu, laø ñöa moïi ngöôøi tôùi hoøa bình, maø khoâng uûng hoä nöôùc naøo caû. Vaø ñieàu naøy ñaõ khoâng ñöôïc ngöôøi ta hieåu.
Hoûi: Ñaõ khoâng chæ coù caùc lôøi keâu goïi hoøa bình, nhöng nhôø kinh coù nghieäm ngoaïi giao Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV tìm moïi caùch ñeå giaûi quyeát caùc xung khaéc, coù ñuùng theá khoâng thöa cha?
Ñaùp: Ñuùng theá, moät maët ngaøi lo coáng hieán söï trôï giuùp cho taát caû nhöõng ngöôøi bò thieät haïi bôûi chieán tranh chöøng naøo coù theå. Maët khaùc sau ba naêm chieán tranh ñaãm maùu vaø theâ thaûm Ñöùc Bieån Ñöùc XV ñaõ ñöa ra moät ñeà nghò vaø göûi moät vaên thö ngoaïi giao cho taát caû caùc cöôøng quoác laâm chieán, baèng caùch chæ cbo hoï thaáy caùc giaûi phaùp cho caùc vaán ñeà cuï theå. Nhöng lôøi ñeà nghò cuï theå cuûa ngaøi bò caùc cöôøng quoác khöôùc töø, ngoaïi tröø vua Carlo I cuûa nhaø Asburgo. Chaéc chaén ñoù ñaõ khoâng phaûi laø moät chieán thaéng, nhöng laø moät thôøi ñieåm tieân tri lôùn töø phía Ñöùc Giaùo Hoaøng.
Hoûi: Lieân quan tôùi coâng taùc truyeàn giaùo, Ñöùc Bieån Ñöùc XV cuõng ñaõ ñeå laïi daáu veát hoaït ñoäng cuûa ngaøi, coù ñuùng theá khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Vaâng, vôùi Toâng thö "Maximum illud" coâng boá ngaøy 30 thaùng 11 naêm 1919 Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV ñaõ trao ban cho coâng taùc truyeàn giaùo moät söùc ñaåy môùi, baêng caùch tìm thöïc hieän chöông trình cuûa moät haøng giaùo só ñòa phöông. Nhö theá caùc giaùm muïc, linh muïc laø nhöõng ngöôøi daân baûn ñòa, moät vieäc truyeàn giaùo khoâng gaén lieàn vôùi cheá ñoä thöïc daân cuûa caùc cöôøng quoác aâu chaâu, nhöng ñeå cho noåi baät leân caùc taøi gnuyeân vaø nhaân löïc cuûa caùc daân toäc ñòa phöông caàn ñöôïc rao truyeàn Tin Möøng, cho moät söù ñieäp thöïc söï tin möøng.
Hoûi: Ñöùc Bieån Ñöùc XV ñaõ laø moät vò Giaùo Hoaøng canh taân nhìn xa thaáy roäng lieân quan tôùi caû söï daán thaân cuûa tín höõu coâng giaùo trong laõnh vöïc chính trò nöõa, coù ñuùng theá khoâng thöa cha?
Ñaùp: Vaâng, Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XV cuõng laø moät ngöôøi raát chuù yù tôùi söï hieän dieän cuûa tín höõu coâng giaùo trong laõnh vöïc chính trò taïi caùc nöôùc khaùc nhau. Tröôùc tieân laø taïi Italia ngaøi ñaõ uûng hoä vieäc thaønh laäp Ñaûng nhaân daân môùi Italia cuûa linh muïc Luigi Turzo. Ñaây laø ñaûng phaùi chính trò ñaàu tieân taïi Italia coù nguoàn höùng coâng giaùo. Döôùi trieàu ñaïi cuûa Ñöùc Bieån Ñöùc XV cuõng ñaõ coù caùc thöông thaûo ngaàm ñeå ñem laïi giaûi phaùp cho "Vaàn ñeá cuûa Roma" ñaõ keùo daøi haøng chuïc naêm trôøi vaø laø nguyeân do xung khaéc giöõa Italia vaø Toøa Thaùnh.
(RG 29-6-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)