Chieàu höôùng giaùo hoäi hoïc
cuûa Ñöùc Phanxicoâ
Chieàu höôùng giaùo hoäi hoïc cuûa Ñöùc Phanxicoâ.
Roma (VietCatholic News 23-06-2014) - Theo tin Zenit, ngaøy thöù Tö 18 thaùng 6 naêm 2014, Ñöùc Phanxicoâ ñaõ khôûi ñaàu loaït baøi giaùo lyù haøng tuaàn cuûa ngaøi veà Giaùo Hoäi. Ngaøi nhaán maïnh tôùi vai troø meï cuûa Giaùo Hoäi, vaø vieäc ta phaûi noùi vôùi Giaùo Hoäi nhö moät ñöùa con noùi vôùi meï mình. Ngaøi nhaéc laïi chuû ñeà heát söùc quen thuoäc cuûa ngaøi laø: Giaùo Hoäi khoâng phaûi laø moät toå chöùc phi chính phuû (NGO), vaø khoâng chæ bao goàm haøng giaùo só vaø Vatican. Traùi laïi, Giaùo Hoäi laø moät thöïc taïi roäng lôùn hôn nhieàu, môû cöûa chaøo ñoùn toaøn theå nhaân loaïi. Giaùo Hoäi cuõng khoâng baát thaàn sinh ra maø laø moät daân toäc vôùi moät lòch söû laâu daøi vaø ñöôïc chuaån bò raát laâu tröôùc khi Chuùa Gieâsu xuoáng theá.
Nhaân dòp naøy linh muïc Thomas M. Kelly, giaùo sö thaàn hoïc heä thoáng taïi Ñaïi Hoïc Creighton, Omaha, Nebraska, coù baøi nhaän ñònh veà Giaùo Hoäi hoïc cuûa Ñöùc Phanxicoâ.
Theo linh muïc Kelly, muoán hieåu loaïi Giaùo Hoäi hoïc naøy, ta phaûi trôû veà quaù khöù, xem laïi xem ngaøi ñaõ ñöôïc ñaøo taïo ra sao taïi Giaùo Hoäi Chaâu Myõ La Tinh, moät Giaùo Hoäi raát khaùc vôùi caùc Giaùo Hoäi taïi AÂu Chaâu vaø Baéc Myõ: noù coù loái trình thuaät khaùc veà coâng lyù, laõnh ñaïo vaø tính hôïp ñoaøn.
Nhaø thôø chính toøa cuûa Toång Giaùo Phaän San Salvador cung caáp cho ta moät töông phaûn lyù thuù veà ñieàu ngöôøi ta muoán hieåu "Giaùo Hoäi Coâng Giaùo" coù nghóa gì. Treân taàng chính ta thaáy moät ngoâi nhaø thôø chính toøa coå truyeàn xaây theo hình Thaùnh Giaù vôùi caùc baøn thôø lôùn ôû beân caïnh vaø baøn thôø chính caùch haøng gheá giaùo daân khaù xa. Toøa cuûa ñöùc toång giaùm muïc laïi caøng ñöôïc ñaët xa haún tít taép. Caùc nghi thöùc phuïng vuï ôû nhaø thôø chính ñöôïc cöû haønh theo loái heát söùc coå truyeàn, vôùi raát ít hoaëc khoâng coù söï tham döï naøo cuûa giaùo daân ngoài phía döôùi.
ÔÛ taàng haàm beân döôùi nhaø thôø chính toøa naøy, coù nôi thôø phöôïng goïi laø Nhaø Nguyeän Romero. Gaàn ngoâi moä cuûa Ñöùc Toång Giaùm Muïc Oscar Romero töû ñaïo, ngöôøi ta thaáy döïng moät baøn thôø cao giöõa nhöõng haøng gheá ñôn giaûn xeáp voøng troøn. Moãi Chuùa Nhaät, ngöôøi ta laïi xeáp nhöõng haøng gheá theo hình troøn nhö theá. Trong khi ñöùc Toång Giaùm Muïc cöû haønh phuïng vuï ôû beân treân, taïi nhaø thôø chính toøa, thì ôû beân döôùi, moät linh muïc khaùc töø moät ñòa ñieåm khaùc trong nöôùc tình nguyeän tôùi San Salvador ñeå daâng leã moãi Chuùa Nhaät quanh naêm. Beân treân, khoaûng caùch giöõa Ñöùc Toång Giaùm Muïc vaø giaùo daân khieán cho vieäc cöû haønh Leã Ñaïi Traøo trôû thaønh moät cöû haønh ít coù söï tham döï cuûa giaùo daân. Beân döôùi, baøi giaûng leã thöôøng döôùi hình thöùc chuyeän troø qua laïi, trong ñoù, giaùo daân ñöùng daäy vaø ñaøm ñaïo vôùi vò linh muïc vaø vôùi caùc giaùo daân khaùc ñeå tìm cho ra yù nghóa vaø caùch aùp duïng baøi Tin Möøng. Nhöõng baøi giaûng "coù tính tham döï" trong ñoù nhieàu giaùo daân ñöùng leân vaø goùp phaàn vaøo vieäc suy nieäm caùc baøi ñoïc nhö theá ñaõ trôû thaønh thoâng leä.
Xeùt veà nhieàu phöông dieän, hai thöù nhaø thôø trong cuøng moät nhaø thôø nhö theá quaû ñaõ ñaïi bieåu cho hai thöù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Chaâu Myõ La Tinh. Hai caùch hieåu "Giaùo Hoäi" naøy khaùc nhau moät caùch ñaày yù nghóa caû veà phong caùch, söù meänh laãn thöïc chaát. Töôûng cuõng neân nhaéc laïi raèng Ñöùc TGM Romero töøng taùch mình khoûi caùc baän bòu cuûa Giaùo Hoäi ñònh cheá ñeå ñoàng haønh vôùi Giaùo Hoäi bình daân trong caûnh ñau khoå cuûa Giaùo Hoäi naøy döôùi baøn tay saét theùp cuûa chính phuû, moät chính phuû hoaøn toaøn cam keát duy trì caùc ñaëc aân vaø quyeàn löïc cuûa thieàu soá giaàu coù. Thaønh thöû, hai thöù Ñaïo Coâng Giaùo, moät thöù "chính thöùc" vaø thöù kia "bình daân" ñaõ töøng hieän höõu beân caïnh nhau töø nhieàu theá kyû. Theo Cha Kelly, döôùi trieàu giaùo hoaøng cuûa Ñöùc Phanxicoâ, Giaùo Hoäi ñang chuyeån mình ñeå trôû moät Giaùo Hoäi bình daân.
Töø Vatican II tôùi Medellín
Duø Vatican II ñöôïc nhìn nhaän nhö laø coâng trình phaàn lôùn cuûa AÂu Chaâu, nhöng veà cuoái coâng ñoàng naøy, ngöôøi ta thaáy caùc giaùm muïc vaø caùc thaàn hoïc gia cuûa Chaâu Myõ La Tinh cuõng ñaõ coù phaàn ñoùng goùp quan troïng, tuy hôi kín ñaùo. Caùc hoïc giaû John O'Malley, S.J., vaø Robert Pelton, C.S.C., cho raèng hieán cheá "Vui Möøng vaø Hy Voïng", töùc tuyeân boá chính veà muïc vuï cuûa Vatican II, coù söï ñoùng goùp lôùn lao cuûa caùc giaùm muïc Chaâu Myõ La Tinh. Ñöùc Hoàng Y Raul Silva vaø Ñöùc Cha Manuel Larraín, caû hai ñeàu laø ngöôøi Chile, ñaõ coù nhieàu tieáp xuùc vôùi caùc nhaø laõnh ñaïo muïc vuï cuûa Bæ, Ñöùc vaø Phaùp trong suoát caùc khoùa hoïp cuûa Coâng Ñoàng. Sau ñoù, Ñöùc Hoàng Y Silva, Ñöùc Toång Giaùm Muïc Marcus McGrath (cuûa Panama), Ñöùc Cha Larraín vaø caùc thaàn hoïc gia Chaâu Myõ La Tinh chuù taâm vaøo vaán ñeà ngheøo ñoùi ñang raát phoå quaùt taïi caùc nöôùc ñang môû mang vaø caùc thaùch ñoá do vaán ñeà naøy ñaët ra cho Giaùo Hoäi. Caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa Giaùo Hoäi Chaâu Myõ La Tinh yù thöùc ñöôïc raèng thaùch ñoá lôùn nhaát cuûa Giaùo Hoäi hoï laø ñaïi ña soá ngöôøi Coâng Giaùo, vì ngheøo ñoùi, baát bình ñaúng vaø aùp böùc, ñang phaûi vaät loän ñeå coù ñöôïc moät cuoäc soáng xöùng ñaùng.
Chæ ba naêm sau Vatican II, caùc giaùm muïc Chaâu Myõ La Tinh ñaõ ñöa ra loái giaûi thích raát cuï theå, coù tính lòch söû, trung thaønh vaø tieán boä veà coâng ñoàng naøy. Döïa vaøo thoâng ñieäp naêm 1967 cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI, töïa laø "söï tieán boä cuûa caùc daân toäc" ("Populorum progressio"), tieáng noùi cuûa Giaùo Hoäi Chaâu Myõ La Tinh baét ñaàu ñöôïc gioùng leân.
Cuoäc hoïp taïi Medellín laø cuoäc hoïp phi thöôøng cuûa caùc giaùm muïc vaø thaàn hoïc gia vì ñaõ ruùt tæa raát nhieàu töø caùc cuoäc tham khaûo trong vuøng do caùc giaùm muïc thöïc hieän ngay trong caùc giaùo phaän cuûa mình. Trong nhöõng cuoäc tham khaûo naøy, caùc giaùm muïc cuøng giaùo daân thaêm doø caùc thaùch ñoá vaø caùc cô hoäi cuûa vaán ñeà: ñoái vôùi hoï Giaùo Hoäi coù nghóa gì.
Boán khai trieån cho Giaùo Hoäi Chaâu Myõ La Tinh sau ñaây ñaõ ñöôïc xaùc nhaän taïi Medellín. Thöù nhaát, caùc giaùm muïc quaû quyeát raèng giöõa tieán boä xaõ hoäi, chính trò, kinh teá ôû ñôøi naøy, vaø Nöôùc Thieân Chuùa voán coù moái lieân heä chaët cheõ. Thöù hai, caùc ngaøi keâu goïi phaûi thay ñoåi cô caáu caû trong xaõ hoäi laãn trong Giaùo Hoäi ñeå giaûm thieåu ñau khoå vaø phaùt huy hieåu bieát. Thöù ba, caùc ngaøi xaùc nhaän caùi hieåu cuûa mình veà Giaùo Hoäi: Giaùo Hoäi laø daân Thieân Chuùa, vôùi öu tieân minh nhieân choïn ngöôøi ngheøo. Cuoái cuøng, hoäi nghò Medellín xaùc nhaän raèng cung caùch Giaùo Hoäi aùp duïng caùc giaùo huaán cuûa mình chính laø yeáu toá xaùc ñònh ñöôïc vieäc lieäu ngöôøi ta coù laéng nghe mình hay khoâng. Haønh ñoäng luoân phaûi ñi keøm caùc cam keát.
Ai cuõng thaáy roõ: phaàn lôùn thaønh tích vaø thöøa taùc vuï cuûa Ñöùc Phanxicoâ luùc coøn ôû AÙ Caên Ñình hoaøn toaøn nhaát quaùn vôùi cuoäc hoïp cuûa caùc giaùm muïc taïi Medellín.
Ngaøi khuyeán khích caùc linh muïc laën loäi (immersion) vaøo caùc khu oå chuoät treân khaép xöù sôû, nhaát laø taïi Buenos Aires. Ngaøi coå ñoäng moät "Giaùo Hoäi cuûa ngöôøi ngheøo" chöù khoâng phaûi chæ laø moät Giaùo Hoäi cho ngöôøi ngheøo, moät ñieàu nhieàu ngöôøi ôû Baéc Myõ cho tôùi nay vaãn chöa hieåu. Gioáng Ñaáng Cöùu Theá nhaäp theå maø mình phuïng söï, Giaùo Hoäi phaûi thöïc haønh "löu ñoäng tính ñi xuoáng", nghóa laø töø thanh theá vaø uy quyeàn, chuyeån xuoáng yeâu thöông phuïc vuï trong moät tình xoùt thöông, ñi vaøo ñôøi soáng moïi ngöôøi. Sau cuøng, ngaøi nhaán maïnh tôùi "loøng xoùt thöông trong phaùn ñoaùn", moät ñieàu sau naøy ngaøi quaûng dieãn roõ trong toâng huaán Nieàm Vui Tin Möøng, trong ñoù, hình aûnh Giaùo Hoäi trôû thaønh nhaø cha cuûa ñöùa con phung phaù, môû cöûa voâ ñieàu kieän cho baát cöù ai chòu trôû veà.
Gaàn nhö moïi chuû ñeà chính phaùt xuaát töø Medellín vaø caùc hoäi nghò giaùm muïc Chaâu Myõ La Tinh tieáp theo ñaõ ñöôïc khai trieån caùch naøy hay caùch khaùc trong toâng huaán treân. Thí duï, chuû ñeà "haønh ñoäng" hôn laø "tö duy" ñaõ ñöôïc baøn tôùi khi Ñöùc Phanxicoâ lyù luaän raèng "caùc yù töôûng, caùc khai trieån yù nieäm, laø ñeå phuïc vuï truyeàn thoâng, hieåu nhau vaø haønh ñoäng (praxis)".
Trong toâng huaán treân, ngaøi cuõng coå vuõ tính hôïp ñoaøn saâu saéc vaø thaønh thöïc khi ngaøi ñeà caäp chi tieát tôùi "nieàm tin töôûng vaøo ngoaïi bieân (neàn linh ñaïo bình daân cuûa "daân Chuùa") ngöôïc vôùi khuynh höôùng taäp quyeàn chi tin töôûng 'Roâma'".
Cuoái cuøng, ngaøi taäp chuù vaøo khía caïnh con ngöôøi cuûa hoaït ñoäng truyeàn giaùo nhaát laø quan taâm cuûa hoaït ñoäng naøy ñoái vôùi ngöôøi ngheøo. Nhöõng ñieàu naøy xuaát hieän nhieàu laàn trong toâng huaán khi ngaøi trích daãn caùc giaùm muïc Chaâu Myõ La Tinh taïi Medellín (1968), taïi Puebla (1979), taïi Santo Domingo (1992) vaø cuoái cuøng taïi Aparecida (2007). Khoâng phaûi laø truøng hôïp khi chính Ñöùc Hoàng Y Jorge Bergoglio chuû bieân vaø khôûi thaûo caùc vaên kieän sau cuøng taïi Aparecida.
Coù leõ Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi Baéc Myõ, moät Giaùo Hoäi bò ñieàu kieän hoùa bôûi neàn vaên hoùa vuï nhaân taøi (meritocracy) caù nhaân chuû nghóa, neân khoù coù theå hieåu ñöôïc Ñöùc Phanxicoâ vaø höôùng ñi ngaøi muoán daãn daét Giaùo Hoäi. Veà khía caïnh naøy, ngaøi hay nhaán maïnh nhöõng ñieàu nhö: Pheùp Thaùnh Theå khoâng coøn laø ñieàu caàn phaûi giaønh laáy; toøa giaûi toäi khoâng coøn laø "phoøng tra taán" vaø khoâng chæ coù ngöôøi ñaïo haïnh môùi ñöôïc chaøo ñoùn trong caùc coäng ñoaøn cuûa ta maø laø baát cöù ai caàn Thieân Chuùa, nghóa laø heát moïi ngöôøi.
Nhö chính Ñöùc Phanxicoâ vieát raát ñuùng trong toâng huaán cuûa ngaøi: "Toâi thích moät Giaùo Hoäi baàm tím, bò thöông vaø dô daùy vì ôû ngoaøi ñöôøng phoá, hôn laø moät Giaùo Hoäi khoâng khoûe maïnh vì bò giam haõm vaø chæ baùm laáy söï an toaøn cuûa rieâng mình".
Thaønh thöû, theo Cha Kelly, Giaùo Hoäi Baéc Myõ neân hoïc töø Ñöùc Phanxicoâ baøi hoïc sau: "ñöùc tin" laø moät haønh ñoäng, chöù khoâng phaûi chæ laø moät yù nieäm hay moät nieàm tin. Neáu baïn quan taâm tôùi ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi ñau khoå, thì haõy vöôn tay ra vaø gaëp gôõ hoï baèng tieáp xuùc, thieän nguyeän, seû chia. Neáu baïn quan taâm tôùi ngöôøi di daân, haõy chìa tay cho hoï, haõy hoïc tieáng Taây Ban Nha, haõy ñoàng haønh vôùi nhöõng ngöôøi khoâng coù giaáy tôø. Neáu baïn quan taâm tôùi vieäc phaù thai, haõy cung caáp choã ôû cho moät baø meï coøn nieân thieáu maø khoâng pheâ phaùn vaø cuøng böôùc vôùi naøng treân con ñöôøng traùch nhieäm, thaùch ñoá, thaäm chí caû nhuïc nhaèn nöõa. Suy nghó vaø tin theo caùc lyù töôûng laø ñieàu deã daøng, döïa vaøo chuùng ñeå haønh ñoäng seõ bieán ta thaønh thaønh phaàn cuûa coäng ñoàng "baàm tím, bò thöông vaø dô daùy" bieát soáng thöïc loøng caûm thöông cuûa Chuùa Kitoâ.
Vuõ Vaên An