Phoûng vaán oâng Marco Roncalli
chaét cuûa Ñöùc Gioan XXIII
Phoûng vaán oâng Marco Roncalli, chaét cuûa Ñöùc Gioan XXIII.
Roma (SD 18-04-2014; RG 21-04-2014) - Chuùa Nhaät 27 thaùng 4 naêm 2014, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ seõ chuû söï thaùnh leã toân phong Hieån Thaùnh cho Ñöùc Gioan XXIII vaø Ñöùc Gioan Phaoloâ II. Giöõa nhöõng ngöôøi tham döï coù baø con thaân nhaân cuûa Ñöùc Gioan XXIII, trong ñoù coù oâng Marco Roncalli, chaét cuûa thaùnh Giaùo Hoaøng.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi ñeán quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán oâng. Marco Roncalli laø nhaø baùo kieâm vaên só vaø laø taùc giaû cuoán saùch töïa ñeà "Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan XXIII", lieân quan tôùi cuoäc soáng vaø töông quan cuûa Ñöùc Gioan XXIII vôùi chaâu Myõ Latinh.
Hoûi: Thöa oâng Marco, ñaâu laø neùt noåi baät trong göông maët cuûa Ñöùc Gioan XXIII, "Vò Giaùo Hoaøng toát laønh"?
Ñaùp: Tröôùc heát laø sôïi chæ daãn ñöôøng xuyeân suoát loä trình cuoäc soáng nhaân baûn vaø tinh thaàn cuûa Ñöùc Roncalli, laø ngöôõng voïng lieân tuïc söï thaùnh thieän maø chuùng toâi ñaõ chöùng minh vôùi caùc taøi lieäu. Coù theå noùi raèng noù loä hieän töø naêm naøy sang naêm khaùc, thaùng naøy qua thaùng khaùc, muøa naøy sang muøa khaùc trong moät böùc thö, moät trang nhaät kyù, moät vaên baûn hay moät ghi chuù...
Nhöng chuùng toâi cuõng tìm ra yù thöùc raèng söï thaùnh thieän giaû thieát thaùi ñoä ngoan ngoaõn ñoái vôùi Chuùa Thaùnh Thaàn, ñeå cho Thieân Chuùa uoán naén. Theá roài chaéc chaén laø noù ñaõ ñöôïc toùm taét trong caùc ñeà nghò thieân thaàn toûa thoaùt ra töø cuoán "Nhaät kyù taâm hoàn" cuûa ngaøi. Trong ñoù ñaõ coù daáu aán ñaàu tieân laø khaåu hieäu ngaøi choïn khi laøm Giaùm Muïc: ñoù laø "Obedientia et Pax Vaâng lôøi vaø hoøa bình". Toâi tin raèng chính taïi ñaây caàn nhaán maïnh raèng ñoaïn naøy ñaõ laø toät ñænh yù nghóa toaøn veïn cuûa cuoäc toân phong hieån thaùnh naøy: ñoù laø söï gaén boù hoaøn toaøn vôùi Tin Möøng, yù muoán soáng trong söï thaùnh thieän, tìm kieám noù nhö muïc ñích coù theå ñaït ñöôïc, maø khoâng coi noù laø ñieàu quùa xa vôøi. Phoù thaùc cho yù muoán cuûa Thieân Chuùa cuõng coù nghóa laø roài Thieân Chuùa cho pheùp ñaït caùc muïc tieâu aáy, maø töï chuùng trong quan nieäm cuûa Ñöùc Roncalli, khoâng phaûi laø ñieàu gì sieâu phaøm, nhöng ôû taàm tay cuûa taát caû moïi ngöôøi, khi moät ngöôøi daán thaân hoaøn toaøn, nhöng cuõng ñeå cho Thieân Chuùa uoán naén.
Hoûi: Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ muoán toân phong hieån thaùnh cho Ñöùc Roncalli vaø Ñöùc Wojtila cuøng moät traät. Ñaây coù phaûi laø moät söï löïa choïn chính xaùc khoâng?
Ñaùp: Ñaây laø ñieàu ñaõ xaûy ra vôùi chính Ñöùc Gioan Phaoloâ II hoài naêm 2000. Ngaøi ñaõ toân phong Chaân phöôùc Ñöùc Pio IX vaø Ñöùc Gioan XXIII cuøng moät laàn. Laàn naøy Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ toân phong hieån thaùnh Ñöùc Gioan XXIII vaø Ñöùc Gioan Phaoloâ II. Coù vaøi nhaø bình luaän lòch söû noùi tôùi moät loaïi caân baèng. Nhöng maø caân baèng trong nghóa naøo? YÙ nieäm veà söï thaùnh thieän cuõng coù theå tôùi vôùi chuùng ta qua caùc nhaäy caûm raát khaùc nhau. Bôûi vì thaät laø voâ ích choái caõi raèng hai vò Giaùo Hoaøng coù hai kieåu soáng, hai nhaäy caûm vaø coù leõ caû hai cung caùch soáng söï thaùnh thieän khaùc nhau. Nôi Ñöùc Gioan Phaoloâ II chieàu kích thaàn bí xem ra ñöôïc nhaán naïnh hôn, coù leõ ñöôïc vun troàng trong töông quan cuûa ngaøi vôùi Thieân Chuùa. Nôi Ñöùc Roncalli coù leõ hieån nhieân hôn söï choàng leân nhau giöõa chieàu kích rieâng tö vaø chieàu kích coâng coäng. Daàu sao ñi nöõa trong caû hai tröôøng hôïp chaéc chaén coù cuøng söï trung thaønh vôùi Tin Möøng.
Hoûi: Ngay trong caùc ngaøy ñaàu tieân trieàu ñaïi cuûa Ñöùc Gioan XXIII ñaõ coù caùc daáu chæ khaùc nhau cuûa söï môùi meû, khieán cho nhieàu quan saùt vieân kinh ngaïc, coù ñuùng theá khoâng, thöa oâng?
Ñaùp: Vaâng, ñaõ coù caùc daáu chæ raát maïnh meõ: chaúng haïn nhö töø söï bình thöôøng hoùa giaùo trieàu cho tôùi vieäc nôùi roäng con soá caùc Hoàng Y vôùi Coâng Nghò taán phong Hoàng Y môùi, laø ñieàu ñaõ khoâng ñöôïc laøm töø laâu. Vaø caû ñieàu naøy nöõa cuõng laäp töùc trao ban moät daáu chæ môùi raát maïnh, töø göông maët cuûa Ñöùc Giovanni Battista Montini. Nhöng roài toâi nghó tôùi caùc hình aûnh raát maïnh meõ in saâu trong taâm trí cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ troâng thaáy chuùng hoài ñoù, hay cuûa nhöõng ngöôøi ñoïc laïi chuùng ngaøy nay. Chaúng haïn nhö söï kieän Ñöùc Gioan XXIII ñeán thaêm caùc treû em trong nhaø thöông nhi ñoàng Chuùa Haøi Ñoàng Gieâsu vaø caùc beänh nhaân trong caùc nhaø thöông ôû Roma. Toâi nghó tôùi cuoäc vieáng thaêm caùc tuø nhaân nhaø tuø Regina Coeli ngaøy leã thaùnh Stefano, cuõng nhö buoåi leã nhaän nhaø thôø chính toøa Gioan Laterano. Ñöùc Gioan XXIII ñaõ trôû laïi ñaây vaøo cuoái thaùng 11 naêm 1958, khi ngaøi ñeán thaêm ñaïi chuûng vieän nôi ngaøi ñaõ theo hoïc.
Nhöõng gì ngaøi noùi buoâng vôùi caùc treû em giuùp leã cuõng raát hay. Ngaøi khoâng chæ nhaéc tôùi caùc naêm ñaøo taïo maø cuõng nhaéc tôùi caùc chuûng sinh, vaø noùi raèng ngaøi boái roái khi nghe ngöôøi ta goïi ngaøi laø "Ñöùc Thaùnh Cha". Roài ngaøi keát luaän: "Caùc con haõy caàu xin Chuùa cho cha ñeå Ngöôøi ban cho cha ôn thaùnh thieän maø ngöôøi ta gaùn cho cha. Bôûi vì noùi tôùi hay tin vaøo söï thaùnh thieän laø moät chuyeän, coøn coù soáng thaùnh khoâng laïi laø chuyeän khaùc".
Hoûi: Thöa oâng Marco, chuùng ta cuõng nhôù laø ngaøy 25 thaùng gieâng naêm 1959 khi Ñöùc Gioan XXIII loan baùo taïi ñeàn thôø thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh raèng ngaøi muoán trieäu taäp Coâng Ñoàng Chung, chuùng ta ñang ôû trong moät thôøi ñaïi lòch söû, trong ñoù caùc thaàn hoïc gia tin raèng thôøi ñaïi cuûa Coâng Ñoàng phaûi ñöôïc coi nhö laø kheùp laïi hoaøn toaøn, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Vaâng, ñuùng vaäy. Beà ngoaøi cuøng vôùi yù nghó ñoù coøn coù ñònh nghóa veà söï khoâng theå sai laàm cuûa Giaùo Hoaøng nöõa. Coù caàn phaûi khieán cho 2.800 nghò phuï khaép nôi treân theá giôùi quy tuï veà Roma khoâng? Traùi laïi, ñaây chính laø söùc maïnh vaø loøng can ñaûm cuûa Ñöùc Gioan XXIII, khi ñöa ra quyeát ñònh ngoaïi thöôøng coù tính caùch caù nhaân naøy, bôûi vì ngaøi ñaõ hoûi yù kieán cuûa moät vaøi coäng söï vieân laäp töùc, chöù khoâng ñöa ra chöông trình nghieân cöùu döï aùn Coâng Ñoàng caùch saâu roäng nhö bao Giaùo Hoaøng tröôùc ngaøi ñaõ laøm. Ngaøi cuõng ñaõ caûm thaáy ñöôïc linh höùng vaø ñöôïc cuûng coá bôûi Ñöùc Hoàng Y Tardini vaø nhöõng vò khaùc. Vieäc Ngaøi loan baùo trieäu taäp Coâng Ñoàng gaây kinh ngaïc vaø khieán cho nhieàu Hoàng Y caâm nín khi nghe loan baùo ngaøy 25 thaùng Gieâng naêm 1959. Roài töø ñoù trôû ñi, nhö quùy vò ñaõ roõ, ñoù laø con ñöôøng chuaån bò, daøi hôn thôøi gian hoïp Coâng Ñoàng, vôùi caùc thôøi ñieåm quan troïng, vôùi caùc söù ñieäp qua ñaøi phaùt thanh, qua ñoù Ñöùc Gioan XXIII thöïc söï môøi goïi toaøn theå Giaùo Hoäi suy tö veà chính mình vaø traùch nhieäm cuûa mình ñoái vôùi con ngöôøi, vaø coù thaùi ñoä soáng môùi. Chæ caàn nhôù tôùi vaøi caâu cuûa baøi dieãn vaên noåi tieáng "Gaudet Mater Ecclesia", khi Coâng Ñoàng khai môû sau thôøi gian chuaån bò. Toâi chæ xin trích moät caâu thoâi, ñieàu naøy nhaán maïnh raèng Giaùo Hoäi öa thích duøng phöông thuoác cuûa loøng thöông xoùt, laø moät töø khaùc nöõa trong caùc töø raát thöôøng ñöôïc duøng trôû laïi trong caùc ngaøy ñoù.
Hoûi: Lieân quan tôùi chaâu Myõ Latinh ñaâu ñaõ laø aâu lo ñaàu tieân cuûa Ñöùc Gioan XXIII ñoái vôùi vai troø cuûa Giaùo Hoäi taïi chaâu Myõ Latinh?
Ñaùp: AÂu lo cuûa ngaøi cuõng laø nhöõng aâu lo ñoái vôùi caùc vuøng khaùc cuûa ñaïi luïc naøy: ñoù laø neàn hoøa bình, haïnh phuùc tinh thaàn vaø vaät chaát. Ñöông nhieân laø trong yù thöùc Chaâu Myõ Latinh laø moät vuøng ñaát coù nhieàu nguy cô vì chính saùch cai trò cuûa caùc chính quyeàn ñòa phöông, vaø cuõng vì sôï raèng vôùi Cuba caùc nöôùc naøy coù theå chòu cuøng soá phaän nhö theá. Tuy nhieân, cuõng neân nhôù raèng Ñöùc Cha Antonio Samoreø, hoài ñoù laø Thö kyù phaân boä ngoaïi vuï Phuû Quoác Vuï Khanh, ñaõ tham döï nhieàu phieân hoïp cuûa caùc ñaïi dieän caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Baéc vaø Nam Myõ, vaø ñaõ nghó ra caùc hình thöùc coäng taùc môùi trong coâng taùc toâng ñoà. Vaø khoâng phaûi laø bí maät gì vieäc ñoâi khi ngaøi ñaõ phaûi vaát vaû "dung hoøa" laäp tröôøng chieán thuaät lieân quan tôùi Chaâu Myõ Latinh ñoái vôùi caùc vò khaùc cuûa Phuû Quoác Vuï KHanh Toøa Thaùnh. Vaø coâng vieäc phaûi laøm beân Chaâu Myõ Latinh thì bao la: ngaøy 24 thaùng Gieâng Ñöùc Gioan XXIII vieát trong nhaät kyù: "Buoåi tieáp kieán Ñöùc Cha Samoreø saùng nay ñaõ caûm hoùa vaø ñöa toâi vaøo trong coâng vieäc roäng raõi ñoái vôùi Chaâu Myõ Latinh maø Phuû Quoác Vuï Khanh chuù yù". Ngaøy 13 thaùng 8 naêm 1962 Ñöùc Thaùnh Cha Gioan XXIII cuõng coøn ghi: "Ñaõ tieáp: Ñöùc Hoàng Y Giaùm Quaûn xaùc nhaän vôùi toâi söï haøi loøng cuûa ngöôøi ñoái vôùi döï aùn toøa giaùm quaûn Laterrano. Ñöùc Cha Samoreø laø ngöôøi thöôøng coù caùi nhìn veà caùc ñieàu kieän chính trò toân giaùo trong caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi, caùch rieâng Chaâu Myõ Latinh. Ñöùc Cha Luigi Centoz, Söù Thaàn Toøa Thaùnh taïi Cuba, ñaõ raát laø hay, giôø ñaây ñöôïc naâng leân haøng Phoù nhieáp chính cuûa Giaùo Hoäi coâng giaùo Roma, khi troáng ngoâi Giaùo Hoaøng. Toâi ñaõ caùm ôn ngöôøi raát nhieàu veà coâng vieäc phuïc vuï quyù baùu taïi Cuba, nôi ngöôøi ñaõ vöôït quaù moïi chôø mong".
Hoûi: Thöa oâng, vaøo naêm 1960 Ñöùc Gioan XXIII ñaõ göûi moät söù ñieäp lòch söû ñoïc baèng tieáng Boà Ñaøo Nha cho Brasil nhaân dòp leã khaùnh thaønh thuû ñoâ Brasilia. Ñöùc Gioan XXIII ñaõ hoïc ngoân ngöõ cuûa oâng Camoões laø nhaø thô lôùn nhaát ngöôøi Boà Ñaøo Nha, vaø ngaøi ñaõ coù caùc chuù yù ñaëc bieät naøo ñoái vôùi Brasil?
Ñaùp: Brasil quoác gia meânh moâng coù thuû ñoâ ñaõ ñöôïc Ñöùc Gioan XXIII chaøo möøng. Nhöng tröôùc ñoù ngaøy muøng 5 thaùng Gieâng naêm 1959 vaøi nhaø ngoaïi giao Brasil ñaõ ñöôïc ngaøi tieáp kieán. Ghi chuù ñaàu tieân lieân quan tôùi Brasil laø ngaøy 21 thaùng 7 naêm 1959, khi Ñöùc Gioan XXIII tieáp thuû töôùng Nhaät Nobosuke Kishi vaø ngaøi ñaõ vieát: "Nhaät Baûn laø quoác gia lôùn ñoái vôùi caùc lôïi loäc cuûa Nöôùc Chuùa Kitoâ: sieâu daân soá gaây aán töôïng vaø di cö khoâng lay chuyeån. Brasil haàu nhö laø quoác gia meânh moâng duy nhaát coù khaû naêng nhaän ñieàu maø Nhaät Baûn khoâng theå chöùa ñöïng"... Roài ngaøy 31 thaùng 7 naêm 1959 Ñöùc Gioan XXIII tieáp Boä tröôûng Haûi quaân Brasil, Ñoâ ñoác Jorge Do Passo Mattoso Maia, phu nhaân vaø ñoaøn tuøy tuøng. Ngaøy 7 thaùng 9 Ñöùc Cha Armando Lombardi Söù Thaàn Toøa Thaùnh taïi Brasil ñöôïc Ñöùc Gioan XXIII tieáp kieán. Ngaøy muøng 2 thaùng Gieâng naêm 1960 ñaïi söù caùc nöôùc Bolivia, Haiti, Venezuela cuøng ñaïi söù Brasil ñeán gaëp Ñöùc Gioan XXIII, Vaø Ñöùc Thaùnh Cha ghi trong nhaät kyù: "Ñaïi söù Bolivia xin moät Hoàng Y cho nöôùc mình". Ñaây laø ñieàu seõ ñöôïc thöïc hieän döôùi thôøi Ñöùc Phaoloâ VI.
Ngaøi cuõng daønh maáy haøng cho Brasil trong nhaät kyù ngaøy 21 thaùng 4 naêm 1960: "Hoâm nay leã Giaùng Sinh taïi Roma vaø laø ngaøy khaùnh thaønh thuû ñoâ Brasilia, thuû ñoâ thöù ba cuûa quoác gia meânh moâng naøy, nôi coù hôn 60 trieäu tín höõu coâng giaùo. Toái vöøa qua toâi ñaõ göûi moät söù ñieäp chuùc möøng vaø pheùp laønh baèng tieáng Boà Ñaøo Nha. Ñaïi söù Ribeiro Briggs Moacyr, tröa hoâm nay seõ ñeán ñoïc cho toâi nghe moät söù ñieäp ñaëc bieät cuûa toång thoáng, baày toû loøng kính troïng Giaùo Hoaøng vaø Giaùo Hoäi coâng giaùo nhaân danh quoác gia naøy. Toâi ñaõ môøi oâng ñaïi söù cuøng toâi ñoïc kinh Truyeàn Tin trong söï hieäp thoâng vaø caàu phuùc laønh cuûa trôøi cao cho toaøn nöôùc Brasil". Coøn coù moät ghi chuù khaùc ngaøy 1 thaùng 8 naêm 1960: "OÂi, baàu trôøi taïi moät vaøi phaàn treân theá giôùi ñen toái chöøng naøo! Vaø coù bieát bao baát an cho Hoäi Thaùnh! Chuû thuyeát coäng saûn tieáp tuïc söï len loûi tai haïi cuûa noù: töø Brasil coù caùc tin töùc ñôùn ñau lieân quan tôùi vaøi Giaùm Muïc hoaït ñoäng cho söï ly giaùo". Ñoù laø vuï Ñöùc Cha Carlos Duarte Costa, Giaùm Muïc giaùo phaän Botacatuø, bò vaï tuyeät thoâng naêm 1964 vì ñaõ thaønh laäp "Giaùo Hoäi coâng giaùo toâng truyeàn Brasil", baèng caùch truyeàn chöùc baát hôïp phaùp 15 Giaùm Muïc vaø moät soá linh muïc. Muïc sö tin laønh Salomon Ferraz cuõng ñi theo vaø ñöôïc phong Giaùm Muïc, nhöng sau naøy seõ thaønh laäp moät giaùo phaùi rieâng reõ. Nhöng cuoäc ly giaùo thöù hai naøy ñöôïc giaûi quyeát eâm thaém, khi Ñöùc Cha Ferraz trôû veà vôùi Giaùo Hoäi coâng giaùo thaùng 12 naêm 1959 vaø chöùc giaùm muïc ñöôïc thöøa nhaän. Tieáp theo ñoù nhaät kyù cuûa Ñöùc Gioan XXIII nhaéc tôùi caùc cuoäc gaëp gôõ vôùi caùc Giaùm Muïc vaø giôùi chöùc ngoaïi giao ñeán töø Brasil.
(SD 18-4-2014; RG 21-4-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)