Vai troø cuûa Giaùo Hoäi taïi Ñoâng Timor
Vai troø cuûa Giaùo Hoäi taïi Ñoâng Timor.
Phoûng vaán Ñöùc Cha Basilio Do Nascimento, Giaùm Muïc Bacau, Chuû tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Ñoâng Timor.
Roma (RG 16-03-2014; Vat. 14-04-2014) - Trong caùc ngaøy töø 17 thaùng 3 naêm 2014 caùc Giaùm Muïc nöôùc Ñoâng Timor ñaõ veà Roma vieáng moä hai thaùnh Toâng Ñoà Pheâroâ Phaoloâ vaø thaêm Toøa Thaùnh. Ñoâng Timor laø moät hoøn ñaûo nhoû trong vuøng Ñoâng Nam AÙ, töøng laø thuoäc ñòa cuûa Boà Ñaøo Nha töø hoài theá kyû thöù XVI.
Timor ñeán töø chöõ "timur" trong tieáng Indonesia vaø Malaysia coù nghóa laø "ñoâng", phía ñoâng. Sau ñoù noù trôû thaønh Timor trong tieáng Boà Ñaøo Nha, vaø ngöôøi Anh goïi laø Timor Boà Ñaøo Nha. Trong khi "Lesle" trong tieáng Boà Ñaøo Nha coù nghóa laø "phía ñoâng", thaønh ra Timor - Lesle laø "Doâng - Ñoâng". Trong tieáng Titum goïi laø "Lorosa'e" coù nghóa laø "maët trôøi moïc", neân ngöôøi ta cuõng goïi laø Timor Lorosa'e.
Lòch söû ñaûo naøy cho bieát ngöôøi daân Ñoâng Timor thuoäc ba ñôït di cö. Tröôùc heát laø nhoùm thoå daân Australoid töø Taän Guinea vaø Australia di cö ñeán Timor caùch ñaây 40,000 naêm. Vaøo khoaûng naêm 3000 tröôùc coâng nguyeân coù nhoùm Austronesian ñeán ñaûo vaø soáng veà ngheà noâng. Nhoùm thöù ba di cö tôùi ñaây töø mieàn Nam Trung Hoa vaø Baéc Indochine. Tröôùc thôøi thöïc daân, Timor naèm trong maïng löôùi buoân baùn vôùi Trung Hoa vaø AÁn Ñoä. Vaøo theá kyû XIV Timor xuaát caûng goã Sandal, noâ leä, maät ong vaø saùp ong. Chính goã Sandal ñaõ loâi cuoán ngöôøi taây aâu thaùm hieåm Timor hoài theá kyû XVI. Nhöng chæ vaøo naêm 1789 ngöôøi taây aâu môùi baét ñaàu chieám moät phaàn ñaûo, trong khi Dili ñöôïc thaønh laäp. Vaø Boà Ñaøo Nha tuyeân boá vieäc ñoâ hoä cuûa mình ôû phaàn phía Ñoâng, trong khi phaàn phía Taây thuoäc ngöôøi Hoøa Lan.
Cho tôùi theá kyû XIX Boà Ñaøo Nha chæ coi Ñoâng Timor nhö moät phaàn ñaát buoân baùn xa vaø thöù yeáu, neân ñaõ khoâng ñaàu tö nhieàu vaøo vieäc xaây caát cô caáu haï taàng, giaùo duïc vaø y teá. Hoï chæ chuù yù tôùi vieäc xuaát caûng goã Sandal vaø caø pheâ. Chính saùch cai trò cuûa hoï taøn aùc vaø chæ nhaém khai thaùc laïm duïng, chöù khoâng thaêng tieán cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân Timor.
Vaøo ñaàu theá kyû XX Timor ñaõ trôï giuùp neàn kinh teá luïn baïi cuûa Boà Ñaøo Nha raát nhieàu. Trong thôøi Ñeä Nhò Theá Chieán, Nhaät Baûn chieám Dili. Caùc nöôùc ñoàng minh tuyeån moä binh só ñaùnh nhau vôùi quaân Nhaät, vaø caùc vuøng nuùi trôû thaønh vuøng chieán tranh du kích. Caùc cuoäc giao tranh vôùi quaân Nhaät ñaõ khieán cho khoaûng 70,000 ngöôøi daân Timor thieät maïng.
Khi Ñeä Nhò Theá Chieán chaám döùt, Boà Ñaøo Nha laïi tieáp tuïc ñoâ hoä Ñoâng Timor. Naêm 1974 ngöôøi daân Timor caùch maïng ñoøi ñoäc laäp, vaø naêm 1975 Boà Ñaøo Nha phaûi boû chính saùch ñoâ hoä Ñoâng Timor. Nhöng cuoäc noäi chieán laïi buøng noå giöõa ñaûng "Maët traän caùch maïng cho Ñoâng Timor ñoäc laäp" vieát taét laø FRETILIN vaø "Lieân Minh daân chuû Timor" vieát taét laø UDT. Ñaûng "Lieân minh daân chuû Timor" coá ñaûo chaùnh, nhöng ñaûng FRETILIN ñöùng vöõng nhôø sö yeåm trôï cuûa binh só Boà Ñaøo Nha coøn traán ñoùng taïi ñòa phöông, vaø ñôn phöông tuyeân boá ñoäc laäp ngaøy 28 thaùng 11 naêm 1975. Chính quyeàn Indonesia lo sôï Ñoâng Timor trôû thaønh moät nöôùc coäng saûn naèm saùt caùc quaàn ñaûo cuûa mình neân quyeát ñònh can thieäp baèng caùch xua quaân chieám Ñoâng Timor vaøo thaùng 12 cuøng naêm, vaø tuyeân boá Ñoâng Timor laø tænh thöù 27 cuûa mình. Caùc ñaøn aùp vaø xung ñoät sau ñoù giöõa quaân ñoäi Indonesia vaø caùc löïc löôïng khaùng chieán Ñoâng Timor ñaõ khieán cho gaàn 103,000 ngöôøi thieät maïng, vì bom ñaïn, ñoùi khaùt vaø beänh taät. Sau khi toång thoáng Suharto cuûa Indonesia töø nhieäm, Lieân Hieäp Quoác ñaõ bieåu quyeát cho Ñoâng Timor toå chöùc tröng caàu daân yù vaø ña soá daân muoán ñoäc laäp. Nhöõng ngöôøi phoø Indonesia laïi gaây ra baïo löïc, khieán cho löïc löôïng baûo hoøa cuûa Lieân Hieäp Quoác phaûi can thieäp ñeå taùi laäp traät töï xaõ hoäi vaø ôû laïi Ñoâng Timor cho tôùi naêm 2000.
Naêm 2002 hôn 205,000 ngöôøi tò naïn hoài höông, vaø ngaøy 20 thaùng 5 naêm 2002 Ñoâng Timor trôû thaønh quoác gia ñoäc laäp goïi laø Coäng hoøa Ñoâng Timor hay Coäng hoøa daân chuû Timor-Lesle. Vò toång thoáng daân chuû ñaàu tieân laø oâng Xanana Gusmaõo. Tuy nhieân, caùc baát oån chính trò naêm 2006 ñaõ khieán cho 155.000 ngöôøi phaûi boû nhaø cöûa laùnh naïn khieán cho löïc löïôïng baûo hoøa laïi phaûi can thieäp. Caùc vuï möu saùt xaûy ra naêm 2008 khieán cho Lieân Hieäp Quoác laïi phaûi moät laàn nöõa göûi löïc löôïng baûo hoøa tôùi Ñoâng Timor, vaø söù meänh baûo hoøa ñaõ keùo daøi cho tôùi naêm 2012.
Coäng hoøa Ñoâng Timor coù ñieän tích gaàn 15,000 caây soá vuoâng, vôùi khoaûng 1.2 trieäu daân, ña soá soáng chung quanh thuû ñoâ Dili. Vôùi 96.8% daân theo Coâng Giaùo. Ñoâng Timor laø quoác gia coù ñoâng tin höõu coâng giaùo nhaát AÙ Chaâu, sau Philippines.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán Ñöùc Cha Basilio Do Nascimento, Giaùm Muïc Bacau kieâm Chuû tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Ñoâng Timor.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha Do Nascimento, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo hieän naém giöõ vai troø naøo taïi Coäng hoøa Ñoâng Timor?
Ñaùp: Vai troø cuûa Giaùo Hoäi tieáp tuïc quan troïng: noù ñöôïc haøng laõnh ñaïo chính trò cuõng nhö daân chuùng thöøa nhaän. Toâi nghó raèng ngaøy nay Giaùo Hoäi phaûi bieát ñaët ñeå mình trong thöïc taïi môùi naøy cuûa ñaát nöôùc. Toâi luoân noùi raèng ngay sau khi bò Indonesia xaâm chieám, Giaùo Hoäi ñaõ naém giöõ vai troø che chôû, baèng caùch toá caùo caùc vuï vi phaïm nhaân quyeàn cuûa ngöôøi daân Timor. Theá roài ñaõ coù moät giai ñoaïn trong ñoù Giaùo Hoäi ñaõ daán thaân hoøa giaûi vôùi caùc ngöôøi anh em Indonesia, vaø ngaøy nay Giaùo Hoäi ñang tìm caùch chu toaøn vai troø giaùo duïc, khoâng chæ trong nghóa ñôn sô laø daäy cho ngöôøi ta bieát ñoïc bieát vieát, maø giaùo duïc ngöôøi daân Ñoâng Timor soáng trong hoaøn caûnh môùi naøy cuûa ñaát nöôùc. Chaúng haïn nhö neàn daân chuû laø moät ñieàu môùi meû ñoái vôùi Ñoâng Timor: chuùng toâi ñang töø moät cheá ñoä truyeàn thoáng böôùc sang moät cheá ñoä taân tieán, maø ngöôøi daân phaûi daán thaân hoïc hoûi vaø hieåu bieát, vaø toâi tin raèng vai troø cuûa Giaùo Hoäi ngaøy nay laø giaùo duïc daân chuû.
Hoûi: Caùc Ñöùc Cha noùi gì vôùi Ñöùc Thaùnh Cha trong cuoäc gaëp maët ñaàu tieân naøy?
Ñaùp: Ñieàu ñaàu tieân chuùng toâi noùi vôùi Ñöùc Thaùnh Cha laø baèng caùch duøng hai töø maø Ñöùc Thaùnh Cha öa thích: ñoù laø Ñoâng Timor laø moät quoác gia ôû "ngoaïi bieân" vöøa trong nghóa ôû xa ñoái vôùi caùc trung taâm phaùt trieån cuûa theá giôùi, vöøa trong nghóa ñòa lyù, nghóa laø chuùng toâi ôû "taän cuøng theá giôùi". Toâi tin raèng kieåu noùi naøy ñuùng vôùi Ñoâng Timor. Tuy noù coù caùc chieàu kích beù nhoû vaø moät söï ñoäc laäp giôùi haïn, nhöng Ñoâng Timor laø moät quoác gia coù moät truyeàn thoáng coâng giaùo daøi 500 naêm. Vì theá chuùng toâi môøi Ñöùc Thaùnh Cha ñeán möøng leã 500 naêm rao truyeàn Tin Möøng cho Ñoâng Timor vôùi chuùng toâi vaøo naêm 2015. Chuùng toâi cuõng minh giaûi cho ngaøi bieát tình hình Giaùo Hoäi cuûa chuùng toâi, caùc khoù khaên, caùc nhu caàu vaø nhaát laø thöïc taïi trong ñoù chuùng toâi hieän soáng.
Hoûi: Vieäc Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng ñaõ ñöôïc tieáp nhaän nhö theá naøo taïi Ñoâng Timor, vaø tín höõu ñaùnh gía naêm ñaàu tieân laøm Giaùo Hoaøng cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ nhö theá naøo?
Ñaùp: Teân cuûa Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ khoâng ñöôïc bieát ñeán. Vì theá noù ñaõ laø moät ngaïc nhieân ñích thaät, nhaát laø khi caùc phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi ñaõ ñöa ra caùc teân tuoåi noåi tieáng hôn vaø cho raèng caùc vò seõ coù nhieàu may maén ñöôïc baàu. Nhöng ngay töø luùc ñaàu tieân Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ gaây aán töôïng, vaø chinh phuïc ngöôøi daân Ñoâng Timor. Vì ñaây laø quoác gia coù 97% daân ñöôïc röûa toäi. Vaø Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ khôi daäy caûm tình giöõa caùc kitoâ höõu vì caùch soáng cuûa ngaøi, vì söï ñôn sô vaø ngoân ngöõ raát cuï theå cuûa ngaøi. AÁn töôïng ñoù laø khi ngaøi noùi, Ñöùc giaùo Hoaøng ñoäng tôùi thöïc taïi cuûa con ngöôøi, thöïc taïi cuûa cuoäc soáng thöôøng ngaøy.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha, Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc saép tôùi seõ daønh cho gia ñình. Thöïc taïi gia ñình taïi Ñoâng Timor hieän nay ra sao?
Ñaùp: Taïi Ñoâng Timor gia ñình vaãn coøn coù giaù trò lôùn vaø gia ñình coù troïng löôïng quan troïng. Nhöng hieän nay moâ thöùc tuyeàn thoáng cuûa gia ñình Timor, töùc moâ thöùc phuï heä vôùi nhieàu con, phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc moâ thöùc môùi vaø caùc tö töôûng nhö bình ñaúng phaùi tính, haïn cheá sinh saûn, taïo ra moät söï laãn loän naøo ñoù giöõa ngöôøi daân ñöôïc giaùo duïc trong quùa khöù theo caùc giaù trò maø Boà Ñaào Nha ñem ñeán.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha, ñaâu laø thaùch ñoá lôùn nhaát ñoái vôùi ba giaùo phaän cuûa Ñoâng Timor hieän nay?
Ñaùp: Vaán ñeà neàn taûng laø vieäc ñaøo taïo. Khi toâi noùi 97% daân theo Coâng giaùo, thì toâi quy chieáu soá ngöôøi ñöôïc röûa toäi. Nhöng vieäc giaùo duïc ñöùc tin raát thieáu soùt. Vaø ñaây cuõng laø haäu quûa cuûa chieán tranh, trong ñoù coù nhieàu ngöôøi ñöôïc röûa toäi trong nhaø thôø, nhöng roài Giaùo Hoäi khoâng coù giôø vaø cuõng khoâng coù phöông tieän ñeå ñaøo taïo giaùo daân trong loøng tin. Thaùch ñoá cuûa chuùng toâi laø ôû ñoù. Theá roài chuùng toâi cuõng thieáu caùc cô caáu, ñeán ñoä ngaøy nay caû vieäc ñaøo taïo giaùo só vaø caùc nhaân vieân muïc vuï cuõng khaù ngheøo naøn. Vì theá chuùng toâi caàn söï trôï giuùp cuûa caùc Giaùo Hoäi khaùc. Cho tôùi nay chuùng toâi ñaõ xin söï trôï giuùp cuûa Giaùo Hoäi Boà Ñaøo Nha vaø naêm nay caû Giaùo Hoäi Brasil cuõng giuùp chuùng toâi moät tay. Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Brasil ñaõ göûi caùc giaùo sö cho chuùng toâi ñeå ñaøo taïo caùc giaùo sö chuûng vieän. Noùi toùm laïi öu tö lôùn nhaát cuûa chuùng toâi hieän nay laø coâng vieäc giaùo duïc ñaøo taïo treân taát caû moïi bình dieän.
(RG 16-3-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)