Tình hình Sierra Leone
Tình hình Sierra Leone.
Phoûng vaán Ñöùc Cha Giorgio Biguzzi.
Roma (RG 7-03-2014; Vat. 31-03-2014) - Trong nhöõng ngaøy vöøa qua löïc löôïng baûo hoøa Lieân Hieäp Quoác ñaõ keát thuùc söù meänh baûo veä hoøa bình taïi Sierra Leone vaø trieät thoaùi khoûi nöôùc naøy.
Coäng hoøa Sierra Leone roäng 71,740 caây soá vuoâng, coù hôn 6.2 trieäu daân goàm 16 chuûng toäc khaùc nhau, trong ñoù coù caùc nhoùm chính nhö: Temne chieám 35%, Mende chieám 31%, Limba chieám 8%, Kono chieám 5%, Krio chieám 2%, Loko chieám 2%, vaø 15% goàm caùc chuûng toäc khaùc.
Sierra Leone ñöôïc ñoäc laäp khoûi Anh quoác naêm 1961 vaø trôû thaønh Coäng hoøa naêm 1971. Tuy laø moät nöôùc nhoû, nhöng Sierra Leone coù caùc moû kim cöông, titanium bauxít, vaøng vaø rutin. Sierra Leone saûn xuaát raát nhieàu kim cöông vaø vaøng, vaø coù moû rutin lôùn nhaát theá giôùi. Treân bình dieän toân giaùo, Sierra Leone laø moät trong caùc nöôùc coù baàu khí hoøa bình nhaát; caùc tín höõu hoài vaø kitoâ coäng taùc haøi hoøa vôùi nhau. Raát ít khi xaûy baïo löïc, tuy ngöôøi daân thuoäc 16 chuûng toäc khaùc nhau. Tieáng Anh laø ngoân ngöõ chính trong vaán ñeà haønh chaùnh, nhöng 90% daân noùi tieáng Krio, laø ngoân ngöõ thöông maïi vaø giao dòch giöõa caùc chuûng toäc khaùc nhau.
Naêm 1462 nhaø thaùm hieåm ngöôøi Boà Ñaøo Nha Pedro de Sintra gheù vuøng ñaát naøy, vaø ñaët teân cho noù laø "Serra Leoa" coù nghóa laø caùc "Nuùi sö töû caùi". Sau naøy Sierra Leone trôû thaønh vuøng ñaát buoân baùn noâ leä cho tôùi naêm 1792, khi thaønh phoá Freetown ñöôïc Coâng Ty Sierra Leone thaønh laäp nhö nôi ôû cuûa caùc cöïu noâ leä ñöôïc ñeá quoác Anh phoùng thích. Töø ñoù Freetown trôû thaønh queâ höông cuûa caùc noâ leä ñöôïc phoùng thích töø khaép nôi treân theá giôùi tuï taäp veà, keå caû töø caùc vuøng ñaát khaùc cuûa Phi chaâu. Naêm 1808 Freetown trôû thaønh thuoäc ñòa cuûa Anh, vaø naêm 1896 phaàn noäi ñòa Sierra Leone naèm döôùi quyeàn baûo hoä cuûa Anh. Chieán tranh töø naêm 1991 tôùi 2002 ñaõ taøn phaù quoác gia naøy vaø toaøn heä thoáng haï taàng cô sôû, khieán cho haøng chuïc ngaøn ngöôøi cheát vaø 2 trieäu ngöôøi phaûi chaïy sang caùc nöôùc laùng gieàng laùnh naïn.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán Ñöùc Cha Giorgio Biguzzi, Giaùm Muïc Makeni cho tôùi naêm 2012, veà vieäc chính thöùc chaám döût söù meänh baûo hoøa cuûa Lieân Hieäp quoác taïi Sierra Leone vaø tình hình chính trò, kinh teá, xaõ hoäi vaø toân giaùo taïi nöôùc naøy. Ñöùc Cha Biguzzi ñaõ laøm vieäc truyeàn giaùo taïi Sierra Leone töø 35 naêm nay vaø ñaõ töøng laø Chuû tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Sierra Leone. Baøi phoûng vaán do phoùng vieân Massimiliano Menichetti ñaøi Vaticaêng thöïc hieän ngaøy 7 thaùng 3 naêm 2014.
Löïc löôïng baûo hoøa Lieân Hieäp Quoác ñaõ ñöôïc göûi tôùi Sierra Leone caùch saây 15 naêm ñeå bình ñònh tình hình chieán tranh taïi ñaây, Cuoäc chieán keùo daøi töø naêm 1991 ñeán 2002 ñaõ khieán cho 130,000 ngöôøi thieät maïng.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha, Ñöùc Cha nghó gì veà vieäc chính thöùc chaám döùt söù meänh baûo hoøa cuûa Lieân Hieäp quoác taïi Sierra Leone trong nhöõng ngaøy vöøa qua?
Ñaùp: Toâi nghó coù theå noùi raèng söù meänh baûo hoøa cuûa Lieân Hieäp Quoác taïi Sierra Leone ñaõ laø moät söù maïng thaønh coâng. Toâi ñaõ hieän dieän taïi ñaây trong suoát thôøi gian naøy. Caùc traän chieán khaùc nhau ñaõ ñöôïc giao phoù cho löïc löôïng baûo hoøa cuûa Lieân Hieäp Quoác. Chieán cuoäc ñaõ raát laø ñaãm maùu giöõa caùc binh só ñòa phöông, caùc phieán quaân cuûa löïc löôïng "Maët traän caùch maïng thoáng nhaát", caùc löïc löôïng daân veä Kamajors vaø caùc binh só cuûa Löïc löôïng caùc nöôùc trong Coäng ñoàng kinh teá Taây Phi goïi taét laø ECOMOG bao goàm 90% laø ngöôøi Nigeria.
Hoûi: Lyù do naøo ñaõ khieán cho chieán tranh buøng noå taïi Sierra Leone thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Tröôùc heát phaûi noùi raèng noù khoâng phaûi laø moät cuoäc chieán coù boái caûnh toân giaùo, cuõng khoâng phaûi laø cuoäc chieán coù boái caûnh boä toäc, nhöng laø cuoäc chieán kinh teá xaõ hoäi, nghóa laø Nhaø nöôùc ñaõ hoaøn toaøn suïp ñoå, trong nghóa ñaõ khoâng coøn coù caùc dòch vuï xaõ hoäi nöõa, naïn gian tham hoái loä lan traøn. Hoài ñoù ngöôøi ta coù caûm töôûng laø moät vaøi boä tröôûng cöôùp boùc nhaø nöôùc, vì theá ñaõ chæ caàn coù ai ñoù ñaåy moät caùi, vaø ngöôøi ñoù cuõng khoâng coù moät döï aùn laøm cho noù suïp ñoå nöõa, vaø theá laø moïi söï keát thuùc trong caûnh hoãn loaïn.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha hoài naêm 1991 caùc phieán quaân thuoäc "Maët traän caùch maïng thoáng nhaát" ñaõ töø Liberia xaâm laêng Sierra Leone, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Vaâng, ñuùng theá. Hoï ñeán töø nöôùc Liberia, vaø nhö ñaõ noùi chính quyeàn Sierra Leone hoài ñoù gioáng nhö moät ngoâi nhaø raát moûng manh neân ñaõ suïp ñoå, vaø khi noù suïp ñoå thì lieân luïy ñeán haøng chuïc ngaøn ngöôøi voâ toäi, laø caùc thöôøng daân.
Hoûi: Ñöùc Cha ñaõ ôû beân Sierra Leone trong thôøi gian ñoù. Ñoù ñaõ laø thôøi gian raát ñau khoå, coù ñuùng theá khoâng thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Vaâng, ñuùng vaäy. Ñoù ñaõ laø thôøi gian raát ñau khoå, raát ñau khoå! Toâi coøn nhôù laàn ñaàu tieân troâng thaáy haøng haøng lôùp lôùp ngöôøi tò naïn beân trong nöôùc Sierra Leone, toâi muoán khoùc khi thaáy nhöõng ngöôøi bò chaët tay maùu chaûy daàm deà, caùc treû em chieán binh cheát treân ñöôøng, noãi sôï haõi, caûnh maát an ninh hoaøn toaøn, neàn kinh teá suïp ñoå, vaø nhö theá coù caû naïn ñoùi nöõa.
Hoûi: Theá nhöng vaøo naêm 1999 thì tình hình ñaõ baét ñaàu thay ñoåi?
Ñaùp: Phaûi, ngaøy muøng 7 thaùng 7 naêm 1999 ñaõ coù leã nghi kyù Thoûa hieäp hoøa bình giöõa caùc phe laâm chieán. Vaø khi Löïc löôïng baûo hoøa ñeán ñeå giaûi tröø vuõ trang, thì caùc chieán binh ñaõ tin töôûng giao noäp vuõ khí. Trong Thoûa hieäp hoøa bình coù caùc khoaûn: ngöng thuø nghòch töùc khaéc, giaûi tröø khí giôùi, taùi laäp cuoäc soáng cho caùc chieán binh, bieán Maët traän caùch maïng thoáng nhaát thaønh moät ñaûng phaùi chính trò, thaønh laäp moät toøa aùn ñaëc bieät ñeå xeùt xöû caùc toäi phaïm nghieâm troïng nhaát. Ngöôøi ta ñaõ thaønh laäp moät toøa aùn hoãn hôïp ñaëc bieät taïi Sierra Leone, vaø ñöa caùc toäi phaïm sang xeùt xöû beân toøa aùn La Haie ôû Hoøa Lan, vaø keát aùn oâng Charles Taylor, nguyeân toång thoáng Sierra Leone.
Hoûi: Ngaøy nay göông maët cuûa nöôùc Sierra Leone nhö theá naøo thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Ñaõ coù vieäc giaûi tröø vuõ khí, hoøa giaûi quoác gia. Cuoäc soáng hôïp phaùp vôùi caùc cuoäc baàu cöû ñaõ dieãn ra trong caùc naêm 2002, 2007 vaø 2012. Ngöôøi ta cuõng ñaõ taùi thieát nhieàu. Ñaõ coù caùc vuï ñaàu tö lôùn trong caùc laõnh vöïc khai thaùc caùc taøi nguyeân quaëng moû, xaây caát ñöôøng loä vaø caùc cô caáu haï taàng. Tuy nhieân, tröôùc heát vaãn coøn coù naïn gian tham hoái loä lan traøn trong taát caû moïi taàng lôûp, coù naïn thaát nghieäp raát traàm troïng, vaø xem ra khoâng coù söï kieåm soaùt thích ñaùng naøo ñoái vôùi caùc nhöôïng boä cho caùc coâng ty ña quoác. Ngöôøi ta ñaët ra caùc vaán naïn raát lôùn lieân quan tôùi aûnh höôûng cuûa tình traïng naøy treân ngöôøi daân, treân caùc laøng maïc, treân giôùi coâng nhaân vaø treân caùc noâng daân.
Hoûi: Vaäy ñaát nöôùc Sierra Leone ñang ñöôïc taùi thieát nhôø daân chuùng hay laø nhôø caùc chuû theå quoác teá ñang khai thaùc vaø lôïi duïng Sierra Leone thöa Ñöùc Cha?
Ñaùp: Tröôùc heát chính daân chuùng ñang taùi thieát ñaát nöôùc, tuy nhieân caùc chính quyeàn ñaõ döïa raát nhieàu treân caùc nhöôïng boä cho caùc coâng ty ña quoác cuûa Trung Quoác, AÂu chaâu, Nam Phi, Australia laøm thaønh moät khoái... Vì theá chính quyeàn ñöôïc lôøi, nhöng vieäc khai thaùc cuûa caùc coâng ty ña quoác naøy cuõng gaây ra caùc vaán ñeà oâ nhieãm moâi sinh, taøn phaù röøng gìa, vaø cuõng gaây oâ nhieãm cho caùc nguoàn nöôùc nöõa. Theá roài coøn coù caùc vuï truaát höõu ñaát ñai cuûa ngöôøi daân, ban ñaàu xem ra gaây aûo töôûng seõ taïo coâng vaên vieäc laøm cho daân, nhöng roát cuoäc xem ra khoâng coù gì xaûy ra caû. Theâm vaøo ñoù coøn coù caùc coâng taùc xaõ hoäi coøn raát chöa thích ñaùng chöa ñaùp öùng ñöôïc caùc nhu caàu cuûa ngöôøi daân, baét ñaàu baèng vieäc ñaøo taïo giaùo duïc.
Hoûi: Theo Ñöùc Cha, ñaâu laø thaùch ñoá maø ñaát nöôùc Sierra Leone phaûi ñöông ñaàu hieän nay, xeùt vì söù meänh baûo hoøa ñaõ chaám döùt?
Ñaùp: Ñoù laø vieäc cuûng coá caùc cô caáu quoác gia: laøm sao ñeå coù coâng lyù, dieät tröø naïn gian tham hoái loä, trong saùng trong vieäc kyù caùc hôïp ñoàng ñaàu tö vôùi caùc coâng ty ña quoác ñem laïi ích lôïi vaø coâng aên vieäc laøm cho daân, vieäc chuaån bò vaø ñaøo taïo nhaân vieân caùc caáp ñòa phöông. Caàn phaûi ñaàu tö vaøo con ngöôøi, ñaàu tö vaøo vieäc giaùo duïc ñaøo taïo, neáu khoâng thì caûnh khai thaùc boùc loät caùc taøi nguyeân quoác gia seõ cöù tieáp tuïc maõi maõi, nhöng laïi döôùi quyeàn kieåm soaùt cuûa moät ai ñoù, chöù khoâng sinh lôïi cho daân nöôùc.
Hoûi: Thöa Ñöùc Cha Biguzzi, Giaùo Hoäi vaø caùc thöøa sai ñaõ hieän dieän trong caùc naêm xung khaéc chieán tranh, giôø ñaây naém giöõ vai troø naøo?
Ñaùp: Dó nhieân giôø ñaây vai troø cuûa caùc thöøa sai laø phuïc vuï moät Giaùo Hoäi ñòa phöông, moät haøng giaùo phaåm ñòa phöông ñaõ lôùn leân. Giaùo Hoäi ñòa phöông raát daán thaân trong vieäc rao truyeàn Tin Möøng. Theá roài qua caùc Caritas ñòa phöông Giaùo Hoäi raát daán thaân trong caùc coâng taùc baùc aùi xaõ hoäi.
Giaùo Hoäi Sierra Leone ñaõ ñöôïc 100 tuoåi, vaø ñaõ luoân uoân daán thaân trong vieäc thaêng tieán giaùo duïc, qua caùc tröôøng hoïc ñöôïc thaønh laäp ngay caû trong caùc laøng maïc xa xoâi heûo laùnh nhaát, nôi ñaõ khoâng coù ai ñi tôùi. Trong moät quoác gia coù tôùi 60-70% daân chuùng theo Hoài giaùo, caùc Giaùo Hoäi Kitoâ ñieàu khieån 43% caùc cô sôû giaùo duïc. Theá roài theo truyeàn thoáng Giaùo Hoäi cuõng daán thaân ñieàu khieån caùc nhaø thöông, caùc beänh xaù, caùc traïm phaùt thuoác. Coù caùc nöõ tu doøng Thöøa Sai Baùc AÙí cuûa Meï Terexa Calcutta, ñaõ coù 4 chò töû ñaïo trong caùc naêm chieán tranh. Boán chò ñaõ bò gieát. Caùc chò coù hai trung taâm moät trong thuû ñoâ Freetown vaø moät taïi Makeni, nôi caùc chò saên soùc nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát trong soá caùc ngöôøi ngheøo.
(RG 7-3-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)