Naêm chaâu AÂu
choáng naïn phung phí thöïc phaåm
"Naêm chaâu AÂu choáng naïn phung phí thöïc phaåm".
Phoûng vaán Linh Muïc Roberto D'Avanzo, giaùm ñoác Caritas thaùnh Ambrosiana toång giaùo phaän Milano baéc Italia.
Roma (RG 1-01-2014; Vat. 20-01-2014) - Naêm 2014 laø "Naêm chaâu AÂu choáng naïn phung phí thöïc phaåm". Naêm naøy coù muïc ñích gaây yù thöùc cho caùc daân toäc aâu chaâu soáng trong caùc xaõ hoäi giaàu coù taân tieán thöøa böùa yù thöùc hôn ñoái vôùi vieäc mua vaø duøng thöïc phaåm.
Khi tìm hieåu heä thoáng thò tröôøng saûn xuaát, di chuyeån, ñoùng goùi vaø tung vaøo thò tröôøng tieâu thuï taïi caùc nöôùc Taây AÂu taân tieán, ngöôøi ta nhaän ra moät soá luaät leä thöông maïi phaûi goïi laø "taøn aùc". Thöù nhaát laø luaät giöõ giaù thò tröôøng. Ñeå giöõ giaù treân thò tröôøng tieâu thuï caùc noâng daân raát thöôøng bò baét buoäc phaûi huûy boû soá löôïng rau traùi saûn xuaát thaëng dö. Ñieån hình nhö noâng daân treân ñaûo Sicilia nam Italia, laø nôi coù caùc ñoàn ñieàn troàng cam quít raát phong phuù. Töø bao thaäp nieân qua chính saùch giöõ giaù thò tröôøng tieâu thuï baét buoäc hoï phaûi huûy boû haøng nuùi cam quít, baèng caùch duøng xe uûi ñaát nghieàn naùt soá cam quít saûn xuaát thaëng dö ñeå laøm phaân boùn. Noâng daân phaûi thöôøng xuyeân soáng caûnh thaáy moà hoâi nöôùc maét cuûa hoï bò caùc luaät leä cuûa thò tröôøng khinh thöôøng vöùt boû.
Theá roài neáu theo ñoõi loä trình cuûa caùc noâng saûn töø luùc ñöôïc gaët haùi, chuyeân chôû tôùi caùc nhaø maùy saûn xuaát thöïc phaåm ñeå ñöôïc löïa choïn, röûa saïch, ñoùng thuøng, ñoùng bòch, di chuyeån vv... cho tôùi luùc ñöôïc baày baùn trong caùc sieâu thò, ngöôøi ta môùi nhaän ra soá thöïc phaåm bò löïa loïc vaø loaïi tröø vöùt boû nhieàu chöøng naøo. Taát caû rau traùi bò daäp, bò naùt hay traày truïa, duø chæ laø moät tí haàu nhö ñeàu bò loaïi boû. Vì taâm thöùc cuûa khaùch haøng boû tieàn ra mua, ñoøi hoûi moïi thöù ñeàu phaûi nguyeân veïn, xinh ñeïp, töôi maùt, baét maét, neân taát caû nhöõng saûn phaåm naøo khoâng ñaùp öùng caùc yeâu saùch ñoù ñeàu bò loaïi boû vaø pheá thaûi.
Trong tieán trình chuyeân chôû caùc saûn phaåm ñaõ ñöôïc chuaån bò saün saøng ñeå phaân phoái trong haøng traêm ngaøn sieâu thò, thöôøng cuõng xaûy ra söï hö haïi: caùc thuøng saûn phaåm bò rôi, bò meùo, bò raùch vv... seõ ñöôïc loaïi boû moät laàn nöõa.
Beân caïnh ñoù ngheä thuaät quaûng caùo baày haøng ngaøy caøng tinh vi, khieán cho caùc sieâu thò ngaøy caøng trôû neân haáp daãn ñoái vôùi khaùch haøng tieâu thuï. Caùc chuyeân vieân quaûng caùo, tröng baøy ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc huaán luyeän coù baøi baûn vaø raát saønh taâm lyù cuûa khaùch haøng, neân caùch tröng baày trong caùc sieâu thò, caùc maøu saéc loaïi haøng cuõng ñöôïc nghieân cöùu kyõ löôõng, vaø cöù laâu laâu kieåu tröng baày vaø saép xeáp laïi ñöôïc thay ñoåi sao cho ngaøy caøng haáp daãn hôn.
Ngoaøi haøng ngaøn maët haøng maø khaùch tieâu thuï tha hoà löïa choïn theo sôû thích, yeáu toá taâm lyù thò hieáu, maàu saéc, môøi moïc kích thích thuù mua saém cuûa khaùch haøng, ñeán ñoä hoï thöôøng mua nhieàu haøng hoùa vaø thöïc phaåm hôn möùc caàn thieát cho cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Ñoù laø chöa keå tôùi "chieâu haï giaù" saûn phaåm vaøo raát nhieàu dòp khaùc nhau laïi caøng kích thích sôû thích mua saém cuûa ngöôøi tieâu thuï hôn nöõa.
Trong soá caùc saûn phaåm vaø thöïc phaåm moãi gia ñinh mua veà haøng tuaàn hay moãi möôøi ngaøy, raát thöôøng khi coù nhieàu thöù khoâng caàn thieát hay khoâng hôïp sôû thích cuûa moïi thaønh phaàn trong gia ñình. Sau moät thôøi gian ñeå trong tuû laïnh hay chaát ñoáng ñaâu ñoù chuùng ñeàu bò vöùt vaøo thuøng raùc, trong ñoù thöôøng xuyeân coù nhieàu thöïc phaåm nhö baùnh, rau vaø traùi caây. Chuùng ta cöù nghó tôùi caùc thuû ñoâ lôùn ñoâng ngöôøi vôùi haøng trieäu hay haøng chuïc trieäu daân cö treân theá giôùi, moãi ngaøy coù bieát bao taán thöïc phaåm coøn toát nguyeân bò vöùt vaøo thuøng raùc. Ñieån hình nhö Roma, moät thuû ñoâ coù 4 trieäu ngöôøi. Moãi ngaøy soá baùnh mì coøn toát nguyeân nhöng laø baùnh cuõ vaø æu bò vöùt ñi leân tôùi haøng taán. Cöù theá maø nhaân leân vôùi soá haøng traêm ngaøn thaønh phoá lôùn nhoû taïi AÂu chaâu vaø haøng trieäu thaønh phoá treân toaøn theá giôùi, chuùng ta coù theå töôûng töôïng ñöôïc soá thöïc phaåm phung phí nhieàu chöøng naøo.
Hoài thaùng 6 naêm 2013 ñeà caäp tôùi teä naïn ngöôøi daân caùc nöôùc giaàu taây aâu phung phí thöïc phaåm Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ noùi: "Thöïc phaåm maø ngöôøi ta vöùt ñi gioáng nhö theå thöïc phaåm bò aên troäm töø baøn cuûa ngöôøi ngheøo, cuûa ngöôøi ñoùi".
Theo toå chöùc Löông Noâng Quoác Teá FAO, coù truï sôû taïi Roma, moät phaàn ba toång soá thöïc phaåm treân theá giôùi bò phung phí, töùc toång coäng leân tôùi 1,3 tyû taán haøng naêm. Trong naêm 2013 tính ñoå ñoàng moãi moät ngöôøi daân aâu chaâu ñaõ vöût ñi 180 kí thöïc phaåm. Trong buoåi tieáp kieán chung thöù tö haøng tuaàn ngaøy muøng 5 thaùng 6 naêm 2013 Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ giaûi thích raèng "neàn vaên hoùa gaït boû ñaõ khieán cho chuùng ta trôû thaønh voâ caûm ñoái vôùi caùc phung phí thöïc phaåm. Noù laïi caøng ñaùng phieàn traùch hôn nöõa, khi taïi khaép nôi treân theá giôùi raát tieác coù nhieàu ngöôøi vaø nhieàu gia ñình phaûi khoå ñau vì ñoùi vaø thieáu dinh döôõng." Trong video söù ñieäp göûi cho chieán dòch "Moät gia ñình nhaân loaïi, thöïc phaåm cho moïi ngöôøi" do Caritas quoác teá phaùt ñoäng, Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ trôû laïi vôùi ñeà taøi naøy vaø nhaéc cho moïi ngöôøi bieát raèng caùc haønh ñoäng thöôøng ngaøy cuûa töøng ngöôøi trong chuùng ta coù aûnh höôûng treân cuoäc soáng cuûa nhöõng ngöôøi soáng gaàn hay xa chuùng ta ñang phaûi chòu ñoùi khoå treân chính thaân xaùc hoï".
Sau ñaäy chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baûi phoûng vaán Linh Muïc Roberto D'Avanzo, giaùm ñoác Caritas thaùnh Ambrosiana veà Naêm chaâu AÂu choáng naïn phung phí thöïc phaåm.
Hoûi: Thöa cha, taïi sao laïi xaûy ra tình traïng ngöôïc ñôøi nhö theá: ngöôøi daân caùc nöôùc aâu chaâu giaàu coù thì vöùt boû vaø phung phí thöïc phaåm, trong khi coù haøng tyû ngöôøi treân theá giôùi laïi ñoùi khaùt, thieáu aên vaø khoâng ñuû ñinh döôõng?
Ñaùp: Lyù do laø ôû chính giöõa coù guoàng maùy aùc ñoäc, vì theá nhaân loaïi cöù luoân luoân phaûi laéc lö giöõa caùc thôøi ñieåm khoù khaên hôn bò ghi daáu bôûi caùc thieáu thoán, trong ñoù khi gaëp caùc tình traïng khoù khaên ngöôøi ta hoïc bieát baèng loøng vôùi caùi ít oûi vaø bieát ñaùnh giaù cao söï ít oûi ñoù, vaø nhöõng thôøi gian trong ñoù ngöôøi ta hoaøn toaøn queân nhöõng gì ñaõ boû laïi sau löng vaø caùc ñieàu kieän soáng cuûa ña soá caùc daân toäc treân theá giôùi, baèng caùch thích öùng vôùi caùc kieåu soáng ghi daáu bôûi caùc thaùi quaù, bôûi söï phung phí vaø khoâng coù khaû naêng chia seû. Thôøi gian khuûng hoaûng hieän nay, maø chuùng ta ñang traûi qua cuõng coù theå trôû thaønh ích lôïi neáu noù giuùp chuùng ta thaûo luaän kieåu soáng vaø töông quan cuûa chuùng ta vôùi caùc taøi nguyeân cuûa caûi maø thieân nhieân coáng hieán cho chuùng ta.
Hoûi: Taïi sao ngaøy nay ngöôøi ta laïi vaãn phung phí thöïc phaåm nhö vaäy, coù caùc lyù do naøo khoâng thöa cha?
Ñaùp: Chaéc chaén vieäc phung phí thöïc phaåm ngaøy nay lieân quan tôùi caùc heä thoáng saûn xuaát vaø tieâu thuï cuûa caùc nöôùc giaàu, cuûa caùc nöôùc khaù giaû hôn. Moät caùch maâu thuaãn chuùng ta cuõng nhaän thaáy ñieàu ñoù lieân quan tôùi caùc thöù beänh do thöïc phaåm gaây ra. Vì theá moät trong nhöõng chieán dòch ñaõ ñöôïc phaùt ñoäng taïi caùc nöôùc kyõ ngheä giaàu noùi treân ñoù laø chieán dòch choáng laïi beänh maäp phì, laø beänh coù nhieàu treû em vaø ngöôøi lôùn maéc phaûi ngaøy nay. Nhö vaäy, moät ñaøng chuùng ta beänh taät vì cuoäc soáng phong phuù giaàu coù cuûa mình, ñaøng khaùc chuùng ta laïi rôi vaøo tình traïng tuyeät ñoái tieâu cöïc laø beänh khöôùc töø hoaøn toaøn thöïc phaåm, khieán cho bieát bao nhieâu thanh thieáu nieân phaûi thieät maïng.
Hoûi: Toå chöùc Caritas Ambrosiana tham gia vaø taùi ñeà nghò vôùi Caritas quoác teá vieäc phaùt ñoäng chieán dòch "Moät gia ñình, thöïc phaåm cho moïi ngöôøi". Trong sö ñieäp video Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ khích leä moïi ngöôøi bieát "yù thöùc hôn ñoái vôùi caùc löïa choïn thöïc phaåm". Ñaâu laø caùc saùng kieán tröïc tieáp maø Caritas Ambrogiana ñang laøm, thöa Cha?
Ñaùp: Tieàn ñeà ñoái vôùi chuùng toâi ñoù laø chieán dòch naøy cuûa toå chöùc Caritas Quoác Teá laø moät dòp ngoaïi thöôøng giuùp toaøn coäng ñoaøn kitoâ chuaån bò cho bieán coá cuoäc Trieån Laõm AÂu Chaâu dieãn ra taïi Milano naøy vaøo naêm 2015. Nhöng nhaát laø noù laø dòp ñoùng goùp suy tö cho moät loaït caùc saùng kieán naûy sinh, caû moät caùch raát laø töï phaùt trong caùc naêm naøy. Trong caùc giaùo xöù ñaõ phaùt trieån yù töôûng thaønh laäp caùc kho döï tröõ thöïc phaåm, nhö laø keát quûa caùc cuoäc quyeân goùp ñònh kyø trong giaùo xöù, hay keát quûa cuûa caùc thoûa hieäp vôùi sieâu thò cuûa khu vöïc coù caùc thöïc phaåm dö thöøa, hay caùc saûn phaåm vì caùc lyù do taàm thöôøng chaúng haïn nhö vieäc ñoùng goùi khoâng hoaøn haûo neân khoâng theå baùn ñöôïc nöõa, nhöng vaãn hoaøn toaøn coøn toát. OÙc töôûng töôïng cuûa tình baùc aùi cuûa caùc nhaân vieân cuûa chuùng toâi ñaõ huy ñoäng caû moät maïng löôùi phaân phoái. Ngoaøi ra, treân bình dieän giaùo phaän, chuùng toâi cuõng ñang huy ñoäng yù töôûng thaønh laäp moät soá caùc ñieåm chieán löôïc trong giaùo phaän Milano, töùc caùc nôi ñeå tích chöùa caùc thöïc phaåm loaïi naøy, roài phaân phaùt cho ngöôøi ngheøo. Hay chuùng toâi cuõng ñang tieán tôùi moät chöông trình raát hay ñeïp ñaõ ñöôïc thöïc hieän taïi Roma vaø caùc vuøng ngoaïi oâ Roma töø maáy naêm nay. Ñoù laø sieâu thò thöïc phaåm, nôi caùc ngöôøi ngheøo coù theå ñeán "mua thöïc phaåm" maø khoâng phaûi traû tieàn. Hoï chæ caàn tieáp xuùc vôùi caùc trung taâm laéng nghe vaø nhaän theû ñeå coù theå tôùi nhaän caùc thöïc phaåm naøy taïi sieâu thò baùc aùi. Ñoù laø caùc saùng kieán nhaèm giaûm thieåu vieäc phung phí thöïc phaåm, vaø laøm naûy sinh ra moät tình lieân ñôùi ñoái vôùi nhöõng ai phaûi vaát vaû ñoái phoù vôùi vaàn ñeà thöïc phaåm ñeå soáng. Theá nhöng chuùng toâi cuõng muoán thaûo luaän moät chuùt veà moâ thöùc kinh teá vaø moâ thöùc thò tröôøng, maø caùc nöôùc kyõ ngheä giaàu ñang theo ñuoåi. Chuùng ta khoâng ñöôïc chæ baèng loøng vôùi vieäc khai thaùc caùc dö thöøa, caû khi muïc ñích cuûa noù laø ñieàu toát ñi nöõa. Chuùng ta muoán cuøng nhau phaùt trieån moät suy tö, ñeå trong moät caùch thöùc naøo ñoù chuùng ta ñaët ra caùc tieàn ñeà giuùp thay ñoåi heä thoáng saûn xuaát, thay ñoåi kieåu khai thaùc caùc taøi nguyeân thöïc phaåm cuûa ñòa caàu, vaø vôùi keát quûa laø laøm naûy sinh ra nhieàu coâng baèng hôn, ñeå traønh caûnh "keû aên khoâng heát, ngöôøi laàn khoâng ra."
(RG 1-1-2014)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)