Baøi giaûng Thaùnh Leã khai maïc Naêm Thaùnh
möøng 400 naêm Doøng Teân ñeán Vieät Nam
Baøi giaûng Thaùnh Leã khai maïc Naêm Thaùnh möøng 400 naêm Doøng Teân ñeán Vieät Nam.
Saøigoøn, Vieät Nam (TGP Saøigoøn 18-01-2014) - Baøi giaûng cuûa Ñöùc giaùm muïc Cosma Hoaøng Vaên Ñaït, S.J. trong Thaùnh Leã khai maïc Naêm Thaùnh möøng 400 naêm Doøng Teân ñeán Vieät Nam taïi Vöông cung thaùnh ñöôøng Ñöùc Meï Voâ Nhieãm Nguyeân Toäi Saøi Goøn ngaøy 18 thaùng 01 naêm 2014.
* * *
Trôû thaønh khí cuï trong tay Chuùa
(Gn 3,10-4,11; 1Tm 2,1-8; Mt 28,16-20)
Kính thöa Ñöùc Toång giaùm muïc chuû söï vaø toaøn theå coäng ñoaøn,
Ngaøy 18.1.1615, ba anh em Doøng Teân laø cha Phanxicoâ Buzomi, ngöôøi YÙ, moät linh muïc ngöôøi Boà Ñaøo Nha vaø moät tu huynh ngöôøi Boà Ñaøo Nha, ñaët chaân leân Cöûa Haøn, nay laø Ñaø Naüng: ñoù laø moät moác quan troïng haøng ñaàu trong lòch söû Hoäi Thaùnh taïi Vieät Nam. Hoâm nay chuùng ta hoïp nhau ñaây môû ñaàu moät naêm Doøng Teân taï ôn Chuùa vaø xin Chuùa ban ôn ñeå trung thaønh vaø can ñaûm tieáp böôùc caùc baäc tieàn nhaân. Töø Vöông cung thaùnh ñöôøng Ñöùc Meï Voâ Nhieãm Nguyeân Toäi naøy, xin göûi lôøi chuùc möøng ñeán giaùo phaän Ñaø Naüng vaø giaùo xöù Hoäi An hoâm nay cuøng kyû nieäm bieán coá coù theå noùi laø ngaøy khai sinh giaùo phaän vaø giaùo xöù.
Tröôùc ngaøy 18 thaùng 1 naêm 1615, ñaõ coù nhöõng ngöôøi ñeán rao giaûng Tin Möøng ôû Vieät Nam. Thaùnh Giaù ñöôïc khaéc treân ñaù ôû Cuø Lao Chaøm naêm 1523 laø daáu hieäu ñaàu tieân cuûa Kitoâ giaùo treân queân höông chuùng ta. Caùc thöøa sai doøng Phanxicoâ vaø Ñaminh cuõng ñeán truyeàn giaùo ôû Ñaøng Trong (töùc Mieàn Nam) vaø Ñaøng Ngoaøi (töùc Mieàn Baéc), nhöng keát quaû cuï theå khoâng thaáy lòch söû ghi nhaän.
Ban ñaàu caùc vò thöøa sai Doøng Teân chæ muoán ñeán giuùp caùc tín höõu Coâng giaùo Nhaät Baûn phaûi troán ñeán Hoäi An ñeå traùnh cuoäc baùch haïi khoác lieät trong nöôùc. Chaúng bao laâu, caùc ngaøi thaáy taâm hoàn ngöôøi Vieät Nam raát gaàn vôùi Tin Möøng, neân nhaän ra Vieät Nam laø maûnh ñaát toát ñeå gieo Lôøi Chuùa. Dòp leã Phuïc Sinh naêm aáy, caùc ngaøi ñaõ ñoùn nhaän 10 tín höõu ñaàu tieân. Töø Hoäi An, caùc ngaøi môû roäng haønh ñoäng truyeàn giaùo ñeán Bình Ñònh roài Ñieän Baøn. Thaät laï luøng! Trong boái caûnh chaïy loaïn, Tin Möøng ñaõ ñeán vôùi doøng gioáng Con Roàng Chaùu Tieân. Nhieàu baäc tieàn boái cuûa chuùng ta ñaõ môû loøng ñoùn nhaän vaø Tin Möøng ñaõ thaám daàn vaøo doøng maùu Vieät moãi ngaøy moät saâu hôn.
Thaáy Vieät Nam ñuùng laø maûnh ñaát maàu môõ, töø truï sôû taïi Macao, Doøng Teân tieáp tuïc göûi caùc thöøa sai khaùc ñeán, trong ñoù vò noåi tieáng nhaát laø cha Alexandre de Rhodes maø ngaøy nay chuùng ta quen goïi laø cha Ñaéc Loä. Sau moät thôøi gian vaát vaû hoïc tieáng Vieät, ngaøi ñaõ coù theå giao tieáp vaø giaûng daïy cho daân chuùng. Ngaøy leã thaùnh Giuse 19 thaùng 3 naêm 1627, ngaøi cuøng vôùi moät thöøa sai khaùc ñaët chaân leân Cöûa Baïng ôû Thanh Hoùa, roài Keû Chôï, töùc laø Haø Noäi, chính thöùc khôûi ñaàu coâng cuoäc truyeàn giaùo ôû Mieàn Baéc, luùc aáy goïi laø Ñaøng Ngoaøi. Nhôø thoâng thaïo ngoân ngöõ vaø phong tuïc, nhaát laø nhôø göông saùng veà ñôøi tu vaø loøng baùc aùi, ngaøi ñaõ mau choùng ñoùn nhaän ñoâng ñaûo ngöôøi xin hoïc ñaïo vaø gia nhaäp ñaïo.
ÔÛ Haø Noäi, cha Ñaéc Loä khôûi söï hai vieäc raát yù nghóa. Tröôùc heát laø quyeån Pheùp Giaûng Taùm Ngaøy, quyeån giaùo lyù Coâng giaùo ñaàu tieân baèng tieáng Vieät, vaø cuõng laø quyeån saùch ñaàu tieân ñöôïc vieát baèng chöõ Quoác Ngöõ. Thaät ra chöõ Quoác Ngöõ ñaõ ñöôïc caùc thöøa sai vaø caùc thaày giaûng Vieät Nam khôûi söï töø tröôùc. Nhöng vieäc moät quyeån saùch ñöôïc in baèng chöõ Quoác Ngöõ cho thaáy caùch vieát naøy ñaõ coù theå coi nhö hoaøn chænh. Thöù ñeán laø ngaøi ñaõ quy tuï moät soá ngöôøi coù hoïc vaø nhieät thaønh laäp neân Hoäi Thaày Giaûng. Toå chöùc naøy ñaõ toû ra raát hieäu quaû trong hoaït ñoäng truyeàn giaùo, ngay caû khi khoâng coù caùc linh muïc. Vôùi quyeån Pheùp Giaûng Taùm Ngaøy vaø Hoäi Thaày Giaûng, coù theå noùi laø Hoäi Thaùnh ñaõ thöïc söï nhaäp theå trong xaõ hoäi Vieät Nam: nhö xöa thaùnh Phaoloâ noùi "Do Thaùi vôùi ngöôøi Do Thaùi, Hy Laïp vôùi ngöôøi Hy Laïp", thì vôùi cha Ñaéc Loä, chuùng ta coù theå noùi ñaïo Chuùa ñaõ trôû neân Vieät Nam vôùi ngöôøi Vieät Nam.
Coâng cuoäc truyeàn giaùo luoân luoân laø moät vieäc khoù khaên. Ñoái vôùi vua quan cuõng nhö daân chuùng Vieät Nam, ñaïo Chuùa laø ñieàu hoaøn toaøn môùi laï. Nhöõng hieåu laàm vaø ngay caû nhöõng vu caùo laø ñieàu haàu nhö khoâng theå traùnh ñöôïc. Xaõ hoäi Vieät Nam thôøi baáy giôø quen vôùi tam cöông nguõ thöôøng, quen vôùi con vua thì laïi laøm vua, con saõi ôû chuøa laïi queùt laù ña, neân khoù loøng chaáp nhaän nhöõng ñieàu môùi meû nhö moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng, laïi phaûi thöông yeâu nhau nhö anh chò em moät nhaø; vua quan chaúng nhöõng khoâng ñöôïc aùp böùc boùc loät daân maø phaûi phuïc vuï daân nhö ñaày tôù. Cha Ñaéc Loä cho bieát vaøo Tuaàn Thaùnh naêm 1628, ngaøi röûa chaân cho giaùo daân trong thaùnh leã chieàu thöù naêm taïi Haø Noäi, moïi ngöôøi ñeàu kinh ngaïc. Ngöôøi Vieät Nam mau choùng goïi Coâng giaùo laø ñaïo "thöông nhau".
Duø vaäy, caùc cuoäc baùch haïi leû teû lieân tieáp dieãn ra vaø ñaõ coù nhieàu ngöôøi hy sinh maïng soáng vì ñöùc tin. Vò noåi tieáng nhaát chính laø chaân phöôùc thaày giaûng Anreâ Phuù Yeân,vò töû ñaïo tieân khôûi cuûa Vieät Nam, môû ñaàu cho nhöõng trang söû haøo huøng cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam, trong ñoù coù 16 anh em Doøng Teân, keå caû caùc thöøa sai vaø ngöôøi Vieät Nam. Sau nöûa theá kyû, caùc thöøa sai Doøng Teân ñaõ röûa toäi cho hôn 100 ngaøn ngöôøi ôû Ñaøng Ngoaøi vaø chöøng 50 ngaøn ngöôøi ôû Ñaøng Trong, tröôùc khi Toøa Thaùnh thieát laäp hai giaùo phaän tieân khôûi Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi. Ñaây laø khôûi ñaàu cho moät Giaùo Hoäi ñöôïc coi laø phaùt trieån nhaát ôû khu vöïc Ñoâng AÙ.
Lôøi Chuùa trong thaùnh leã khai maïc Naêm Thaùnh hoâm nay cho chuùng ta moät xaùc tín quan troïng: vieäc loan baùo Tin Möøng xuaát phaùt töø traùi tim yeâu thöông cuûa Thieân Chuùa mong muoán cho con ngöôøi ñöôïc cöùu ñoä vaø haïnh phuùc ñôøi ñôøi. Chuùa Gieâsu noùi vôùi caùc toâng ñoà: Haõy ñi giaûng daïy muoân daân# Taïi sao? Thaùnh Phaoloâ traû lôøi: "Thieân Chuùa muoán cho moïi ngöôøi ñöôïc cöùu ñoä vaø nhaän bieát chaân lyù." Truyeän oâng Gioâna vôùi thaønh Niniveâ vaø caây thaàu daàu cho thaáy loøng con ngöôøi nhoû beù, trong khi traùi tim Thieân Chuùa thaät cao caû.
Trong 400 naêm qua, noùi cho ñuùng thì Doøng Teân chæ ñoùng goùp moät phaàn beù nhoû trong lòch söû Hoäi Thaùnh taïi Vieät Nam. Bao nhieâu thöøa sai khaùc, bao nhieâu doøng tu khaùc, bao nhieâu taâm hoàn quaûng ñaïi vaø can ñaûm khaùc ñaõ goùp phaàn heát söùc quan troïng vaøo coâng cuoäc loan baùo Tin Möøng vaø xaây döïng Hoäi Thaùnh taïi Vieät Nam. Ñaëc bieät chuùng ta khoâng queân ñöôïc hôn 100 ngaøn tín höõu thuoäc ñuû moïi thaønh phaàn ñaõ laáy chính maïng soáng mình laøm chöùng cho Chuùa, trong ñoù 117 vò ñaõ ñöôïc toân vinh leân baäc hieån thaùnh.
Sau khi bò giaûi theå naêm 1773, Doøng Teân vaéng boùng ôû Vieät Nam trong 150 naêm. Hieän nay, sau hôn 50 naêm trôû laïi mieàn ñaát thaân yeâu Vieät Nam, Doøng Teân haân haïnh tieáp tuïc ñoùng goùp phaàn nhoû beù vôùi moät Giaùo Hoäi ñaày söùc soáng. Ñaâu laø öôùc nguyeän cuûa Doøng Teân xöa cuõng nhö nay? Xin pheùp ñöôïc duøng moät truyeän ñeå minh hoïa.
Treân röøng coù muoân vaøn loaøi caây, nhöng coù theå chia laøm 3 loaïi chính. Loaïi thöù nhaát goàm nhöõng caây khoâng öôùc mô cuõng khoâng phaán ñaáu. Loaïi thöù hai goàm nhöõng caây coù öôùc mô nhöng khoâng phaán ñaáu. Loaïi thöù ba goàm nhöõng caây vöøa coù öôùc mô vöøa bieát phaán ñaáu. Trong loaïi ba naøy coù 3 caây con. Caây thöù nhaát öôùc mô vaø phaán ñaáu ñeå trôû thaønh moät caây goã quyù, coù theå duøng laøm traùp cho vua chuùa vaø haøng quyù toäc ñöïng vaøng baïc chaâu baùu. Caây thöù hai öôùc mô vaø phaán ñaáu trôû thaønh moät caây thaät to vaø chaéc, coù theå ñoùng thuyeàn cho vua vöôït ñaïi döông. Caây thöù ba öôùc mô vaø phaán ñaáu thaønh moät caây cao, ai nhìn leân ngoïn thì thaáy trôøi vaø ai treøo leân ñeán ngoïn thì cuõng leân ñeán trôøi.
Moät tieàu phu leân röøng ñoán cuûi: oâng chaúng phaân bieät caây loaïi naøy vôùi caây loaïi kia, ñem taát caû veà baùn cho ai traû giaù hôïp lyù. Caây con thöù nhaát rôi vaøo tay moät nhaø noâng: thay vì laøm traùp ñöïng vaøng baïc chaâu baùu thì oâng ñoùng ñöôïc moät caùi maùng cho boø aên coû. Caây con thöù hai rôi vaøo tay moät ngöôøi ñoùng thuyeàn: thay vì laøm thuyeàn cho vua vöôït ñaïi döông, oâng ñoùng ñöôïc moät caùi thuyeàn ñaùnh caù. Caây con thöù ba cong queo vaø suø sì rôi vaøo tay moät baø noäi trôï: baø chaát ñoáng cuûi ñôïi ngaøy cho vaøo beáp. Thaät laø ñaùng thaát voïng cho caû ba.
Nhöng khi Chuùa Gieâsu sinh ra, Ñöùc Meï ñaõ ñaët Chuùa trong maùng coû: ñoù chính laø caây con thöù nhaát. Khi Chuùa Gieâsu ñi rao giaûng, Chuùa ñaõ möôïn thuyeàn cuûa thaùnh Pheâroâ: ñoù chính laø caây con thöù hai. Khi lính Roâma tìm goã laøm thaäp giaù ñoùng ñinh Chuùa, hoï ñaõ laáy chính caây con thöù ba trong ñoáng cuûi cuûa baø noäi trôï. Quaû thaät ai nhìn leân caây thaäp giaù cuûa Chuùa thì thaáy trôøi cao vaø Chuùa Gieâsu noùi: Khi ñöôïc ñöa leân cao, toâi seõ keùo moïi ngöôøi leân vôùi toâi.
Ngoaøi Thieân Chuùa, nhöõng öôùc mô cuûa con ngöôøi seõ trôû thaønh aûo voïng. Vôùi Thieân Chuùa, nhöõng öôùc mô cuûa con ngöôøi trôû thaønh hieän thöïc hôn chính con ngöôøi mong ñôïi. Ñoù chính laø ñieàu thaùnh Inhaõ chôø mong nôi con caùi cuûa Doøng Teân: trôû thaønh khí cuï trong tay Chuùa ñeå Chuùa thöïc hieän keá hoaïch cöùu ñoä kyø dieäu cho con ngöôøi.
Lôøi môøi goïi cuûa Chuùa Gieâsu vaãn tieáp tuïc vang leân trong loøng chuùng ta hoâm nay: Haõy leân ñöôøng! Haõy laøm cho muoân daân trôû thaønh moân ñeä cuûa Thaày. Haõy laøm cho caû ñaát nöôùc Vieät Nam naøy nhaän bieát Ñaáng laø ñöôøng, söï thaät vaø söï soáng. Hoâm nay khôûi ñaàu tuaàn leã caàu nguyeän cho Hoäi Thaùnh ñöôïc hieäp nhaát, xin Chuùa cho taát caû chuùng ta luoân moät loøng vôùi Hoäi Thaùnh nhö öôùc nguyeän cuûa thaùnh Inhaõ trong Linh Thao. Chuùng ta cuõng vöøa ñoùn nhaän toâng huaán Nieàm Vui Phuùc AÂm cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ, xin cho chuùng ta cuøng vôùi caû Hoäi Thaùnh caûm nghieäm saâu xa nieàm vui ñöôïc laøm nhöõng moân ñeä thöøa sai ñeå tieáp böôùc Chuùa Gieâsu, caùc toâng ñoà, caùc nhaø truyeàn giaùo ñaõ ñem Tin Möøng ñeán cho queâ höông thaân yeâu cuûa chuùng ta.
Haõy ñaët cuoäc ñôøi bình thöôøng cuûa chuùng ta trong tay Thieân Chuùa tình yeâu vaø Ngaøi seõ thöïc hieän qua chuùng ta nhöõng ñieàu chính con ngöôøi khoâng daùm mô öôùc. Xin Thaùnh Inhaõ vaø caùc thaùnh Doøng Teân phuø hoä chuùng ta. Amen.
Gm Cosma Hoaøng Vaên Ñaït, S.J.