Caàn phaûi taùch bieät
thaàn hoïc vaø chính trò
Caàn phaûi taùch bieät thaàn hoïc vaø chính trò.
Roma (Avvenire 2-08-2013; Vat. 24-08-2013) - Phoûng vaán trieát gia Massimo Borghesi.
Trong thôøi gian qua ngöôøi ta thaáy xuaát hieän taïi caùc nhaø saùch hai khaûo luaän maïnh meõ pheâ bình söï laãn loän giöõa thaàn hoïc vaø chính trò ñaõ keùo daøi töø nhieàu theá kyû qua. Cuoán saùch thöù nhaát cuûa oâng Roberto Esposito töïa ñeà "Hai. Chieác maùy cuûa chính trò thaàn hoïc vaø choã ñöùng cuûa tö töôûng". Cuoán thöù hai cuûa oâng Massimo Borghesi töïa ñeà "Pheâ bình thaàn hoïc chính trò, töø Agostino tôùi Peterson. Söï caùo chung cuûa kyû nguyeân Costantino".
OÂng Massimo Borghesi laø giaùo sö trieát hoïc luaân lyù taïi ñaïi hoïc Perugia baéc Italia. Theo oâng chuû thuyeát Costantino vaø söï laãn loän giöõa "Kinh thaønh cuûa Thieân Chuùa" vôùi theá giôùi ñaõ daãn ñöa tôùi chuû thuyeát Hoài cuoàng tín cuõng nhö chuû thuyeát chieán tranh "coù Thieân Chuùa ôû cuøng". Nghóa laø ngöôøi ta ñaõ chính trò hoùa toân giaùo, hay ñaõ leøo laùi söû duïng toân giaùo cho caùc muïc tieâu chính trò. Hôn bao giôø heát phaûi caáp thieát taùi chieám trôû laïi thaùi ñoä khoan nhöôïng ñaïi ñoàng ñoái vôùi moïi nieàm tin toân giaùo, vaø phaûi ñeå cho quyeàn bính chính trò trôû veà vôùi traät töï töï nhieân cuûa noù.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán giaùo sö Massimo Borghesi veà cuoán saùch naøy.
Hoûi: Thöa giaùo sö Borghesi, giaùo sö ñeà caäp tôùi vieäc caàn thieát phaûi thaéng vöôït yù nieäm veà "thaàn hoïc chính trò" vaø nhöôøng choã cho yù nieäm "thaàn hoïc cuûa chính trò". Ñaâu laø söï khaùc bieät giöõa hai yù nieäm naøy thöa giaùo sö?
Ñaùp: Thaàn hoïc chính trò aùm chæ vieäc chính trò hoùa thaàn hoïc. Noù khaùc vôùi "thaàn hoïc cuûa chính trò". Coù raát nhieàu ngöôøi laãn loän hai yù nieäm naøy, nhöng ñieàu naøy chæ taïo ra söï hoãn ñoän thoâi. Trong thaàn hoïc cuûa chính trò töông quan giöõa thaàn hoïc vaø chính trò khoâng töùc thì, nhöng ñöôïc trung gian bôûi luaân lyù, luaät phaùp vv... Hai yù nieäm khoâng gioáng nhau. Ôn thaùnh khoâng truøng hôïp vôùi töï nhieân, kinh thaønh cuûa Thieân Chuùa khoâng phaûi laø kinh thaønh cuûa theá giôùi. Ñoái vôùi thaàn hoïc chính trò thì traùi laïi, thaàn hoïc gia thöïc taïi hoùa qua nhaø chính trò, vaø nhaø chính trò thöïc taïi hoùa qua thaàn hoïc gia. Vôùi söï kieän naøy laø söï hoãn ñoän hoaøn toaøn, vaø thaàn hoïc hoaït ñoäng cho quyeàn bính cuûa theá giôùi. Nhö hoïc giaû Carl Schmidt, chuyeân vieân pheâ bình caùc theå cheá daân chuû töï do, ñaõ vieát: "khoâng coù thaàn hoïc chính trò, neáu khoâng coù caùc keû thuø. Thaàn hoïc chính trò daãn ñöa caùc ñaïo binh tôùi Thieân Chuùa, thaùnh hieán quyeàn naêng cuûa caùc daân toäc, chöù khoâng thaùnh hieán vinh quang cuûa Thieân Chuùa". Vaø ñoù laø ñieàu ñaõ xaûy ra sau vuï khuûng boá taïi New York ngaøy 11 thaùng 9 naêm 2001: moät phía vôùi hoài giaùo trieät ñeå cuoàng tín, phía kia vôùi aán baûn "Thieân Chuùa ôû vôùi chuùng ta" duy taây phöông vaø chuû tröông chieán tranh.
Hoûi: Ñoái vôùi giaùo sö, moät trong caùc chìa khoùa giaûi thích cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II chính laø söï thaéng vöôït thaàn hoïc chính trò vaø trôû laïi vôùi tình traïng cuûa Giaùo Hoäi cuûa boán theá kyû ñaàu. Ñoù laïi khoâng phaûi laø moät taùch rôøi quùa ñaùng, so vôùi kieåu giaûi thích cuûa söï canh caûi maø Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI neâu baät hay sao, caûi caùch nhöng luoân luoân trong söï tieáp noái? Theá roài söï caùo chung cuûa kyû nguyeân Costantino ñaõ laø con ngöïa chieán cuûa caùc moâi tröôøng phoá bieán kieåu giaûi thích beû gaõy naøy coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Söï beû gaãy trong caùch ñoïc maø Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI ñaõ ñöa ra trong nhieàu dòp cuûa cuoäc caûi toå cuûa Coâng Ñoàng khoâng phaûi laø treân caùc nguyeân taéc nhöng treân caùc aùp duïng. söï beû gaãy cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II khoâng phaûi laø moät söï beû gaãy trieät ñeå nhö caùc ngöôøi cuûa caû hai phía baûo thuû vaø caáp tieán muoán. Tuyeân ngoân "Dignitatis humanae" veà quyeàn töï do toân giaùo, töø boû thaàn hoïc chính trò, thoâng duïng töø thôøi hoaøng ñeá Teodoro vaø phuïc hoài truyeàn thoáng cuûa boán theá kyû ñaàu trong ñoù caùc Giaùo Phuï, moät caùch haàu nhö ñoàng nhaát, yeâu caàu söï töï do toân giaùo cho taát caû moïi ngöôøi. Töø quan ñieåm naøy hôn laø töø söï caùo chung cuûa kyû nguyeân cuûa hoaøng ñeá Costantino, chuùng ta phaûi noùi tôùi söï caùo chung cuûa kyû nguyeân hoaøng ñeá Teodosio. Thaät theá chieáu chæ cuûa Costantino vaø Licinio naêm 313 dieãn taû moät tuyeät taùc cuûa söï khoan nhöôïng, trong ñoù söï töï do toân giaùo ñöôïc ban cho taát caû moïi ngöôøi, tìn höõu Kitoâ cuõng nhö ngöôøi ngoaïi giaùo.
Hoûi: Trong thö göûi giaùo ñoaøn Roma thaùnh Phaoloâ khaúng ñònh raèng "moïi quyeàn bính ñeán töø Thieân Chuùa", ñaây laïi ñaõ khoâng phaûi laø söï phaùt trieån cuûa thaàn hoïc chính trò hay sao thöa giaùo sö?
Ñaùp: Khoâng. Khaúng ñònh cuûa thaùnh Phaoloâ dieãn taû thaàn hoïc Kitoâ veà chính trò, chöù khoâng phaûi laø söï tuyeät ñoái hoùa thaàn hoïc veà chính trò gia. Nhö trong taùc phaåm Kinh thaønh cuûa Thieân Chuùa thaùnh Agostino ñöa ra aùnh saùng söï kieän quyeàn bính ñeán töø Thieân Chuùa khoâng bao goàm vieäc noù phaûi laø Kitoâ. Noù cuõng khoâng bao goàm raèng söï cöùu roãi phaûi ñi qua quyeàn bính. Laõnh vöïc cuûa quyeàn bính tuøy thuoäc traät töï cuûa söï taïo döïng, laø moät traät töï töï nhieân, maø caùc ngöôøi ñaïi dieän coù theå laø tín höõu Kitoâ hay khoâng Kitoâ, laø nhöõng ngöôøi coù nieàm tin hay khoâng coù nieàm tin. Vieäc vaâng lôøi phaûi coù ñoái vôùi hoï ñöôïc quy ñònh bôûi caùc ranh giôùi baét nguoàn töø löông taâm luaân lyù vaø toân giaùo.
Hoûi: Thöa giaùo sö, giaùo sö ñöa ra aùnh saùng vai troø hai maët, maø thaùnh Agostino ñaõ coù trong töông quan giöõa Giaùo Hoäi vaø quyeàn bính ñôøi: coù moät Agostino vieát taùc phaåm "Kinh thaønh cuûa Thieân Chuùa", trong ñoù söï phaân bieät giöõa nhieäm vuï cuûa Giaùo Hoäi vaø nhieäm vuï cuûa Nhaø nöôùc raát roõ raøng, vaø moät Agostino cuûa söï tranh luaän choáng laïi nhöõng ngöôøi theo beø roái Donatismo, do Giaùm Muïc Donato di Case Nere (270-355) khôûi xöôùng beân Phi chaâu naêm 311, choáng laïi taát caû nhöõng gì coù tính caùch chính trò ñôøi, ñaëc bieät laø moät Giaùo Hoäi ñöôïc Nhaø nöôùc yeåm trôï. Trong ñoù thaùnh Agostino bieän minh cho vieäc duøng caùnh tay ñôøi ñeå baûo veä thieän ích cuûa ñöùc tin. Taïi sao thaùnh Agostino ñích thaät laïi laø Agostino thöù nhaát?
Ñaùp: Agostino thöù nhaát laø Agostino cho tôùi naêm 400-405, chuû tröông töï do toân giaùo cho taát caû moïi ngöôøi, khöôùc töø toøa aùn ñoái vôùi caùc ngöôøi laïc giaùo vaø chæ xin phaït caùc baïo löïc maø caùc baêng ñaûng höùng khôûi xoay quanh caùc ngöôøi theo beø roái Donato gaây ra maø thoâi. Tieáp ñoù vaø theo sau caùc chæ duï tröøng phaït do hoaøng ñeá Onorio ban haønh, coi caùc ngöôøi theo beø roái Donato ngang haøng vôùi caùc ngöôøi theo beø roùi Manicheo, thì thaùnh Agostino thay ñoåi yù kieán tôùi ñoä thaàn hoïc hoùa söï ích lôïi cuûa caùnh tay ñôøi. Ñaây ñaõ laø moät böôùc ñònh ñoaït, vì taàm qaun trgon lôùn cuûa thaùnh Agostino trong Thôøi Trung Coå vaø trong kyû nguyeân taân thôøi, bao goàm nhieàu haäu quûa.
Ñeå bieän minh cho lieân minh giöõa ñöùc tin vaø göôm giaùo, thaùnh Agostino ñaõ bò boù buoäc phaûi töôûng töôïng ra hai thôøi gian cuûa Giaùo Hoäi: thôøi cuûa Chuùa Gieâsu vaø thôøi cuûa caùc tong ñoà, trong ñoù Kitoä giaùo ñaõ bò baùch haïi vaø ñaõ khoâng khaùng cöï laïi caùc baïo löïc; vaø thôøi gian tieáp theo trong ñoù caùc Kitoâ höõu caàm quyeàn coù quyeàn töôùc ñoaït söï töï do cuûa caùc tín höõu laïc giaùo. Tuy nhieân, trong khi vieát Kinh thaønh cuûa Thieân Chuùa, sau vuï Alario cöôùp phaù thaønh Roma, thaùnh Agostino tìm laïi ñöôïc gioïng ñieäu vaø ngoân ngöõ cuûa Kitoâ giaùo giaùo phuï, ñeán ñoä phaùt trieån vieäc pheâ bình ñaàu tieân thaàn hoïc chính trò. Coù hai kinh thaønh, khaùc nhau nhöng coù moät thôøi troän laãn vôùi nhau vaø chuùng khoâng ñöôïc ñöa tôùi thuyeát nhò nguyeân thôøi trung coå giöõa Giaùo Hoäi vaø ñeá quoác. Nghóa laø maëc duø coù söï thay ñoåi vaøo naêm 405, thaùnh Agostino coáng hieán cho chuùng ta trong taùc phaåm Kinh thaønh cuûa Thieân Chuùa moät moâ thöùc töông qaun giöõa Kitoâ giaùo vaø quyeàn bính maø noù coù, keå caû ngaøy nay nöõa, moät tính caùch thôøi söï khoâng theå nghi ngôø ñöôïc. Ñeå ñöôïc nhö theá thì phaûi phaân bieät thaùnh Agostino vôùi chuû thuyeát chính trò Agostino, thôøi trung coå vaø thôøi taân tieán. Ñaây laø coâng vieäc maø caùc nghieân cöùu cuûa Ñöùc Ratzinger ñaõ goùp phaàn ñaùng keå.
Hoûi: Thöa giaùo sö Borghesi, trong saùch giaùo sö ñeà cao göông maët cuûa hoïc giaû Erik Peterson vaø aûnh höôûng cuûa oâng treân caùc nhaân vaät nhö Maritain vaø Ratzinger: moät taàm quan troïng coù tyû leä nghòch vôùi söï hieåu bieát maø caû ngaøy nay nöõa ngöôøi ta coù trong theá giôùi coâng giaùo. Theo giaùo sö thì taïi sao vaäy?
Ñaùp: Hoïc giaû trieát gia Erik Peterson ngöôøi Ñöùc sau khi trôû laïi coâng giaùo, ñaõ soáng taïi Roma töø naêm 1930 tôùi 1960, töùc naêm oâng qua ñôøi. OÂng coøn chôø ñôïi nôi chuùng ta söï thöøa nhaän phaûi coù ñoái vôùi oâng. Vôùi taùc phaåm cuûa oâng xuaát baûn naêm 1935 nhaát thaàn nhö laø vaán ñeà chính trò, oâng laø nhaø pheâ bình lôùn cuûa Carl Schmidt vaø caùc Kitoâ höõu ñöùc ñaõ theo Ñöùc quoác xaõ. Hoïc giaû Peterson ñaõ laø nhaø pheâ bình thaàn hoïc chính trò ñích thaät cuûa theá kyû XX. OÂng laø ngöôøi ñaõ khieán cho thaùnh Agostino trôû thaønh thôøi söï trong chìa khoùa "töï do". Töông quan cuûa oâng vôùi trieát gia ngöôøi Phaùp Jacques Maritain ñaõ laø ñieàu neàn taûng, khi trong taùc phaåm "Chuû thuyeát nhaân baûn toaøn veïn" oâng Jacques Maritain pheâ bình moâ thöùc Ñeá quoác thaùnh thôøi trung coå, raát ñöôïc caùnh höõu coâng giaùo cuûa caùc naêm ñoù öa thích. Söï pheâ bình cuûa oâng ñoái vôùi moâ thöùc thaàn hoïc chính trò trôû thaønh ñeà taøi trung taâm cuûa thaäp nieân 1970, trong khi neàn thaàn hoïc Kitoâ bò aûnh höôûng bôûi chuû thuyeát maùc xít, töï giôùi thieäu nhö laø thaàn hoïc chính trò. Taïi sao noù ñaõ khoâng ñöôïc chuùng ta thöøa nhaän vaø ñaùnh giaù taïi Italia naøy? Coù leõ bôûi vì Coâng giaùo Italia sau ñeä nhò theá chieán cuõng ñaõ bò caùm ñoã bôûi nhaõn quan thaàn hoïc chính trò naøy.
(Avvenire 2-8-2013)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)