Quyeàn "phaûn ñoái vì lyù do löông taâm"
Quyeàn "phaûn ñoái vì lyù do löông taâm".
Roma (RG 25-05-2013; Vat. 25-06-2013) - Phoûng vaán baø Paola Ricci Sindoni, Chuû tòch toå chöùc Khoa Hoïc vaø Söï Soáng.
Trong hai ngaøy 24 vaø 25 thaùng 5 naêm 2013 ñaïi hoäi toaøn quoác Italia laàn thöù 9 cuûa toå chöùc "Khoa Hoïc vaø Söï Soáng" ñaõ dieãn ra taïi Roma vôùi ñeà taøi: "Phaûn baùc cuûa löông taâm giöõa söï töï do vaø tinh thaàn traùch nhieäm". Ñaây laø moät vaán ñeà raát thôøi söï, ñaëc bieät vì trong caùc naêm qua nhieàu chính quyeàn AÂu chaâu ñaõ ban haønh caùc luaät leä ñaëc bieät trong laõnh vöïc y khoa vaø sinh hoïc chaúng haïn nhö luaät cho pheùp phaù thai, baùn thuoác phaù thai, gieát ngöôøi eâm dòu hay trôï töû vv...
Caùc luaät leä naøy ñaët caùc baùc só, döôïc só vaø y taù vaøo trong tình traïng vaø vò theá khoù xöû. Lyù do vì chuùng ñi ngöôïc laïi vôùi ñöùc tin kitoâ, vaø löông taâm khoâng cho pheùp hoï tuaân haønh nhöõng luaät leä nhö theá. Nhöng neáu khoâng tuaân haønh luaät leä cuûa nhaø nöôùc, hoï coù theå bò maát coâng vieäc laøm vaø bò truy toá ra toøa. Theá laø vì nieàm tin toân giaùo vaø lyù do löông taâm hoï bò kyø thò moät caùch baát coâng, vaø trôû thaønh naïn nhaân cuûa caùc luaät leä choáng laïi luaân lyù töï nhieân.
Thaät vaäy, töï do löông taâm laø moät trong caùc quyeàn toái thöôïng cuûa con ngöôøi, ñaùng ñöôïc baûo veä vaø thaêng tieán. Tuy nhieân, ñöùng tröôùc caùc thöù luaät leä ñi ngöôïc laïi luaân lyù, noù coù nguy cô vaø treân thöïc teá noù ñaõ bò caùc chính quyeàn chaø ñaïp moät caùch quùa deã daøng.
Taïi Italia hoài thaäp nieân 70-80 ñaõ coù nhieàu thanh nieân kitoâ gaëp khoù khaên vì ñaõ töø choái ñi quaân dòch vì lyù do löông taâm. Hoï saün saøng laøm baát cöù coâng vieäc gì trong caùc laõnh baùc aùi, thaêng tieán nhaân baûn, giaùo duïc, xaõ hoäi vaø an sinh, nhöng khoâng muoán nhaäp nguõ, ñi lính taäp baén gieát vaø tham döï vaøo chieán tranh, maø hoï coi laø nhöõng ñieàu gian aùc vaø khoâng xöùng ñaùng vôùi ñöùc tin kitoâ vaø nhaân phaåm. Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc vaø toå chöùc Caritas Italia ñaõ phaûi lieân tuïc maïnh meõ can thieäp ñeå cho caùc thanh nieân aáy khoûi bò tuø vaø hoaït ñoäng trong caùc laõnh vöïc keå treân thay cho thôøi gian ñi quaân dòch.
Nhö vaäy tröôøng hôïp phaûn ñoái vì lyù do löông taâm coù hai chieàu höôùng tieâu cöïc vaø tích cöïc. Noù tieâu cöïc, vì töø choái tuaân haønh moät luaät leä cuûa traät töï phaùp lyù, bò coi laø baát coâng, vì traùi nghòch vaø khoâng theå hoøa giaûi vôùi moät luaät leä neàn taûng khaùc cuûa cuoäc soáng con ngöôøi, nhö ñöôïc nhaän thöùc bôûi löông taâm caám khoâng ñöôïc coù thaùi ñoä maø luaät nhaø nöôùc ñoøi buoäc. Nhöng noù cuõng tích cöïc, vì söï gaén boù cuûa ñöông söï vôùi moät giaù trò hay moät heä thoáng giaù trò luaân lyù ñaïo ñöùc, yù thöùc heä hay toân giaùo. Noù döïa treân vieäc baûo veä öu tieân baûn vò con ngöôøi tröôùc Nhaø nöôùc vaø treân vieäc toân trong söï töï do löông taâm laø quyeàn baát khaû nhöôïng cuûa moïi ngöôøi, nhö khaúng ñònh trong caùc khoaûn 2, 19 vaø 21 cuûa Hieán Phaùp Italia vaø khoaûn 18 cuûa Baûn Tuyeân Ngoân Nhaân Quyeàn.
Traät töï phaùp lyù Italia ñöa ra ba tröôøng hôïp lieân quan tôùi quyeàn khöôùc töø tuaân haønh luaät leä vì lyù do löông taâm: thöù nhaát laø vieäc thi haønh nghóa vuï quaân dòch, thöù hai laø trong laõnh vöïc y teá, vaø thöù ba laø vieäc duøng thuù vaät cho caùc cuoäc thöû nghieäm.
Töø choái thi haønh nghóa vuï quaân söï vì lyù do löông taâm laø moät hình thöùc baát baïo ñoäng khöôùc töø phuïc vuï quaân söï cuûa chieán tranh. Ngöôøi phaûn ñoái khoâng choáng laïi nhieän vuï baûo veä quoác gia do Hieán phaùp thieát ñònh, nhöng choïn löïa moät caùch thay theá noù laø vieäc phuïc vuï daân söï theo luaät soá 772 ban haønh naêm 1972. Luaät naøy thaêng tieán vieäc baûo veä baát baïo ñoäng vaø söï lieân ñôùi thay vì vieäc baûo veä quaân söï vuõ trang.
Tröôøng hôïp thöù hai laø vieäc moät baùc só hay y taù khöôùc töø tham döï vaøo vieäc phaù thai, hay gieát ngöôøi eâm dòu hoaëc trôï töû, thuï thai nhaân taïo, leøo laùi truyeàn sinh, thöû nghieäm treân caùc baøo thai vaø chaån ñoaùn thai nhi tröôùc khi sinh vôùi muïc ñích loaïi boû caùc baøo thai taøn taät. Ngoaøi ra coøn coù tröôøng hôïp teá nhò maø caùc baùc só vaø döôïc só phaûi ñöông ñaàu: ñoù laø phaûi ra toa thuoác hay cho uoáng thuoác phaù thai.
Thöù ba laø tröôøng hôïp cuûa nhöõng ngöôøi choáng laïi baïo löïc treân caùc sinh vaät trong vieäc duøng suùc vaät ñeå thí nghieäm, döïa treân luaät soá 413 ban haønh naêm 1993. Luaät naøy khoâng chæ lieân quan tôùi caùc baùc só, caùc nhaø nghieân cöùu, maø coøn lieân quan tôùi taát caû caùc nhaân vieân y teá, keå caû caùc sinh vieân trong caùc ñaïi hoïc. Noù cho pheùp hoï töø choái tham döï vaøo caùc cuoäc thöû nghieäm treân suùc vaät.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán baø Paola Ricci Sindoni, Chuû tòch toå chöùc "Khoa Hoïc vaø Söï Soáng" veà quyeàn phaûn ñoái vì lyù do löông taâm.
Hoûi: Thöa baø Paola, môùi ñaây giôùi truyeàn thoâng ñaõ phaùt ñoäng chieán dòch baøi baùc nhöõng vuï phaûn ñoái vì lyù do löông taâm, vaø ñònh nghóa thaùi ñoä cuûa moät baùc só töø choái khoâng phaù thai laø moät thaùi ñoä ñi ngöôïc laïi quy cheá haønh ngheà (deontologia) vaø caùc quyeàn khaùc, nhö quyeàn phaù thai cuûa phuï nöõ. Tuy nhieân, UÛy ban sinh hoïc quoác gia ñaõ ñònh nghóa vieäc phaûn ñoái vì lyù do löông taâm laø moät quyeàn hôïp hieán, vaø môøi goïi thöïc thi quyeàn ñoù moät caùch höõu lyù. Rieâng baø, thì baø nghó sao?
Ñaùp: Chuùng ta khoâng theå ñeå cho vieäc phaûn ñoái vì lyù do löông taâm bò leû loi, maø phaûi theo doõi vaø höôùng daãn noù, ñeå cho caùc löïa choïn caùc giaù trò ñöôïc toân troïng, cuõng nhö quyeàn phaù thai cuûa phöï nöõ ñöôïc toân troïng. Vì theá thaät laø ñieàu khoâng theå hieåu ñöôïc, taïi sao giôø ñaây trong dö luaän coâng coäng vieäc phaûn ñoái vì lyù do löông taâm, thí duï nhö ñoái vôùi caùc thöû nghieäm treân suùc vaät thì ñöôïc chaáp nhaän, nhöng khi ñoù laø tröôøng hôïp cuûa con ngöôøi, thì ngöôøi ta laïi khoâng chaáp nhaän, laïi phaûn öùng moät caùch khoù chòu nhö theá, vaø laïi luoân luoân nghó raèng vieäc phaûn ñoái vì lyù do löông taâm laø moät kieåu ñeå laøm vieäc ít hôn hay laøm ít hôn.
Hoûi: Coù bieát bao nhieâu baùc só phaûn ñoái vì lyù do löông taâm ñaõ bò kyø thò vì söï löïa choïn cuûa hoï. Vaø vì theá caùc khaû naêng töông lai ngheà nghieäp cuûa hoï bò khöôùc töø. Coù leõ quyeàn töï do löông taâm naøy cuûa hoï xung khaéc vôùi caùc lôïi loäc cuûa moät loaïi quyeàn lôïi khaùc hay sao thöa baø?
Ñaùp: Chaén chaén roài. Dó nhieân laø caùc cô caáu y teá coâng coäng muoán laøm cho heä thoáng hoaït ñoäng toát: ñoøi buoäc phaûi ñöông ñaàu vôùi nhu caàu cuûa caùc phuï nöõ muoán phaù thai, phaûi luoân luoân ñöôïc che ñaäy laøm sao ñeå caû caùc tieâu chuaån cuûa söï ñaùng tin caäy cuûa nhaø thöông laø cô quan coâng coäng ñöôïc töôûng thöôûng. Daàu sao ñi nöõa, thì cuõng caàn phaûi taùi neâu baät raèng söï phaûn ñoái vì lyù do löông taâm trong thöïc haønh y khoa vaø trong thöïc haønh döôïc khoa khoâng phaûi laø moät dôû chöùng hay laø moät söï töï do, coøn hôn theá nöõa vì trong luaät 194 trieät 9 coù döï kieán quyeàn phaûn ñoái vì lyù do löông taâm. Töø ñoù cuõng caàn phaûi söûa laïi moät chuùt vieäc taán coâng cuûa caùc thaønh kieán duy ñôøi cöïc ñoan, tieáp tuïc cho raèng caùc khoù khaên cuûa caáu truùc laøm vieäc treân luaät soá 194 hoaøn toaøn tuøy thuoäc ngöôøi phaûn ñoái vì lyù do löông taâm.
Hoûi: Vaäy coù danh saùch naøo cho bieát coù bao nhieâu baùc só phaûn ñoái phaù thai vì lyù do löông taâm khoâng thöa baø?
Ñaùp: Coù chöù. Coù moät danh saùch, nhöng caàn phaûi thanh taåy noù khoûi vaøi tieâu chuaån ñoïc hieåu mang tính caùch yù thöùc heä. Ngöôøi ta noùi tôùi vaøi cô caáu, trong ñoù coù tôùi 70% caùc baùc só phaûn ñoái vì lyù do löông taâm, khoâng thi haønh yeâu caàu cuûa caùc phuï nöõ muoán phaù thai. Nhöng ñaây chính laø con ngöïa chieán cuûa giôùi truyeàn thoâng duy ñôøi, bôûi vì noù cho thaáy raèng 30% soá baùc só coøn laïi khoâng theå thoûa maõn nhu caàu, vaø do ñoù caùc phuï nöõ muoán phaù thai bò baét buoäc phaûi quay qua caùc phía khaùc. Traùi laïi, coù caùc thoáng keâ khaùc thì chöùng minh cho thaáy raèng khoâng coù soá phaàn traêm quùa cao nhö vaäy. Vì theá, thaät khoù maø coù theå thieát ñònh ñöôïc con soá caùc baùc só töø choái phaù thai vì lyù do löông taâm. Ngay caû khi neáu coù phaûi khaúng ñònh laø coù 50% caùc baùc só phaûn ñoái vi lyù do löông taâm, thì ñieàu naøy coù nghóa laø luaät döï kieán quyeàn töï do ñoù, vaø noù phaûi ñöôïc uûng hoä moät caùch thöïc söï, ñöôïc hieåu trong caùc goác reã saâu xa cuûa noù, vaø vì vaäy cuõng phaûi ñöôïc tieáp nhaän beân trong moät xaõ hoäi ña nguyeân, trong ñoù nieàm tin duy ñôøi, trong moät caùch theá naøo ñoù, khoâng ñöôïc laán löôùt nieàm tin lieân quan tôùi caùc giaù trò luaân lyù ñaïo ñöùc, hay nieàm tin toân giaùo maø moãi ngöôøi coù nôi chính mình. Chính vì ñieàu naøy maø toâi tin raèng giaù trò ñôøi cuûa tính caùch khoâng theå sôø moù ñöôïc cuûa löông taâm, phaûi ñöôïc taát caû moïi ngöôøi chaáp nhaän. Vò baùc só khoâng chæ coù theå quy chieáu quy cheá haønh ngheà maø thoâi, bôûi vì vieäc phaûn ñoái vì lyù do löông taâm laø moät caùi gì ñi xa hôn nöõa: noù cao hôn quy cheá luaät leä cuûa ngheà nghieäp.
Hoûi: Thöa baø Paola Sindoni, nhö vaäy coù laø ñieàu ñuùng ñaén khoâng, khi ñoùng khung quyeàn phaûn ñoái vì lyù do löông taâm khoâng phaûi vaøo trong moät laõnh vöïc ngheà nghieäp, maø nhö laø moät löïa choïn töï do, moät quyeàn daân söï?
Ñaùp: Tuyeät ñoái ñuùng nhö theá. Bôûi vì neáu moät vaøi baùc só noùi raèng hoï vaâng lôøi söï töï do löông taâm, maø trong moät caùch thöùc naøo ñoù, noù ñöôïc chìm ngaäp trong caùc giaù trò kitoâ, thì traùi laïi moät caùch ñôøi vaø coù lyù trí vaøi baùc só khaùc laïi nghó raèng chính khoa hoïc ñaët baïn treân con ñöôøng chæ cho thaáy raèng baøo thai chöùa ñöïng taát caû caáu truùc cuûa baûn vò con ngöôøi.
Hoûi: Ñaây laø söï kieän khoa hoïc, moät caùch chaéc chaén ñaõ ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ uûng hoä. Trong maáy thaùng ñaàu trieàu ñaïi cuûa ngaøi Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ ñaõ cho thaáy ngaøi beânh vöïc söï soáng töø khi thuï thai cho tôùi khi cheát töï nhieân, coù phaûi theá khoâng thöa baø?
Ñaùp: Vaâng, ñuùng vaäy. Vaø Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ laøm ñieàu naøy vôùi moät thöù ngoân ngöõ raát roõ raøng. Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ khoâng bao giôø dieãn taû ñieàu naøy moät caùch naëng neà vôùi moät luaät leä kieåu tín lyù, nhöng ngaøi luoân luoân tìm caùch ôû beân trong caùc nhu caàu vaø caùc öôùc mong cuûa con ngöôøi, ñeå giuùp hieåu raèng coù moät giôùi haïn khoâng theå vöôït qua ñöôïc: ñoù laø nguoàn goác, luùc khôûi ñaàu cuûa söï soáng naûy sinh, vaø söï keát thuùc töï nhieân cuûa chính söï soáng aáy.
(RG 25-5-2013)
Linh Tieán Khaûi
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)