Caùi yeáu keùm cuûa caùc chính trò gia
laø khoâng bieát laéng nghe
yù kieán ñoùng goùp cuûa ngöôøi daân
Caùi yeáu keùm cuûa caùc chính trò gia laø khoâng bieát laéng nghe yù kieán ñoùng goùp cuûa ngöôøi daân.
Roma (Avvenire 27-04-2013; Vat. 20-05-2013) - Phoûng vaán trieát gia Aldo Masullo.
Hoài thaùng 4 naêm 2013 trieát gia Aldo Masullo, nguyeân giaùo sö trieát hoïc luaân lyù cuûa ñaïi hoïc Napoli nam Italia, ñaõ möøng sinh nhaät thöù 90. Nhaân dòp naøy giaùo sö ñaõ cho xuaát baûn cuoán saùch töïa ñeà "Kòch tröôøng trieát lyù nhoû", trong ñoù oâng ñöa leân saân khaáu nhieàu nhaân vaät khaùc nhau töø Ñöùc nguyeân Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XVI tôùi Amleto cuûa kòch só Shakespeare, töø Giordano Bruno tôùi trieát gia Hy laïp Eraclito, hay moät oâng thôï söûa ñoàng hoà ñeå cho hoï thaûo luaän veà caùc ñeà taøi chaân lyù, linh hoàn vaø coâng lyù. Tuy ñaõ 90 tuoåi nhöng khi noùi hay vieát trieát gia Masullo vaãn coøn treû trung nhö trong löùa tuoåi caùc con vaø caùc chaùu, vaø oâng vaãn höôùng nhìn veà töông lai vôùi öôùc muoán hoïc hoûi khaùm phaù.
Trieát gia Aldo Masullo sinh naêm 1923, töø naêm 1955 laø giaùo sö daäy Trieát hoïc lyù thuyeát, vaø Trieát hoïc luaân lyù taïi ñaïi hoïc Napoli. Giaùo sö cuõng töøng nghieân cöùu vaø daäy hoïc beân Ñöùc. Trong caùc naêm 1984-1990 giaùo sö ñaõ laø giaùm ñoác phaân boä Trieát hoïc thuoäc ñaïi hoïc Napoli. Hoài thaäp nieân 1970 giaùo sö cuõng ñaõ töøng laø daân bieåu quoác hoäi vaø Nghò só Thöôïng Vieän.
Giaùo sö Masullo cuõng laø taùc giaû cuûa nhieàu saùch, chaúng haïn nhö caùc cuoán: "Tröïc giaùc vaø dieãn vaên" (1955); "Caáu truùc, chuû theå vaø thöïc haønh" (1966); Lòch söû vaø caùi cheát" (1964); "Coäng ñoaøn nhö neàn taûng: Fichte, Husserl, Sartre" (1965); "YÙ nghóa cuûa neàn taûng" (1967); "Choáng sieâu hình hoïc cuûa neàn taûng" (1971); "Sieâu hình hoïc" (1980); "Fichte: tính caùch lieân baûn vò vaø nguoàn goác" (1986); "Caùc trieát lyù cuûa chuû theå vaø quyeàn cuûa yù nghóa" (1990).
Laø ngöôøi ñaõ töøng hoaït ñoäng chính trò trong cöông vò laø daân bieåu vaø thöôïng nghò só trong chính phuû Italia, trieát gia Masullo coù kinh nghieäm chính tröôøng. Theo oâng trong cuoäc soáng quoác gia ñieàu teä haïi nhaát ñoù laø giôùi laõnh ñaïo chính trò khoâng bieát laéng nghe yù kieán, khoâng chuù yù ñeán caùc quan ñieåm vaø caùc phaûn öùng cuûa ngöôøi daân, cuõng nhö khoâng bieát ñoái thoaïi vaø khoâng löu taâm tôùi caùc vaán ñeà vaø nhu caàu cuûa daân chuùng. Daân chæ laø con boø cho hoï vaét söõa, boøn moùt vaø khai thaùc boùc loät, baèng ñuû moïi thöù thueá.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán giaùo sö Aldo Masullo, veà söï yeáu keùm cuûa caùc chính trò gia vaø caùc chính quyeàn: ñoù laø khoâng bieát laéng nghe yù kieán ñoùng goùp vaø khoâng ñaùp öûng caùc nhu caàu vaø öôùc voïng cuûa cuûa ngöôøi daân.
Ñaây laø moät thöïc traïng cuûa raát nhieàu nöôùc treân theá giôùi, ñaëc bieät taïi caùc nöôùc ñang treân ñöôøng phaùt trieån vaø caùc nöôùc coù chính quyeàn ñoäc taøi. Rieâng taïi caùc nöôùc coù cheá ñoä coäng saûn ñoäc taøi ñaûng trò, nôi moïi söï ñeàu do baïo quyeàn saép xeáp, ñònh höôùng vaø chæ huy, thì vieäc nhaø nöôùc bieát laéng nghe yù kieán vaø caùc ñeà nghò ñoùng goùp cuûa ngöôøi daân laø chuyeän thaàn thoaïi hoang ñöôøng, khoâng bao giôø coù; hay coù chaêng, thì chæ laø giaû vôø, nhö tröôøng hôïp nhaø nöôùc coäng saûn Vieät Nam ñang hoûi yù kieán daân ñeå tu chính Hieán phaùp hieän nay.
Hoûi: Thöa giaùo ñoái vôùi giaùo sö töông lai coù nghóa laø gì?
Ñaùp: Ñoù laø söï traùi nghich vôùi quùa khöù. Thaät ra toâi khoâng coù aùc caûm naøo vôùi quùa khöù ñaâu, bôûi vì quùa khöù coù taàm quan troïng cuûa noù: noù laø chính chuùng ta. Moãi moät ngöôøi trong chuùng ta laø taát caû nhöõng gì chuùng ta ñaõ laø. Trong ngoân ngöõ cuûa trieát gia Hegel quùa khöù laø "gewesen" caùi ñaõ laø, töø ñoù phaùt xuaát ra "wesen" caùi laø, söï soáng, caùi noøng coát, caùi tinh tuùy, caùi chính yeáu. Nghóa laø söï hieän höõu cuûa töøng ngöôøi trong chuùng ta laø quùa khöù cuûa noù. Nhöng trong khi toâi thöøa nhaän taàm quan troïng neàn taûng cuûa quùa khöù vaø ñoàng thôøi toâi kính troïng noù, toâi khoâng döøng laïi ôû quùa khöù laø caùi ñaõ qua roài. Toâi tin raèng thaùi ñoä nhaân baûn nhaát ñoù laø thaùi ñoä nhìn veà töông lai. Chính söï kieän chuùng ta soáng treân theá thaúng ñöùng, maét nhìn veà phía tröôùc coù nghóa laø chuùng ta soáng moät caùch khoâng nhìn veà ñaøng sau, maø höôùng veà phía tröôùc, höôùng veà vieãn töôïng töông lai.
Hoûi: Tuy nhieân quùa khöù, trong moät caùch theá naùo ñoù, cuõng vaãn coøn roäng môû chöù thöa giaùo sö. Giaùo sö ñaõ noùi raèng chuùng ta caàn phaûi luoân luoân tính soå vôùi mình maø...
Ñaùp: Vaâng, cuõng gioáng nhö xaûy ra trong cuoäc soáng cuûa töøng ngöôøi hay trong cuoäc soáng cuûa caùc coäng ñoaøn vaø caùc quoác gia, caùc tình traïng maø chuùng ta coù tröôùc maét trong hieän taïi laø caùc tình traïng ñaõ ñöôïc xaùc ñònh bôûi taát caû caùc löïa choïn tröôùc ñoù. Ñaây laø quùa khöù cuûa rieâng toâi, nhöng noù laïi caøng laø quùa khöù cuûa caùc coäng ñoaøn hôn nöõa. Neáu chuùng ta nghó tôùi caùc söï döõ cuûa nöôùc Italia naøy, thì chuùng laø gì neáu khoâng phaûi laø ñieåm tôùi, khoâng phaûi cuûa moät chuoãi caùc sai laàm chính trò, maø nhaát laø cuûa moät chuoãi caùc thieáu soùt khoâng saên soùc caùc vieãn töôïng, thieáu soùt caùi nhìn veà töông lai. Nhöõng ngöôøi ñaõ cai trò xaõ hoäi chuùng ta coù chuù yù tôùi caùc vieãn töôïng söï phaùt trieån cuûa chuùng ta, caùc vieãn töôïng cuûa caùc nhu caàu cuûa chuùng ta hay khoâng? Neáu hoï ñaõ chuù yù tôùi chuùng, thì ngaøy nay chuùng ta ñaõ ôû trong moät tình traïng khaùc. Noùi cho cuøng quùa khöù laø gì? Ñoù laø toång theå caùc löïa choïn ñaõ ñöôïc laøm, khi caùi quùa khöù naøy ñaõ ôû ñaøng tröôùc caùi töông lai.
Hoûi: Thöa giaùo sö Masullo, ñoái vôùi giaùo sö coù moät teä naïn xaõ hoäi: ñoù laø söï truyeàn thoâng xaáu giöõa caùc coâng daân vaø caùc cô caáu, giöõa ngöôøi daân vaø caùc cô quan chính quyeàn; vaø noù laø moät söï maâu thuaãn cuûa thôøi ñaïi truyeàn thoâng taân tieán ngaøy nay traûi daøi ra khaép nôi vaø ñi ñeán moïi ngoõ ngaùch, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Ñuùng theá. Moät ñöôøng loái chính trò thích hôïp khoâng theå naûy sinh töø moät söï phaân caùch cuûa theá giôùi chính trò ñoái vôùi theá giôùi toång theå cuûa xaõ hoäi. Raát thöôøng khi xaûy ra söï giaûm bôùt yù kieán phaûn baùc cuûa ngöôøi daân. Vieäc phaûn baùc khoâng phaûi chæ laø neàn taûng cuûa moïi hieän töôïng vaät lyù, maø coøn laø neàn taûng cuûa moïi hieän töôïng nhaân baûn nöõa: nghóa laø khaû theå phaûn öùng trôû laïi treân moät haønh ñoäng ñaõ ñöôïc laøm roài. Chính haønh ñoäng phaûn öùng trôû laïi naøy cho pheùp ngöôøi höôùng daãn, ngöôøi laõnh ñaïo, ngöôøi caàm laùi nhaän ra caùc sai laàm cuûa mình vaø söûa chöõa chuùng. Söï truyeàn thoâng xaáu coù nghóa laø khoâng coù khaû theå phaûn öùng trôû laïi, bôûi vì ngöôøi laõnh ñaïo tieáp tuïc ñi theo con ñöôøng cuûa hoï, maø khoâng ñeå taâm, maø khoâng chuù yù tôùi phaûn öùng cuûa ngöôøi daân; coøn teä hôn nöõa maø khoâng nghe thaáy caùc phaûn öùng ñoù.
Hoûi: Nghóa laø giôùi laõnh ñaïo, ngöôøi caàm quyeàn giaû muø giaû ñieác, muoán raèng hoï luoân luoân ñuùng, khoâng coøn coù theå baøn caõi vaøo ñaâu ñöôïc nöõa. Nhöng giaùo sö noùi raèng tính caùch ñôøi laø duïng cuï thaûo luaän, coù nghóa laø sao?
Ñaùp: Tính caùch ñôøi coù nghóa laø roäng môû cho söï ñoái chaát lieân tuïc naøy: chaúng haïn nhö khaû theå töø phía ngöôøi bò cai trò laøm cho ngöôøi cai trò laéng nghe tieáng noùi cuûa mình. Söï töï do laø töï do, khi haønh ñoäng cuûa toâi naûy sinh töø moät vieäc thoâng tin ñaày ñuû. Toâi töï do, khi ñieàu toâi quyeát ñònh laøm cho toâi quyeát ñònh treân caên baûn cuûa moät kinh nghieäm roõ raøng, cuûa moät thoâng tin chính xaùc, cuûa moät löôïng ñònh coù oùc pheâ phaùn laø löôïng ñònh cuûa toâi trong töông quan vaø trong söï ñoái chaát vôùi ngöôøi khaùc. Söï traùi ngöôïc vôùi tính caùch ñôøi laø vieäc thieáu truyeàn thoâng roäng môû giöõa nhöõng ngöôøi caàm quyeàn vaø ngöôøi phaûi chòu ñöïng söï cai trò cuûa hoï. YÙ nieäm veà tính caùch ñôøi phaùt xuaát töø tieáng hy laïp "laos" coù nghóa laø daân chuùng, laø ngöôøi daân. Trong Giaùo Hoäi thôøi khai sinh ñoù ñaõ laø söï phaân bieät giöõa daân chuùng vaø nhöõng ngöôøi mang moät ñaëc suûng, coù söï thaùnh hieán, coù moät chöùc vuï. Nhöng chuùng ta haõy boû laõnh vöïc toân giaùo qua moät beân. Treân bình dieän xaõ hoäi tính caùch ñôøi coù nghóa laø khoâng theå coù söï chia reõ giöõa caùc nhoùm ngöôøi caàm quyeàn vaø caùc ngöôøi gaùnh chòu quyeàn bính aáy, töùc daân chuùng laø nhöõng ngöôøi bò cai trò.
Hoûi: Thöa giaùo sö, trong moät giai ñoaïn cuoäc ñôøi mình giaùo sö cuõng ñaõ töøng laø daân bieåu quoác hoäi, vaø giaùo sö ñaõ muoán goùp phaàn vaøo vieäc laøm cho xaõ hoäi lôùn maïnh vôùi hoaït ñoäng chính trò. Nhöng maø trong cöông vò laø moät trieát gia giaùo sö coù theå coáng hieán gì cho chính trò? Hay noùi caùch khaùc, ñaâu laø vai troø cuûa trieát gia trong xaõ hoäi chuùng ta ngaøy nay nay?
Ñaùp: Trieát gia laø moät töø chöùa ñöïng nhieàu ñieàu khaùc nhau beân trong noù. Tröôùc thôøi Platon ñeà caäp tôùi trieát lyù ñaõ coù caùc ngöôøi goïi laø "sophoi", trong tieáng Hy laïp coù nghóa laø caùc hieàn nhaân, caùc ngöôøi khoân ngoan, vaø töø "sophos" coù nghóa laø ngöôøi ngöûi, ngöôøi ñaùnh hôi. Hoï laø nhöõng ngöôøi ngöûi caùc thöïc phaåm, röôïu, daàu vaø bieát phaân bieät thöù naøo toát vaø ngon vaø thöù naøo ít toát hôn vaø ít ngon hôn.
Nhieäm vuï neàn taûng ñaàu tieân cuûa trí thoâng minh laø bieát phaân bieät, nghóa laø coù khaû naêng phaân ñònh. Trieát gia laø ngöôøi yeâu thích khaû naêng phaân ñònh vaø phaân bieät. Trong noøng coát, trong moät quan ñieåm ñôøi, thì taát caû moïi coâng ñaân ñeàu laø nhöõng ngöôøi mang trong mình khaû naêng phaân ñònh vaø phaân bieät aáy, caû khi hoï ñaõ khoâng theå phaùt trieån noù moät caùch traøn ñaày. Traùi laïi, trieát gia laø ngöôøi ñaõ ñaëc bieät chuù yù phaùt trieån khaû naêng phaân bieät naøy. Hoï laø moät ngöôøi nhö taát caû moïi ngöôøi khaùc theo ñuoåi khaû naêng soáng, nhöng khoâng phaûi nhö moät tuø nhaân cuûa söï laãn loän, maø nhö laø ngöôøi môû lôùn maét ñeå nhìn xem vaø phaân ñònh.
(Avvenire 27-4-2013)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)