Caùc leäch laïc
cuûa chuû thuyeát nhaân baûn hieän ñaïi
Caùc leäch laïc cuûa chuû thuyeát nhaân baûn hieän ñaïi.
Roma (Avvenire 30-04-2013; Vat. 13-05-2013) - Phoûng vaán trieát gia Reùmi Brague.
Trong caùc ngaøy cuoái thaùng 4 naêm 2013 trieát gia Reùmi Brague, ngöôøi Phaùp, giaùo sö daäy trieát taïi caùc ñaïi hoïc Paris vaø Muenchen beân Ñöùc, ñaõ cho phaùt haønh cuoán saùch töïa ñeà "Ñieàu thuoäc veà rieâng con ngöôøi. Veà moät tính caùch hôïp phaùp bò ñe doïa".
Cuoán saùch maïnh meõ pheâ bình caùc leäch laïc cuûa chuû thuyeát nhaân baûn ngaøy nay. Chuùng coù tính caùch "choáng nhaân baûn", chuû tröông hö voâ, vaø trieät ñeå töông ñoái hoùa moïi söï. Cuoán saùch xuaát hieän trong thôøi ñieåm noùng boûng cuûa caùc cuoäc xuoáng ñöôøng bieåu tình raàm roä choáng laïi luaät hoân nhaân ñoàng phaùi ñöôïc quoác hoäi Phaùp voäi vaõ thoâng qua chieàu ngaøy 23 thaùng 4 naêm 2013. Caùc pheâ bình cuûa trieát gia Brague nhaém vaøo boái caûnh suy ñoài luaân lyù ñaïo ñöùc vaø tuït doác toân giaùo chung cuûa toaøn ñaïi luïc AÂu chaâu. Noù ñang coù khuynh höôùng khinh thöôøng vaø tieâu dieät tính chaát nhaân baûn hôïp leä vaø daãn ñöa tôùi caùc quan nieäm leäch laïc thaùo thöù, trong ñoù coù hoân nhaân ñoàng phaùi ñang ñöôïc nhieàu chính quyeàn söû duïng nhö chieâu baøi mî daân ñeå kieám phieáu trong caùc cuoäc baàu cöû, ñieån hình laø tröôøng hôïp cuûa toång thoáng Hollande cuûa Phaùp.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán trieát gia veà caùc leäch laïc cuûa chuû thuyeát nhaân baûn hieän ñaïi. Trieát gia Reùmi Brage sinh naêm 1947, nguyeân laø giaùo sö Trieát lyù thôøi trung coå vaø trieát lyù A raäp taïi Ñaïi hoïc Paris 1 Pantheon Sorbonne. Giaùo sö cuõng laø giaûng vieân taïi saò hoïc Ludwig Maximilian Muenchen beân Ñöùc, vaø nhieàu ñaïi hoïc khaùc, trong ñoù coù daïi hoïc quoác gia Pensylvania vaø ñaïi hoïc Boston beân Hoa Kyù, ñaïi hoïc Navarra Pamplona beân Taây Ban Nha, vaø ñaïi hoïc Vita-Salute San Raffaele Milano Italia.
Giaùo sö laø taùc giaû vaø dòch giaû cuûa haøng chuïc cuoán saùch. Trong soá caùc saùch ñöôïc phaùt haønh baèng tieáng YÙ coù caùc cuoán nhö: "Töông lai cuûa Taây Phöông. Söï cöùu thoaùt cuûa AÂu chaâu laø trong moâ thöùc Roma" (2005); "Söï khoân ngoan cuûa theá giôùi. Lòch söû kinh nghieäm nhaân baûn cuûa vuõ truï" (2005); "Thieân Chuùa cuûa caùc kitoâ höõu" (2009); "Coøn ôû treân trôøi. Haï taàng cô sôû sieâu hình" (2012).
Hoûi: Thöa giaùo sö Reùmi, trong khaûo luaän môùi xuaát baûn hoài thaùng 4 vöøa qua giaùo sö truy taàm lòch söû cuûa moät söï ñe doïa daøi choáng laïi quan nieäm truyeàn thoáng cuûa chuùng ta lieân quan tôùi ñieàu ñöôïc coi laø "nhaân baûn". Theá thì ñe doïa naøy ñeán töø ñaâu thöa giaùo sö?
Ñaùp: Suy ra cho cuøng, moät caùch maâu thuaãn, noù laïi ñeán töø chính söï thaønh coâng cuûa döï aùn nhaân baûn, trong chaëng cuoái cuøng cuûa noù. Khoâng coøn phaûi laø giai ñoaïn nhaán maïnh treân phaåm giaù con ngöôøi, trong Thaùnh Kinh, trong giaùo huaán cuûa caùc Giaùo Phuï vaø nôi caùc nhaø tö töôûng thôøi Trung Coå, roài vaøo theá kyû XV nöõa. Nhöng moät ít noù ñaõ ôû trong giai ñoaïn thuùc ñaåy noù ñi tìm khaùm phaù ra thieân nhieân, vôùi Francis Bacon. Theá roài moät caùch chaéc chaén, trong giai ñoaïn khoâng khoan nhöôïng ñoái vôùi taát caû nhöõng gì cao vöôït hôn con ngöôøi: noù cho raèng khoâng coù thieân nhieân, khoâng coù caùc thieân thaàn, khoâng coù Thieân Chuùa. Nhöng khi laøm nhö theá laø con ngöôøi ñaùnh maát ñi moïi ñieåm tham chieáu. Con ngöôøi khoâng coøn coù theå bieát xem coù phaûi laø moät söï thieän tieáp tuïc hieän höõu nöõa hay khoâng, vaø nhö theá noù cuõng khoâng coøn bieát coù neân tieáp tuïc cuoäc maïo hieåm laøm ngöôøi, baèng caùch baûo ñaûm cho vieäc truyeàn sinh gioáng ngöôøi hay khoâng.
Hoûi: Söï ñe doïa naøy thoåi treân söï hieåu bieát cuûa chuùng ta caû trong ngaøn naêm môùi naøy nöõa hay sao thöa giaùo sö?
Ñaùp: Vaâng, vaø noù hieän dieän hôn bao giôø heát. Tröôùc heát coù söï hieän dieän cuûa caùc phöông tieän raát laø cuï theå nhaèm chaám döùt nhaân loaïi: ñoù laø caùc vuõ khí nguyeân töû vaø caùc vuõ khí sinh hoïc, söï oâ nhieãm ñaát ñai vaø sau cuøng moät caùch kín ñaùo hôn laø muøa ñoâng daân soá. Naïn muøa ñoâng daân soá lieân quan tôùi caùc vuøng ñaát tieán boä môû mang, coù hoïc thöùc vaø coù caùc cô caáu xaõ hoäi daân chuû hôn caùc mieàn khaùc. Tröôøng hôïp teä haïi nhaát trong caùc tröôøng hôïp coù theå xaûy ra ñoù laø caûnh tuyeät chuûng ñôn thuaàn, hay ít nhaát laø moät loaïi tuyeån choïn giöõa caùc tuyeån choïn kinh ngaïc nhaát. Theá roài coøn coù giaác mô vöôït quùa caùi nhaân baûn nöõa. Ñaây laø giaác mô cuõ ít nhaát laø töø thôøi trieát gia Nietzsche. Ngaøy nay giaác mô veà "sieâu con ngöôøi" naøy ñöôïc cuûng coá bôûi caùc tieán boä cuûa ngaønh sinh hoïc. Sau cuøng coøn coù söï nghi ngôø cuûa con ngöôøi ñoái vôùi chính mình. Con ngöôøi khoâng coøn bieát mình coù khaùc con vaät hay khoâng. Vaø con ngöôøi laïi coøn nghi ngôø mình thöïc söï giaù trò hôn thuù vaät. Coù moät loaïi "moâi sinh saâu xa" coøn mô töôûng saùt teá con ngöôøi cho Traùi Ñaát, ñöôïc toân thôø nhö moät loaïi thaàn linh.
Hoûi: Thöa giaùo sö Reùmi, ai laø caùc taùc nhaân, hay coù caùc yeáu toá naøo hoaït ñoäng ñeå xoùa boû söï khaùc bieät giöõa nhöõng gì laø nhaân baûn vôùi caùi khoâng phaûi laø nhaân baûn hay khoâng?
Ñaùp: Theá giôùi khoa hoïc hoaøn toaøn coù lyù, khi tìm kieám caùc daáu veát cuûa thôøi tieàn nhaân baûn cuûa con ngöôøi, hay traùi laïi, caùc dieãn taû tröôùc caùc cung caùch haønh xöû cuûa con ngöôøi, thí duï nhö nôi vaøi sinh vaät lôùn ñaàu tieân naøo ñoù. Nhöng traùi laïi, toâi seõ khaét khe hôn vôùi nhöõng ngöôøi phoå bieán roäng raõi caùc khaùm phaù naøy, cöôøi gaèn vôùi söï vui thích xaáu buïng vaø noùi: "Quùy vò thaáy chöa, quùy vò chæ laø nhöõng keû tìm caùch ngoi leân, töø caùc luõ khæ ñaõ gaëp may maén thoâi!"
Ngay töø thôøi Ñeä nhaát theá chieán, caùc taùc giaû coù aûnh höôûng ñaõ taán coâng tö töôûng veà "thuyeát nhaân baûn". Chaúng haïn toâi nghó tôùi thi só ngöôøi Nga Alexander Blok, laø ngöôøi ñaõ cheá ra töø "thuyeát nhaân baûn". Trong caùc thaäp nieân 1960, trong moät baàu khí trí thöùc ñaõ ñöôïc trieát gia Heidegger chuaån bò töø taùc phaåm "Böùc thö veà thuyeát nhaân baûn", hai trieát gia Luis Althusser vaø Michel Foucault, trong moät bình dieän saâu xa raát khaùc bieät ñaõ taán coâng, vôùi caùc lyù leõ khaùc nhau, ñieàu maø hai oâng goïi laø "chuû thuyeát nhaân baûn", maø khoâng ñònh nghóa noù laø gì.
Hoûi: Vaäy chuùng ta coù caùc lính canh ñöùng tröôùc cuoäc taán coâng choáng laïi chuû thuyeát nhaân baûn naøy hay khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Trong ñòa vò khieâm toán cuûa toâi, toâi hy voïng mình laø moät trong nhöõng ngöôøi ñoù. Nhöng toâi cuõng ñeà phoøng ñoái vôùi caùc baïn beø cuûa toâi, ñoái vôùi caùc "ñoàng minh khaùch quan" cuûa toâi. Lyù do laø vì trong soá hoï cuõng coù nhöõng göông maët vuïng veà choáng lai thyyeát nhaân baûn, maø khoâng noùi leân moät caùch chính xaùc taïi sao phaûi beânh vöïc söï nhaân baûn. Coù nhöõng ngöôøi tranh ñaáu cho caùc quyeàn con ngöôøi, vaø ñoù laø ñieàu tguyeät haûo, nhöng hoï laïi khoâng coù khaû naêng giaûi thích taïi sao con ngöôøi coù caùc quyeàn caàn phaûi ñöôïc toân troïng. Theá roài coøn coù nhöõng ngöôøi khoâng thöïc söï chuù yù tôùi ñieàu ñích thaät trong hoaït ñoäng phaûn ñoái moâi sinh vaø vieäc lo laéng toân troïng caùc thuï taïo khaùc. Hoï hoâ haøo baûo veä moâi sinh vaø cöùu soáng caùc loaïi suùc vaät, nhöng laïi hoaøn toaøn im laëng tröôùc teä naïn phaù thai vaø caûnh taøn saùt ngöôøi voâ toäi.
Hoûi: Cuoäc tranh luaän ñang xaûy ra taïi Phaùp veà luaät ño daân bieåu Taubira ñeà xöôùng lieân quan tôùi hoân nhaân ñoàng phaùi vaø quyeàn cuûa hoï ñöôïc nhaân nuoâi con, theá thì noù aâm höôûng cho tôùi möùc ñoä naøo ñoái vôùi thaùch ñoá neàn taûng maø giaùo sö phaân tích?
Ñaùp: Cho tôùi moät ñieåm naøo ñoù. Ña soá nhöõng ngöôøi beânh vöïc luaät naøy ñöôïc linh hoaït bôûi caùc taâm tình toát, nhö öôùc muoán bình ñaúng hay söï thöông haïi ñoái vôùi nhöõng ngöôøi cho tôùi nay vaãn bò khinh mieät. Nhöng luaät naøy coù caùi luaän lyù noäi taïi cuûa noù. Cho pheùp caùc caëp ñoàng phaùi ñöôïc nhaän nuoâi con, nghóa laø khoâng sinh con moät caùch caàn thieát, thì moät caùch khoâng theå traùnh neù ñöôïc noù daãn ñöa tôùi choã truyeàn sinh nhaân taïo, goïi laø "ñöôïc y khoa trôï giuùp", vaø vieäc cho möôùn töû cung, goïi laø "mang thai thay theá". Vaø trong caùch naøy thì ñöùa treû trôû thaønh moät ñoà vaät, maø ngöôøi ta cheá taïo vaø mua baùn, moät ñoà vaät tieän lôïi, maø ngöôøi ta "coù quyeàn coù". Ñieàu naøy daãn ñöa tôùi choã xoùa boû söï khaùc bieät, khoâng phaûi giöõa con ngöôøi vaø con vaät, nhöng giöõa caùc baûn vò con ngöôøi vaø caùc ñoà vaät. Caùc nhaø xaõ hoäi hoïc cuûa chuùng ta - maø treân thöïc teá phaûi goïi laø caùc chuyeân vieân xaõ hoäi nhö ngöôøi ta goïi taïi Phaùp hieän nay - ñöôïc phaân bieät taïi ñaây giöõa ngöôøi caàu mong coù caùc caûi toå xaõ hoäi, cho xaõ hoäi, vaø ngöôøi thaêng tieán caùc cuoäc caûi caùch cuûa xaõ hoäi, vaø nhö theá hoï tieán tôùi söï chieán thaéng toät ñænh cuûa chuû nghóa tö baûn: ñoù laø bieán con ngöôøi trôû thaønh haøng hoùa coù theå mua baùn ñoåi chaùc.
Hoûi: Ñoái vôùi giaùo sö, caùc chaép noái, moät ñaøng laø giöõa lyù trí, ñaøng khaùc laø moät taâm tình ñoàng thôøi duy nhaân baûn vaø toân giaùo, coù laø ñieàu coù theå laøm ñöôïc hay khoâng?
Ñaùp: Hôn laø coù theå, chuùng caàn thieát, neáu nhaân loaïi muoán tröôùc heát laø nhaân baûn thöïc söï, nghóa laø neáu muoán soáng coøn. Theá roài, neáu noù muoán thöïc söï laø ngöôøi, coù nghóa laø coù lyù trí. Chöù coøn ñöa ra caùc lôøi keâu goïi ñoái vôùi thieân nhieân hay ñoái vôùi baûn naêng ñeå baûo ñaûm töông lai cuûa nhaân loaïi, tín thaùc cho caùi voâ lyù vaän meänh cuûa caùi goïi laø "con vaät coù lyù trí", laø moät töø nhieäm cuûa lyù trí, moät söï phaûn boäi ñích thöïc cuûa trieát lyù.
Hoûi: Thöa giaùo sö, chuùng ta coù ñöôïc trang bò ñaày ñuû ñeå soaïn thaûo moät "tö töôûng cuûa söï Thieän" hay khoâng?
Ñaùp: Chuùng ta coù theå baét ñaàu kín muùc töø caùc suoái nguoàn neàn vaên hoùa cuûa chuùng ta. Toâi ñaõ keát thuùc cuoán saùch cuûa toâi vôùi moät suy nieäm laáy töø trình thuaät ñeàu tieân veà söï saùng taïo trong saùch Saùng Theá. Vaøo cuoái coâng trình taïo döïng Thieân Chuùa tuyeân boá raèng taát caû nhöõng gì Ngöôøi ñaõ laøm "ñeàu laø ñieàu raát toát laønh". Ngöôøi ta coù theå nhaéc tôùi thuyeát cuûa Platon veà "Tö töôûng cuûa söï Thieän". Nhöng caàn phaûi suy tö trôû laïi taát caû nhöõng ñieàu ñoù trong chieàu saâu, ñeå coù theå taùi ñeà nghò noù vôùi vaøi hy voïng thuyeát phuïc.
(Avvenire 30-4-2013)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)