Caàn coù moät cuoäc phuïc höng môùi
Caàn coù moät cuoäc phuïc höng môùi.
Roma (Avvenire 12-2-2013; Vat. 17-04-2013) - Phoûng vaán giaùo sö xaõ hoäi hoïc Zygmunt Bauman.
Töø naêm 2008 tôùi nay (2013) cuoäc khuûng hoaûng taøi chaùnh kinh teá ñaõ khieán cho tình hình theá giôùi bò xaùo troän, laøm cho haøng trieäu ngöôøi maát coâng aên vieäc laøm, vì caùc haõng xöôûng kyõ ngheä laâm caûnh nôï naàn khoâng traû noåi bò phaù saûn vaø neàn kinh teá toaøn caàu xuoáng doác theâ thaûm. Trong boái caûnh cuûa cuoäc khuûng hoaûng toaøn caàu khoâng loái thoaùt nhö theá, caùc chính quyeàn coù khuynh höôùng trôû thaønh hieáu chieán vaø tìm caùch gaây ra chieán tranh ñeå ñaùnh laïc höôùng, traùnh caùc cuoäc baïo loaïn cuûa daân chuùng, ñoàng thôøi giaûi quyeát moïi beá taéc xaõ hoäi vôùi giaù traû maéc moû cuûa caûnh hy sinh nhaân löïc taøi löïc vaø taøn phaù taát caû nhöõng gì ñaõ nhoïc coâng xaây döïng töø bao thaäp nieân qua. Baøi hoïc cuûa hai theá chieán xem ra voâ ích vì khoâng daäy con ngöôøi hoïc ñöôïc gì töø lòch söû.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò moät soá nhaän ñònh cuûa oâng Zygmunt Bauman, giaùo sö xaõ hoäi hoïc ngöôøi Ba Lan, veà söï caàn thieát cuûa moät cuoäc phuïc höng môùi, giuùp giaûi quyeát cuoäc khuûng hoaûng xaõ hoäi hieän nay.
Giaùo sö Zygmunt Bauman sinh naêm 1925 beân Ba Lan, nhöng ñaõ bò truïc xuaát khoûi Ba Lan bôûi phong traøo baøi Seâmít do nhaø önôùc coäng saûn Ba Lan phaùt ñoäng. Vì theá töø naêm 1971 oâng soáng beân Anh quoác vaø daäy moân xaõ hoäi taïi ñaïi hoïc Leeds, roài naêm 1990 veà höu. Giaùo sö Bauman noåi tieáng vì caùc phaân tích töông quan giöõa thôøi ñaïi taân tieán, naïn dieät chuûng Do thaùi vaø chuû thuyeát tieâu thuï haäu taân tieán. OÂng laø taùc gæa cuûa 59 cuoán saùch, ña soá ñeà caäp tôùi caùc ñeà taøi toaøn caàu hoùa, söï taân tieán vaø haäu taân tieán, cuõng nhö chuû nghóa tieäu thuï vaø neàn luaân lyù. Giaùo sö cuõng ñaõ nhaän ñöôïc nhieàu giaûi thöôûng veà xaõ hoäi hoïc vaø Khoa hoïc xaõ hoäi. Naêm 2010 giaùo sö ñaõ nhaän ñöôïc giaûi thöôûng Asturias veà truyeàn thoâng vaø nhaân baûn tính.
Hoûi: Thöa giaùo sö, töø "chuû thuyeát nhaân baûn" coù nghóa gì trong ngaøn naêm môùi naøy?
Ñaùp: Moät trong caùc daáu chæ ñaëc thaùi cuûa thôøi ñaïi chuùng ta laø söï caùch bieät quùa lôùn giöõa taàm quan troïng toaøn caàu cuûa söï tuøy thuoäc nhau vaø caùc raøng buoäc ñòa phöông cuûa caùc phöông tieän hoaït ñoäng taäp theå. Caùc phöông tieän hoaït ñoäng taäp theå khoâng theo kòp ñaø baønh tröôùng nhanh choùng cuûa caùc tuøy thuoäc nhau treân bình dieän toaøn caàu. Giôø ñaây chuùng ta ñang chöùng kieán söï phaân reõ gia taêng giöõa quyeàn löïc - töùc khaû naêng thöïc hieän caùc söï vaät - vaø chính trò, laø khaû naêng quyeát ñònh chuùng ta caàn nhöõng gì vaø phaûi thöïc hieän chuùng nhö theá naøo, vaø keát quûa laø cuoäc khuûng hoaûng naëng neà nhö chuùng ta ñang phaûi soáng. Moät ñaøng chuùng ta phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc cöôøng quoác theá giôùi trong moät vuøng ñaát "khoâng thuoäc veà ai caû", thoaùt khoûi söï kieåm soaùt chính trò; ñaøng khaùc vôùi caùc duïng cuï chính trò "ñòa phöông" bò haïn heïp trong ranh giôùi cuûa caùc quoác gia rieâng reõ, nhö ñaõ baét ñaàu tröôùc thôøi toaøn caàu hoùa cuûa söï tuøy thuoäc, vaø vì theá chuùng ta bò beänh thieáu quyeàn bính... Nhö theá chuùng ta ñang ñöông ñaàu vôùi moät daán thaân töông töï vôùi daán thaân cuûa caùc theá heä cha oâng chuùng ta trong thôøi phuïc höng. Chuùng ta ñöùng tröôùc thaùch ñoá cuûa vieäc hoäi nhaäp nhieàu quyeàn bính ñòa phöông hay caùc thöïc taïi chuûng toäc vaø chính trò haàu nhö ñoäc laäp vôùi nhau vaøo beân trong caùc daân nöôùc vaø quoác gia taân tieán, nhöng caàn phaûi laøm ñieàu naøy treân bình dieän roäng raõi hôn nhieàu.
Chuùng ta coù boån phaän xaây döïng "nhaân loaïi" beân ngoaøi söï dö daät cuûa caùc chính quyeàn quoác gia moät caùch kyõ löôõng, vaø vôùi moät söï caáp baùch coù tính caùch sinh töû ñoái vôùi nhaân loaïi. Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi trong chuùng ta ñieàu naøy xem ra ñaûo loän vaø vöôït quùa khaû naêng cuûa con ngöôøi.
Hoûi: Ngaøy nay ñaâu laø caùc giôùi haïn cuûa moâ thöùc phaùt trieån taây phöông thöa giaùo sö?
Ñaùp: Trong thôøi ñaïi taân tieán coù moät xaùc tín ñöôïc phoå bieán moät caùch roäng raõi vaø ñaõ ñaâm reã moät caùch saâu sa: ñoù laø caùc khaû naêng cuûa moät cuoäc soáng coù phaåm giaù vaø ñaùng soáng tuøy thuoäc moät caùch noøng coát nôi caùc cuûa caûi ñöôïc ño löôøng qua caùc döõ kieän chính thöùc cuûa toång saûn löôïng quoác gia. Saûn xuaát vaø tieâu thuï nhieàu hôn ñöôïc coi nhö laø moät ñôn thuoác ñaïi ñoàng ñeå saên soùc caùc taät beänh cuûa con ngöôøi vaø giaûi quyeát taát caû moïi vaán ñeà phaùt xuaát töø söï chung soáng cuûa con ngöôøi vôùi nhau. Söù ñieäp ñaõ ñöôïc caùc chính quyeàn kieân trì ghi saâu vaøo ñaàu oùc chuùng ta ñoù laø mua saém laø con ñöôøng cho moät cuoäc soáng ñöôïc töôûng leä vaø haïnh phuùc. Trong caùc haøng quaùn coù theå tìm thaáy caùc thöù thuoác chaéc chaén cho taát caû moïi taät beänh cuûa cuoäc soáng con ngöôøi. Caùc nôi baùn ñöôïc giôùi thieäu nhö laø nhaø thuoác giaûi quyeát taát caû moïi khoù khaên trong ñôøi soáng ñaõ töøng phaûi khoå ñau, hay ngöôøi ta sôï raèng noù seõ bò khoå ñau. Moät kieåu soáng döïa treân moät giaû thuyeát töông töï laø moät ñôn thuoác khieán hao moøn caùc taøi nguyeân voán coù haïn cuûa traùi ñaát naøy. Chuùng ta ñaõ tieâu thuï 50% caùc taøi nguyeân maø traùi ñaát coù theå cung caáp, vaø theo ña soá caùc öôùc tính, chæ noäi trong nöûa theá kyû XXI naøy caàn phaûi coù 3 haønh tinh nhö traùi ñaát naøy ñeå soáng coøn, neáu chuùng ta khoâng thay ñoåi kieåu soáng, nghóa laø khoâng tieát kieäm vaø giaûm möùc tieâu thuï. Ngöôøi ta seõ bò gieát vì coù ngöôøi coù taøi nguyeân, maø nhöõng ngöôøi khaùc ñang caàn ñeán moät caùch tuyeät voïng. Caàn phaûi suy tö trôû laïi moät caùch trieät ñeå vaø duyeät xeùt trôû lai cung caùch soáng cuûa chuùng ta, cuõng nhö caùc giaù trò höôùng daãn kieåu soáng naøy.
Hoûi: Thöa giaùo sö Bauman, nhö vaäy phaûi laøm theá naøo ñeå loaïi tröø cuoäc khuûng hoaûng moâi sinh, baét ñaàu töø cung caùch haønh xöû cuûa caùc caù nhaân?
Ñaùp: Tình hình hieän nay laø haäu quûa toät cuøng cuûa vieäc ñaõ thay theá nhaân baûn tính baèng söï caïnh tranh vaø thuø nghòch, ñoùng hoäp öôùc voïng lôùn lao vaø söï nhôù nhung baèng söï chung soáng döïa treân söï coäng taùc, chia seû vaø tin töôûng laãn nhau, thöøa nhaän nhau vaø toân troïng nhau. Tham lam khoâng coù lôïi ích gì caû: ñaây laø moät xaùc tín seõ ñöôïc ña soá chuùng ta hieåu vaø chaáp nhaän. Baïn cöù hoûi ngöôøi ta lieân quan tôùi caùc giaù trò thaân thieát ñoái vôùi hoï, thì chaéc chaén seõ thaáy laø nhieàu ngöôøi seõ keå ra: tröôùc heát laø bình ñaúng, söï toân troïng laãn nhau, tình lieân ñôùi vaø tình baïn. Nhöng khi quan saùt cung caùch haønh xöû trong cuoäc soáng cuï theå thöôøng ngaøy cuûa hoï, chaéc chaén baïn seõ nhaän ra moät xeáp loaïi caùc giaù trò hoaøn toaøn khaùc bieät... Baïn seõ ngaïc nhieân khaùm phaù ra söï caùch bieät giöõa caùc lyù töôûng vaø thöïc taïi, giöõa lôøi noùi vaø haønh ñoäng. Coù theå laáp ñaày khoaûng caùch ñoù khoâng? Khoâng phaûi voâ tình maø ngöôøi ta laïi duøng töø "thöïc taïi" ñeå aùm chæ caùc ñeà taøi quùa quan troïng ñeå thaûo luaän chuùng töø xa, ñeà taøi maø caùc giôùi laõnh ñaïo chính trò cuûa chuùng ta tieáp tuïc noùi vôùi chuùng ta raèng "khoâng coù söï löïa choïn naøo khaùc". Nhieàu ngöôøi trong chuùng ta tin raèng coù moät söï löïa choïn khaùc, caû khi caàn phaûi coù raát nhieàu yù chí, söï cöông quyeát vaø moät daán thaân ñeå bieán noù thaønh thöïc taïi.
Hoûi: Vaäy theo giaùo sö ñaâu laø traùch nhieäm cuûa ngöôøi cai trò trong tình hình phoå bieán moät moâ thöùc phaùt trieån coù theå chòu ñöïng noåi hieän nay nhö taïi Italia chaéng haïn?
Ñaùp: Coät soáng xem ra coù theå choáng cöï vaø oån ñònh cuûa caùc cô caáu quoác gia hieän nay ñaõ raùch naùt tan taønh, maø khoâng coù haõng xöôûng naøo coù theå chaép noái chuùng laïi vôùi nhau. Moät laàn nöõa caùc lôïi loäc kinh teá laïi noåi leân, vôùi ít ñieåm tham chieáu treân bình dieän chaát lieäu cuõng nhö treân bình dieän yù nieäm, giuùp chuùng ñeà phoøng hay haïn cheá söï löïa choïn caùc muïc tieäu. Vôùi thôøi gian chuùng seõ ñi töø cuoäc khuûng hoaûng naøy sang cuoäc khuûng hoaûng khaùc.
Hoûi: Theá tình lieân ñôùi ñích thöïc coù giuùp chuùng ta ra khoûi ngoõ cuït cuûa cuoäc khuûng hoaûng hieän nay hay khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Coù, toâi tin raèng ñoù laø ñieàu coù theå. Tuy nhieân, laøm theá naøo ñeå taùi xaây döïng tình lieân ñôùi sau moät soi moøn ñaõ keùo daøi nhieàu thaäp nieân qua moät chuû nghóa caù nhaân xaâm laán vaø saùch nhieãu cuoäc soáng vaø qua söï tö nhaân hoùa caùc lôïi loäc vaø caùc lo laéng? Xaõ hoäi chìm nghæm trong caùc tieán trình naøy khoâng chöùa chaáp tình lieân ñôùi. Traùi laïi, caùc hoaøn caûnh soáng, trong ñoù chuùng ta ñaõ dieãn taû söï coäng taùc vaø thaêng tieán ñaõ bò bieán thaønh söï ganh ñua, caïnh tranh vaø nghi ngôø nhau. Taát caû nhöõng ñieàu naøy xaûy ra trong moät thôø gian, trong ñoù chuùng ta ñang caàn tình lieân ñôùi hôn bao giôø heát ñeå coù ñöôïc thieän ích chung haàu coù theå soáng coøn. Nhöng ngöôøi ta nhaän thaáy chöa saün saøng caùc baûng höôùng daãn khoâng theå laàm laãn chæ cho chuùng ta thaáy phaûi tieán leân nhö theá naøo vaø khoâng coù bao ñaûm thaønh coâng naøo caû.
Hoûi: Laøm theá naøo ñeå thaéng vöôït caûnh buoân baùn ñôøi soáng chuùng ta thöa giaùo sö?
Ñaùp: Khoâng thieáu caùc thöû nghieâm, caû khi chöa thaáy ñöôïc caùc keát quûa cuûa chuùng. Thí duï nhö phong traøo "Slow Food Thöïc phaåm chaäm" do oâng Carlo Petrini phaùt ñoäng taïi Italia hoài naêm 1986, ñeå choáng laïi phong traøo "Fast Food - Thöïc phaåm nhanh", haàu baûo veä ngheä thuaät naáu aên truyeàn thoáng vaø vuøng mieàn cuûa Italia vaø khích leä vieäc troàng tæa vaø chaên nuoâi söùc vaät phuø hôïp vôùi moâi sinh ñòa phöông. Phong traøo ñaõ trôû thaønh toaøn caàu cho tôùi ñoä coù 150.000 thaønh vieân taïi 150 nöôùc khaùc nhau. Muïc ñích cuûa phong traøo laø thaêng tieán thöïc phaåm coù theå chòu ñöïng noäi vaø phaùt trieån caùc tieåu doanh thöông ñòa phöông, song song vôùi caùc chöông trình chính trò choáng laïi vieäc toaøn caàu hoùa thöïc phaåm noâng nghieäp. Phong traøo Thöïc phaåm chaäm nhaém phuïc höng vaø taùi khaùm phaù ra caùc nieàm vui gaén lieàn vôùi cuoäc soáng ñöôïc chia seû vaø tình lieân ñôùi, laø caùc gía trò ñaõ bò laõng queân. Phong traøo ñaõ môû caùc vaên phoøng taïi Thuïy Só naêm 1995, Ñöùc naêm 1998, New York naêm 2000, Phaùp naêm 2003, Nhaät Baûn naêm 2005 vaø môùi ñaäy laø taïi Anh quoác vaø Chile. Nhöng ñaây chæ laø moät trong caùc noã löïc phuïc höng. Cho tôùi nay ñaõ coù nhieàu daán thaân nhaèm cöùu vaõn traùi ñaát naøy khoûi caûnh truïy laïc duy tieâu thuï.
Hoûi: Ñaâu laø caùc ñeà taøi maø giaùo sö seõ ñaøo saâu trong cuoán saùch tôùi ñaây?
Ñaùp: Cuoán saùch tôùi töïa ñeà "Söï giaàu coù cuûa ít ngöôøi coù lôïi cho taát caû moïi ngöôøi hay khoâng?" nhaèm ñaøo saâu caùi ñe doïa cuûa söï baát bình ñaúng xaõ hoäi ñang gia taêng vaø haäu quûa taøn phaù luaân lyù cuûa noù.
(Avvenire 12-2-2013)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)