Lòch söû vaø qui luaät
maät nghò baàu Giaùo Hoaøng
Lòch söû vaø qui luaät maät nghò baàu Giaùo Hoaøng.
Vatican (Vat. 11-03-2013) - Thöù ba 12 thaùng 3 naêm 2013 laø moät ngaøy ñaùng ghi nhôù trong lòch söû Giaùo Hoäi: khôûi ñaàu maät nghò baàu vò Giaùo Hoaøng môùi keá nhieäm Ñöùc Bieån Ñöùc 16.
Luùc 10 giôø saùng ngaøy 12 thaùng 3 naêm 2013, caùc Hoàng Y, keå caû caùc vò treân 80 tuoåi, ñoàng teá thaùnh leã taïi Ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ do Ñöùc Hoàng Y nieân tröôûng Angelo Sodano chuû söï, ñeå caàu cho vieäc baàu Giaùo Hoaøng.
Tieáp ñeán, luùc 4 giôø röôõi chieàu cuøng ngaøy, 115 Hoàng y cöû tri baét ñaàu ñi röôùc töø nhaø nguyeän Paolina ôû laàu I trong dinh Toâng Toøa tieán veà nhaø nguyeän Sistina ôû cuøng laàu. Cuøng ñi trong ñoaøn röôùc naøy coøn coù hôn 20 ngöôøi khaùc, ñöùng ñaàu laø Ñöùc Hoàng Y Prospero Grech 88 tuoåi ngöôøi Malta, laø vò ñöôïc giao phoù nhieäm vuï trình baøy baøi suy nieäm cho caùc Hoàng Y cöû tri, tieáp ñeán laø Ñöùc Toång Giaùm Muïc Lorenzo Baldisseri, Toång thö kyù Hoàng y ñoaøn, Ñöùc Cha Phoù nhieáp chính, Ñöùc oâng tröôûng ban nghi leã phuïng vuï cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø caùc vò phuï taù, 2 Ñöùc OÂng coâng chöùng vieân, ca ñoaøn cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng, v.v.
Sau khi tieán vaøo nhaø nguyeän Sistina, caùc Hoàng Y cöû tri cöû haønh nghi thöùc tuyeân theä roài, Ñöùc oâng tröôûng nghi Guido Marini seõ tuyeân boá: "Extra omnes!" Taát caû nhöõng ngöôøi khoâng phaûi Hoàng Y cöû tri haõy ra ngoaøi! Sau baøi suy nieäm cuûa Ñöùc Hoàng Y Grech, caùc Hoàng Y seõ baét ñaàu boû phieáu laàn ñaàu tieân baàu Giaùo Hoaøng. Tieáp ñeán caùc vò ñoïc kinh chieàu vaø trôû veà nhaø troï thaùnh Marta ñeå duøng böõa toái.
Lòch söû maät nghò
Trong lòch söû Giaùo hoäi, ñaây laø maät nghò thöù 75 keå töø 772 naêm nay, töùc laø keå töø naêm 1241 laø naêm maø maät nghò Hoàng Y baàu Giaùo Hoaøng coù hình thöùc nhö hieän nay.
Maät nghò Hoàng Y baàu Giaùo Hoaøng", goïi laø "Conclave", coù nguyeân ngöõ töø tieáng la tinh "cum-clave" nghóa ñen laø "vôùi chìa khoùa" chæ nôi ñaëc bieät trong nhaø ñöôïc khoùa kín. Trong Giaùo Hoäi töø naøy ñöôïc duøng theo nghóa chuyeân bieät ñeå chæ "nôi dieãn ra cuoäc baàu Giaùo Hoaøng, coù caùc cöûa ñöôïc khoùa kín", hoaëc chæ toaøn boä caùc Hoàng Y tieán haønh vieäc baàu Giaùo Hoaøng. Töø naøy ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Honorio III söû duïng laàn ñaàu tieân naêm 1216, trong hoaøn caûnh ngaøi ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng.
Thöïc vaäy, tröôùc ñoù, vaøo naêm 1179, Ñöùc Giaùo Hoaøng Alessandro III quyeát ñònh chung keát daønh vieäc baàu Giaùo Hoaøng cho caùc Hoàng y maø thoâi vaø loaïi tröø söï tham döï cuûa giaùo daân. Nhöng soá Hoàng Y baáy giôø töông ñoái ít oûi, chæ vaøo khoaûng töø 10 tôùi 20 vò, vaø trong theá kyû thöù 13 khoâng bao giôø vöôït quaù con soá 30 Hoàng y. Tình traïng naøy cuõng goùp keùo daøi thôøi gian baàu Giaùo Hoaøng vaø ñieàu aáy coù nghóa laø Toøa Thaùnh troáng vò quaù laâu, gaây thieät haïi cho Giaùo Hoäi. Nhieàu khi thôøi gian baàu Giaùo Hoaøng keùo daøi nhieàu thaùng vaø coù khi nhieàu naêm trôøi. Daân Chuùa laø nhöõng ngöôøi yù thöùc ñieàu ñoù vaø 4 laàn hoï ñaõ boù buoäc caùc Hoàng Y phaûi tieán haønh mau leï vieäc baàu Giaùo Hoaøng baèng caùch khoùa kín caùc Hoàng y laïi.
Thöïc vaäy, naêm 1216 daân thaønh Perugia ôû mieàn trung Italia ñaõ khoùa kín caùc Hoàng Y trong dinh thöï thaønh phoá nôi caùc vò hoäi hoïp ñeå buoäc caùc vò sôùm baàu ñöôïc vò Giaùo Hoaøng môùi. Daân thaønh Roma cuõng haønh ñoäng töông töï sau khi Ñöùc Giaùo Hoaøng Gregorio IX qua ñôøi naêm 1241: hoï khoùa kín caùc Hoàng y trong moät dinh thöï treân söôøn ñoài Palatino. Roài ñeán daân chuùng ôû Anagni cuõng laøm nhö theá vaøo naêm 1243 ñeå chaám döùt tình traïng Toøa Thaùnh troáng vò quaù laâu sau khi Ñöùc Giaùo Hoaøng Celestino IV qua ñôøi 2 naêm tröôùc ñoù (1241). Vuï cuoái cuøng nhöng cuõng laø vuï noåi tieáng nhaát ñoù laø daân thaønh Viterbo caùch Roma 80 caây soá ra tay haønh ñoäng: sau khi Ñöùc Giaùo Hoaøng Clemente IV qua ñôøi naêm 1268, 18 Hoàng Y taäp hoïp trong dinh thöï Giaùo Hoaøng ôû Viterbo ñeå baàu ngöôøi keá vò, nhöng caùc vò khoâng thoûa thuaän ñöôïc vôùi nhau. Vua nöôùc Phaùp cuõng nhö caùc nhaân vaät khaùc can thieäp yeâu caàu caùc Hoàng Y coá gaéng thoûa thuaän vôùi nhau ñeå baàu ñöôïc vò Giaùo Hoaøng môùi, nhöng vaãn khoâng coù keát quaû. Baáy giôø daân thaønh Viterbo, vôùi söï khuyeán khích cuûa thaùnh Bonaventura, Beà treân Toång quyeàn doøng Phanxicoâ, lieàn khoùa kín dinh thöï Giaùo Hoaøng vaø xaây gaïch bín kín taát caû caùc cöûa ra vaøo ñeå buoäc caùc Hoàng Y sôùm thoûa thuaän vôùi nhau. Daàu vaäy, caùc Hoàng Y trong dinh thöï vaãn khoâng ñi tôùi muïc tieâu. Khoâng theå kieân nhaãn hôn, daân thaønh lieàn leo leân dinh thöï, thaùo gôõ maùi che, vaø chæ cho caùc Hoàng Y aên baùnh vôùi nöôùc laõ. Sau cuøng caùc Hoàng Y tìm ñöôïc moät thoûa thuaän vôùi nhau vaø baàu ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Gregorio X. Toång coäng Toøa Thaùnh baáy giôø bò troáng vò trong 2 naêm, 9 thaùng vaø 2 ngaøy.
Say khi ñaéc cöû Giaùo Hoaøng, ñeå traùnh taùi dieãn tình traïng tai haïi nhö vaäy, trong coâng ñoàng chung Lyon thöù 2 naêm 1274, Ñöùc Giaùo Hoaøng Gregorio X ñaõ coâng boá toâng hieán "Ubi pericolo" chính thöùc thaønh laäp Conclave, "maät nghò", pheâ chuaån haønh ñoäng cuûa daân Chuùa. Nhöõng qui ñònh trong Toâng hieán aáy raát tæ mæ vaø nghieâm ngaët, theo ñoù 10 ngaøy sau khi Ñöùc Giaùo Hoaøng qua ñôøi, caùc Hoàng Y phaûi nhoùm hoïp trong cuøng dinh Toâng Toøa nôi Ñöùc Giaùo Hoaøng ñaõ qua ñôøi, hoaëc taïi moät thaønh phoá khaùc, tuøy theo hoaøn caûnh, trong moät phoøng duy nhaát, khoâng coù töôøng cuõng chaúng coù maøn phaân chia. Caùc Hoàng Y buoäc phaûi soáng chung, khoâng theå ra ngoaøi, cuõng khoâng ñöôïc tieáp xuùc vôùi beân ngoaøi, khoâng ñöôïc noùi bí maät vôùi Hoàng Y naøo khaùc. Nhöõng chìa khoùa nôi maät nghò phaûi ñöôïc vò Hoàng Y Nhieáp chính giöõ ôû beân trong, vaø nhöõng chìa khoùa beân ngoaøi do vò tö leänh ñoäi binh giöõ. Thöïc phaåm ñöôïc chuyeån vaøo beân trong maät nghò qua moät cöûa soå quay ñöôïc canh giöõ vaø kieåm soaùt caån maät ñeå khoâng moät söù ñieäp naøo ñöôïc chuyeån qua cöûa naøy. Neáu sau 3 ngaøy maø caùc Hoàng Y khoâng baàu ñöôïc Giaùo Hoaøng môùi, thì trong 5 ngaøy keá tieáp, caùc Hoàng Y chæ ñöôïc moät ñóa thöïc phaåm trong böõa aên tröa vaø 1 ñóa trong böõa aên toái; sau 5 ngaøy aáy, caùc Hoàng Y chæ ñöôïc baùnh, nöôùc laõ hoaëc röôïu maø thoâi.
Quy luaät cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Gregorio X khoù thöïc hieän, neân 2 naêm sau ñoù bò Ñöùc Giaùo Hoaøng Adriano V vaø Gioan XXI baõi boû, vaø theá laø teä naïn Toøa Thaùnh troáng toøa quaù laâu laïi taùi xuaát hieän. Ñoù laø moät baèng chöùng huøng hoàn veà giaù trò vaø hieäu naêng cuûa Toâng hieán do Ñöùc Giaùo Hoaøng Gregorio X ban haønh.
Thaùnh Celestino V, trong 5 thaùng laøm Giaùo Hoaøng cho ñeán khi töø nhieäm, ñaõ lieân tieáp ban haønh 3 Saéc chæ (Quia in futurum, 28.9.1294; Pridem 27.10.1294; Constitutionem 10.12.1294) taùi laäp caùc qui luaät veà maät nghò baàu Giaùo Hoaøng. Nhôø ñoù, ngöôøi keá vò laø Ñöùc Giaùo Hoaøng Bonifaxio VIII ñaõ ñöôïc baàu leân chæ trong voøng 24 tieáng ñoàng hoà, vaøo ngaøy 24 thaùng 12 naêm 1294. Ngaøi ñaõ long troïng taùi khaúng ñònh caùc qui luaät aáy. Töø ñoù, ñaõ 719 naêm troâi qua, caùc qui luaät veà maät nghò Giaùo Hoaøng lieân tuïc ñöôïc tuaân haønh, tuy coù moät soá thay ñoåi ñeå thích öùng vôùi hoaøn caûnh vaø do kinh nghieäm.
Tieán tôùi luaät hieän haønh
Nhieàu vò Giaùo Hoaøng ñaõ goùp phaàn söûa chöõa luaät baàu cöû vôùi nhöõng qui ñònh ngaøy caøng chính xaùc vaø tæ mæ hôn:
- Vôùi Toâng Hieán "Vacante Sede Apostolica", Toâng toøa troáng vò, ngaøy 25 thaùng 12 naêm 1904, Thaùnh Giaùo Hoaøng Pioâ 10 ñaõ goàm toùm taát caû caùc qui luaät tröôùc ñoù, trong moät vaên kieän duy nhaát, vaø ñoàng thôøi nghieâm caám baát kyø söï can thieäp naøo cuûa chính quyeàn daân söï vaøo maät nghò baàu Giaùo Hoaøng.
- Naêm 1975, Ñöùc Phaoloâ VI ban haønh Toâng Hieán "Romano Pontifici eligendo", Baàu Giaùo Hoaøng. Vaên kieän naøy ñöôïc tu chính vôùi Toâng Hieán "Muïc töû cuûa toaøn theå ñoaøn chieân Chuùa" do Ñöùc Gioan Phaoloâ 2 ban haønh naêm 1996.
Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI ñaõ ban haønh 2 töï saéc vaøo naêm 2007 vaø ngaøy 22 thaùng 2 naêm 2013 thay ñoåi vaøi ñieåm trong Toâng hieán cuûa vò tieàn nhieäm.
Qui luaät hieän nay
Nhö vaäy theo qui luaät hieän haønh, caùch thöùc duy nhaát ngaøy nay ñeå baàu Giaùo Hoaøng laø baàu boû phieáu kín vaø caàn phaûi coù 2 phaàn 3 soá phieáu cuûa nhöõng ngöôøi hieän dieän ñeå ñaéc cöû. Soá Hoàng Y cöû tri hieän nay laø 115 vò, vì theá ñeå ñaéc cöû Giaùo Hoaøng trong maät nghò töø ngaøy 12 thaùng 3 naêm 2013 thì caàn ñöôïc ít laø 77 phieáu.
Tính chaát coâ laäp vaø bí maät cuûa maät nghò vaãn phaûi heát söùc tuaân giöõ, ñöùng tröôùc nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng toái taân ngaøy nay.
Tuy Toâng hieán khoâng truyeàn phaûi nieâm phong kín caùc cöûa ra vaøo vaø caùc cöûa soå, chaën caùc haønh lang vaø thang maùy, nhö luaät tröôùc ñaây, nhöng tieáp tuïc ñoøi phaûi coâ laäp caùc Hoàng y cöû tri.
Trong thôøi gian maät nghò baàu Giaùo Hoaøng, caùc Hoàng y cöû tri khoâng ñöôïc tieáp xuùc vôùi beân ngoaøi, ñoïc baùo chí, nghe Radio, coi Truyeàn hình, duøng ñieän thoaïi, vieát thö hoaëc caùc phöông tieän khaùc ñeå lieân laïc vôùi ngöôøi beân ngoaøi maät nghò (n.57). Muïc ñích laø ñeå caùc vò ñöôïc hoaøn toaøn töï do, khoâng chòu moät aùp löïc naøo cuûa baát cöû ai.
Taát caû nhöõng ngöôøi phuïc vuï trong maät nghò baàu Giaùo Hoaøng maø tieát loä bí maät seõ bò vaï tuyeät thoâng töùc khaéc daønh rieâng quyeàn giaûi cho Toøa Thaùnh. Ñöùc Thaùnh Cha quy ñònh theâm raèng:
"Toâi cuõng ra leänh cho caùc Hoàng y cöû tri, vôùi taát caû traùch nhieäm naëng neà trong löông taâm, phaûi giöõ moïi bí maät veà cuoäc baàu Giaùo Hoaøng, keå caû sau khi ñaõ baàu vò Giaùo Hoaøng môùi vaø khoâng ñöôïc vi phaïm ñieàu ñoù baèng baát cöù caùch naøo, tröø khi ñöôïc pheùp ñaëc bieät vaø roõ raøng cuûa chính Ñöùc Giaùo Hoaøng. Ñeå caùc Hoàng y cöû tri coù theå traùnh ñöôïc söï toø moø cuûa ngöôøi khaùc vaø caùc baãy hoï giaêng ra laøm thöông toån phaùn ñoaùn ñoäc laäp vaø töï do quyeát ñònh cuûa caùc vò, toâi tuyeät ñoái caám, khoâng ñöôïc du nhaäp vôùi baát kyø lyù do gì nhöõng maùy moùc ñeå thu hoaëc phaùt laïi aâm thanh, hình aûnh hoaëc chöõ vieát vaøo nôi dieãn ra cuoäc baàu cöû, vaø neáu caùc maùy ñoù hieän dieän taïi nôi aáy, thì khoâng ñöôïc söû duïng" (n.60-61).
Ñöùc Hoàng y nhieáp chính coù nhieäm vuï nhôø caùc chuyeân vieân kyõ thuaät ñaùng tin caäy kieåm soaùt nôi hoïp cuûa caùc Hoàng y cöû tri vaø nhaø nguyeän Sistina ñeå phaùt hieän nhöõng Micro hoaëc duïng cuï thu aâm, thu hình bí maät ngöôøi ta coù theå gaén vaøo ñoù.
Luaät nghieâm caám moïi söï can thieäp töø beân ngoaøi ñoái vôùi vieäc baàu Giaùo Hoaøng. Hoàng Y naøo, vì baát kyø lyù do naøo, nhaän söù maïng cuûa nhaø caàm quyeàn daân söï, baát cöù caáp naøo, ñeå ñeà nghò vieäc phuû quyeát, ñoái vôùi vieäc baàu Giaùo Hoaøng, seõ bò vaï tuyeät thoâng töùc khaéc.
Caùc Hoàng y cöû tri seõ nhoùm hoïp moãi ngaøy hai laàn saùng chieàu taïi Nhaø nguyeän Sistina ñeå baàu Giaùo Hoaøng môùi. Moãi buoåi nhö theá coù theå coù hai laàn boû phieáu. Khi boû phieáu, vò Hoàng y phaûi giô cao phieáu cuûa mình vaø ñoïc lôøi tuyeân theä theo coâng thöùc: "Toâi xin Chuùa Kitoâ, Ñaáng seõ xeùt xöû toâi, laøm chöùng raèng toâi boû phieáu cho ngöôøi maø, theo Chuùa, toâi thaáy laø phaûi baàu" (n.66).
Caùc Hoàng y bò lieät giöôøng taïi Nhaø troï thaùnh Martha maø khoâng ñeán Nhaø nguyeän Sistina ñeå boû phieáu ñöôïc, thì 3 Hoàng y seõ mang thuøng phieáu ñeán taän phoøng caùc vò aáy ñeå nhaän phieáu baàu (n.67).
Sau 3 ngaøy ñaàu tieân boû phieáu maø khoâng coù keát quaû, cöû tri ñoaøn seõ ngöng boû phieáu trong voøng moät ngaøy ñeå caàu nguyeän, trao ñoåi yù kieán, vaø nghe huaán duï thieâng lieâng cuûa Ñöùc Hoàng Y tröôûng ñaúng phoù teá, roài laïi tieáp tuïc baàu. Sau 7 laàn boû phieáu nöõa maø vaãn khoâng coù keát quaû, thì laïi taïm ngöng ñeå caàu nguyeän vaø trao ñoåi. Neáu sau 7 laàn boû phieáu nöõa maø khoâng coù keát quaû, thì laïi taïm ngöng nhö vaäy. Ñeán laàn boû phieáu thöù 33 hoaëc 34 maø khoâng keát quaû 2/3 soá phieáu thì caùc Hoàng y ñöôïc môøi goïi phaùt bieåu yù kieán veà caùch baàu cöû vaø sau ñoù seõ tieán haønh vieäc baàu theo söï quyeát ñònh cuûa ña soá tuyeät ñoái caùc cöû tri (khoâng caàn söï ñoàng yù cuûa toaøn theå caùc cöû tri nhö luaät cuõ ñoøi hoûi. Coù theå chæ baàu trong soá 2 ngöôøi ñöôïc nhieàu phieáu nhaát vaø vaãn buoäc phaûi ñöôïc 2/3 soá phieáu thì môùi ñöôïc coi laø ñaéc cöû (qui luaät do Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc 16 qui ñònh naêm 2007). Hai öùng vieân nhieàu phieáu nhaát nhö theá khoâng ñöôïc tham gia cuoäc boû phieáu veà hai vò nhö vaäy.
Caùc Hoàng y seõ tieán haønh vieäc chuùc möøng vaø baøy toû söï tuaân phuïc vò taân Giaùo Hoaøng. Sau ñoù, vò Hoàng y tröôûng ñaúng Phoù teá loan baùo cho daân chuùng danh taùnh cuûa vò ñaéc cöû. Ñöùc taân Giaùo Hoaøng seõ ban pheùp laønh cho Roma vaø toaøn theá giôùi töø bao lôn cuûa Ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ (n.89).
Ñeå ngaên ngöøa söï thoaùi thaùc cuûa ngöôøi ñaéc cöû, Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ 2 qui ñònh raèng: "Toâi xin vò ñaéc cöû ñöøng vì sôï gaùnh naëng cuûa chöùc vuï maø traùnh neù traùch vuï ñaõ ñöôïc keâu goïi laõnh nhaän, traùi laïi haõy khieâm toán tuaân phuïc yù ñònh cuûa Chuùa. Vì Thieân Chuùa, Ñaáng trao traùch vuï aáy, cuõng seõ naâng ñôõ ñeå ngöôøi ñaéc cöû coù theå vaùc noåi gaùnh naëng ñoù" (n.86).
G. Traàn Ñöùc Anh, OP
(Radio Vatican)