Caùc vuï töø nhieäm Giaùo Hoaøng
trong lòch söû Giaùo Hoäi
Caùc vuï töø nhieäm Giaùo Hoaøng trong lòch söû Giaùo Hoäi.
Roma (Avvenire 12-02-2013; Vat. 22-02-2013) - Phoûng vaán söû gia Franco Cardini veà caùc vuï töø nhieäm giaùo hoaøng trong lòch söû Giaùo Hoäi.
Quyeát ñònh rôøi boû chöùc vuï chuû Chaên Giaùo Hoäi hoaøn vuõ ñaõ ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI thoâng baùo cho caùc Hoàng Y, Toång Giaùm Muïc vaø Giaùm Muïc trong Coâng Nghò saùng ngaøy 11 thaùng 2 naêm 2013. Thöïc ra, trong lòch söû Giaùo Hoäi ñaây khoâng phaûi laø laàn ñaàu tieân moät vò Giaùo Hoaøng thoaùi vò, nhöng ñaõ coù nhieàu vuï töø chöùc xaûy ra.
Ñieån hình nhaát laø tröôøng hôïp cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Celestino V, cai quaûn Giaùo Hoäi töø ngaøy 29 thaùng 8 ñeán ngaøy 13 thaùng 12 naêm 1294. Ñöùc Celestino V teân thaät laø Pietro Angelerio cuõng coøn goïi laø Pietro da Morrone, xuaát thaân töø moät gia ñình noâng daân ngheøo, sinh giöõa caùc naêm 1209-1215 taïi Molise. Trong Maät Nghò Hoàng Y ngaøy muøng 5 thaùng Baåy naêm 1294 ngaøi ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng, nhöng ñaõ töø nhieäm ngaøy 13 thaùng Möôøi Hai cuøng naêm, töùc chæ sau naêm thaùng.
Ñöùc Celestino V ñaõ töø chöùc vì caûm thaáy khoâng theå chieàu theo caùc aùp löïc cuûa vua Carlo d'Angioø vaø caùc ñaïi ñieàn chuû coù yù lôïi duïng yù toát cuûa ngaøi. Laø tu só Bieån Ñöùc ngaøi ruùt lui veà ñan vieän vaø qua ñôøi taïi Fumone ngaøy 19 thaùng 5 naêm 1296, sau ñoù ñöôïc phong thaùnh. Haøi coát cuûa ngaøi ñöôïc caát giöõ trong nhaø thôø chính toøa Thaùnh Maria ôû Collemaggio, nôi Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI ñaõ vieáng thaêm muïc vuï ngaøy muøng 4 thaùng 7 naêm 2010.
Trong lòch söû Giaùo Hoäi ñaõ coù nhöõng thôøi kyø coù nhieàu Giaùo Hoaøng trong cuøng moät luùc. Hoài naêm 1308 khi nöôùc Phaùp taán coâng Italia vaø thaéng traän, hoï ñaõ baét Ñöùc Giaùo Hoaøng veà soáng beân Avignon. Caùc vò khoâng nghó ñeán vieäc trôû veà Roma nöõa. Nhöng naêm 1377 thaùnh nöõ Catarina thaønh Siena môùi vieát thö cho Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø thuyeát phuïc ngaøi trôû veà Roma laø thuû ñoâ thaät cuûa Giaùo Hoäi. Söï kieän naøy laø moät trong nhöõng lyù do laøm naûy sinh ra nguïy giaùo hoaøng, do caùc Hoàng Y khoâng ñoàng yù baàu leân vaø soáng taïi Avignon. Nhöng cuõng coù tröôøng hôïp laø do söï tranh giaønh aûnh höôûng vaø quyeàn bính giöõa caùc Hoàng Y öùng vieân thuoäc caùc gia ñình quùy toäc hay caùc nöôùc khaùc nhau.
Baø Eliana Versace, giaùo sö Lòch söû Giaùo Hoäi hieän ñaïi taïi ñaïi hoïc Lumsa ôû Roma, cuõng cho bieát Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI cuõng ñaõ vieát saün moät laù thö töø nhieäm, trong tröôøng hôïp khoâng coøn coù theå cai quaûn Giaùo Hoäi nöõa. Ñöùc Cha Pasquale Macchi, Bí thö cuûa Ñöùc Phaoloâ VI, ñaõ cho bieát nhö treân. Ñöùc Phaoloâ VI daën: "Laù thö phaûi ñöôïc ñöa cho caùc Hoàng Y trong tröôøng hôïp xaûy ra caùc ñieàu kieän ngaên caûn ngöôøi tieáp tuïc söù vuï. Vôùi lôøi xin caùc Hoàng Y chaáp nhaän. Ñöùc Phaoloâ VI sôï raèng ngöôøi coù theå bò ñau naëng, vaø khoâng coù khaû naêng chu toaøn caùc nhieäm vuï giaùo hoaøng nöõa".
Giaùo sö Eliana Versace cuõng tieát loä raèng ñaây laø ñieàu môùi ñöôïc bieát caùch ñaây maáy thaùng, vì Taøi lieäu aùn phong thaùnh cho Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ ñöôïc Boä Phong Thaùnh chaáp thuaän ngaøy 20 thaùng 12 naêm 2012. Sau ñoù Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI ñaõ kyù saéc leänh thöøa nhaän caùc nhaân ñöùc anh huøng cuûa Ñöùc Phaoloâ VI. Nhöng Ñöùc Cha Macchi ñaõ ñeà caäp tôùi ñieàu naøy trong vaøi baøi vieát tröôùc ñaây. Söï kieän naøy cho thaáy Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ suy tö nhieàu veà vieäc töø chöùc, vaø cuõng ñaõ nghó raèng vieäc töø nhieäm cuûa caùc giaùo hoaøng phaûi ñöïôc chaáp nhaän, vaø ñöôïc söï ñoàng yù cuûa Hoàng Y ñoaøn. Ñaây laø ñieàu khaùc vôùi kieåu giaûi quyeát cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI, vì Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI döïa treân söûa ñoåi giaùo luaät, do Ñöùc Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñöa ra hoài naêm 1983, theo ñoù moät Giaùo Hoaøng coù quyeàn töø nhieäm. Dó nhieân, yù töôûng coù cuøng moät luùc hai Giaùo Hoaøng laø moät vaán ñeà. Nhöng ngaøi coù theå ruùt lui vaøo moät ñan vieän, chaúng haïn nhö moät ñan vieän Bieån Ñöùc, xeùt vì ngaøi thích doøng Bieån Ñöùc.
Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ lo sôï bò beänh baát thình lình vaø khoâng coøn khaû naêng saùng suoát ñeå ñieåu khieån Giaùo Hoäi nöõa. Ngaøi ñaõ laø vò Giaùo Hoaøng ñaàu tieân coâng du ñoù ñaây treân theá giôùi, vaø ngaøi ñaõ phaûi ñau khoå raát nhieàu vì tình hình chính trò Italia ñen toái hoài thaäp nieân 1970 vaø caùc choáng ñoái ngaøi phaûi chòu hoài ñoù. Vaø ngaøi caûm thaáy söùc löïc suy giaûm. Hoài naêm 1967 Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ noùi vôùi baïn ngaøi laø nhaø vaên Jean Guitton raèng: "Neáu moät Giaùo Hoaøng khoâng coù thoùi quen ñi nghæ höu tröôùc khi cheát, laø bôûi vì ñaây khoâng phaûi laø moät nhieäm vuï coâng chöùc cho baèng laø chöùc hieàn phuï".
Sau ñaây laø baøi phoûng vaán söû gia Franco Cardini veà caùc vuï töø nhieäm giaùo hoaøng trong lòch söû Giaùo Hoäi. Baøi phoûng vaán do phoùng vieân Roberto I. Zanini cuûa nhaät baùo Töông Lai thöïc hieän, ñaêng trong soá ra ngaøy 12 thaùng 2 naêm 2013.
Hoûi: Thöa giaùo sö Cardini, khi nghe tin Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI töø nhieäm giaùo hoaøng, giaùo sö ñaõ nghó gì, vaø trong quùa khöù ñaõ coù caùc tröôøng hôïp töø chöùc töông töï hay khoâng?
Ñaùp: Trong moät tröôøng hôïp nhö tröôøng hôïp naøy ngöôøi ñaàu tieân ñeán trong taâm trí toâi laø Ñöùc Giaùo Hoaøng Celestino V, ñöôïc meänh danh laø vò "Giaùo Hoaøng cuûa söï töø choái vó ñaïi", caû khi caâu thô naøy khoâng phaûi laø moät trong nhöõng caâu thô coù thieän caûm nhaát cuûa thi só Dante, vaø trong thöïc teá chuùng ta khoâng bieát moät caùch chaéc chaén thi só coù aùm chæ Ñöùc Pietro da Morrone, töùc Ñöùc Giaùo Hoaøng Celestino V hay khoâng.
Treân thöïc teá ñaõ khoâng coù caùc tröôøng hôïp Ñöùc Giaùo Hoaøng töø chöùc töông töï nhö tröôøng hôïp naøy cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI, nhöng chæ coù caùc tröôøng hôïp gioâng gioáng moät caùch mô hoà. Caùc gioâng gioáng lòch söû khaäp khieãng, bôûi vì chuùng luoân luoân coù tính caùch chuû quan. Trong caùi luaän lyù naøy thì coù tröôøng hôïp cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Clemente, Ngöôøi keá nhieäm thöù ba sau thaùnh Pheâroâ, nhöng coù ít taøi lieäu. Theá roài coøn coù tröôøng hôïp cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Ponziano, naêm 235, bò ñaày sang ñaûo Sardaigna laøm vieäc khoå sai, vaø trong vieãn töôïng khoâng theå trôû veà neân ngaøi ñaõ thoaùi vò, vaø chaáp nhaän vieäc boå nhieäm ngöôøi thay theá. Gaàn ba theá kyû sau coù tröôøng hôïp töông töï cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Silverio, bò Belisario ñaày theo leänh cuûa hoaøng haäu Teodora.
Hoûi: Nhö vaäy thöa giaùo sö, ñaâu laø caùc tröôøng hôïp moät caùch mô hoà gioáng tröôøng hôïp töø nhieäm hieän nay cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI?
Ñaùp: Moät tröôøng hôïp ñieån hình laø tröôøng hôïp lieân quan tôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng Benedetto IX, töùc Ñöùc Teofilatto cuûa caùc quaän coâng vuøng Tuscolo, ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng naêm 1032. Ñaây laø moät nhaân vaät coù cuoäc soáng coù theå khaù bò chæ trích, bò ñuoåi ñi bôûi moät cuoäc noåi loaïn naêm 1044. Thay vaøo choã cuûa ngaøi ñöôïc baàu leân Ñöùc Silvesto III, nhöng sau ñoù laïi bò truaát chöùc, khi Ñöùc Benedetto IX trôû veà vaø cai trò cho tôùi thaùng Naêm naêm 1045. Roài Ñöùc Benedetto IX baùn chöùc Giaùo Hoaøng cho Giovanni dei Graziani, laáy teân hieäu laø Gregorio VI, roài bò truaát pheá naêm sau ñoù.
Ñaây laø moät giai ñoaïn ñaëc bieät nhieãu nhöông trong lòch söû Giaùo Hoäi, vaø tình traïng hoãn loaïn naøy ñaït toät ñænh vôùi vuï ly khai cuûa Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông, vaø kheùp laïi vôùi vieäc chæ ñònh Hoàng Y Ildebrando di Soana, laáy teân hieäu laø Gregorio VII, vò Giaùo Hoaøng canh caûi Giaùo Hoäi.
Hoûi: Thöa giaùo sö, hình nhö coù moät giai ñoaïn hoãn loaïn töông töï xaûy ra vaøo theá kyû thöù XV, trong ñoù xaûy ra vieäc choàng chaát caùc Giaùo Hoaøng, nghóa laø coù nhieàu Giaùo Hoaøng trong cuøng moät luùc, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Thaät ra neáu treân cöông vò laø giaùo sö lòch söû, chöù khoâng phaûi laø ngöôøi bình luaän vuï vieäc hieän nay, phaûi tìm caùc töông töï kyø laï, thì toâi seõ trôû veà vôùi caùc söï kieän xaûy ra naêm 1409 vaø 1414.
Hoûi: Nghóa laø chuùng ta ñang ôû vaøo cuoái thôøi ly khai cuûa Taây Phöông, coù phaûi vaäy khoâng, thöa giaùo sö?
Ñaùp: Ñuùng theá. Chuùng ta haõy noùi tôùi tröôøng hôïp cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Gregorio XII, ngöôøi Venezia teân ñôøi laø Angelo Correr, töø nhieäm naêm 1415 do Coâng Ñoàng Costanza ñoøi hoûi. Nhöng maø ngay hoài naêm 1409 Coâng Ñoàng Pisa ñaõ truaát pheá Ñöùc Gregorio XII cuõng nhö Ñöùc Benedetto XIII ôû Avignon, baèng caùch baàu Ñöùc Alessandro V leân thay theá. Vò naøy qua ñôøi naêm 1410 vaø ñöôïc thay theá baèng vò phaûn giaùo hoaøng Gioan XXII. Ñaây laø moät tình traïng ñaëc bieät hoãn loaïn. Ñeå ñöông ñaàu vôùi noù vaø do chính caùc Hoàng Y thænh caàu hoaøng ñeá Sigismondo di Boemia ñaõ can thieäp, vaø trieäu taäp Coâng Ñoàng Costanza ngaøy muøng 4 thaùng Baåy naêm 1415, trong ñoù caùc Hoàng Y tieáp nhaän vieäc töø chöùc ñaõ bò baét buoäc tröôùc ñoù cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Gregorio XII. Vò naøy taùi trôû thaønh Hoàng Y vaø veà soáng taïi Recanati trung Italia. Vaøi thaùng sau ñoù vuï ly khai ñöôïc giaûi quyeát vôùi vieäc baàu ngöôøi cuûa moät gia ñình quùy toäc Roma teân laø Oddone Colonna laøm Giaùo Hoaøng, laáy teân hieäu laø Martino V. Trong Coâng Ñoàng Costanza caùc Hoàng Y ñaõ thaûo luaän moät söï kieän quan troïng trong Giaùo Hoäi: ñoù laø vieäc Ñöùc Giaùo Hoaøng cai quaûn Giaùo Hoäi coù Coâng Ñoàng beân caïnh. Ñeå ñaït muïc ñích naøy caùc Hoàng Y quyeát ñònh raèng phaûi nhoùm hoïp caùc Coâng Ñoàng vaøo caùc thôøi ñieåm ñeàu ñaën xaùc ñònh.
Hoûi: Theá nhöng ñieàu naøy cuõng ñaõ khoâng ngaên caûn ñöôïc vieäc xaûy ra trong lòch söû goïi laø Cuoäc Ly Khai Nhoû, coù phaûi vaäy khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Caû ôû ñaây nöõa cuõng noåi baät moät göông maët cuûa moät vò phaûn giaùo hoaøng töø chöùc. Ñoù laø Ñöùc Amadeo VIII nhaø Savoia, ñöôïc baàu leân trong Coâng Ñoàng Basilea bôûi moät nhoùm caùc Hoàng Y truaát pheá Ñöùc Eugenio IV. Vò naøy laáy teân hieäu laø Felice V. Khi Ñöùc Eugenio IV qua ñôøi taïi Roma, do lôøi yeâu cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Nicoloø V, phaûn giaùo hoaøng Felice V ñoàng yù thoaùi vò ñeå taùi hieäp nhaát Giaùo Hoäi. Keå töø ñoù söï hieäp nhaát höôùng daãn beân trong Giaùo Hoäi coâng giaùo Roma khoâng bò tranh luaän nöõa.
Hoûi: Nghóa laø taát caû caùc göông maët keå treân raát xa vôùi tröôøng hôïp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI?
Ñaùp: Chuùng laø nhöõng töông töï raát mô hoà. Sau cuøng thì tuy coù bieát bao nhieâu caùc khaùc bieät, nhöng tröôøng hôïp thoaùi vò gaàn nhau nhaát laø tröôøng hôïp töø nhieäm cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Celestino V. Ngaøi ñaõ trôû veà soáng cuoäc soáng cuûa moät ñan só, bôûi vì ngaøi ñaõ khoâng theå laøm gì khaùc hôn, xeùt vì coù caùc aùp löïc töø beân ngoaøi. Giôø ñaây caùc quyeát ñònh töï do cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI môû ra caùc quang caûnh môùi, caû ñoái vôùi thaéc maéc moät Giaùo Hoaøng seõ laøm gì sau khi töø nhieäm.
(Avvenire 12-2-2013)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)