Vieáng thaêm caùc nghóa trang Kitoâ
ñeå tìm veà ñöùc tin cuûa Giaùo Hoäi
trong caùc theá kyû ñaàu tieân
Vieáng thaêm caùc nghóa trang Kitoâ ñeå tìm veà ñöùc tin cuûa Giaùo Hoäi trong caùc theá kyû ñaàu tieân.
Roma (Avvenire 3-01-2013; Vat. 29-01-2013) - Phoûng vaán Ñöùc OÂng Giovanni Carruø, thö kyù UÛy ban khaûo coå toøa thaùnh.
Moãi khi ñi haønh höông Roma, ngoaøi 5 vöông cung thaùnh ñöôøng chính laø ñeàn thôø thaùnh Pheâroâ, ñeàn thôø thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh, ñeàn thôø thaùnh Gioan Laterano, ñeàn thôø Ñöùc Baø Caû vaø ñeàn thôø Thaùnh Giaù Gieârusalem, tín höõu cuõng vieáng thaêm caùc nghóa trang Kitoâ coå, thöôøng laø nghóa trang thaùnh Callisto laø nghóa trang lôùn nhaát. Nôi ñaây tín höõu vaø du khaùch haønh höông soáng laïi lòch söû caùc theá kyû ñaàu cuûa Kitoâ giaùo taïi Roma, cuûa caùc theá kyû baùch haïi taøn khoác ñaõ khieán cho haøng chuïc ngaøn Kitoâ höõu phaûi ñoå maùu ñaøo laøm chöùng cho ñöùc tin, trong ñoù coù caû caùc Giaùo Hoaøng, keå caû Ñöùc Giaùo Hoaøng Callisto, ban ñaàu laø Phoù teá coù nhieäm vuï troâng coi caùc nghóa trang Kitoâ, nhöng sau ñöôïc baàu laøm Chuû Chaên Giaùo Hoäi Roma.
Trong Naêm Ñöùc Tin naøy loä trình haønh höông treân ñaây laïi caøng ñöôïc khuyeán khích hôn nöõa. Vì khi vieáng thaêm caùc nghóa trang Kitoâ laø tín höõu trôû veà vôùi ñöùc tin cuûa thôøi gian ñaàu tieân trong lòch söû Giaùo Hoäi Roma.
Töø "Catacombe" phaùt xuaát töø tieáng Hy laïp "Kata cumbas" coù nghóa laø "gaàn hoá". Ban ñaàu ngöôøi ta ñaøo caùc huyeät moä beân caïnh caùi hoá, roài khi dieän tích beân treân thu heïp hay heát choã, ngöôøi ta ñaøo saâu xuoáng döôùi loøng ñaát laøm thaønh taàng thöù hai, vaø cöù theá xuoáng saâu hôn, khieán nghóa trang goàm nhieàu taàng khaùc nhau, taïo thaønh caùc ñöôøng haàm, coù caùc hoäc moä ôû hai beân loái ñi hay caùc phoøng moä lôùn hôn cuûa caùc gia ñình, ñöôïc trang hoaøng baèng caùc böùc bích hoïa maàu treân töôøng hay voøm phoøng moä, vôùi caùc bieåu töôïng khaùc nhau.
Chaúng haïn hình con caù tieáng Hy laïp laø ICHTHUS laø thô chöõ ñaàu, vì khi gheùp caùc chöõ ñaàu tieân laïi chuùng ta coù coâng thöùc tuyeân xöng ñöùc tin nôi "Ñöùc Gieâsu Kitoâ Con Thieân Chuùa Ñaáng Cöùu Theá - Iesuøs Christos Theoøu Uioøs Soter". Roài hai chöõ Hy laïp X (Khi) vaø P (Ro) choàng leân nhau laø hai maãu töï ñaàu tieân cuûa chöõ Christos laø Chuùa Kitoâ. Theá roài coøn coù hình ngöôøi muïc töû vai vaùc con chieân bieåu töôïng cho Chuùa Kitoâ laø Muïc Töû Nhaân Laønh mang linh hoàn tín höõu ñöôïc Ngöôøi cöùu roãi treân vai. Noù thöôøng ñöôïc khaéc treân caùc bia moä hay veõ treân töôøng moä hoaëc chaïm troå treân caùc quan taøi baèng ñaù caåm thaïch.
Hình ngöôøi giang hai tay caàu nguyeän dieãn taû linh hoàn tín höõu ñaõ nghæ yeân trong Chuùa. Ngoaøi ra coøn coù hình caùi moû neo vöøa laø hình thaùnh giaù vöøa laø moû neo dieãn taû con thuyeàn ñôøi soáng tín höõu ñaõ tôùi beán vónh cöûu bình an. Chim boà caâu ngaäm caønh oâ liu bieåu töôïng cho linh hoàn ngöôøi cheát ñang an nghæ trong söï an bình cuûa Thieân Chuùa. Noù nhö con chim boà caâu ngaäm caønh oâ liu bay veà thuyeàn baùo cho oâng Noâe bieát Luït Hoàng Thuûy gaây cheát choùc ñaõ chaám döùt, giôø ñaây thieân nhieân laïi hoài sinh.
Hai chöõ Alpha vaø Omega laø hai maãu töï ñaàu tieân vaø cuoái cuøng trong maãu töï Hy laïp aùm chæ Chuùa Gieâsu Kitoâ laø khôûi ñaàu vaø taän cuøng cuûa moïi söï. Con chim phöôïng hoaøng laø con chim trong huyeàn thoaïi A raäp, theo nieàm tin cuûa ngöôøi xöa, sau vaøi theá kyû hoài sinh töø tro cuûa noù, bieåu töôïng cho söï soáng laïi.
Trong caùc phoøng moä coøn coù caùc bích hoïa baèng maàu dieãn taû caùc caûnh cöïu öôùc vaø taân öôùc nhö böõa Tieäc Ly, caù voi nhaû ngoân söù Giona treân baõi bieån bieåu töôïng cho Chuùa Gieâsu soáng laïi sau ba ngaøy naèm trong huyeät moä vv...
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi ñeán quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán Ñöùc OÂng Giovanni Carruø, thö kyù UÛy ban khaûo coå toøa thaùnh, veà yù nghóa cuûa caùc nghóa trang Kitoâ. Baøi phoûng vaán do phoùng vieân Gianni Cardinale cuûa nhaät baùo Töông Lai thöïc hieän, soá ra ngaøy muøng 3 thaùng Gieâng naêm 2013.
UÛy ban giaùo hoaøng khaûo coå thaùnh ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Pio IX thaønh laäp naêm 1852, roài ñöôïc Ñöùc Pio XI nôùi roäng quyeàn haønh naêm 1921.
Theo tinh thaàn Thoûa hieäp giöõa chính quyeàn Italia vaø Toøa Thaùnh, UÛy ban coù quyeàn hoaït ñoäng trong laõnh vöïc nghieân cöùu treân taát caû moïi nghóa trang Kitoâ coå hieän coù treân toaøn nöôùc Italia. Qua ñoù UÛy ban coù quyeàn thieát ñònh caùc ñieàu leä vieáng thaêm ñoái vôùi coâng chuùng, vaø caùc ñieàu leä nghieân cöùu ñoái vôùi caùc hoïc giaû taïi caùc nghóa trang Kitoâ coå. Khoâng ai coù theå thay ñoåi gì neáu khoâng coù pheùp cuûa UÛy ban. Töø naêm 2007 UÛy ban giaùo hoaøng veà khaûo coå thaùnh tröïc thuoäc quyeàn cuûa Ñöùc Hoàng Y Gianfranco Ravasi, Chuû tòch Hoäi Ñoàng Toøa Thaùnh veà Vaên Hoùa. Töø naêm 2009 Ñöùc OÂng Giovanni Carruø, naêm nay 68 tuoåi, ñöôïc chæ ñònh laøm thö kyù UÛy ban naøy.
Hoûi: Thöa Ñöùc OÂng Carruø, tai sao trong Naêm Ñöùc Tin vieäc vieáng thaêm caùc hang toaïi ñaïo laïi yù nghóa vaø quan troïng?
Ñaùp: Trong Naêm Ñöùc Tin naøy ñeán vieáng thaêm caùc hang toaïi ñaïo coå laø ñieàu quan troïng, caû khi chuùng khoâng coøn chöùa haøi coát caùc thaùnh töû ñaïo nöõa. Laàn theo loä trình caùc ñöôøng haàm cuûa nghóa trang ñaøo döôùi loøng ñaát, döøng laïi tröôùc caùc moä coå kính vaø thaùnh thieän, nôi ñaõ choân xaùc caùc vò töû ñaïo, coù nghóa laø trôû laïi vôùi ñöùc tin cuûa giôø thöù nhaát. Coù nghóa laø trôû laïi vôùi ñöùc tin maø caùc anh chò em Kitoâ cuûa caùc coäng ñoaøn tieân khôûi ñaõ chieán ñaáu giöõ gìn moät caùch kieân trung vaø vöõng maïnh cho ñeán cheát. Ñöùc tin Kitoâ ñoù vaãn tieäp tuïc ñöôïc Thöøa Taùc Pheâroâ baûo ñaûm qua hai ngaøn naêm lòch söû vaø tieáp tuïc khieán cho Caây Cöùu Ñoä sinh hoa traùi.
Hoûi: Thöa Ñöùc OÂng, caùc hang toaïi ñaïo laø gì vaø nguoàn goác cuûa chuùng ra sao?
Ñaùp: Caùc hang toaïi ñaïo dieãn taû moät kieåu an taùng caùch maïng, maø caùc coäng ñoaøn Kitoâ tieân khôûi ñaõ ñeà xöôùng. Cho tôùi ñaàu theá kyû thöù II caùc Kitoâ höõu vaãn choân caùc tín höõu qua ñôøi trong caùc nghóa trang chung vôùi ngöôøi ngoaïi giaùo. Chaúng haïn nhö trong nghóa trang treân ñoài Vaticaêng beân ñöôùi haàm ñeàn thôø thaùnh Pheâroâ, hay nghóa trang gaàn ñeàn thôø thaønh Phaoloâ ngoaïi thaønh treân ñöôøng Ostiense. Nhöng trong caùc thaäp nieân cuoái cuøng cuûa theá kyû thöù II caùc coäng ñoaøn Kitoâ ñaõ maïnh daïn thaønh laäp caùc nghóa trang rieâng cuûa caùc Kitoâ höõu. Quyeát ñònh naøy thay ñoåi yù nieäm caù nhaân veà caùc nôi choân caát, vaø cuûng coá yù thöùc coäng ñoaøn cuûa caùc Kitoâ höõu trong caùc theá kyû ñaàu tieân. Tinh thaàn môùi naøy thuùc ñaåy caùc Kitoâ höõu thaønh laäp caùc nghóa trang rieâng.
Hoûi: Söï kieän naøy chæ xaûy ra taïi Roma thoâi hay sao thöa Ñöùc OÂng?
Ñaùp: Trong moät thôøi gian ngaén thuoäc theá kyû thöù II vaø vaøo ñaàu theá kyû thöù III, trong khi caùc Kitoâ höõu Roma thaønh laäp caùc nghóa trang rieâng, ñoâi khi do haøng giaùo phaåm caáp cao nhaát cuûa Giaùo Hoäi ñieàu haønh, nhö tröôøng hôïp nghóa trang thaùnh Callisto, laø nghóa trang, do Ñöùc Giaùo Hoaøng Zeferino cai quaûn Giaùo Hoäi giöõa caùc naêm 199-217, cho thaønh laäp vaø giao cho Phoù teá Callisto troâng coi. Sau naøy Phoù teá Callisto ñöôïc baàu laøm Giaùo Hoaøng keá nhieäm Ñöùc Giaùo Hoaøng Zeferino cai quaûn Giaùo Hoäi giöõa caùc naêm 217-222, töùc cho tôùi khi Ñöùc Callisto chòu töû ñaïo vaø choân caát trong nghóa trang naøy.
Trong thôøi gian naøy yù nieäm veà caùc nghóa trang Kitoâ cuõng baét ñaàu phoå bieán ñeán Ñoâng Phöông, vaø ñöôïc coi nhö laø caùc "phoøng nguû chung" cuûa caùc tín höõu. Vaø nhö theá trong toaøn theá giôùi Kitoâ coå phaùt trieån yù muoán thaønh laäp caùc nghóa trang chung ñeå choân caát caùc anh chò em Kitoâ vaø cung caáp cho hoï phaàn moä xöùng ñaùng. Theo chöùng taù cuûa giaùo phuï Tertulliano, thì caùc Kitoâ höõu thaønh laäp "moät quõy chung", ñeå baûo ñaûm vieäc choân caát cho caùc tín höõu ngheøo, caùc ngöôøi goùa buïa vaø caùc treû em moà coâi.
Hoûi: Nhö theá hieän coù bao nhieâu nghóa trang Kitoâ coå taát caû thöa Ñöùc OÂng?
Ñaùp: Chæ taïi Roma khoâng thoâi ñaõ coù hôn 50 nghóa trang Kitoâ vaø khoaûng 50 nghóa trang Kitoâ khaùc trong vuøng Lazio, trung Italia. Trong khi caùc daáu tích caùc nghóa trang Kitoâ coå cuõng ñöôïc tìm thaáy treân ñaûo Sicilia nam Italia, trong vuøng Campania, treân ñaûo Sardaigna, trong vuøng Umbria, Toscana, Puglia, Abruzzo, Basilicata, trong quaàn ñaûo Toscana cuõng nhö taïi Malta vaø trong vuøng Baéc Phi chaâu.
Hoûi: Theá coøn phaàn ñoùng goùp cuûa caùc nghóa trang Kitoâ cho ngheä thuaät Kitoâ thì ra sao thöa Ñöùc OÂng?
Ñaùp: Caùc ñoùng goùp cho ngheä thuaät Kitoâ cuûa caùc nghóa trang raát laø lôùn. Chæ caàn nghó tôùi vieäc khôûi ñaàu cuûa ngheä thuaät Kitoâ ôû Roma truøng hôïp vôùi vieäc naûy sinh ra caùc nghóa trang Kitoâ giöõa theá kyû thöù II vaø thöù III, khi Phoù teá Callisto ñöôïc giao cho nhieäm vuï troâng coi vaø ñieàu haønh caùc nghóa trang naèm treân ñöôøng Appia. Hieån nhieân laø ngheä thuaät caùc nghóa trang thuoäc caùc theá kyû ñaàu tieân dieãn taû ôn cöùu roãi sau cuøng, vôùi vieäc dieãn taû caùc caûnh ñöôïc linh höùng tröïc tieáp töø caùc giai thoaïi noåi baät cuûa Thaùnh Kinh. Theá roài trong caùc nghóa trang coù caû moät loaït caùc taùc phaåm bieåu töôïng, trong nghóa ngay töø theá kyû thöù III ñaõ coù caùc böùc töôïng hay hình khaéc rieâng reõ vôùi moät yù nghóa saâu ñaäm, chaúng haïn nhö töôïng Ngöôøi Muïc Töû Nhaân Laønh. Tuy noù ñeán töø truyeàn thoáng ngoaïi giaùo nhöng mang ñaày yù nghóa Kitoâ hoïc, khi noù bieåu töôïng cho nhaân vaät cuûa caùc Thaùnh Vònh, hay cuûa duï ngoân ngöôøi muïc töû nhaân laønh ñi tìm con chieân laïc trong Phuùc AÂm.
Hoûi: Thöa Ñöùc OÂng, taïi sao cho tôùi ngaøy nay nöõa ngöôøi ta vaãn tieáp tuïc giaûi thích raèng caùc hang toaïi ñaïo hay caùc nghóa trang Kitoâ coå laø nôi caùc Kitoâ höõu truù aån trong thôøi baét ñaïo?
Ñaùp: Vaãn coøn coù "nhieàu kieåu noùi thuoäc loøng" lieân quan tôùi caùc nghóa trang Kitoâ coå vaø mieâu taû chuùng nhö laø nôi coù caùc caûnh cheát choùc saàu thaûm, hay laø saân khaáu cuûa caùc haønh ñoäng baùch haïi ñaãm maùu, vaø laø nôi caùc Kitoâ höõu laån troán trong caùc cuoäc baùch haïi. Chuùng laø caùc tö töôûng ñöôïc döôõng nuoâi bôûi caùc tieåu thuyeát thuoäc theá kyû XIX vaø kyõ ngheä phim aûnh khoång loà cuûa theá kyû XX. Nhöng quan nieäm veà caùc nghóa trang Kitoâ nhö theá khoâng ñuùng vôùi tinh thaàn ñaõ linh hoaït caùc Kitoâ höõu tieân khôûi, khi hoï quyeát ñònh xaây caùc nghóa trang rieâng ñeå choân caát caùc tín höõu qua ñôøi, nhö trong moät "nhaø nguû chung", vaø töø ñoù phaùt xuaát ra töø "koimeteria", roài trong caùc thöù tieáng Taây aâu chuùng ta dòch laø nghóa trang. Nghóa trang laø nhaø nguû chung, nôi caùc ngöôøi cheát naèm nguû, an nghæ, trong khi chôø ñôïi ngaøy ñöôïc soáng laïi vaøo thôøi sau heát. Caùc nghóa trang coäng ñoaøn naøy ñöôïc nhaø caàm quyeàn Roma thôøi xöa bieát roõ chuùng ôû ñaâu, vaø nhö theá trong moät nghóa naøo ñoù hoï chaáp nhaän nhieäm vuï toáng taùng cuûa caùc nôi naøy.
Hoûi: Taïi sao caùc nghóa trang Kitoâ laïi trôû thaønh caùc nôi haønh höông thöa Ñöùc OÂng Carruø?
Ñaùp: Vaøo ñaàu theá kyû thöù V caùc nghóa trang Kitoâ keát thuùc nhieäm vuï laø nôi choân caát caùc tín höõu, vaø chæ duy trì vai troø laø nôi suøng kính caùc vò töû ñaïo. Vai troø naøy ñaõ laø neàn taûng ñöôøng höôùng muïc vuï cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Damaso cai quaûn Giaùo Hoäi giöõa caùc naêm 366-384. Ñöùc Damaso ñaõ tìm kieám, moät caùch coù heä thoáng vaø vôùi raát nhieàu tình yeâu meán, moä cuûa caùc vò töû ñaïo, xaây ñaøi kyû nieäm vaø ñaët ñeå thaønh "loä trình ñeán vôùi caùc thaùnh". Vaø nhö theá ngay töø thôøi aáy caùc tín höõu haønh höông thaønh thaùnh Roma theo caùc con loä lôùn ñaõ gheù thaêm caùc nghóa trang vaø caàu nguyeän tröôùc moä caùc vò töû ñaïo. Ngaøy nay trong Naêm Ñöùc tin naøy thaät laø thích hôïp tieáp tuïc loä trình haønh höông aáy.
Hoûi: Nhöng maø thöa Ñöùc OÂng vieäc thaêm vieáng caùc nghóa trang Kitoâ coå cuõng laø moät kinh nghieäm hay ñoái vôùi caùc ngöôøi khoâng tin, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Chaéc chaén roài. Ñoái vôùi caùc khaùch thaêm vieáng "xa rôøi" vôùi ñöùc tin, vieäc vieáng thaêm caùc nôi coù gía trò lòch söû vaø khaûo coå raát hay naøy, laø dòp ñeå ñöa ra caùc caâu hoûi neàn taûng veà cuoäc soáng, vaø coù leõ laø dòp khaùm phaù ra caùc giaù trò cuûa söï töï do, cuûa söï bình ñaúng, cuûa tình huynh ñeä, laø caùc giaù trò ñöôïc ghi khaéc trong chính goác reã cuûa Kitoâ giaùo, laø dòp khaùm phaù ra raèng Kitoâ giaùo ñem laïi söï giaûi phoùng vaø tieán boä cho con ngöôøi.
(Avvenire 3-1-2013)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)