Caùc giaù trò tinh thaàn vaø toân giaùo
trong cuoäc soáng con ngöôøi
Caùc giaù trò tinh thaàn vaø toân giaùo trong cuoäc soáng con ngöôøi.
Roma (Avvenire 15-5-2012; RG 16-5-2012; Vat. 21-5-2012) - Phoûng vaán trieát gia Francesco Torralba Roselloø, ngöôøi Taây Ban Nha.
Ngaøy 17 thaùng 5 naêm 2012 ñaïi hoäi "Saân cuûa daân ngoaïi" ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi khoâng tin veà ñeà taøi "Ngheä thuaät, veû ñeïp vaø söï sieâu vieät" ñaõ khai dieãn taïi Barcelona beân Taây Ban Nha. Ñaïi hoäi ñaõ do Hoäi Ñoàng Toøa Thaùnh Vaên Hoùa toå chöùc vôùi söï tham döï cuûa haøng traêm ngheä só vaø chuyeân gia thuoäc nhieàu boä moân khaùc nhau, keå caû caùc trieát gia vaø chính trò gia.
Trong soá caùc tham döï vieân coù trieát gia Francesco Torralba Roselloø, ngöôøi Taây Ban Nha, giaùo sö ñaïi hoïc Ramon Lluli Barcelona. Giaùo sö thuyeát trình veà ñeà taøi "Con ñöôøng töø veû ñeïp tôùi tình yeâu". Giaùo sö sinh naêm 1967 taïi Barcelona, theo hoïc taïi ñaïi hoïc Barcelona vaø Kopenhagen, coù baèng tieán só treát hoïc vaø thaàn hoïc. Giaùo sö laø taùc giaû cuûa haøng chuïc cuoán saùch ñöôïc ñoäc giaû öa thích, trong ñoù coù caùc cuoán nhö: "Caùc göông maët cuûa söï thinh laëng"; "Moät traêm giaù trò ñeå soáng" (2001); "Khaùm phaù yù nghóa thöïc taïi" (2000); "Giaù trò vaø yù nghóa hoaït ñoäng giaùo duïc" (2001); "Luaân lyù ñaïo ñöùc cuûa vieäc saên soùc" (2001); "Coù theå coù moät theá giôùi môùi khoâng?" (2003); "Ñaâu laø phaåm giaù con ngöôøi?" (2004); "Cha meï vaø con caùi" (2003); "Laù thö cuûa moät ñöùa con chöa coù teân" (2005); "YÙ nghóa daân trí toaøn caàu giaûi thích cho caùc con toâi" (2005); "Ngheä thuaät bieát laéng nghe" (2006); Loaït saùch veà caùc ñeà taøi: Söï tha thöù, tình baïn, söï thanh thaûn, loøng traéc aån (2008); "Hoøa bình, daán thaân" (2011); "Nhìn thaúng maët caùi cheát" (2008); "Bình tónh trong moät theá giôùi khoâng bình tónh" (2009); "Söï thoâng minh tinh thaàn" (2010) Ñöùc Gieâsu Kitoâ" (2011); "Tình yeâu ñeán töø beân trong" (2011); "Vôùi Thieân Chuùa hay laø khoâng Thieân Chuùa" (2012). Hai cuoán saùch môùi ñöôïc xuaát baûn taïi Taây Ban Nha laø "Caùi luaän lyù cuûa quøa taëng" vaø "Cuoäc soáng tinh thaàn trong xaõ hoäi vi tính". Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò baøi phoûng vaán giaùo sö veà ñaïi hoäi naøy.
Hoûi: Thöa giaùo sö Roselloø, taïi sao Barcelona laïi ñöôc choïn laøm nôi toå chöùc ñaïi hoäi "Ngheä thuaät, veû ñeïp vaø söï sieâu vieät"?
Ñaùp: Toâi tin raèng ñaây laø moät söï löïa chno toát, ñaëc bieät bôûi vì Barcelona laø vuøng ñaát cuûa söï ñoái thoaïi, moät vuøng ñaát chung soáng giöõa caùc hình thaùi tinh thaàn tu ñöùc khaùc nhau, vaø nhaát laø noù dieãn taû söï ñoái thoaïi töø bao theá kyû nay giöõa nhöõng ngöôøi tin vaø ngöôøi khoâng tin, nhaát laø bôûi vì ñoái töôïng cuûa coâng vieäc laøm, veû ñeïp laø moät ñieåm gaëp gôõ chung giöõa nhöõng ngöôøi tin vaø nhöõng ngöôøi khoâng tin, moät tuï ñieåm gaëp gôõ thöïc söï, nôi con ngöôøi coù theå suy tö veà caùi noái keát hai coäng ñoaøn, nhaát laø noù lieân keát con ngöôøi laïi vôùi nhau, moät caùch ñoäc laäp vôùi dieàu hoï tin.
Hoûi: Nhö theá, chuùng ta coù theå noùi raèng veû ñeïp veùn môû cho thaáy Thieân Chuùa hay khoâng, thöa giaùo sö?
Ñaùp: Veû ñeïp laø vieãn töôïng cuûa nhöõng ngöôøi tin nôi Thieân Chuùa. Ñoái vôùi rieâng toâi, thì toâi thaáy "veû ñeïp cuûa söï töï nhieân, veû ñeïp cuûa ngheä thuaät, veû ñeïp cuûa aâm nhaïc" ñaõ laø moät bieåu loä, moät maïc khaûi veû ñeïp cuûa Thieân Chuùa roài. Nhöng trong vieãn töôïng "ñôøi" cuûa nhöõng ngöôøi khoâng tin, thì veû ñeïp laø moät lôøi môøi goïi höôùng tôùi sieâu vieät, höôùng tôùi maàu nhieäm, höôùng tôùi suy tö. Noù nhö moät bieåu töôïng khieán chuùng ta nghó tôùi ñieàu chuùng ta laø, ñaâu laø yù nghóa cuûa cuoäc soáng, ñaâu laø neàn taûng cuoái cuøng cuûa chuùng ta. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø chuùng ta tröïc tieáp ñeán vôùi Thieân Chuùa, nhöng toâi cuõng tin raèng nhöõng ngöôøi khoâng tin troâng thaáy nôi veû ñeïp moät con ñöôøng daãn ñöa tôùi maàu nhieäm, ít nhaát laø maàu nhieäm veà theá giôùi.
Hoûi: Theo giaùo sö, ñaâu laø ngoân ngöõ maø ngaøy nay tín höõu phaûi duøng, neáu muoán gaëp gôõ nhöõng ngöôøi khoâng tin?
Ñaùp: Ngoân ngöõ maø tín höõu duøng phaùi laø moät thöù ngoân ngöõ roõ raøng, moät thöù ngoân ngöõ khoâng kyõ thuaät, coù theå ñeán vôùi taát caû moïi ngöôøi. Ngoân ngöõ kyõ thuaät hay ngoân ngöõ beân trong giaùo hoäi laø moät thöù ngoân ngöõ thöôøng khoâng hieåu noåi ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. Noù laø moät thöù ngoân ngöõ coù moät truyeàn thoáng, moät söùc maïnh bieåu töôïng, moät gia taøi tích tuï trong bao theá kyû, ñöôïc laøm bôûi bieát bao nhieâu yù nieäm khaùc nhau, maø ngöôøi ta thöôøng khoâng bieát, ngöôøi ta khoâng bieát caùc vaên baûn kinh thaùnh, vaø thöïc teá laø ngöôøi ta "muø chöõ bieåu töôïng", moät ngöôøi muø khoâng theå ñoïc hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa noù. Vì theá ngoân ngöõ phaûi raát roõ raøng. Noù phaûi laø thöù ngoân ngöõ ñi töø caùc ñieàu noøng coát nhaát cuûa Ñöùc tin, nghóa laø söù ñieäp thöïc söï phaûn aùnh noøng coát cuûa kinh Tin Kính. Toâi nghó raèng ñoù laø söù ñieäp cuûa Chuùa Gieâsu. Ngoân ngöõ cuûa Chuùa Gieâsu laø moät thöù ngoân ngöõ cho taát caû moïi ngöôøi. Nhaát laø trong vieäc giaûng daäy cuûa Ngöôøi, Chuùa Gieâsu ñaõ noùi qua caùc duï ngoân, caùc bieåu töôïng, baèng caùch tìm tôùi vôùi taát caû moïi ngöôøi qua caùc hình aûnh, keå caû nhöõng ngöôøi khoâng ñöôïc hoïc haønh, khoâng bieát ñoïc bieát vieát. Ngoân ngöõ maø tín höõu duøng phaûi laø thöù ngoân ngöõ nhö vaäy, moät thöù ngoân ngöõ thích hôïp vôùi con ngöôøi ngaøy nay.
Hoûi: Thöa giaùo sö, trong caùc cuoán saùch cuûa mình giaùo sö hay chuù yù tôùi caùc ñeà taøi cuoäc soáng tinh thaàn roäng môû cho taát caû moïi ngöôøi nhö: söï thinh laëng, xaõ hoäi vi tính, quøa taëng vv... Ñaây laø moät kieåu nghieân cöùu raát gaàn vôùi tinh thaàn ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi khoâng tin cuûa toå chöùc "Saân cuûa daân ngoaïi". Taïi sao vaây?
Ñaùp: Vieäc nghieân cöùu trieát hoïc cuûa toâi coá gaéng roäng môû vaø coù theå thaám nhaäp ñoái vôùi moïi ngöôøi. Toâi cho raèng nhieäm vuï trieát gia laø thaêng tieán tö töôûng vaø suy tö veà caùc vaán naïn cuûa con ngöôøi maø moãi moät ngöôøi ñeàu ñaët ra, vöôït ngoaøi caùc xaùc tín tinh thaàn cuûa mình. Nhieäm vuï cuûa toâi laø ôû ngoaøi bieân giôùi laø nôi saùng taïo, nôi coù theå chia seû vaø ñoái thoaïi. Theo toâi moãi ngöôøi ñeàu coù moät chieàu kích tinh thaàn coù theå ñöôïc saép xeáp vaø phaùt trieån theo nhieàu caùch khaùc nhau, tuøy theo caùc boái caûnh vaø tieåu söû.
Hoûi: Theá thì coù caùi gì chung cho caùc tín höõu vaø caùc nhaø nhaân vaên?
Ñaùp: Caûm giaùc nuoái tieác, öôùc mong haïnh phuùc, söï caàn thieát ñoái chieáu vaø noãi sôï haõi laø caùc kinh nghieäm haøng ngaøy cuûa taát caû moïi ngöôøi, khieán cho chuùng ta trôû thaønh anh em vôùi nhau trong cuoäc soáng. Toâi nghó toân giaùo laø töông quan vöôït cao hôn chính mình, gaén lieàn con ngöôøi vôùi moät thöïc taïi khaùc, maø chuùng ta goïi laø maàu nhieäm tuyeät ñoái.
Hoûi: Trong cuoán saùch noùi veà söï thinh laëng giaùo sö ñaõ trích daãn nhaø tö töôûng Ludwig Wittgenstein nhieàu laàn, taïi sao vaây?
Ñaùp: Wittgenstein laø moät tö töôûng gia tinh thaàn raát saâu saéc. Chæ caàn ñoïc caùc saùch tieåu söû cuûa oâng hoài tröôùc ñeä nhaát theá chieán vaø cuoán "Khaûo luaän luaän lyù trieát hoïc" thì bieát. OÂng cho thaáy caùc heïn heïp cuûa ngoân ngöõ khoa hoïc, vaø hieåu raèng thinh laëng laø thaùi ñoä toát nhaát ñöùng tröôùc maàu nhieäm cuûa thöïc taïi. Toâi thaáy thaùi ñoä thaän troïng vaø chuù yù naøy ñoái vôùi nhöõng gì vöôït cao hôn lyù leõ khoa hoïc raát laø hay. Hoïc giaû Wittgenstein thöøa nhaän raèng khoâng theå laø "khoa hoïc" veà yù nghóa cuoäc soáng, nhöng tôùi löôït noù, caâu hoûi veà yù nghóa cuoäc soáng laïi nghieâm troïng vaø loâi cuoán xuùc ñoäng nhaát maø moät ngöôøi coù theå ñöa ra.
Hoûi: Nhö theá con ngöôøi toân giaùo coù theå khaùm phaù ra "moät caùi gì hôn nöõa" nôi moät ngöôøi khoâng coù noù, thöa giaùo sö?
Ñaùp: Chaéc chaén roài. Trong ñoái thoaïi tín höõu khaùm phaù ra nhieàu yeáu toá raát hay. Tröôùc heát hoï nhaän ra raèng caùc ngöôøi khoâng tin laøm thaønh moät theá giôùi raát khaùc nhau. Coù nhöõng ngöôøi thôø ô, nhöng cuõng coù nhöõng ngöôøi rôøi xa, coù nhöõng ngöôøi chuû tröông voâ ngoä nhöng vaãn tìm kieám hieåu bieát, nhöng cuõng coù nhöõng ngöôøi ñaày uaát haän, raát hay chæ trích toân giaùo vì caùc lyù do tieåu söû. Trong cuoäc ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi khoâng tin, tín höõu bò baét buoäc dieãn taû ñieàu noøng coát vaø tinh tuyeàn nhaát cuûa loøng tin. Ngoaøi ra, caàn phaûi laøm ñieàu ñoù moät caùch raát roõ raøng vaø khieâm toán, vôùi caùc töø vöïng ñôøi, vì ñoù laø caùch duy nhaát tìm ra moät moâi tröôøng ñöôïc chia seû.
Hoûi: Thöa giaùo sö Roselloø, Barcelona laø moät trong caùc vuøng bò tuïc hoùa nhaát AÂu chaâu. Laøm theá naøo ñeå khieán cho Tin Möøng ñaùng ñöôïc tin caäy treân bình dieän vaên hoùa?
Ñaùp: Toâi nghó caàn phaûi tìm ra caùc ñeà taøi hieän sinh vaø lyù leõ thöïc tieãn, maø khoâng queân caùc lyù do coù lyù söï, ñeå trôû thaønh tín höõu kitoâ. Vieäc thuyeát phuïc laø ñieàu raát quan troïng, nhöng ñeà taøi toát nhaát laø chæ cho thaáy raèng Kitoâ giaùo laø moät ñeà nghò ñoái vôùi nieàm haïnh phuùc cuûa theá giôùi, moät söï thoâng truyeàn söï soáng, nhö trieát gia Kirkegaard ñaõ noùi: moät trình thuaät yù nghóa khi ñöôïc thaùp nhaäp vaøo con ngöôøi, trôû thaønh suoái nguoàn cuûa söï an bình thanh thaûn, vaø trao ban. Tín höõu kitoâ ñaùng tin caäy, khi soáng töôi vui ñieàu mình ñaõ kinh nghieäm, khi cho theá giôùi thaáy cuoäc gaëp gôõ caù nhaân vôùi Thieân Chuùa vaø vôùi vò maø thaùnh Agostino goi laø "Vò Thaày noäi taâm", bieán thaønh suoái nguoán bình an cho linh hoàn, vaø ñem laïi hoøa bình cho theá giôùi.
Hoûi: "Söï töï do ñích thaät nhaát laø loøng bieát ôn", giaùo sö ñaõ vieát trong cuoán saùch veà "moùn quøa". Ngaøy nay xem ra laø ñieàu ngöôïc laïi. Ñaâu laø caùc thí duï cuï theå cuûa söï töï do naøy thöa giaùo sö?
Ñaùp: Söï töï do ñöôïc tìm thaáy trong vieäc giaûi phoùng khoûi caùi toâi, baèng caùch soáng döôùi suoái nguoàn cuûa loøng toát, hieän dieän trong nôi saâu thaúm cuûa töøng ngöôøi. Noù coù nghóa laø noäp mình cho tha nhaân, maø khoâng tính toaùn cuõng khoâng hy voïng gì caû. Söï trao ban chính mình thöïc laø con ñöôøng cuûa nieàm haïnh phuùc. Haïnh phuùc khoâng heä taïi choã chieám höõu, cuõng khoâng heä taïi hoaït ñoäng taäp trung vaøo chính mình vaø thöïc hieän caùc öôùc mong cuûa rieâng mình: ñoù laø söï phoùng ñaõng chöù khoâng phaûi töï do. Töï do laø ngöôøi soáng maø khoâng coù caùc thaønh kieán, vaø maãu saün, khoâng bò thuùc ñaåy bôûi tính toaùn lôïi loäc, nhöng bôûi söï trao ban, trao ban lôùn hôn laø tình yeâu thöông chia seû. Chuùa Gieâsu laø maãu möïc söï töï do cuûa con ngöôøi toâi, nhöng caû thaùnh Phanxicoâ thaønh Assisi, thaùnh Massimiliano Kolbe vaø thaùnh Edith Stein nöõa laø nhöõng ngöôøi ñaõ soáng theo vieãn töôïng trao ban taän hieán nhöng khoâng naøy.
(Avvenire 15-5-2012; RG 16-5-2012)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)