Taän theá vaø caùc chôø ñôïi cöùu roãi
Taän theá vaø caùc chôø ñôïi cöùu roãi.
Roma (Avvenire 1-02-2012; Vat. 20-02-2012) - Phoûng vaán oâng Henning Ottmann, giaùo sö trieát lyù chính trò, veà caùc quan ñieåm taän theá vaø caùc chôø ñôïi cöùu roãi trong taâm thöùc cuûa con ngöôøi ngaøy nay.
Trong caùc ngaøy 9 ñeán 11 thaùng hai naêm 2012, ñaïi hoäi veà ñeà taøi "Ñöùc Gieâsu ngöôøi ñoàng thôøi vôùi chuùng ta", ñaõ dieãn ra taïi Roma. Ñaïi hoäi do UÛy ban döï aùn vaên hoùa cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Italia toå chöùc. Tham döï ñaïi hoäi ñaõ coù nhieàu giôùi chöùc ñaïo ñôøi trong ñoù coù Ñöùc Cha Nicolas Thomas Wright, Giaùm Muïc Anh giaùo, vaø oâng Henning Ottmann, giaùo sö trieát lyù chính trò.
Giaùo sö Henning Ottmann sinh naêm 1944 taïi Vienne, thuû ñoâ nöôùc AÙo, hieän laø Chuû tòch Hieäp hoäi nghieân cöùu tö töôûng chính trò Ñöùc. Töø naêm 1995 tôùi naêm 2009 giaùo sö ñaõ daäy moân Lyù thuyeát vaø trieát lyù chính trò taïi Hoïc vieän Scholl, vaø moân Khoa hoïc chính trò taïi ñaïi hoïc Luwig-Maximilians Muenchen. Giaùo sö laø taùc giaû cuûa nhieàu saùch, trong ñoù coù boä saùch 9 cuoán veà Lòch söû tö töôûng chính trò. Hai cuoán ñaàu tieân trình baày lòch söû Hy Laïp: töø Homer cho tôùi Socrate, roài töø Platon cho tôùi chuû thuyeát Hy laïp. Cuoán thöù ba giôùi thieäu lòch söû Roma. Cuoán thöù boán trình baày lòch söû thôøi Trung Coå. Caùc cuoán thöù naêm tôùi thöù baåy trình baày lòch söû Thôøi taân tieán: töø Machiavelli cho tôùi caùc cuoäc Caùch maïng lôùn; thôøi cuûa caùc cuoäc Caùch Maïng; caùc traøo löu chính trò theá kyû XIX. Cuoán thöù taùm vaø thöù chín giôùi thieäu lòch söû theá kyû XX: Caùc cheá ñoä ñoäc taøi vaø vieäc thaéng vöôït chuùng; Töø lyù thuyeát pheâ bình cho tôùi vieäc toaøn caàu hoùa.
Ngoaøi 2 cuoán tieåu söû cuûa trieát gia Nietzsche, giaùo sö Ottmann cuõng vieát moät soá saùch khaùc veà caùc trieát gia Hegel, Nietzsche, Platon, Aristote; moät cuoán veà "Caùi cheát söï soáng vaø nhaân phaåm: caùc laäp tröôøng lieân quan tôùi luaân lyù sinh hoïc hieän nay"; cuõng nhö cuoán "Luaân lyù ñaïo ñöùc tieâu cöïc". Giaùo sö cuõng coäng taùc vôùi nhieàu nguyeät san chính trò vaø trieát hoïc.
Ngoaøi vieäc nghieân cöùu trieát lyù chính trò töø thôøi xa xöa cho tôùi ngaøy nay, giaùo sö Ottmann cuõng ñöa ra caùc laäp tröôøng rieâng cuûa mình ñoái vôùi laõnh vöïc luaân lyù ñaïo ñöùc. Trong taùc phaåm "Luaân lyù ñaïo ñöùc tieâu cöïc" giaùo sö khai trieån caùc suy tö vaø thaûo luaän veà thaùi ñoä "ñeå yeân" vaø deø daët caù nhaân. Giaùo sö ñeà ra naêm quyeát leänh: thöù nhaát haõy ñeå yeân nhöõng gì ñaõ ñöôïc thöïc hieän toát ñeïp hôn laø ñieàu moät ngöôøi coù theå laøm; thöù hai, haõy ñeå yeân ñieàu ngöôøi khaùc laøm toát hôn chuùng ta; thöù ba, haõy ñeå yeân nhöõng gì coù theå trôû thaønh töø con ngöôøi chuùng ta, nhöõng gì phaûi laø nhö theá; thöù boán, haõy ñeå yeân nhöõng gì phaûi thaéng vöôït nhöng laïi daãn ñöa tôùi caùc haäu quûa xaáu hôn; vaø thöù naêm haõy ñeå yeân nhöõng gì maø con ngöôøi khoâng theå thay ñoåi ñöôïc nöõa.
Lieân quan tôùi vaán ñeà luaân lyù sinh hoïc, giaùo sö Ottmann ñöa ra caùc lyù leõ traû lôøi cho caâu hoûi, khi naøo con ngöôøi baét ñaàu laø ngöôøi? Vaø oâng traû lôøi: con ngöôøi baét ñaàu laø ngöôøi, khi ñöôc thuï thai, töùc töø khi tinh truøng cuûa ngöôøi cha vaøo beân trong tröùng cuûa ngöôøi meï. Con ngöôøi coù taát caû tieàm naêng töø baûn chaát cuûa noù trôû thaønh baûn vò maø noù seõ laø. Töø cuøng moät ñieåm khôûi ñaàu aáy con ngöôøi lieân tuïc phaùt trieån vaø lôùn leân.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán oâng Henning Ottmann, giaùo sö trieát lyù chính trò, veà caùc quan ñieåm taän theá vaø caùc chôø ñôïi cöùu roãi trong taâm thöùc cuûa con ngöôøi ngaøy nay.
Hoûi: Thöa giaùo sö Ottmann, taïi sao moät chuyeân vieân khoa hoïc chính trò nhö giaùo sö maø laïi caûm thaáy caàn phaûi ñoái chieáu vôùi göông maët cuûa Ñöùc Gieâsu?
Ñaùp: Taïi vì caùc giaùo huaán noøng coát cuûa Chuùa Gieâsu vaãn coøn coù moät vai troø raát lôùn trong laõnh vöïc toâi nghieân cöùu. Baûn vaên trong ñoù Chuùa Gieâsu noùi: "Cuûa Cesareâ haõy traû cho Cesareâ, vaø cuûa Thieân Chuùa haõy traû cho Thieân Chuùa" töø thaùnh Agostino ñöôïc chuyeàn qua thôøi Trung Coå cho ñeán thôøi Martin Luther, theo thieån yù toâi, vaãn coøn ghi daáu ranh giôùi neàn taûng giöõa toân giaùo vaø chính trò. Chuùng ta cuõng coù theå nghó ñeán Baøi Giaûng Treân Nuùi, vôùi söù ñieäp baát baïo ñoäng, khoâng khaùng cöï vaø yeâu thöông keû thuø. Noù ñaõ bò nhieàu ngöôøi chæ trích, chaúng haïn nhö Max Weber, cho noù laø voâ chính trò, nhöng ñaõ luoân luoân ñöôïc caùc phong traøo chuû hoøa ñoïc trong trong nhaõn quan chính trò. Noùi moät caùch toång quaùt hôn, thaät deã ghi nhaän söï kieän naøy nôi caùc phong traøo thaàn hoïc chính trò doïc daøi suoát theá kyû XX: chính trò caùnh höõu nhö Carl Schmidt, cuõng nhö chính trò caùnh taû cuûa neàn thaàn hoïc giaûi phoùng nhö Giorgio Agamben.
Hoûi: Thöa giaùo sö, yù nieäm veà thôøi gian cuûa chuùng ta mang ñaäm daáu veát cuûa Chuùa Kitoâ Phuïc sinh ñeán möùc naøo?
Ñaùp: YÙ nieäm kitoâ veà thôøi gian vaø veà lòch söû ñaõ vaø hieän nay vaãn coøn nhö theá, caû khi ngöôøi ta coù tìm caùch thoaùt ra khoûi Kitoâ giaùo vaø khaúng ñònh moät quan nieäm hoaøn toaøn töï taïi ñi nöõa. Ngöôøi ta nhaän thaáy roõ ñieàu ñoù, chaúng haïn trong trieát thuyeát lòch söû cuûa Lessing, Hegel hay Marx. Lòch söû khoâng theå ñöôïc suy tö moät caùch chu kyø, luoân luoân trôû laïi, nhö caùc trieát gia hy laïp thôøi xöa ñaõ quan nieäm. Taát caû moïi ngöôøi, keå caû ngöôøi voâ thaàn, ñeàu nghó raèng lòch söû höôùng tôùi moät muïc ñích hay moät chung keát. Caû caùc noã löïc thay theá vieäc tính toaùn thaùng naêm döïa treân bieán coá Ñöùc Kitoâ giaùng sinh baèng caùc thöù lòch khaùc, nhö trong thôøi Caùch maïng Phaùp, ñaõ luoân luoân thaát baïi. Khoâng theå gaït Chuùa Gieâsu Kitoâ vaø Kitoâ giaùo khoûi lòch söû nhaân loaïi.
Hoûi: Töø quan ñieåm naøy caùc tieán trình ñaùnh maát ñi caùc giaù trò kitoâ laïi khoâng phaûi laø moät suy suïp hay sao, thöa giaùo sö?
Ñaùp: Söï kieän ñaùnh maát ñi caùc gía trò kitoâ khoâng phaûi laø moät hieän töôïng hoaøn vuõ, maø chæ chính yeáu lieân quan tôùi AÂu chaâu maø thoâi. Noù khoâng daãn ñöa tôùi choã loaïi tröø toân giaùo, maø daãn ñöa tôùi söï toàn taïi döôùi caùc hình thöùc thay ñoåi khaùc, döôùi caùc hình thöùc tuïc hoùa. Söï chôø ñôïi ôn cöùu roãi ñöôïc döïa treân taát caû nhöõng gì coù theå nhö: söï tieán boä, kyõ thuaät, khoa hoïc, keå caû söï taàm thöôøng cuûa vieäc tieâu thuï - tö töôûng thieân ñaøng cuûa vieäc mua saém, vaø caùc khía caïnh khaùc cuûa cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Ñaøng khaùc, nhu caàu toân giaùo tìm caùc hình thöùc môùi vaø laø vieäc kieám tìm yù nghóa töø caùc ñöôøng neùt duy caù nhaân chuû nghóa. Trieát gia Charles Taylor, ngöôøi Canada, ñaõ ñeå taát caû caùc ñieàu ñoù trong töông quan vôùi caùc neùt dieãn taû neàn vaên hoùa cuûa chuùng ta ngaøy nay. Vaø neáu coù noåi leân caùc chôø ñôïi lieân tuïc ôn cöùu roãi bò tuïc hoùa, thì cuõng noåi leân caùc giôùi thieäu caùnh chung lieân tuïc bò tuïc hoùa, caùc vieãn töôïng kinh khuûng cuûa moät theá giôùi bò suïp ñoå vì moät cuoäc chieán nguyeân töû, moät tai öông khí haäu... Haàu nhö coù theå noùi raèng naêm naøo ngöôøi ta cuõng chôø ñôïi ngaøy caùnh chung, ngaøy taän theá.
Hoûi: Thöa giaùo sö, giaùo sö ñaõ nghieân cöùu nhieàu veà trieát gia Nietzsche vaø ñaõ vieát hai cuoán tieåu söû veà oâng. Giaùo sö coù nghó raèng tröïc giaùc cuûa oâng veà söï trôû laïi vónh cöûu cuûa cuøng moät chuyeän, coù duy trì moät tieàm naêng thaùch ñoá ñoái vôùi quan nieäm kitoâ hay khoâng, hay giaùo sö nghó raèng noù chæ ñôn thuaàn ñöôïc coi nhö laø vieäc sinh ra cuûa moät nhaø trí thöùc bò hun noùng quùa möùc khoâng?
Ñaùp: Caùc trieát gia nhö Nietzsche hay Heidegger ñaõ tìm troán chaïy söï phaùt trieån cuûa tö töôûng maø chuùng ta goïi laø sieâu hình. Hoï ñaõ khoâng thaønh coâng. Söï trôû laïi vónh cöûu maø trieát gia Nieztsche ñaõ muoán ñoái choïi vôùi quan nieäm kitoâ veà lòch söû, laø moät aùm aûnh kinh hoaøng, bôûi vì noù khoâng chæ coù nghóa laø söï trôû laïi cuûa nhöõng gì maø chuùng ta coi laø söï thieän haûo maø chuùng ta phaûi khoå ñau khi xa rôøi chuùng, maø cuõng coù nghóa laø söï trôû laïi cuûa nhöõng gì laø xaáu xa toài baïi nöõa. Söï trôû laïi vónh cöûu nhö theá cuõng coù nghóa laø söï trôû laïi vónh cöûu cuûa traïi taäp trung ñöùc quoác xaõ Auschwitz, vôùi caùc taøn aùc voâ nhaân kinh khuûng cuûa noù.
Ñoái vôùi quan nieäm kitoâ veà thôøi gian vaø lòch söû, söï trôû laïi vónh cöûu cuûa Nietzsche khoâng coáng hieán cho con ngöôøi moät söï löïa choïn thay theá naøo caû. Moät söï trôû laïi vónh cöûu ñuïng chaïm vôùi cuøng caùi luaän lyù ñoù, bôûi vì söï tieáp noái trong thôøi gian cuûa hai thôøi ñieåm loaïi tröø söï kieän cuøng moät chuyeän seõ xaûy ra trôû laïi.
Hoûi: Caùc suy tö cuûa trieát gia Nietzsche coù phaûn aùnh moät tö töôûng choáng laïi Kitoâ giaùo hay khoâng thöa giaùo sö?
Ñaùp: Trong noãi tuyeät voïng saâu ñaäm vaø trong cuoäc chieán ñaáu cuûa oâng choáng laïi Kitoâ giaùo, trieát gia Nietzsche chaéc haún ñaõ "ñaïo ñöùc" hôn nhieàu ngöôøi voâ ngoä. Quan nieäm cuûa oâng veà Chuùa Kitoâ saùt gaàn vôùi hoaøng töû Myskin cuûa vaên haøo Dostovskij: oâng ta cuõng laø moät ngöôøi ñieân loaïn, nhöng phaûi nghó raèng oâng laø moät ngöôøi ñieân loaïn trong Chuùa Kitoâ.
(Avvenire 1-2-2012)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)