Kitoâ höõu Nigeria naïn nhaân cuûa
löïc löôïng hoài cuoàng tín Boko Haram
Kitoâ höõu Nigeria naïn nhaân cuûa löïc löôïng hoài cuoàng tín Boko Haram.
Nigeria (RG 28-12-2011; Avvenire 27-12-2011) - Phoûng vaán Ñöùc Toång Giaùm Muïc Augustin Kasujja, Söù Thaàn Toøa Thaùnh taïi Nigeria, vaø oâng Stanley Ukeni, chuyeân vieân phaân tích tình hình chính trò, veà caùc vuï khuûng boá taán coâng caùc nhaø thôø kitoâ taïi Nigeria, trong dòp leã Giaùng Sinh 2011.
Trong ngaøy leã Giaùng Sinh 2011 löïc löôïng hoài giaùo cuoàng tín Boko Haram ñaõ taán coâng moät soá caùc nhaø thôø kitoâ trong caùc tænh Abuja, Jos, Gadaka vaø Damaturi beân Nigeria, khieán cho 200 tín höõu bò cheát vaø haøng traêm ngöôøi khaùc bò thöông. Taát caû caùc thaønh phoá noùi treân ñeàu ôû mieàn baéc Nigeria, laø vuøng coù ña soá daân theo Hoài giaùo, vaø luaät Sharia ñaõ ñöôïc aùp duïng treân cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân taïi 12 treân toång soá 37 tieåu bang. Ngaøy 26 thaùng 12 naêm 2011 laïi ñaõ xaûy ra nhieàu vuï ñoát phaù haøng quaùn cuûa caùc tín höõu kitoâ: ít nhaát ñaõ coù 30 haøng quaùn bò caùc nhoùm hoài cuoàng tín taán coâng, khieán cho haøng traêm kitoâ höõu phaûi chaïy troán.
Löïc löôïng Boko Haram ñöôïc Imam Mohammed Yusuf thaønh laäp caùch ñaây hôn 10 naêm vaø quy tuï nhieàu giaùo phaùi hoài nhoû, ñöôïc ñònh nghóa laø "caùc ngöôøi Taleban Nigeria". Laõnh tuï Yusuf ñaõ qua ñôøi trong tuø caùch ñaây 2 naêm.
Trong tieáng Hausa "Boko Haram" coù nghóa laø "giaùo duïc taây phöông bò caám", ñeå noùi raèng chæ coù neàn giaùo duïc hoài döïa treân kinh Coran laø coù giaù trò vaø ñöôïc pheùp. Töø hôn möôøi naêm qua löïc löôïng hoài cuoàng tín naøy ñaõ khieán cho hôn 3,000 ngöôøi bò cheát, ña soá laø tín höõu kitoâ.
Hoài cuoái thaäp nieân 1990 vaø ñaàu naêm 2000 caùc nhoùm hoài cuoàng tín naøy ñaõ bò chính quyeàn Nigeria ñaùnh deïp taïi mieàn baéc. Töø ñoù ñeán nay, hoï ruùt lui veà Maiduguri, thuû phuû tieåu bang Borno, ôû maïn ñoâng baéc Nigeria. OÂng Abubakar Muøazu, giaùo sö truyeàn thoâng thuoäc ñaïi hoïc Maiduguri, cho bieát löïc löôïng Boko Haram ñöôïc laõnh ñaïo bôûi moät moät nhoùm ngöôøi caáu keát vôùi toå chöùc khuûng boá hoài giaùo quoác teá Al Qaeda, caøng ngaøy caøng coù nhieàu khaû naêng taøi chaùnh cuõng nhö kyõ thuaät. Ñaây laø laàn thöù hai löïc löôïng Boko Haram cho noå bom taïi Abuja, sau vuï taán coáng truï sôû Lieân Hieäp Quoác ngaøy 26 thaùng 8 naêm 2011 khieán cho 24 ngöôøi thieät maïng.
Toång thoáng Goodluck Jonathan, laø tín höõu coâng giaùo, ñaõ gaëp gôõ caùc laõnh tuï hoài giaùo, trong ñoù coù Sultan Sokoro, laõnh tuï toái cao cuûa Hoài giaùo taïi Nigeria. Bình luaän veà caùc vuï khuûng boá ngaøy leã Giaùng Sinh vöøa qua, toång thoáng noùi: "Caùc haønh ñoäng choáng laïi thöôøng daân khoâng phöông theá töï veä naøy laø moät taán kích choáng laïi söï töï do vaø neàn an ninh quoác gia cuûa chuùng ta, vaø laø ñieàu khoâng theå bieän minh ñöôïc". Toång thoáng cho bieát seõ trieäu taäp moät cuoäc hoïp thöôïng ñænh veà an ninh vaøo daàu thaùng gieâng naêm 2012.
OÂng Muhamadu Buhari, nguyeân laõnh tuï quaân ñoäi ñaõ thaát cöû trong cuoäc ñaàu hieáu hoài thaùng 4 naêm 2011, ñaõ chæ trích chính quyeàn laø chaäm chaïp vaø thôø ô khoâng muoán giaûi quyeát vaán ñeà. Theo oâng ñaây laø söï thaát baïi roõ raøng cuûa giôùi laõnh ñaïo chính trò Nigeria.
Ñöùc Cha John Olorunfemi Onayekan, Toång Giaùm Muïc Abuja, thì tuyeân boá: "Ña soá caùc tín höõu kitoâ vaø hoài giaùo muoán soáng trong hoøa bình vôùi nhau. Chuùng toâi ñaõ noã löïc raát nhieàu ñeå khích leä vaø thaêng tieán moät cuoäc soáng hoøa hôïp vaø toân troïng laãn nhau vôùi coäng ñoaøn hoài giaùo. Chuùng toâi phaûi tieáp tuïc hy voïng, maëc duø ñaõ xaûy ra caùc bieán coá ñaùng buoàn nhö treân, nhöng tieáp tuïc con ñöôøng ñoái thoaïi vaø hoøa giaûi laø ñieàu ñaùng coâng". Ñöùc Cha cuõng cho bieát coù nhieàu ngöôøi treû raát giaän döõ tröôùc caùc vuï khuûng boá nhö theá naøy. Vaø ngaøi ñaõ noùi vôùi chính quyeàn raèng, kieåu duy nhaát giuùp traán an ngöôøi treû ñoù laø phaûi nhaän dieän vaø loaïi tröø caùc nhoùm hoài cuoàng tín naøy khoûi Nigeria.
Lieân bang coäng hoøa Nigeria roäng 923,768 caây soá vuoâng, goàm 37 tieåu bang, coù 167 trieäu daân thuoäc hôn 250 chuûng toäc, vôùi caùc ngoân ngöõ vaø taäp tuïc khaùc nhau. Caùc chuûng toäc Fulani-Hausa, Yoruba vaø Igbo chieám 68% toång soá daân; caùc chuûng toäc Edo, Ijaw, Kanuri vaø Ibibio chieám 27% vaø caùc chuûng toäc coøn laïi chieám 7%. Treân bình dieän ngoân ngöõ thöïc ra Nigeria coù tôùi 521 tieáng noùi khaùc nhau, trong ñoù coù 510 ngoân ngöõ coøn soáng, 2 ngoân ngöõ khoâng coù ngöôøi baûn ñòa noùi, vaø 9 ngoân ngöõ cheát. Vì Nigeria laø cöïu thuoäc ñòa cuûa anh quoác neân tieáng Anh ñöôïc choïn laøm ngoân ngöõ chính. Treân bình dieän toân giaùo, 50% daân theo Hoài giaùo, ña soá soáng trong caùc tieåu bang mieàn baéc, 40% theo Kitoâ giaùo, ña soá soáng trong caùc tieåu bang mieàn nam, vaø 10% theo ñaïo thôø vaät linh vaø caùc toân giaùo khaùc.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa Ñöùc Toång Giaùm Muïc Augustin Kasujja, Söù Thaàn Toøa Thaùnh taïi Nigeria, vaø oâng Stanley Ukeni, chuyeân vieân phaân tích tình hình chính trò, veà caùc vuï khuûng boá taán coâng caùc nhaø thôø kitoâ noùi treân.
Hoûi: Thöa Ñöùc Toång Giaùm Muïc Kasujja, Ñöùc Toång Giaùm Muïc nghó gì veà caùc vuï taán coâng caùc nhaø thôø kitoâ taïi Nigeria trong ngaøy leã Giaùng Sinh 25-12 naêm vöøa qua?
Ñaùp: Cuoäc taán coâng caùc nhaø thôø kitoâ trong ngaøy leã Giaùng Sinh Chuùa Nhaät 25-12 naêm vöøa qua xem ra cho thaáy "moät chöùng ung thö" caàn phaûi ñöôïc nhoå taän goác reã ngay laäp töùc, khoâng phaûi chæ bôûi caùc kitoâ höõu vaø caùc chính trò gia maø thoâi, maø bôûi toaøn daân Nigeria. Coù leõ cuõng caàn coù moät cuoäc hoïp cuûa UÛy ban lieân toân quoác gia giöõa caùc tín höõu kitoâ vaø tín höõu hoài, ñeå cuøng nhau nghieân cöùu xem phaûi phoøng ngöøa caùc haønh ñoäng baïo löïc aáy nhö theá naøo. Nhö chính quyeàn ñòa phöông ñaõ cho bieát, neáu quûa bom maïnh nhö vaäy ñöôïc ñem ñaët trong nhaø thôø, thì chaéc chaén noù ñaõ ñöôïc chuaån bò ôû moät choã naøo ñoù, vaø haún ñaõ coù ngöôøi naøo ñoù ñaõ bieát hay ñaõ troâng thaáy.
Hoûi: Thöa Ñöùc Söù Thaàn Toøa Thaùnh, hieän nay tình hình Nigeria ra sao sau caùc vuï taán coâng caùc nhaø thôø kitoâ noùi treân?
Ñaùp: Sau vuï taán coâng nhaø thôø coâng giaùo thaùnh Terexa vaø caùc nhaø thôø khaùc, ngöôøi daân ñaõ raát bò kích ñoäng vaø giaän döõ nöõa. Toâi ñaõ ñeán thaêm nhaø thôø kính thaùnh nöõ Terexa hoâm sau ñoù, sau khi ñaõ vieáng thaêm caùc ngöôøi bò thöông taïi nhaø thöông Abuja ñeå an uûi hoï vaø ñem tôùi cho hoï söï hieän dieän lieân ñôùi cuûa Giaùo Hoäi. Theá roài coøn coù söù ñieäp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI trong ngaøy leã Giaùng Sinh vaø trong leã kính thaùnh Steâphanoâ; söù ñieäp ñaõ traán an tín höõu ñaëc bieät taïi nhöõng nôi ñaõ xaûy ra caùc vuï taán coâng. Caùc lôøi cuûa Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ khoâng chæ an uûi caùc naïn nhaân, maø coøn giuùp nhaän ñònh nhöõng gó ñaõ xaûy ra vôùi tinh thaàn traùch nhieäm hôn laø vôùi baïo löïc. Chính leã kính thaùnh Steâphanoâ, vò töû ñaïo ñaàu tieân cuûa Giaùo Hoäi, ñaõ laø moät baøi giaûng cho ngöôøi daân ñang ñau khoå trong chính ngaøy leã Giaùng Sinh. Trong thaùnh leã kính thaùnh Steâphanoâ trong nhaø thôø thaùnh nöõ Terexa, töùc hoâm sau ngaøy xaûy ra vuï möu saùt, ñaõ coù raát ñoâng tín höõu hieän dieän. Ñieàu naøy coù nghóa laø söù ñieäp cuûa Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ khích leä hoï raát nhieàu.
Hoûi: Moät kieåu ñoïc hieåu hôøi hôït ñieàu ñaõ xaûy ra taïi Nigeria coù theå khieán cho ngöôøi ta nghó raèng ñaây laø moät cuoäc chieán toân giaùo. Thöïc ra thì khoâng phaûi nhö vaäy. Vaäy thì coù caùc lyù do naøo khaùc gaén lieàn vôùi caùc söï kieän theâ thaûm nhö theá, thöa Ñöùc Söù Thaàn Toøa Thaùnh?
Ñaùp: Nhieàu quan saùt vieân khaùc nhau noùi raèng ñaøng sau caùc vuï taán coâng nhö theá cuõng coù caùc lyù do chính trò. Nhöng ñaây laø ñieàu caàn phaûi kieåm thöïc... Caùch ñaây moät thaùng, khi ngöôøi ta baét ñöôïc moät phaùt ngoân vieân cuûa löïc löôïng Boko Haram, xem ra ngöôøi naøy ñaõ tieát loä cho bieát löïc löôïng coù vaøi tieáp xuùc vôùi caùc giôùi chöùc chính trò Nigeria. Coù caùc giôùi chöùc chính trò aån naáp ñaøng sau leänh cuûa nhöõng ngöôøi naøy.
Hoûi: Nhö theá coù nghóa laø löïc löôïng Boko Haram coù caùc tieáp xuùc vôùi giôùi chöùc chính trò taïi Nigeria, coù phaûi theá khoâng thöa Ñöùc Söù Thaàn Toøa Thaùnh?
Ñaùp: Döïa treân nhöõng gì phaùt ngoân vieân thaønh vieân cuûa löïc löôïng Boko Haram bò baét caùch ñaây moät thaùng cho bieát, thì xem ra ñoù laø ñieàu coù thaät. OÂng naøy ñaõ bò keát aùn tuø 3 naêm.
Hoûi: Vaäy ñaâu laø caùc lôïi loäc maø giôùi chöùc chính trò coù ñöôïc khi döôõng nuoâi caùc baïo löïc naøy trong nöôùc?
Ñaùp: Xem ra thì töø khi coù caùc cuoäc baàu cöû chính trò hoài thaùng 4 naêm 2011, nhoùm Boko Haram ñaõ ñöôïc cuûng coá theá löïc nhieàu hôn. Ngay sau caùc cuoäc baàu cöû, caùc vuï baïo löïc ñaõ gia taêng, nhaát laø taïi mieàn baéc Nigeria. Coù ngöôøi noùi raèng vaøi giôùi chöùc chính trò mieàn baéc khoâng haøi loøng, vì toång thoáng ñaéc cöû laø ngöôøi mieàn nam Nigeria, maø laïi laø moät kitoâ höõu...
Hoûi: Thöa Ñöùc Söù Thaàn Toøa Thaùnh, vuøng Phi chaâu nam sa maïc Sahara coù nguy cô ngaøy caøng naèm döôùi aûnh höôûng cuûa toå chöùc Al Qaeda vaø phong traøo Hoài giaùo cuoàng tín hay khoâng?
Ñaùp: Boko Haram laø moät nhoùm hoài cuoàng tín ñöôïc thaønh laäp naêm 2002 vaø ñang lôùn maïnh. Caùc phöông tieän hoï coù hoài ñoù baây giôø ñaõ trôû thaønh tinh vi hôn. Vaø ñieàu naøy coù nghóa laø coù ai ñoù ñeå cho caùc phöông tieän aáy vaøo ñöôïc trong nöôùc. Nhöng neáu coù yù chí, thì cuõng coù theå ngaên chaën ñöôïc nhoùm naøy.
** Sau ñaây laø moät soá nhaän ñònh cuûa oâng Stanley Ukeni, ngöôøi baát ñoàng yù kieán vôùi chính quyeàn Nigeria, hieän soáng löu vong vaø laø chuyeân vieân phaân tích tình hình chính trò Nigeria.
Hoûi: Thöa oâng Ukeni, coù caùi gì ñaøng sau chöông trình baïo löïc cuûa toå chöùc Boko Haram naøy hay khoâng?
Ñaùp: Ñaøng sau caùc vuï baïo löïc khuûng boá ñoù coù tham voïng quyeàn bính chính trò cuûa caùc giôùi chöùc mieàn baéc ñaõ maát toång thoáng cuûa hoï laø oâng Umaru Yar' Ardua vaø ñaõ thua trong caùc cuoäc baàu cöû hoài thaùng 4 naêm 2011. Chính vì theá neân hoï saün saøng ñaùnh phaït toång thoáng Goodluck Jonathan ñeå taùi chieám vieäc kieåm soaùt chính quyeàn.
Hoûi: Vaäy thì laøm sao giaûi thích ñöôïc yeâu saùch toân giaùo cuûa löïc löôïng khuûng boá naøy?
Ñaùp: Toå chöùc Boko Haram chæ laø moät trong caùc duïng cuï ñöôïc caùc giôùi chöùc chính trò söû duïng ñeå taán coâng chính quyeàn hieän nay taïi Nigeria. Ñoái vôùi nhöõng keû taøi trôï cho caùc chieán binh hoài giaùo thì soá ngöôøi cheát trong tieán trình naøy khoâng coù gì quan troïng.
Hoûi: Caùc vuï ñaët bom caùc nhaø thôø kitoâ trong ngaøy leã Giaùng Sinh vöøa qua ñaõ ñöôïc chuaån bò töø laâu tröôùc ñoù, hay chæ laø phaûn öùng choáng laïi caùc bieän phaùp an ninh cuûa chính quyeàn, thöa oâng?
Ñaùp: Maëc duø coù caùc hoaït ñoäng baûo veä an ninh cuûa chính quyeàn, hoï ñaõ gieát haïi raát nhieàu thöôøng daân. Caùc vuï khuûng boá ñaõ ñöôïc chuaån bò töø raát laâu tröôùc ñoù. Caùc thuû laõnh cuûa phong traøo Boko Haram cuõng ñaõ baùo tröôùc cho daân chuùng bieát yù ñònh cuûa hoï.
Hoûi: Theá thì taïi sao hoï laïi taán coâng caùc nhaø thôø kitoâ, maø khoâng phaûi laø caùc ñoàn boát caûnh saùt, nhö hoï ñaõ laøm trong quùa khöù?
Ñaùp: Hoï muoán ñaùnh truùng tim cuûa caùc kitoâ höõu chieám ña soá taïi mieàn nam Nigeria, vaø qua ñoù taán coâng chính quyeàn. Ngoaøi ra hoï coøn muoán loâi keùo söï chuù yù cuûa coäng ñoàng quoác teá, vaø raát tieác laø hoï ñaõ thaønh coâng.
Hoûi: Vaäy phaûi tìm nhöõng keû coù traùch nhieäm ñoái vôùi caùc vuï baïo löïc naøy taïi Nigeria hay sao thöa oâng?
Ñaùp: Moät vaøi ngöôøi coù traùch nhieäm ñoái vôùi caùc vuï baïo löïc naøy ñang giöõ nhöõng chöùc vuï quan troïng trong chính quyeàn vaø cô quan maät vuï Nigeria. Nhöõng ngöôøi khaùc soáng ngoaøi Nigeria. Caùc vuï khuûng boá loaïi naøy thöôøng ñöôïc chuaån bò beân ngoaøi vuøng ñaát chuùng coá yù taøn phaù.
Hoûi: Thöa oâng, cuoäc xung ñoät naøy chæ lieân quan tôùi nöôùc Nigeria hay coøn lieân quan tôùi caùc quoác gia naøo khaùc nöõa?
Ñaùp: Chaéc chaén laø noù khoâng chæ lieân quan tôùi nöôùc Nigeria. Nigeria laø quoác gia saûn xuaát nhieàu daàu hoûa nhaát Phi chaâu. Vì theá toâi xaùc tín raèng noù bò söû duïng nhö baõi chieán tröôøng bôûi caû caùc cöôøng löïc ngoaïi quoác nöõa. Chaúng haïn nhö Iran coù theå laø quoác gia muoán troâng thaáy Nigeria bò baát oån ñeå gaây thieät haïi cho caùc vuï laøm aên trong laõnh vöïc daàu hoûa vôùi Hoa Kyø laø keû thuø cuûa hoï.
Hoûi: Thöa oâng, vaäy cuoäc ñoái thoaïi vôùi phe ñoái laäp coù theå giuùp giaûi quyeát cuoäc khuûng hoaûng trong moät caùch theá naøo ñoù hay khoâng?
Ñaùp: Nhöõng keû saün saøng saùt haïi bieát bao ngöôøi voâ toäi nhö theá, thì hoï khoâng muoán ñoái thoaïi. Ñaøng khaùc, vieäc traû ñuõa cöùng raén cuûa chính quyeàn Nigeria khoâng giuùp giaûi quyeát cuoäc khuûng hoaûng moät caùch an bình. Ñieàu maø phe ñoái laäp muoán chính laø tình traïng baát oån naøy, haàu nhö laø moät cuoäc noäi chieán, nhö ñaõ xaûy ra hoài naêm 1967. Trong boái caûnh naøy, giaûi phaùp duy nhaát laø chính quyeàn cuûng coá vaø baûo ñaûm vieäc toân troïng luaät leä, baèng caùch tröøng phaït nhöõng keû coù traùch nhieäm ñoái vôùi caùc vuï baïo löïc naøy moät caùch thích ñaùng. Nhöng traùi laïi, taïi Nigeria nhöõng keû coù toäi aáy laïi khoâng bò tröøng phaït.
(RG 28-12-2011; Avvenire 27-12-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)