Boùng ma cuûa
caùc chieán binh treû em Liberia
Boùng ma cuûa caùc chieán binh treû em Liberia.
Phoûng vaán nhaø baùo Kamara Umunna.
Liberia (Avvenire 3-11-2011) - Trong thôøi gian qua baø Agnes Fallah Kamara-Umunna, nhaø baùo, ñaõ cho aán haønh cuoán saùch töïa ñeà "Troø chôi cuûa caùc giaác mô tìm laïi ñöôïc".
Baø Kamara-Umunna sinh tröôûng taïi Monrovia, thuû ñoâ nöôùc Liberia. Nhöng khi cuoäc noäi chieán buøng noå taïi Liberia trong caùc naêm 1989-1991, baø soáng löu vong beân Sierra Leone. Giöõa caùc naêm 1999-2003 noäi chieán laïi taùi phaùt vaø ñaõ khieán cho 250,000 thieät maïng. Naêm 2004 baø trôû veà thuû ñoâ Monrovia vaø laøm vieäc trong ñaøi phaùt thanh Liberia, do Lieân Hieäp Quoác taøi trôï. Baø ñaëc traùch chöông trình coù teân goïi laø "Thaúng töø traùi tim", trong ñoù baø ñeå cho caùc naïn nhaân vaø caû nhöõng keû toäi phaïm cuûa cuoäc noäi chieán keå laïi caùc kinh nghieäm soáng ñau thöông cuûa hoï, nhaèm muïc ñích thaêng tieán hoøa giaûi vaø tha thöù. Ñaây cuõng laø teân cuûa toå chöùc baø thaønh laäp ñeå thaêng tieán hoøa giaûi vaø hoøa bình beân Phi chaâu. Naêm nay baø Kamara-Umunna 43 tuoåi, coù 4 con vaø hieän ñang soáng taïi Staten Island beân New York. Ñeà töïa ban ñaàu cuoán saùch cuûa baø laø: "Nhöng hoøa bình vaãn chöa tôùi".
Coäng hoøa Liberia laø quoác gia naèm trong vuøng Taây Phi chaâu, roäng 11.370 caây soá vuoâng, coù khoaûng 3.5 trieäu daân, goàm ngöôøi da ñen Sudan vaø nhieàu boä laïc khaùc nhau nhö: Kpelle, Bassa, Gio, Krumen, Grebbo, Mano, Krahn, Gola, Gbandi, Mende, Mangingo vaø Viau. 43.6% toång soá daân cuûa Liberia laø ngöôøi treû döôùi 14 tuoåi, 52.8% laø ngöôøi lôùn töø 14 tôùi 64 tuoåi, vaø 3.7% laø ngöôøi giaø töø 65 tuoåi trôû leân. Veà phöông dieän toân giaùo 66% toång soá daân Liberia theo Kitoâ giaùo, nhaát laø Tin Laønh. Hoài giaùo chieám 15%, coøn laïi 19% theo ñaïo thôø vaät linh. Ngoaøi tieáng Anh laø ngoân ngöõ chính thöùc trong nöôùc, ngöôøi daân Liberia coøn noùi tieáng Mande, Gola vaø Kpelle.
Lòch söû chính trò Liberia baét ñaàu vaøo naêm 1822, khi ngöôøi Myõ goác phi chaâu ñeán soáng taïi ñaäy döôùi söï baûo trôï cuûa Hieäp Hoäi thuoäc ñòa Myõ. Naêm 1847 ngöôøi Liberia goác Myõ tuyeân boá Coäng hoøa Liberia ñoäc laäp. Hoï coi vuøng ñaát maø xöa kia toå tieân hoï ñaõ bò baét baùn laøm noâ leä sang chaâu Myõ laø "ñaát höùa", nhöng hoï khoâng coá yù taùi hoäi nhaäp vaøo xaõ hoäi vaø trong moâ thöùc boä toäc phi chaâu. Hoï töï coi mình laø "ngöôøi Myõ" vaø cuõng ñöôïc nhìn nhaän nhö theá bôûi caùc boä toäc ñòa phöông vaø chính quyeàn thuoäc ñòa Anh quoác cuûa nöôùc Sierra Leone laùng gieàng. Hoï laáy teân nöôùc laø Liberia ñeå coá yù aûm chæ hoï laø "nhöõng ngöôøi töï do". Taâm thöùc naøy khieán cho hoï coù cung caùch coi ngöôøi thuoäc caùc boä laïc laø "keùm coûi" hôn hoï, tuy vuøng ñaát maø hoï chieám ñoùng raát nhoû heïp. Vieäc thaønh laäp nöôùc Liberia ñöôïc caùc nhaø haûo taâm vaø toân giaùo Myõ taøi trôï, vôùi söï coäng taùc chính thöùc cuûa chính quyeàn Hoa Kyø. Do ñoù moâ thöûc chính trò cuûa Liberia cuõng raäp khuoân theo moâ thöùc cuûa Hoa Kyø.
Vaøo naêm 1926, vaø ñaëc bieät trong thôøi Ñeä Nhò Theá Chieán, Hoa Kyø ñaõ trôï giuùp kinh teá vaø kyõ thuaät giuùp Liberia phaùt trieån maïnh. Naêm 1980 moät nhoùm haï só quan cuûa quaân ñoäi boä toäc do Samuel Kanyon Doe laõnh ñaïo, noåi leân ñaûo chaùnh vaø xöû töû toång thoáng William Tolbert ngay trong dinh cuûa oâng. Hoï thaønh laäp Hoäi ñoàng nhaân daân cöùu quoác, roài leân naém quyeàn vaø thi haønh chính saùch ñoäc taøi, ñoùng cöûa baùo chí, caám caùc ñaûng phaùi ñoái laäp hoaït ñoäng, vaø vaø toå chöùc tröng caàu daân yù.
Chính saùch cai trò ñoäc taøi aáy khieán cho cuoäc noäi chieán buøng noå laàn ñaàu tieân naêm 1989 vaø naêm sau ñoù toång thoáng Doe bò gieát cheát bôûi caùc löïc löng cuûa "Maët traän aùi quoác quoác gia ñoäc laäp", do oâng Yormie Johnson laõnh ñaïo cuøng vôùi nhieàu thaønh phaàn cuûa boä laïc Gio. Nhö ñieàu kieän chaám döùt noäi chieán, naêm 1994 oâng Amos Sawyer, quyeàn toång thoáng, phaûi töø chöùc vaø nhöôøng quyeàn cho Hoäi ñoàng laõnh ñaïo quoác gia. Sau ñoù töø ñòa vò cuûa moät "oâng chuùa chieán tranh" Charles Taylor ñöôïc baàu laøm toång thoáng naêm 1997, nhöng chính saùch cai trò taøn aùc vaø ñoäc taøi cuûa oâng ñaõ gaây ra raát nhieàu baát maõn vaø khieán cho ñaûng ñoái laäp gaëp raát nhieàu khoù khaên. Moät trong caùc toäi cuûa oâng Taylor laø baét coùc treû em vaø bieán chuùng thaønh chieán binh.
Naêm 1999 cuoäc noåi loaïn cuûa caùc boä toäc khieán cho Liberia laâm caûnh noäi chieán laàn thöù hai keùo daøi cho tôùi naêm 2003, laøm cho 250.000 daân thieät maïng. Thaùng 8 naêm 2003, qua trung gian cuûa nöôùc Ghana, caùc thoûa hieäp hoøa bình kyù keát taïi Accra chaám döùt 14 naêm noäi chieán. Toång thoång Charles Taylor bò baét buoäc chaáp nhaän soáng löu vong beân Nigeria. Vôùi caùc cuoäc baàu cöû naêm 2005 baø Ellen Johnson Sirleaf leân laøm toång thoáng thay theá oâng Gyude Bryant. Baø laø nöõ toång thoáng ñaàu tieân cuûa toaøn ñaïi luïc Phi chaâu.
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn baøi phoûng vaán baø Agnes Fallah Kamara-Umunna, nhaø baùo, veà thaûm caûnh cuûa caùc treû em chieán binh Liberia vaø noã löïc hoøa giaûi baø thöïc hieän qua toå chöùc "Thaúng töø traùi tim" noùi treân.
Hoûi: Thöa baø, taïi sao töïa ñeà ban ñaàu cuûa cuoán saùch laïi laø "Nhöng hoøa bình vaãn chöa tôùi"?
Ñaùp: Beân Liberia caùc naïn nhaân, caùc chöùng nhaân vaø caùc thuû phaïm cuûa cuoäc noäi chieán vaãn chöa coù hoøa bình. Vieäc chöõa laønh vaø hoøa bình laø hai ñieàu khoâng theå taùch rôøi nhau: vieäc chöõa laønh taïo ra söï bình an. Seõ khoâng coù töông lai naøo ñaùng soáng, cho tôùi khi naøo taát caû chuùng ta ñeàu coù söï bình an. Taïi Liberia chuùng toâi phaûi tìm hoøa bình beân trong mình tröôùc ñaõ, roài môùi coù theå trao ban söï bình an ñoù cho ngöôøi khaùc. Bình an khoâng hieän höõu ôû beân ngoaøi, maø ôû beân trong linh hoàn cuûa chuùng ta. Nhöõng ngöôøi maø toâi thu thaäp caùc caâu chuyeän cuoäc ñôøi, khoâng coù bình an, keå töø khi chieán tranh chaám döùt, bôûi vì chuùng toâi ñaõ queân raèng chuùng toâi tuøy thuoäc laãn nhau.
Hoûi: Caùc treû em chieán binh ñang taùi xaây döïng cuoäc soáng cuûa chuùng nhö theá naøo thöa baø?
Ñaùp: Ñoái vôùi moät soá em, vieäc taùi xaây döïng cuoäc soáng raát khoù khaên. Taát caû caùc em ñeàu coù moät kieåu ñöông ñaàu vôùi caùc caûm xuùc khaùc nhau. Sau khi caùc em baét ñaàu keå laïi kinh nghieäm cuûa caùc em trong chöông trình phaùt thanh cuûa toâi, caùc em ñaõ khaùm phaù ra raèng vieäc keå laïi caùc kinh nghieäm ñoù ñaõ giuùp caùc em. Vieäc chia seû caùc kinh nghieäm vôùi ngöôøi khaùc ñaõ giuùp caùc em bôùt ñau khoå hôn. Vaø toâi heát söùc môøi goïi caùc em haõy coù söï bình an trong chính mình, haõy coù tình yeâu thöông vaø tìm ñoái thoaïi vôùi ngöôøi khaùc. Ñaây laø ñieàu raát khoù ñoái vôùi caùc em, vaø toâi khoâng bao giôø baét buoäc caùc em laøm ñieàu ñoù.
Chaúng haïn nhö tröôøng hôp cuûa em Jefferson. Em keå raèng lính baét ñaàu taøn saùt boä toäc cuûa em. Khi ñoù em môùi leân 2 tuoåi. Cha meï vaø em gaùi cuûa em bò binh só gieát cheát. Baø dì ñem em ñi troán, nhöng vì baø giaø roài, neân khoâng theå soáng ñöôïc vaø cuõng cheát vì tình traïng hoûa nguïc trong nöôùc. Khi thaáy ngöôøi ta chaïy vaøo röøng troán, em cuõng chaïy theo hoï. Baát thình lình coù moät ngöôøi ra daáu cho em ñi theo oâng. Khi em leân 7 tuoåi, hoï cho em moät khaåu suùng vaø daäy em baén gieát.
Taïi Liberia coù haøng chuïc ngaøn treû em bò caùc "oâng chuû cuûa chieán tranh" huaán luyeän vaø bieán thaønh chieán binh treû em nhö vaäy. Sau khi chieán tranh keát thuùc, caùc em moà coâi, khoâng coøn gia ñình, bò moïi ngöôøi nhìn vôùi con maét nghi ngôø. Caùc em giaän döõ vaø coù caùc hình aûnh kinh khuûng trong ñoâi maét khoâng coøn ngaây thô nöõa.
Hoûi: Thöa baø Kamara-Umunna, baø ñaõ noùi "Thaéng vöôït quùa khöù khoâng bao giôø laø ñieàu deã daøng". Ñieàu naøy khoâng coù nghóa 'a queân ñi, nhöng ñuùng hôn muoán noùi raèng phaûi thöøa nhaän nhöõng gì ñaõ xaûy ra tröôùc ñoù ñeå cuøng nhau soáng moät laàn, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Vaâng, baïn coù bieát raèng baïn khoâng theå quay trôû laïi ñaøng sau vaø thay ñoåi quaù khöù khoâng? Ñieàu ñaõ xaûy ra laø lòch söû roài, baïn phaûi chaáp nhaän thoâi. Chuùng ta phaûi thöøa nhaän caùc söï kieän tieâu cöïc ñaõ xaûy ra cho caùc naïn nhaân vaø cuõng phaûi nghó tôùi ñieàu caùc keû toäi phaïm ñaõ laøm, hoï cuõng seõ khoâng bao giôø queân ñöôïc ñieàu ñaõ xaûy ra. Baïn phaûi ñöông ñaàu vôùi noãi khoå ñau vaø khai thaùc toái ña tình yeâu thöông maø baïn coù trong mình. Toâi bieát ñoù laø ñieàu khoù laém, nhöng coù moät phöông theá vaø chuùng ta phaûi noã löïc laøm vieäc ñeå coù ñöôïc hoøa bình trong con tim.
Hoûi: Thöa baø tình hình nöôùc Liberia hieän nay ra sao?
Ñaùp: Xem ra coù nhieàu thaùch ñoá phaûi ñöông ñaàu hôn lieân quan tôùi caùc ngöôøi coøn soáng soùt. Coù raát nhieàu ñieàu phaûi laøm lieân quan tôùi vieäc taùi hoäi nhaäp hoï vaøo cuoäc soáng xaõ hoäi. Caàn phaûi noùi veà hoøa giaûi cho toaøn queâ höông ñaát nöôùc Liberia. Coù moät loaït caùc khoù khaên vaãn coøn ñoù trong tieán trình naøy vì coù caùc khaùc bieät chính trò vaø kinh teá raát lôùn giöõa caùc boä toäc khaùc nhau. Ngoaøi ra, coøn coù teä naïn soáng ngoaøi voøng phaùp luaät, naïn gian tham hoái loä, vaø thieáu toân troïng ñoái vôùi tình traïng phaùp lyù, caùc baát coâng vaø thieáu lieâm chính trong coâng aên vieäc laøm, trong guoàng maùy haønh chaùnh vaø caùc cô quan chính quyeàn. Tình traïng hoãn loaïn naøy coáng hieán cho giôùi laõnh ñaïo vaø chính quyeàn caùc caáp coù caûm töôûng raèng hoï muoán laøm gì thì laøm, maø khoâng sôï bò tröøng phaït, vaø hoï cuõng khoâng coù tinh thaàn traùch nhieäm naøo ñoøi vôùi daân nöôùc.
Hoûi: Söï tha thöù coù gia taêng trong caùc gia ñình vaø trong caùc thaønh phoá taïi Liberia hay khoâng thöa baø?
Ñaùp: Sau khi chieán tranh chaám döùt, ngöôøi ta ñaõ ít chuù yù tôùi vai troø cuûa vieäc tha thöù trong gia ñình vaø giöõa caùc nhoùm daân vôùi nhau, nhö laø phöông theá giuùp ñem laïi hoøa bình trong caùc coäng ñoaøn ñaõ soáng kinh nghieäm baïo löïc. Vieäc hoøa giaûi laø moät tieán trình khoù khaên vaø laâu daøi: kieåu toát nhaát laø tìm ra caùc giaûi phaùp cho caùc vaán ñeà ñaõ gaây ra xung khaéc vaø chieán tranh, baèng caùch thay ñoåi, bieán thuø haän vaø oaùn hôøn thaønh tình baïn vaø söï hoøa hôïp. Ñieàu maø nhieàu ngöôøi goïi laø "söï chöõa laønh" laø söûa chöõa baêng boù caùc veát thöông saâu thaúm do cuoäc chieán ñaõ gaây ra trong con tim. Coâng lyù laø moät ñieàu kieän caàn thieát, nhöng khoâng ñuû ñeå coù theå hoøa giaûi caùc thaønh phaàn trong nöôùc vôùi nhau.
Hoûi: Ñöùc tin ñaõ trôï giuùp baø trong coâng vieäc thaêng tieán hoøa giaûi hoøa hôïp nhö theá naøo?
Ñaùp: Toâi laø tín höõu coâng giaùo vaø toâi tin vöõng vaøng nôi Thieân Chuùa. Toâi ñaõ nghó tôùi Thieân Chuùa raát nhieàu, khi toâi vieát laïi nhöõng caâu chuyeän ñôøi cuûa caùc treû em chieán binh; vaø toâi ñaõ töï hoûi taïi sao Thieân Chuùa khoâng che chôû caùc ngöôøi ñaõ phaûi ñau khoå quùa nhieàu nhö vaäy? Ngoaøi maàu nhieäm söï döõ, caùi gian aùc vaø söï töï do cuûa con ngöôøi, baát cöù chuyeän gì ñaõ xaûy ra trong chieán tranh Liberia cho nhöõng ngöôøi maø toâi ñaõ laøm vieäc vôùi hoï, toâi tin raèng ñoù ñaõ laø cho thieän ích cuûa hoï, cho moät chöông trình cuûa Thieân Chuùa, maø chuùng ta khoâng bieát ñöôïc. Duø sao ñi nöõa, toâi chaáp nhaän yù muoán cuûa Thieân Chuùa maø khoâng tranh luaän. Cho tôùi nay toâi ñaõ chaáp nhaän taát caû, khoâng cay ñaéng, khoâng do döï. Vaø toâi töï nhuû: "Thieân Chuùa bieát Ngaøi ñang laøm gì".
(Avvenire 3-11-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)