Khoan nhöôïng coù theå laø con dao hai löôõi
Khoan nhöôïng coù theå laø con dao hai löôõi.
Moät soá nhaän ñònh cuûa Linh Muïc trieát gia Paul Gilbert veà söï khoan nhöôïng nhö con dao hai löôõi.
Roma (Avvenire 11-11-2011; Vat. 28-11-2011) - Trong caùc ngaøy 16 ñeán 19 thaùng 11 naêm 2011, cuoäc hoäi thaûo quoác teá veà ñeà taøi "Con ngöôøi thôøi taân tieán vaø Giaùo Hoäi" ñaõ dieãn ra taïi ñaïi hoïc giaùo hoaøng Gregoriana ôû Roma. Ñaïi hoäi thaûo luaän veà boán laõnh vöïc: Giaùo Hoäi vaø theá giôùi taân tieán, neàn thaàn hoïc taân thôøi, caùc moâ thöùc khoa hoïc, tính caùch chuû quan ñaùng lo ngaïi. Tham döï ñaïi hoäi ñaõ coù nhieàu hoïc giaû ñeán töø khaép nôi treân theá giôùi. Trong soá caùc thuyeát trình vieân ngoaøi linh muïc Paul Gilbert, taân phaân khoa tröôûng phaân khoa trieát ñaïi hoïc giaùo hoaøng Gregoriana, coù caùc vò khaùc nhö caùc giaùo sö Michael Gallagher, Laurence Devillaire, Eberhard Schokenhoff, Joseù Funes, Peter Henrici vaø Ñöùc Hoàng Y Gianfranco Ravasi, Chuû tòch Hoäi Ñoàng Toøa Thaùnh Vaên Hoùa.
Cha Glibert cho bieát taâm thöùc cuûa con ngöôøi taân tieán ngaøy nay laø töï ñaët mình vaøo trung taâm theá giôùi, coi Thieân Chuùa laø voâ ích, vaø töï cho mình laø taùc nhaân cuûa taát caû moïi söï, coù traùch nhieäm ñoái vôùi söï thieän vaø söï aùc. Ñaây laø caùc vaán ñeà voâ taän ñaõ daáy leân moät cuoäc thaûo luaän trong Giaùo Hoäi ngay töø hoài theá kyû XVIII. Chuùng tieáp tuïc caät vaán xaõ hoäi vaø coäng ñoaøn tín höõu ngaøy nay.
Theo cha Gilbert ngaøy nay coù caùc caêng thaúng trong Giaùo Hoäi. Chuùng naûy sinh töø khoù khaên hieåu bieát töông quan giöõa Giaùo Hoäi vaø theá giôùi taân tieán. Vì theá cha hy voïng cuoäc gaëp gôõ giöõa caùc nhaø nghieân cöùu vaø caùc giaùo sö thuoäc nhieàu boä moân khaùc nhau coù theå ñem laïi laïi moät chuùt aùnh saùng, baèng caùch minh nhieân taát caû caùc khía canh cuûa söï taân tieán trong töông quan vôùi con ngöôøi vaø vôùi Giaùo Hoäi, caû trong nghóa tích cöïc, chöù khoâng phaûi chæ trong nghóa tieâu cöïc nhö vaãn thöôøng thaáy töø tröôùc tôùi nay.
Cha Paul Gilbert ñaäu tieán só thaàn hoïc tín lyù taïi ñaïi hoïc giaùo hoaøng Gregoriana naêm 1979. Naêm 1983 cha laáy theâm baèng tieán só trieát hoïc taïi ñaïi hoïc Louvain beân Bæ, vaø daäy taïi ñaïi hoïc Iberoamericana vaø Hoïc vieän Coâng giaùo Paris. Hieän cha daäy moân sieâu hình vaø laø giaùm ñoác nguyeät san Gregoriana, ñoàng thôøi laø thaønh vieân UÛy ban bieân soaïn boä Baùch khoa töø ñieån trieát lyù cuûa "Trung taâm nghieân cöùu trieát lyù Gallarate". Cha Gilbert cuõng laø taùc giaû nhieàu saùch trong coù caùc cuoán nhö: "Noùi leân caùi Khoâng dieãn taû noåi. Monologion cuûa thaùnh Anselmo" (1984). Ñaây laø luaän aùn tieán só cuûa cha lieân quan tôùi taùc phaåm "Monologion" cuûa thaùnh Anselmo suy tö veà baûn chaát cuûa Thieân Chuùa, töông quan giöõa Thieân Chuùa vaø caùc thuï taïo, vaán ñeà söï thieän toái cao vaø söï töï do cuûa con ngöôøi. Cuoán saùch thöù hai töïa ñeà "Proslogion cuûa thaùnh Anselmo. Söï thinh laëng cuûa Thieân Chuùa vaø nieàm vui cuûa con ngöôøi" (1990); roài coøn coù caùc cuoán nhö: "Söï ñôn sô cuûa nguyeân taéc. Caùc toång luaän daãn vaøo sieâu hình hoïc" (1994); "Daãn nhaäp vaøo neàn thaàn hoïc thôøi trung coå" (1992): cuoán naøy ñaõ ñöôïc dòch ra caùc thöù tieáng Taây Ban Nha, Ba Lan vaø Boà Ñaøo Nha; "Bieát vaø hy voïng. Loä trình cuûa sieâu hình hoïc" (2003).
Sau ñaây chuùng toâi xin göûi tôùi quùy vò vaø caùc baïn moät soá nhaän ñònh cuûa cha Paul Gilbert, taân khoa tröôûng phaân khoa trieát ñaïi hoïc giaùo hoaøng Gregoriana ôû Roma veà cuoäc hoäi thaûo noùi treân.
Hoûi: Thöa cha Gilbert, nhö theá caùc tham döï vieân ñaïi hoäi veà ñeà taøi "Con ngöôøi thôøi taân tieán vaø Giaùo Hoäi" moùi treân khoâng chæ döøng laïi treân töông quan giöõa khoa hoïc vaø ñöùc tin, maø coøn thaûo luaän nhieàu vaán ñeà khaùc nöõa, coù ñuùng theá khoâng?
Ñaùp: Ñuùng theá, vì söï taân tieán khoâng chæ lieân quan tôùi khoa hoïc, maø cuõng lieân quan tôùi taát caû caùc bieåu hieän cuûa tö töôûng, cuûa neàn vaên hoùa vaø cuûa vaên chöông nöõa. Söï taân tieán aùp ñaët chuû theå nhö trung taâm moïi söï, ñoàng thôøi chính vôùi söï taân tieán naûy sinh ra vieäc pheâ bình haønh ñoäng cuûa chuû theå, tröôùc ñoù ñaõ khoâng heà ñöôïc chuù yù. Song song cuõng phaûi duyeät xeùt söï kieän söï taân tieán laø thöøa töï cuûa moät tieán trình tuïc hoùa ñaõ baét ñaàu caùc di chuyeån cuûa noù trong thôøi trung coå, laø giai ñoaïn trong ñoù toaøn neàn vaên hoùa ñöôïc Giaùo Hoäi daãn ñaàu, nhöng vôùi caùc chia reõ raát saâu ñaäm giöõa caùc ñaïi hoïc, caùc tröôøng ñan vieän... Tö töôûng taân tieán baét ñaàu soaïn thaûo vieäc caàn thieát khieán cho caùc chia reõ ñoù chung soáng vôùi nhau... Töø luùc ñoù trôû ñi naûy sinh ra yù nieäm ñoái thoaïi vaø khoan nhöôïng. Cuõng chính nhôø caùc nhaân vaät nhö Galilei vaø caùc thaùnh nhö thaùnh Bellarmino.
Hoûi: Coù theå coi söï khoan nhöôïng nhö laø moät giaù trò kitoâ hay khoâng thöa cha?
Ñaùp: Tình yeâu thöông chaéc chaén laø ñieàu tích cöïc roài. Nhöng söï khoan nhöôïng coù theå laø ñieàu tieâu cöïc. Tình yeâu thöông tìm toân troïng caùc yù kieán cuûa ngöôøi khaùc, vaø trong yù höôùng ñoù noù khieán cho con ngöôøi ñoàng haønh vôùi nhau. Söï khoan nhöôïng daønh khoaûng troáng cho ngöôøi khaùc.
Hoûi: Tö töôûng chung thöôøng coi söï khoan nhöôïng nhö laø giaù trò cao nhaát trong caùc giaù trò cuûa cuoäc soáng chung daân söï, coù phaûi vaäy khoâng?
Ñaùp: Vôùi söï taân tieán vaø vieäc naûy sinh ra caùc quoác gia göông maët cuûa nhaø nöôùc ñöôïc choàng leân treân göông maët cuûa caùc toân giaùo. Sau kinh nghieäm cuûa caùc cuoäc chieán toân giaùo, ngöôøi ta nghó raèng nhaø nöôùc phaûi ôû beân treân, vaø trôû thaønh cô caáu baûo ñaûm cho söï chung soáng maø khoâng böôùc vaøo trong caùc khaùc bieät. Söï khoan nhöôïng ñöôïc ñaët ñeå vaøo vieäc phuïc vuï hoøa bình.
Hoûi: Trong nghóa naøy thì söï khoan nhöôïng laø ñieàu tích cöïc, ñoù ñuùng theá khoâng, thöa cha?
Ñaùp: Ñöông nhieân roài. Tuy nhieân treân thöïc teá, ngöôøi ta khoâng tìm hoøa bình, maø tìm söï yeân oån xaõ hoäi, qua moät söï giaøn xeáp thôø ô vôùi soá ñoâng. Trong nghóa naøy söï khoan nhöôïng cuõng coù theå trôû thaønh "coâng an caûnh saùt", vì noù xa laï vaø khoâng ñeå yù tôùi soá ñoâng.
Hoûi: Nghóa laø söï khoan nhöôïng ñoù laø moät quan nieäm veà nhaø nöôùc vaø söï yeân oån xaõ hoäi khoâng laøm cho tín höõu kitoâ ñöôïc thoûa maõn?
Ñaùp: Haõy noùi raèng noù khoâng khieán cho kitoâ höõu thoûa maõn ñuû, bôøi vì qua noù ngöôøi ta taïo ra moät taâm thöùc cuûa söï thôø ôø giöõa con ngöôøi ñoái vôùi nhau. Ñöùc tin kitoâ ñöôïc ghi daáu bôûi söï toân troïng caùc khaùc bieät trong vieäc ñoái thoaïi, trong vieäc ñi tôùi vôùi ngöôøi khaùc.
Hoûi: Nhö theá coù nghóa laø khoâng phaûi söï nhaân nhöôïng naøo cuõng theo tinh thaàn kitoâ?
Ñaùp: Ñöùc tin kitoâ döïa treân hai moâ thöùc quy chieáu neàn taûng: moâ thöùc quy chieáu thöù nhaát laø nieàm tin nôi Thieân Chuùa Ba Ngoâi, laø Thieân Chuùa duy nhaát trong söï hieäp thoâng. Moâ thöùc quy chieáu neàn taûng thöù hai ñaõ ñöôïc Coâng Ñoàng Chung Calcedonia naêm 381 xaùc ñònh vaø minh giaûi: ñoù laø baûn tính hai chieàu kích cuûa Chuùa Kitoâ, ñöôïc hieåu nhö laø Thieân Chuùa thaät vaø ngöôøi thaät, maø khoâng phaân chia, khoâng laãn loän. Taát caû naèm trong vieäc toân troïng söï khaùc bieät, trong tình yeâu thöông cuûa söï khaùc bieät, khoâng thôø ô. Söï khoan nhöôïng, traùi laïi, ñöôïc hieåu nhö laø söï thôø ô ñoái vôùi tha nhaân: ñieàu hoï nghó khoâng dính daùng ñeán toâi.
Hoûi: Vaø ñaây laø moät vaán ñeà khoång loà cuûa söï taân tieán, moät khoái ñaù ñeø naëng treân con ngöôøi, coù ñuùng theá khoâng thöa cha?
Ñaùp: Giaùo Hoäi hoaøn toaøn yù thöùc ñöôïc ñieàu naøy. Chính vì theá trong baøi dieãn vaên ñoïc tröôùc Lieân Hieäp Quoác hoài naêm 1968, Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI ñaõ chæ cho thaáy Giaùo Hoäi nhö laø thaày daäy cuûa nhaân loaïi. Vaán ñeà laø söï taân tieán, khi chaët ñöùt caùc caây caàu vôùi Thieân Chuùa, thì cuõng ñaõ chaët ñöùt töông quan vôùi Giaùo Hoäi. Neàn chính trò khoâng coøn ôû döôùi traät töï cuûa Thieân Chuùa nöõa. Con ngöôøi töï ñaët mình vaøo trung taäm nhö laø taùc giaû duy nhaát cuûa söï thieän vaø söï aùc. Con ngöôøi tieám ñoaït quyeàn cuûa Thieân Chuùa.
Hoûi: Nhö vaäy trong ñieàu naøy coù caùi gì tích cöïc khoâng thöa cha?
Ñaùp: Trong chöông 1 saùch Saùng Theá Thieân Chuùa môøi goïi con ngöôøi thoáng trò moïi thuï taïo. Ñaây laø baûn chaát thaùi ñoä taân tieán. Vôùi söï taân tieán con ngöôøi laõnh traùch nhieäm ñoái vôùi caùc vaán ñeà cuûa mình, ñoái vôùi taät beänh, ñoái vôùi söï döõ... sau moät tieán trình chaäm cuûa yù thöùc, ñaõ khôûi ñaàu töø nhieàu theá kyû tröôùc; töï noù tieán trình naøy khoâng phaûi laø ñieàu tieâu cöïc, neáu khoâng thì Thaùnh Kinh ñaõ khoâng ñeå "söï tieán boä" ngay töø ñaàu lòch söû nhaân loaïi.
Hoûi: Nhöng maø ñuïng ñoä giöõa Giaùo Hoäi vaø söï taân tieán ñaõ keùo daøi vaø caùc haäu quûa cuûa noù cuõng toàn taïi thöa cha...
Ñaùp: Coù leõ bôûi vì Giaùo Hoäi ñaõ maát ñi moät chuùt yù thöùc veà toân giaùo. Ñaõ coù caùc haøm hoà khoâng roõ raøng khoång loà. Chính haøng giaùo phaåm thôøi ñoù ñaõ khoâng "saùng gía" laém...
YÙ töôûng cuûa ñaïi hoäi naøy naèm trong ñöôøng höôùng cuûa Coâng Ñoàng Chung Vaticaêng II, ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha Bieån Ñöùc XVI taùi ñeà nghò moät caùch maïnh meõ. Giaùo Hoäi ñeà nghò töøng ngöôøi tìm laïi phaåm giaù laø ngöôøi cuûa mình, taùi chieám höõu söï hieåu bieát boån phaän phaûi laø ngöôøi, hieåu bieát caùi gì toát cho mình vaø cho toaøn nhaân loaïi. Khuynh höôùng chuû quan naûy sinh töø söï taân tieán khoâng coøn nöõa. Khoâng coù ai coøn coù traùch nhieäm ñoái vôùi ñieàu gì nöõa. Trong thöïc teá neàn vaên hoùa ngaøy nay ñang troán chaïy chính mình. Noù khoâng coù traùch nhieäm nöõa vaø khieán cho ngöôøi ta voâ traùch nhieäm. Giaùo Hoäi ñeà nghò tìm laïi söï ñuùng ñaén cuûa moät yù thöùc chuû theå môùi, khoâng ñoùng kín trong chính mình, nhöng coù khaû naêng lieân minh vôùi ngöôøi khaùc ñeå xaây döïng xaõ hoäi.
Hoûi: Thöa cha, trong caùi luaän lyù naøy ngöôøi ta gaëp ñöôïc Thieân Chuùa ôû ñaâu?
Ñaùp: Löông taâm tìm laïi ñöôïc phaåm gía cuûa noù thì ôû trong moät theá giôùi tinh thaàn. Chính trong ñoù maø con ngöôøi soáng kinh nghieäm veà Thieân Chuùa, laø Ñaáng môøi goïi con ngöôøi soáng söï thieän ñoái vôùi tha nhaân, laø Ñaáng töï trao ban trong tình yeâu... maø khoâng laãn loän vaø khoâng phaân reõ.
(Avvenire 11-11-2011)
Linh Tieán Khaûi
(Radio Vatican)